http://ascenteq.com/project/epdp

في السابع عشر من ديسمبر 2015م تقاطرت الجموع الي ضاحية فلاردينقن بمدينة روتردام الهولندية لإحياء الذكرى العاشرة لرحيل المناضل الشهيد/ سيوم عقباميكائيل.

هذا وبعد وضع الزهور علي قبر الشهيد من قبل أسرته وأقاربه ورفاق نضاله وزملاء دراسته رفع قساوسة المذهب الأرثوذكسي الصلوات المقدسة علي روحه.

عقب تناول وجبة الغداء التي أعدتها أسرة الشهيد تابع الحضور كلمات الخطباء الذين تناولوا نواحي شتى من سيرة الشهيد كما شاهدوا لقطات فيديوية تعكس صوراً من أنشطته المختلفة في حياته العامرة بالنضال.

اعتلى المنصة تقديماً وتعريفاً بصور ومواقف للشهيد كلٌّ من رفيقة دربه ونضاله السيدة/ أزمارا هيلو والمناضل السيد/ أسفاو برهي عضو قيادة حزب الشعب الديمقراطي الارتري.

ثم قام الأستاذ الكاتب/ أنتونيو تسفاي بعرضٍ منسق لبعض الوثائق السمع – بصرية التي احتوت علي عدة محاضرات وخطب للشهيد في مناسبات سياسية نضالية شتى، وبذلك أكدت تلك الوثائق الحية الناطقة أن إسهام الشهيد النضالي والتوعوي لم يقتصر علي حياته فقط، إنما امتد وسيمتد بعد موته أيضاً.

رفاق نضاله ومعارفه من مختلف الانتماءات السياسية والأطر التنظيمية أبرقوا أو ألقوا كلماتهم في حفل التأبين منهم: الأستاذ/ ولد يسوس عمار، الدكتور يوسف برهانو، السيدة/ حرقو برهي، أفورقي أباي (قصيدة)، طقزئاب قبرقرقيس، السيد/سعيد رئيس الجالية الارترية بروتردام، السيدة/ إيلسا عقباميكائيل شقيقة الشهيد، الأستاذ/ درار منتاي. هذا وقد حالت أسباب فنية عن عرض كلمتي الأستاذ/ قرزقهير تولدي والسيدة طقي أسفها وقد ألقيت الكلمتان في قداس في امريكا الشمالية عن ذات المناسبة.

في كلمته شكر عمار أسرة الشهيد علي تنظيمها هذا الحفل التأبيني مذكراً الجميع أن إحياء ذكرى الشهداء مناسبات وطنية وليست مناسبات للبكاء والعويل واجترار الأحزان، ثم قام بتسليم عميدة الأسرة كتيباً من أربعين صفحة جمع فيه مقالاته عن الشهيد ومقابلاته الصحفية معه منذ العام 1978م وحتى قبيل وفاته.  أفورقي أباي هو الآخر سلم الأسرة سفراً ضخماً من 800 صفحة حشد فيه مقالات وكلمات عن الشهيد كتبها عنه باللغات الثلاثة أناس من شتى المشارب. الأخ/ طقزئاب قبرقرقيس أيضاً ملقباً الشهيد بمانديلا ارتريا أهدى كريمة الشهيد/ عايدة سيوم كتاباً عن نيلسون مانديلا بطل الحرية والانعتاق في افريقيا. السيد/ طهايي كبروم بدوره وزع علي الأسرة والحضور كتيباً من الورق المصقول الفاخر يحتوي في غلافه علي صورة الشهيد وبعض الشعارات وصور معبرة عن أحزان الجمهور حين وفاته قبل عشرة أعوام ويحتوي بداخله علي كلمات وبرقيات التعازي والتأبين من شتى معارفه وأصدقائه. كما أن الأخت/ ألقانيش قبري وضعت علي القبر لوحة ذات صور وشعارات معبرة علي شكل حزام ملون ملتف حول القبر.

ابنة الشهيد/ عايدة ووالدتها تتقدمان الصفوف في زيارة قبر الشهيد

شقيقتا الشهيد إيلسا وهيوت ونجلاه سامسون وباولوس بالمقبرة

ኣብ ከተማ ካርቱም ዝርከብ ቤት ጽሕፈት ህግደፍ ኤርትራውያን ናይ ቁጠባ እምበር ናይ ፖለቲካ ስደተኛታት ኣይኮናን ኢሎም ንክፍርሙ የገድዶም ከምዘሎ፡ ኣብቲ ከባቢ ዝርከቡ ምንጭታትና ሓቢሮም። በቲ ሓበሬታ መሰረት እዚ ቤት ጽሕፈት ህግደፍ ቅድሚ ሳልስቲ፡ ኣብ ካርቱም ንዝርከቡ መራሕቲ ኦርቶዶክሳዊት ቤተክርስትያ ነቲ መፈረሚ ቀጥዒ ከም ዝዓደሎም ጠቒሶም። በዚ መሰረት ነዚ “ኣነ ካብ ሃገረይ ዝወጻእኩ ብቑጠባዊ ጸገም እምበር ካልእ ሽግር የብለይን” ዝብል መልእኽቲ ዘለዎ ቀጥዒ ንክፍርሙሉ ንኣባላት ቤት ትምህርቲ ሰንበት ኦርቶዶክሳዊት ቤተክርስትያን ኣብቲ ቦታ ከም ዝተዓደለን፡ እንተኾነ እዞም ተመሃሮ ኣብ ከምዚ ዓይነት ዘይክውንነታዊ ቀጥዒ ኣይንፍርምን ከም ዝበሉ እቲ ዝረኸብናዮ ሓበሬታ ኣብሪሁ። እቲ ዜና ኣተሓሒዙ ኣካላት ህግደፍ ናይ ኤርትራ ፓስፖርት ንዝሓዙ ኤርትራውያን ወገናት እውን ኣብዚ ዝተጠቕሰ መደናገሪ ቅጥዒ ንክፍርሙ የገድድዎም ኣለዉ።

ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ሱዳን ጥራይ ዘይኮነ ኣብ ዝተፈላለየ ኤርትራውያን ዝርከብሉ ኩርነዓት ናይ ዓለም እውን ተመሳሳሊ ፍሹል ፈተናታት የካይድ ስለ ዘሎ፡ በዚ ኣጋጣሚ ኤርትራውያን ኣብዚ እቲ ጉጅለ ሓቀኛ ምስሉ ንምሕባእ ዘርጊሕዎ ዘሎ መጻወድያ ከይኣትዉ ነዘኻኾም።

“ውድብ ወይ ምውዳብ” ዝብሉ ቃላት ንነዊሕ ግዜ ሓቢሮሙናን ሓቢርናዮምን ስለ ዝጸናሕና፡ ዘለናን ንመጻኢ’ውን ሓቢርና ስለ እንህሉን ናብ ትርጉሞም ኣድላይነቶም ምድሃብ ብዙሕ ዘድልየና ኣይመስለናን። ቀንዲ መንቀሊና ስለ ዝኾኑ ግና ቁሩብ ሃሰስ ኢልካዮም ምሕላፍ ጽቡቕ እዩ። ምውዳብ ድሌቱን ዕላማኡን ናይ ሓባር ክነሱ፡ በበይኑ ዝጸንሐ ዓቕምን ኣተሓሳስባን ምእንቲ ኣብቲ ናይ ሓባር ስራሕ ከድምዕ ብሓባር ምውዳዱ ወይ ምቅርራቡ ማለት እዩ። እዚ ምውዳድ ወይ ምቅርራብ ኣብ ፖለቲካዊ ዕላማ ጥራይ ዝድረት ዘይኮነ ካልእ ቁጠብዊ ይኹን ማሕበራዊ ዕማም ንምፍጻም እውን እንጥቀመሉ መተካእታ ዘየብሉ መሳርሒ እዩ። ኣብዚ ናይ ሕጂ ኣድህቦና ግና ናብ ፖለቲካዊ ውዳበ ዘቋምት እዩ።

እዚ ውድብ ወይ ውዳበ ናይ ሓባር ዕማምን ባህግን እንዳሃለዎ ዝተበተነ ዓቕሚ ኣብ ናይ ሓባር ዕላማ ንከድምዕ ምቅርራቡ ጥራይ ዘይኮነ፡ እቲ ናይ ምቅርራብ ቃል ኪዳን ኣድማዕን ቀጻልን ምእንቲ ክኸውን ዝምረሓሉ መትከላት፡ ካብ ላዕሊ ክሳብ ታሕቲ ዝዝርጋሕ ዝቕየደሉ ሕግታትን ዝመርሖ ኣካልን ዘድልዮ ፍቱን ናይ ለውጥን ቃልስን መሳርሒ እዩ። እዚኦም ዝተጠቕሱ ረቛሕታት ኣብ ዘይተማልእሉ ግና እቲ ምቅርራብ ቀጥዕን ቀጻልነትን ዘየብሉ ሓንሳብ ተራእዩ ዝቅህም ናይ ሰባት ምትእኽኻብ ጥራይ ኮይኑ እዩ ዝተርፍ። ርግጽ እዩ ውድብ ስለ ዝሰራሕካ ጥራይ ኣይትዕወትን ኢኻ። መሳርሒ ወኒንካ ብግቡእ ተዘይሰሪሕካሉ ኣብ ፍረ ከምዘይብጻሕ ርዱእ እዩ።

ኣድማዕነት ውደባ እቶም ኣብዚ ውደባ ዝስለፉ ኣካላት ብዘርእይዎ፡ ቅሩብነት፡ ተወፋይነት፡ ጹረት፡ ኣበርክቶን ሕራነን ዝውሰን እዩ። ኣብዞም ኣብቲ ውድብ ተሰሊፎም ዘለዉ ኣካላት ዝረአ ድኽመት ናይቲ ውደብ ድኽመት ኮይኑ ይምዝገብ። ኣብ ከምዚ ኩነት ነቲ በቶም ኣብቲ ውድብ ዝዋስኡ ኣካላት ዘመዝግብዎ ድኽመት ኣብ ምምዛን ለውጢ ንምምጻእ መተካእታ ንዘየብሉ ውደባ ምኹናን ቅኑዕ ኣይኮነን። ንኣብነት ኣብዚ እዋንዚ ናይ ደንበ ተቓውሞና ጸገም ህላወ ውድባት ምዃኑ ኣምሲልካ ንምቕራብ ዝግበር ግጉይ ፈተነ ፈጺሙ ቅኑዕን ሓላፍነታውን ኣይኮነን። እገለ ዝበሃል ውድብ፡ ኣብቲ ዝኽተሎ ፖሊሲ ድዩ ኣብቲ ዝመርሖ ዘሎ ኣካል ዘይዕግበት ምምዝጋብን ከተዕርዮ መተካእታ ሒዝካ ምቅላስን ግና ንቡርን መሰልን እዩ። ብሰንኪ ኣብቲ ፖሊሲ ድዩ ኣብቲ መሪሕነት ዘለካ ዘይዕግበት “ውድባት ኣየድልያን እየን” ዝዓይነቱ ንፋስ ምዝራው ግና ዓብይ ጌጋ ጥራይ ዘይኮነ ብመሰረቱ ተወዲብካ ኣንጻር ምልኪ ምቅላስ ኣየድልን’ዩ ናብ ዝብል ግጉይ ኣንፈት ከየምርሕ”ሞ መፍቶ እቲ ኣብ ሃገርና ዘሎ ካብ ምኽላእ መሰል ምውዳብ ዝዕንገል ጉጅለ ከይትኸውን እውን ዘሰክፍ እዩ።

“ህዝቢ መሰሉ ከውሕስ ይወደብን ይንቃሕን” ምባል ቅቡል እዩ። ናይ ኣብዘሓ ሰልፋዊ ስርዓት ተሓላቒ እየ እንዳበልካ፡ ህዝቢ ኣንጻር ህልዋት ውደባት ክለዓል ኣለዎ ዝብል ስብከትን ጸዋዒትን ግና ፈጺሙ ቅቡል ኣይኮነን። ንገለ ወገናት ናብ ከምዚ ግጉይ መንገዲ ዝወስዶም ዘሎ ምናልባት ናይዘን ህልዋት ውድባት ድኽመት ይኸውን። ነቲ ምኽንያት ከም ቅቡል ንውሰዶ እሞ፡ ነዚ ድኽመትዚ ንምፍዋስ ናብ ዘይቅቡል ኩነኔ ከይከድካ፡ ካልእ ኣመራጽታት እኮ ኣሎ። ንሱ ድማ ነቲ ኣብቲ ውድባት ትርእዮ ዘለኻ ድኽመት ኣብቲ ውድባት ኣቲኻ ብልዙብን ዘይተኳሳሕን ኣገባብ ቃልሲ ስዒርካ፡ በቲ ናትካ መተካእታ ከም ዝምራሕ ምግባር።

ብእምነትና ንሓደ ፍጻመ ግጉይ እዩ ኢልካ ክትቃወሞ እንከለኻ ከም ርዱእ ናትካ ዝሓሸ ኢልካ እትኣምነሉ መተካእታ ክህልወካ ናይ ግድን እዩ። ናትካ መተካእታ ዘይብልካ ክንስኻ ኣብ ጥራይ ኢድካ ምቅዋም ግና ሓጋዚ ኣይኮነን ዝብል እምነት እዩ ዘለና። እንተደኣ ኣብቲ ግጉይ ትብሎ ዘለኻ ውድባት ኣቲኻ ከተዕሪ ከምዘይትኽእል ደምዲምካ ከኣ እቲ ዝሓሸ እትብሎ ፖሊሲ ንምዕዋት ዘኽእለካ ናትካ ውዳበ ፈጢርካ፡ ምስቲ ክትነቕፎ ዝጸናሕካ ውድባት ተወዳዲርካ ክትስዕር ምኽኣል እዩ። እዚ ነብስኻ ናይ ምውዳብ መሰል ናይ ማንም ፈቓድ ከይሓተትካ እትጥቀመሉ እዩ። ካብዚ ወጻኢ ነቲ ንስኻ ዘይትኣምነሉን እትነቕፎን ውድባት ካብ ሜዳ ቃልስን ውድድርን ኣውጺእካ በይንኻ እትዕንድረሉ ፖለቲካዊ ሜዳ ክትውንን ምፍታን ዘይከኣል ኣብ ልዕሊ ምዃኑ፡ ብሓቲ ስለ ዝኾነ ቅቡል ኣይኮነን። ኣንጻር በሓትነት ይቃለስ ኣለኹ እንዳበልካ ኣብ ከምዚ ዓይነት ዘይቅዱስ ምርጫ ዳምዳም ምባል ድማ ዘተዓዛዝብ እዩ።

ንውድባት ምኹናንን ንህዝቢ ንክውደብ ምጽዋዕንከ ብኽመይ እዩ ክተዓረቕ ዝኽእል። ብእምነትና ህዝቢ ተወዲቡ ነቲ ብውድባት ክሳብ ሎሚ ዘይሰለጠ ዕማም ምውጋድ ጉጅለ ህግደፍን መተካእታ ኮይንካ ምቕራብን ንከተግብር መጸዋዕታ ምቕራብ ማለት’ኮ፡ ናይ ሓባር ዕላማ ክህልወካ እዩ፡ ንሕግታት ውዳበ ክትምእዘዝ ኢኻ፡ እትጥርነፈሉ መሪሕነት ክህልወካ እዩ …. ወዘተ ማለት ምዃኑ እዩ ዝርደኣና። ኩልና ከም እንርደኦ ውደባ ኣብ ሓደ ኣጋጣሚ ብውሱናት ኣብ ሓደ ጉዳይ ናይ ሓባር እምነት ብዘጥረዩ ውሱናት ሰባት ጀሚሩ እዩ እንዳዓበየን እንዳሰሰነን ዝኸይድ። እቲ ክጅመር እንከሎ ካብ ታሕቲ ኮነ ካብ ላዕሊ ዝነቐለ ውደባ ብኸመይ ከም ዝዓቢ ንምጥጣሕ ብመጀመርያ ከማለኦ ካብ ዝግበኦ መሰረታዊ ጉዳይ ዘሳልዮ መሪሕነትን ዝምረሓሉ መትከላትን ምፍጣር እዩ። ድሕሪ እዚ ውድብ ኮይኑ ማለት እዩ። ስለዚ ኣብቲ “ውዳበ ሓይሊ እዩ” ዝብል መትከል ብሓባር እንተሊና፡ እቲ ንቕሎ ብታሕቲ ይኹን ብላዕሊ ውጽኢቱ ውድብ ምፍጣር እዩ። ኣብ ከባቢኻ ብዛዕባ ዝረአ ፖለቲካዊ ኩነታት ኣብ መርተዖ ዝተመስረተ ርትዓዊ ነቐፈታ ምቕራብ መሰል እምበር ሓጥያት ኣይኮነን። እዚ ነቐፈታ ዝያዳ ኣድማዕን ሃናጽን ዝኸውን ግና፡ ብተግባር ካብቲ እትነቕፎ ኣካል በሪኽካን በሊጽካን ክትረአ እንከለኻ እዩ። ከምኡ ተዘይኮይኑ ግና “ክንዳኻ ዘይኣኽላስ ብኣኻ ይወዓላ” ኢኻ እትበሃል።

ንሓደ ኣካል ክትነቅፍ እንከለኻ፡ ካብ ጸቢብ ውልቃዊ ወይ ጉጅላዊ ዘይዕግበት ነቒልካ ብእትስሕሎ ሴፍ ጉዳይ ህዝብን ሃገርን ከይተድሚ ምጥንቃቕ ኣገዳሲ እዩ። ምእንቲ እዚ ኢና ድማ፡ ብዛዕባ ጉዳይ ህዝብን ሃገርን ክንሓስብ እንከለና፡ ነቲ መስረታዊ ዘይኮነ ፍልልያትን ዘይዕግበታትን ንቕድሚት ከየምጻእና ካለኣይ ደረጃ ኣትሒዝና ውሒጥናዮ ኣብ ዓበይቲ ናይ ሓባር ጉዳያት ከነድህብ ይግበኣና እንብል። እቲ ቅድሚት ክስራዕ ዘይበኦ እንብሎ ዘለና ፍልልያት፡ ካብ ውልቃዊ ቅርሕንትን ረብሓን ወይ ናይ ድሕረ-ባይታ፡ ናይ እምነትን ናይ ተመኩሮን ፍልልይ ዝነቅል ግጉይ ሚዛን ክኸውን ይኽእል።

ናይ ሓባር እምንቶ ኣሕዲርካ ንዓኡ ንምዕዋት ምውዳብ ሓደ እዩ። ድሕሪኡ ዝመጽእ ነዚ እምነትካ ዘዕውተልካ መሪሕነት ክህልወካ ምጽዓት ናይ ግድን እዩ። ኣብዚ ሓደ ውድብ መሪሕነት ክህልዎ ናይ ግድን ካብኮነ፡ መሪሕነቱ ካብ ውሽጡ እዩ ዝወጽእ። እቲ ክመርሕ ዝተመዘዘ ኣካል ከኣ በቲ ውድቡ ዝምረሓሉ ሕግታት ተቐይዱ ክመርሕ በቲ ሓደ ወገን መሰሉ እዩ በቲ ካልእ ወገን ድማ ግዴታኡ እዩ። ኣብ ፖለቲካ ክትዋሳእ እንከለኻ ክትመርሕ ወይ ክትምራሕ ቅሩብ ምዃን ውሁብ እዩ። ካብዚ ወጻኢ ሓደ ውድብ ኣብቲ ዝወዳደረሉ ፖለቲካዊ ሜዳ ነቲ ቅኑዕ ኢሉ ዝኣመነሉ መትከላት ከዕውት መሪሕ ቦታ ክሕዝ እንተጸዓተ መሰሉ ኣኽበረ እምበር መሰል ህዝቢ ኣይገሃሰን። ንሓደ ፖለቲካዊ ውድብ፡ “ንምንታይ ናይ ህዝቢ ተቐባልነት እንተረኽIበ ክመርሕ እየ ” ኢልካ ብዝብል ምጉጣጥ “ካብ ስለምንታይ ትቃለስ” ኢልካ ከተዋስኖ ምፍታን ተፈልዩ ዘይርአ ግጉይ ኣቀራርባ እዩ። ከም ውድብ ኣብ ከምዚ ንርከበሉ ዘለና ሃዋህው መሪሕ ክትከውን ምሕላንን ምቅላስን ካብቲ ኣብ ፖለቲካ ዘለካ ተሳትፎ ፈሊኻ ዝረአ ኣይከውንን እዩ። ፖለቲካዊ ውድብ ኮይንካ “ንለውጢ ክቃለስ እየ ግና ድማ ኣይመርሕን እየ” ምባል፡ ነቲ ተሳትፎኻ ጐደሎ እዩ ዝገብሮ። ኣብቲ ውድድር ብቕዓት ጐዲሉካ ወይ ናይ ህዝቢ ተቐባልነት ስኢንካ ክትመርሕ ተዘይክኢልካ ከኣ ብጸጋ ክትቅበሎ ዝግበኣካ ፖለቲካዊ ተረኽቦ እዩ። “ኣብቲ ንለውጢ ዝግበር ቃልሲ ተሳተፍ ግና ክመርሕ እየ ኣይትበል” ምባል ግና ፈጺሙ ቅቡል ኣይኮነን። ተቓወምቲ ፖለቲካዊ ውድባት ኤርትራ በዚ ዝኽሰሳሉ ምኽንያት የብለንን። ብመንጽር እዚ ናብ ደንበ ተቓውሞ ኤርትራ ክንመጽእ እንከለና፡ ጸገምና ህላወን ብዝሕን ውድባት ዘይኮነ፡ ጻዕረን ጌና ባህግታት ህዝብና ከማልእ ዘይምኽኣሉ እዩ።

30 ታሕሳስ 2015

ገለገለ ክኢልታት ዲሞክራሲ ክሰፍን ቅድም-ቀዳድም ቍጣባዊ ልምዓት ክረጋገጽ ኣለዎ ዝብሉ ኣለዎ። ብኻልእ ኣገላልጻ፡ ቍጠባዊ ልምዓት ኣደ ዲሞክራሲ ኢያ ዝብል እምነት ኣለዎም። ብዙሓት ዲሞክራስያውያን ሃገራት ክብ ዝበለ ቍጠባዊ ልምዓት ዘለወን ሃገራት ስለዝዀና፡ እቲ ኣበሃህላ ገለ ሓቅታት ዘለዎ ይመስል ኢዩ። ከም ቻይናን ስዑዲ ዓረብን ዝኣመሰላ ብቝጠባ ዝበልጸጋ ግን ጨና ናይ ዲሞክራሲ ዝብሃል ዘይብለን ሃገራት ክትርኢ ከለኻ ከኣ፡ ዘይተመለሰ ሕቶታት ናይ ዲሞክራሲ ምህላዉ ይእምተልና።

ብኣንጻሩ፡ ቍጠባዊ ልምዓት ዘይኰነስ፡ ቍጠባዊ ቅልውላዋት ኢዮም ናይ ለውጢ ሞተር ዝብል እምነት ዘለዎም ካልኦት ክኢላታት እውን ኣለዉ። ነዚ ዘረጋግጽ ወይ ዝምስክር ብዙሕ ኣብነታት ምጥቃስ ይከኣል ኢዩ።

ዘውዳዊ ስርዓት ሃይለስላሰ ንኣብነት፡ ብሰንኪ ውግእ ብዝተፈጥረ ቍጠባዊ ቅልውላዋት፥ ጥሜትን ድኽነትን ዘበገሶ ህዝባዊ ናዕቢታት ኢዩ ወዲቑ። እቲ ዝተወደበ ሓይሊ ኣብ’ቲ እዋን’ት ሰራዊት ስለዝነበረ ከኣ፡ ደርጊ ስልጣን ክጭብጥ ክኢሉ።

ኣብ 1997 ኣብ ኣስያ ካብ ዘጋጠመ ቅልውላዋት፡ ንኣብነት ኣብ ኢንዶነዥያ ፖለቲካውን ቍጠባውን ጽገናታት ክኽሰት ገይሩ ኢዩ። ብራዚል ውን ኣብ ሰምንያታት ብዘጋጠመ ቍጠባዊ ቅልውላው ኢያ ካብ ወተሃደራዊ ስርዓት ናብ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ክትሰጋገር ዝኸኣለት። መክሲኮ፡ ከም ሳዕቤን ናይ ብ1982 ዘጋጠመ ግዙፍ ዕዳ ዘስዓቦ ቅልውላው ናብ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ገጻ ንኸተምርሕ ደፊእዋ። ኣብ ማእከላይ ምብራቕ ድማ፡ ብሰንኪ ናህሪ ዋጋ መነባብሮ ዝተፈጥረ ህዝባዊ ሰውራታት መለኽቲ ስርዓታት ሓደ ድሕሪ ሓደ ክወድቁ ተራእዮም ኢዮም። እዚ ተረኽቦታት’ዚ ናበይ ገጹ ከብል ኢዩ ምክትታል ከድልዮ ኢዩ።

ኣብ ደሳውያን ሃገራት ኣብ መወዳእታ ሰማንያታት ዘጋጠመ ቍጠባዊ ቅልውላዋት፡ ህዝባዊ ምልዕዓላት ኣስዒቡ፡ ኣብ ምብራቕ ኣውሮጳ ንዝነበሩ መለኽቲ ስርዓታት ሓደ ድሕር’ቲ ካልእ ናብ ዲሞክራስያዊ ስርዓታት ክሰጋገሩ ደሪኹ ኢዩ። ድሕሪ ምፍራስ መንደቕ በርሊን፡ ብዙሓት ሃገራት ምብራቕ ኣውሮጳ፡ ላቲን ኣመሪካን ኣፍሪቃን ናብ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ተሰጋጊረን ኢየን። ሕጂ ከኣ፡ እቲ መስርሕ ምስግጋር ክዝሕል ይርአ ኣሎ።

ኣብ ኣፍሪቃ ፖለቲካዊ ምስግጋር ኣጸጋሚ ኰይኑ ጸኒሑ ኢዩ። ምኽንያቱ፡ ከኣ፡ እቶም መራሕቲ ክሳብ ዝሞቱ ከመርሑ ስለዝደልዩ ኢዮም። ካብ ስልጣነይ ምስ ወረድኩ እንታይ ክኸውን’የ ዝብል ሻቕሎት ከምዘለዎም ዝተገንዘበ፡ ሞ ኢብራሂም ዝተሃህለ በዓል ጸጋ ሱዳናዊ፡ ነቶም ብቅዋም መሰረት ንዝተፈቕደሎም ናይ ስልጣን ዓመታት ወዲኦም ስልጣኖም ዘረክቡ መራሕቲ ክሳብ ዕለተ ሞቶም ዘናብሮም ገንዘብ ብምሃብ ነቲ ኣተሓሳስባ ክቕይሮ ይጽዕር ኣሎ። 

ክሳብ’ዛ ህሞት እዚኣ፡ ብዙሓት መራሕቲ ኣፍሪቃ፡ ክሳብ ዕለት ሞቶም ክመርሑ ዝደልዩ ኣለዉ። ንኣብነት፡ መራሕቲ ብሩንዲ፡ ርዋንዳ፡ ኡጋንዳ ንህልዊ ቅዋም ብምቕያር ዕድመ ስልጣኖም ከናውሑ ክፍትኑ እንከለዉ፡ ኢሳያስ ኣፍወርቂ ከኣ ብዘይ ቅዋም ክሳብ ዕለተ-ሞቱ ክመርሕ ይሕልን ኣሎ።

ብዙሓት መራሕቲ ተዛረብቲ ፈረንሳይኛ ዝዀና ሃገራት ኣፍሪቃ ክሳብ ዕለተ-ሞቶም ኣብ ስልጣን ኢዮም ጸኒሖም። ንኣብነት ዑመር ባንጎ፡ ናይ ጋቦን፣ ፈሊክስ ሁፈት ቧኘ፡ ናይ ኣይቮሪ ኮስት፣ ግናሲንግበ ኢያደማ፡ ናይ ቶጎ፣ ላንሳነ ኮንተ፡ ናይ ጊኒ፣ ክሳብ ዝሞቱ ናይ ሃገሮም ፕረሲደንትታት ኢዮም ነይሮም። ብዘይካ ኣብ ቶጎ ድማ ድሕሪ ሞቶም ሃገራቶም ኣብ ፖለቲካዊ ናዕብታት ኢየን ተሸሚመምን።

ናይ ደገ ደገፍ ኣብ መስርሕ ምስግጋር ኣገዳሲ ግደ ኢዩ ዝጻወት። ስለዝዀነ ድማ ምእንቲ ዲሞክራስያዊ ምስግጋር ዝካየድ ቃልሲ ካብ ኣህጕራዊ ማሕበረሰብ ክንጸል የብሉን።

ኣመሪካ ኣብ ኣፍጋኒስታንን ዒራቕን ብውግእ ኣቢላ ከተአታትዎ ዝፈተነት ዲሞክራሲ ግን ኣይተዓወተን። እዚ ከኣ፡ ካብ ግዳም ዝመጽእ ዓመጻዊ ምትእትታው ንመስርሕ ዲሞክራሲ ሓጋዚ ከምዘይኰነ ኢዩ ዝሕብር። ኣብ ኤርትራ ብናይ ግዳም ሓይልታት ክግበር ዝፍተን ለውጢ ድማ ውጽኢቱ ካብ ናይ ዒራቕን ኣፍጋኒስታንን ዝተፈልየ ክኸውን ኣይክእልን ኢዩ።

ከም ኣመሪካ፡ ሃገራት ኣውሮጳ፡ ቻይናን ስዑዲ ዓረብን ዝኣመሰሉ ሃብታማት ዝዀኑ ዲሞክራስያውያንን ዲክታቶርያውያንን ስርዓታት ምህላዎም፡ ሃብቲ ወይ ጸጋ፡ ምስ ዲሞክራሲ ጥራሕ ዝተዛመደ ኣምር ከምዘይኰነ ኢዩ ዝሕብር። ናጽነት ግን፥ ኣብ ዲሞክራስያዊ ስርዓታት እንተዘይኰይኑ ኣብ ምልካውያን ስርዓታት ኣይትርከብን ኢያ። ስለ'ዚ ካብ ዲሞክራሲ ዝሓይሽ ኣገባብ ምሕደራ የለን ማለት ክበሃል ይከኣል ኢዩ።

መስርሕ ምስግጋር ካብ ምልኪ ናብ ዲሞክራሲ ጽጹይ ጐደና ዘይኰነስ፡ ብዙሕ ክብን ለጠቕን ዘለዎ ሓያል ጕዕዞ ኢዩ። መስርሕ ምስግጋር ናብ ዲሞክራሲ፡ ካብ ሃገር ናብ ሃገር ዝተፈልየ ኢዩ። ሓደ መለክዒ ወይ መስፈሪ ዘለዎ’ውን ኣይኰነን።

1. ቍጠባዊ ቅልውላው፡ ንመስርሕ ዲሞክራሲ ዝድርኽ ወይ ድማ ንሕሱም ምልካዊ ስርዓት ዝወልድ ሰበብ ክኸውን ይኽእል ኢዩ። መስርሕ ምስግጋር ናብ ዲሞክራሲ ዕዉት መታን ክኸውን እምበኣር፥ ሓያልን ሰፊሕን ማእከላይ ደርቢ የድልዮ።

2. ናይ ምርጫ መስርሕ ዋላ እውን ዋላ ድሩት መሰላት ዘለዎ ምርጫታት ከይተረፈ፡ ንመስርሕ ዲሞክራሲ ኣፍደገ ዝኸፍት ምዃኑ ክዝንጋዕ የብሉን። መንግስቲ ተቓወምቲ ውድባት ክወዳደሩ ምፍቃዱ ንገዛእ ርእሱ ብህላወ ናይ ተቓወምቲ ምእማን ስለዝዀነ፡ ንመስርሕ ዲሞክራሲ ሓጋዚ ክኸውን ይኽእል ኢዩ። ኣብ መክሲኮ ንኣብነት ንተቓወምቲ ናብ ፓርላማ ንምእታው ተባሂሉ በቲ ናይ'ቲ እዋን'ቲ ገዛኢ ዝነበረ ሰውራዊ ሰልፊ እተገብረ ናይ ቅዋም ምምሕያሽ፡ ብ1982 ኣብ ዘጋጠመ ቍጠባዊ ቅልውላው እቲ ተቓዋሚ ዝነበረ ሰልፊ ክስዕር ተራእዩ ኢዩ።

3. ብረት ዝተሓወሶ ናዕብታት፡ ዋላ'ኳ ነቲ ዝጸንሐ ዲክታቶር ዘውድቕ እንተዀነ፡ ናብ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ግን ኣየሰጋግርን ኢዩ። ታሪኽ ድማ፡ ብዙሓት ዘይተዓወቱ ብረታዊ ናዕብታትን ዕልዋ መንግስታትን ከምዝተጋህዱ ይምስክር ኢዩ። ሊብያን የመንን ከም ኣብነት ምጥቃስ ይከኣል ኢዩ።

ዘይጐነጻዊ ኣገባብ ግን በንጻሩ፡ ንስሉጥን ህዱእን ዲሞክራስያዊ ምስግጋር ዘኽእል ኢዩ። ዘይጐነጻዊ ኣገባብ ቃልሲ ንተኻፋልነት ናይ ህዝቢ ዘዕቢ፡ ሲቪላዊ ማሕበራት ክጕልብታ ዘኽእል ዕድላት ስለዝኸስት ስለዝዀነ፡ በዚ ኣገባብ'ዚ ዝመጽእ ለውጢ ዘላቒ ኢዩ። ንኣብነት፦

ሀ. ላኽ ቫለንሳ ዝመርሖ ናይ ፖላንድ ናይ ሶሊዳሪቲ ምንቅስቓስ፤

ለ. ማንደላ ዝመርሖ ናይ ANC ምንቅስቓስ ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ፤

ሐ. ኣብ ኢንዶነዥያ ብ1997ን ብ1998ን ዝተገብረ ሰፊሕ ናይ ህዝቢ ሰላማዊ ሰልፍታት፡ ኣብ 1999 ኣብ ዝተኻየደ ምርጫ፡ እቲ ተቓዋሚ ሰልፊ ክስዕር ኣኽኢሉ፤

መ. ናይ ቱኒዝያ ሰውራ ያስሚን ኣብ 2015

4. ንኣሳታፊ ዕብየት ምትብባዕ፡-ምእንቲ ፖለቲካዊ ናጽነት ዝግበር ቃልሲ ወይ ጻውዒት፡ ዓቢ ቍጠባውን ማሕበራውን ትጽቢታት ኣብ ህዝቢ የሐድር ኢዩ። ብኻልእ ኣዘራርባ፡ ህዝቢ ካብ ፖለቲካዊ ናጽነት ኣብ መነባብሮኡ ክርእዮ ዝደሊ ለውጥታት ኣሎ። መስርሕ ምስግጋር ምሉእ ብምሉእ ንኽዕወት እምበኣር፡ ኣብ መነባብሮ ህዝቢ ለውጥታት ዘምጽእ ክኸውን ይግባእ። ህዝቢ ነቲ ስርዓት ክከላኸለሉን ክሕብሕቦን እንተደኣ ተደልዩ፡ ኣብ ሂወቱ ኣወንታዊ ለውጢ ክርኢ ክኽእል ኣለዎ። ከም'ቲ ኣቐዲምና ዝበልናዮ ማእከላይ ደርቢ እናሰፍሐን እናዓበየን እንተኸይዱ፡ እቲ ስርዓት ናይ ህዝቢ ደገፍ እናረኸበ ኢዩ ዝኸይድ። ህዝቢ መነባብሮኡ እናኸፍአ፡ ስእነተ-ስራሕ እናበዝሐ እንተኸይዱ ግን፡ እቲ መስርሕ ምስግጋር ብዲክታቶርያውያን ተጨውዩ ናብ ምልኪ ገጹ ከምርሕ ይኽእል ኢዩ።

5. ግዝኣተ-ሕጊ ምስፋን፦ ሓድሽ መንግስቲ ምስ መጸ፡ ኣብ ኣእምሮ ነፍስወከፍና ዝለዓል ሕቶ ነዚ መንግስቲ'ዚ ክድግፎ'ዶ ወይስ ክጻረሮ ዝብል ኢዩ። እቲ መንግስቲ ናይ ህዝቢ ደገፍ ክረክብ እንተደኣኰይኑ፡ መሰላት ናይ ህዝቢ ዘኽብር፡ ህዝቢ ዝዓግበሉ ፍትሓዊ ቍጠባውን ፖለቲካውን ሕግታት ምድኳን የድሊ። ህዝቢ፡ ንኣገልግሎት ህዝቢ ዝውዕሉ ሕጋውያንን ህዝባውያንን ትካላት ምዃኖም እንተደኣ ኣረጋጊጹ ጥራሕ ኢዩ ልባዊ ደገፋቱ ነቲ ሓድሽ ናይ ምስግጋር መንግስቲ ዝህብ። ኣድማዕን ግሉጽን ሕጋዊ ስርዓት እንተደኣሃልዩ ዘይሕጋዊ ምኽዕባት ሃብትን ብልሽውናን ኣብ ትሕቲ ቍጽጽር ክኣቱ ይኽእል ኢዩ። ከምኡ’ውን፡ ዘመናዊ ሶሽያል ሚድያ፡ ንብልሽውና ንምውጋእ ሓጋዚ ተራ ከምዘለዎ ክዝንጋዕ የብሉን።

ሲቪላውያንን ዘይመንግስታውያን ትካላት ዝግዝኣሉ ሕግታት ምግባር እውን ኣገዳስነት ኣለዎ። ኣብያተ-ፍርዲ፡ ፓርላማን ሲቪላውያን ማሕበራትን ብምሕያል ግዝኣተ-ሕጊ ከምዝሰፍን ምግባር ኣድላዪ ቅድመ-ኵነት ንዲሞክራስያዊ ምስግጋር ኢዩ።

6. ስልጣን ምክፍፋል፦ ስልጣን ናብ ኣውራጃታት ምክፍፋል ብዙሕ ረብሓታት ኣለዎ። ስልጣን ብማእከላይ መንግስቲ ወይ ብርእሰ-ከተማ ጥራሕ ከይግበት ይኽልክል። ናብ ህዝቢ ዝቐረበ ምምሕዳር ድማ ዝሓሸ ናይ ተሓታትነት ዕድል ኣለዎ። ኣብ ኢንዶነሽያ ዝነበረ ናይ ምግንጻል ሕቶ ብዘይምእኩል ኣገባብ ምምሕዳር ኢዩ ተፈቲሑ። ዘይምእኩል ምምሕዳር ብግቡእ እንተደኣ ዘይተታሒዙ ግን፡ ምፍንጫልን ምግንጻልን ከምዘስዕብ ክንዝንግዕ ኣይግብኣናን።

7. ጐረባብቲ ሃገራት፡ ንመስርሕ ዲሞክራሲ ክሕግዙን ክዕንቅፉን ይኽእሉ ኢዮም። ጥዑያት ጐረባብቲ፡ ቍጠባውን ተክኒካውን ደገፋት ብምሃብ ንመስርሕ ምስግጋር ብኣወንታ ክጸልውዎ ይኽእሉ ኢዮም። ብኻልእ ሸነኽ ድማ፡ ሕማቕ ጐረቤት፡ ንረብሓኡ ጥራሕ ብምሕሳብ ንመስርሕ ዲሞክራሲ ብዝተፈላለየ መንገዲ ክዕንቅፎ ይኽእል ኢዩ።

ጐረባብቲ ሃገራት ጥራሕ ዘይኰናስ፡ ዓለም-ለኻዊ ትካላት ከም ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ሕብረት ኣውሮጳን ናቶን (NATO) ካልኦት ምትእኽኽካባትን እውን ክጻወትዎ ዝኽእሉ ግዴታት ከምዘለወን ክዝንጋዕ ኣይግብኣን።

ኣብ ኤርትራ ብዛዕባ መስርሕ ምስግጋር ክዝረብ እንከሎ፡ ብወገን ዲክታቶርያዊ ስርዓት ኢሳያስ፡ ንዲሞክራሲ ምስ ብልጽግና ኣተኣሳሲሩ ኢዩ ክጥቀምሉ ዝፍትን። ኤርትራ፡ ድኻ ሃገር ስለዝዀነት፡ ህዝባ ብዛዕባ ባኒ እምበር ብዛዕባ ዲሞክራሲ ኣይሓስብን ኢዩ ዝብል መናፍሓት ይዝርግሕ፤ ምርጫታት ኰነ ስርዓት ብዙሓን ሰልፍታት መግለጺ ናይ ዲሞክራሲ ኣይኰኑን እናበለ ከቋናጽብ ይፍትን። ናይ’ዚ ኣተሓሳስባ’ዚ መበገሲ፡ ኢሳያስ ክሳብ ሞቱ ፕረሲደንት ናይ ኤርትራ ኰይኑ ክነብር ስለዝደሊ ኢዩ።

ጸገማት መስርሕ ምስግጋር ብሓደ ሸነኽ እቶም መራሕቲ ክሳብ ዝሞቱ ኣብ ስልጣን ምጽናሕ ምድላይ ክኸውን እንከሎ፤ ብኻልእ ሸነኽ ከኣ፡ ተቓወምቲ ነቲ ናይ ምስግጋር መድረኽ ዘድሊ ቅድመ-ምድላዋት ወይ ባይታታት ከየመቻችኡ ምጽናሕ ኢዩ። ኣብ ከም’ዚ ዝኣመሰለ ኵነታት ዝፍጠር ህጓፍ፡ ነታ ሃገር ናብ ዘይትወጾ ዓዘቕቲ ክሸማ ከምዝኽእል ናይ ብዙሓት ሃገራት ተመኵሮታት ዘረጋግጾ ሓቂ ኢዩ።

ድሕነት ሃገር ቅድሚ ኵሉ፡ ለውጢ ካብ ታሓቲ ናብ ላዕሊ፡ መሰረታዊ ለውጢ፡ ህዝቢ ኢዩ ወሳኒ. . .ወዘተ ዝብሉ ጥዑማት ጭርሖታት ኣብ ቀጽሪ ደምበ ተቓውሞ ምድግጋም ልሙድ ባህሊ ኰይኑ ኣሎ። ኣብ ግብሪ ግን፡ ቀዳምነት ተዋሂብዎም ክስርሓሎም ድማ ኣይርኣዩን። እዚ፡ ኣብ መስርሕ ምስግጋር ዘሎ ተረድኦ ሓደ ከምዘይኰነ፡ ወይ ድማ ንሃልኪ ጥራሕ ተባሂሉ ዝደጋገም ጭርሖታት ምዃኑ ኢዩ ዝእምት።

ብመድረኽ ዝተሰናድአ ምምኽኻራዊ ዋዕላ ናይሮቢ፡ ንመስርሕ ምስግጋር ከም ማእከላይ ዛዕባ ገይሩ ምሓዙ ካብ’ዚ ዕንክሊል’ዚ ከውጽኣና ተስፋ ተነቢርሉ ኣሎ።

ወዲ ሰብ በቲ ዝገብሮ እንተስ ሕማቕ ይኹን እንተስ ጽቡቕ ወትሩ ስሙ እናተላዕለ እዩ ዝነብር። መብዛሕትኦም እቶም ብጽቡቕ ዝለዓሉ ብህይወቶም ከለዉ ህዝቢ ከይተረድእዎም እዮም ዝሓልፉ። ለካ ‘’ነብይ እይከብር ብሃገሩ’’ እኳ ይበሃል። ኩሉ ግዜ ከኣ ጽቡቕ ዝሰርሐ ሰብ ምስ ሞተ ደኣ እምበር ከሎ ኣይምስገንን እዩ። ይኹን እምበር ነቲ ዝመጽእ ወለዶ መምሃሪ ይኸውን። ስውእ ስዩም ዑቕባሚካኤል ምስ ብጻዩ ወልደዳዊት ተመስገን፡ ከምቶም ካልኦት ኤርትራውያን ኣብ ሸዊት ዝዕድምኦም እዮም ንህይወቶም ምእንቲ ህዝቦምን ሃገሮምን ዝተበጀዉ። ንመጻኢ ዕድሎም ይኹን ተማሂሮም እውን ክምዕብሉ ዝኽእሉ ዝነበሩ ክንሶም፥ ነቲ ኩሉ ናይ ውልቆም ድሌት ንድሕሪት ገዲፎም እዛ ክብራን ልዑላውነታን ተደፊራ ዘላ ሃገር ምስቶም ኣሕዋትና ኰይንና ክንቃለሰላ ብዝብል እዮም ንኣምሮኦም ኣእሚኖም ንበረኻታት ኤርትራ ጠሓሒሶም ክሳብ ኣብ ደረጃ ቤት ማእሰርቲ ዝበጽሑ። ካብ ቤት ማእሰርቲ ምእንቲ ንኽወጹ ብዝተገብረሎም መተዓሻሸዊ እውን ፈጺሞም ንዕላማኦምን ንመቓልስቶምን ኣይጠለሙን።

ስውእ ስዩም ካብታ እተን ከይደን ዘይደኽማ ኣእጋሩ፥ ካብታ ብቃላት ትግርኛ ከም ማይ ናይ ምንጪ ዝፍልፍለላ ልሳኑ ደው ዝበሉ ዕለት 17-12-2015 ንዘልኣለም ተረጊማ ትንበር ካብዛ ዓለም ንዝፈትዎም መቓልስቱን ደቁን ስድራ ቤቱን ደጊም ኣብ ዘይርከበሉ ዓለም ተፋንዩና ከይዱ። እነሆ ድማ መዓልትን ከልብን ከይጸዋዕካዮም ይመጹ ከምዝተባህለ ስዩም ካብ ዝስዋእ ዓሰርተ ዓመት ትማሊ ዕለት 17-12-2015 ኣቚጺሩ። ነቲ ዝተለሞ ማለት ህዝብናን ሃገርናን ኣብ ትሕቲ ዲሞክራሲያዊ መንግስቲ እትመሓደር ክትክወን ዝነበረ ጻዕሩን ቃልሱን ካብታ ዝሓደጋ ዕለት ንዓአሰርተ ዓመት ዝኣክል ዓድና ክንኣቱ ዝግበኣና ዝነበረ ክንሱ ግን ብሰንኪ እቲ ደምበ ተቓውሞ ኣብ ነንሓድሕዱ ስምምዕን ምትእምማንን ብምስኣኑ ብዙሕ ወርቃዊ ግዜ ሓሊፉና። ዲሞክራሲያዊ መንግስቲ ምትካልሲ ይትረፍ ነታ ህላዌና እውን ኣብ ምልክተ ሕቶ ይኣቱ ኣሎ።

ትማሊ ንስውእ ስዩም ኣሎና ንሕና፡ ቅሰን ኢልና ዘፋኖናዮ ጥራሕ ክንደይ ወለቕ ዘለቕ ኢልና ኮን ንኸውን መዐቀኒ ናይቲ ንዓሰርተ ዓመት ዝኸድናዮ ጉዕዞ ክኸውን ይኽእል እዩ። ከምቲ ደራፋይ ዝበሎ ‘’ተጣለምናዶ ተጣለምናዶ ከለና ኣብ ዓለም’’ ዝተባህለ ለበዋ ስዉኣት እንዳጠሓስካ ምጭጭሕ ውድባት ተራእዩ።

ስለዚ ዝኽሪ ዓስራይ ዓመት ስውእ ስዩም ዕለት 19-12-2015 መሊሱ ንሓዘንና ዘዛኻኸረ እዩ ነይሩ። ኩሎም እቶም ገዳይም መቓልስቱን ኣባላትን መሪሕነትን ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራን፥  ኣባላትን መሪሕነትን ግምባር ሃገራዊ ድሕነት፥ ኣባላት ምንቅስቓስ መንእሰያት ንዲሞክራሲያዊ ለውጢ፥ ኣባላት ህዝባዊ ማሕበር ሆላንድ፥ ኣባላት ሕዝብ ኣልመቓዋማ ኣል ሻዕብያ’’ ሰልፊ ህዝባዊ ተቓውሞ፡ ኣባል እስላማዊ ሰልፊ እስላሕ፥ ውልቀሰባትን ብርክት ዝበላ ደቂ ኣንስትዮን ዝተረኽቡሉ ኣብቲ ስዩም ዝተቐብረሉ መቓብር ካብ ሰዓት 10:50 ጀሚሩ ነይሩ።

እዞም ካብ ዓዲ እንግሊዝ፥ ካብ ሃገረ ጀርመን፥ ካብ ሃገረ ፈረንሳ ከምኡ እውን እቲ ዘይሕለል ተቓላሳይ ሓው ተስፋይ ተኽለዝጊ ኣቦ መንበር ማሕበር ኣካለጽጉማን ምስቲ ኩሉ ሕማሙን ስንክልኡን ነቲ ኩሉ ጸገም ጥሒሱ ንብጻዩ ስዩም ክዝክር ኣብቲ ኣጋጣሚ ተሳቲፉ። ካልኦት ውልቀሰባት ከም በዓል ዶክ ጸጋዘኣብ ዝኣመሰሉ ወሲኽካ ኩልና ተኣኻኺብና ነቲ ናይ ቀደም ዝነበረ እናዘክርና ናፍቖት ሓድሕድ ከመይ ኣሎኻ ከመይ ኣሎኺ ነዊሕ ኮይኑ ካብ ንራኸብ እናተበሃሃልና ከም ብሓዲሽ ሌላ ዝመስል ጣዕምን ላዛን ዝነበሮ ዕላላት ነቲ ዘሎና ፍልልያት ዝድምስስ እዩ ዝመስል ዝነበረ።

ብድሕሪዚ ተበገስ ኮይኑ ልክዕ ሰዓት 11:35 ምስ ኮነ ብመስርዕ ተሰሪዕና ነፍሲ ወከፍና ‘ስለቲ ጽንዓትካ ነመስግነካ’’ ኣብ ዝብል ሓሳብ ከምዝጠሓልና እቲ ዝነበረ ሃዋህው ይሕብር። ኣብቲ ናይ ዘልኣለም ቤት ስውእ ስዩም ምስ በጻሕና ድማ እቲ ንሱ ደቂሱሉ ዝነበረ ስፍራ ብሓቂ በታ ደኺመ ዘይትብል በዓልቲ ቤት ወይዘሮ ኣዝመራ ሃይለ ብጽቡቕ ተታሒዙ ልክዕ ከምዛ ሽዑ ሓመድ ኣዳም ዝለብስ ዘሎ ይመስል። ኣብታ ስዩም ንዝኽሪ ተተኺላ ዝነበረት ሓወልቲ እታ ከይተረዳእና ከሎ ናይ ኢዱ ሰላምታ ዝሃበላ ስእሊ ተጠቂዓ ለካ እቲ ግዜ እቲ ይፋነወኩም ኣሎኹ ይብለና ከምዝነበረ እያ ተዘኻኽር።

ብድሕሪ እዚ ኩሉ ዕመበባታት ሒዙ ዝመጸ ዕምበባኡ ኣቐሚጡ ኣብ መጠረስታ ከኣ ሓው መንግስተኣብ ኣስመሮ ኣቦመንበር ስለፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራን ናይ ወጻኢ ጉዳይ ሓላፍን ገዲም መማህርትን መቓልስትን ስዩም ሓው ወልደሱስ ዓማር    ነናቶም ዕምበባ ኣቐሚጦም። ድሕሪ ገለ ደቓይቕ ከኣ ናይ ጸሎተ ሕልና ምስ ገበርና ሓው ኣሰፋው በርሀ ነታ ኣብ ሰማያዊ ዝሕብራ ፕላስቲክ ዝዓይነታ ‘’ ስለቲ ጽንዓትካ ነመስግነካ’’ ኢልና ዘፋኖናዮ እንዝክረላ ዕለት እያ ብማለት ኣብ ልዕሊ እቲ ስእሊ ስውእ ስዩም ተለጠፈት። ቁሩብ ጸኒሕና ከኣ ሰዓት 12:07 ንስውእ ስዩም ዳግማይ ብምስንባት ናብቲ እቲ ንዝኽሪ ሓውና፡ ኣቦናን መቓልስትናን ዝኾነ ሃገራዊ ሓርበኛ ዝተዳለወ እኽለማይ ተጎዓዝና። ኣብዚ ኣብቲ ቦታ ምስ በጻሕና ቅድሚ ምምጋብና ሰዓት 1:00 ድሕሪ ቀትሪ ኣቢሉ ይኸውን ስነስርዕት ጸሎት ንዝኽሪ ስውእ ስዩም ብክለተ ኣቕሽሽትን ክልተ ዲያቆናትን ዝተሰነየ ጸሎት ተኻይዱ።

እቲ ጸሎት ብዝኽሪ ሙታን እዩ ተጀሚሩ። እቶም ካህን ኣብ ስብከቶም ኣብ ዘስምዕዎ “ወዲ ሰብ ከም ኦም መሮር እዩ። ይፈርን ይዕምብብን ይቕምስልን’ ኣብዛ ዓለም ከኣ ሞት ዘይተርፍ እዩ እሞ ካብ መሬት ተማሊእናዮ ንኸይድ ስለዘየለ ግን እቲ ገዲፍናዮ እንኸይድ ሓድነት፥ ሕውነት፥ ፍቕሪ፥ ለውሃት፥ ክህልወና የድሊ። ስለዚ ንስዩም ንሕና ኣይነጽድቖን ኢና፥ ተጽድቖ እታ ግብሩ እያ ንሳ ድማ ንምእንቲ ደቂ ሰባት ክብል ህይወቱ ብጽንዓት ምውፋዩን ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ክሳብ ክንደይ ፍቕሪ ከምዝነበሮ እዩ ዝሕብር። ኩሉኹም ድማ ስለቲ ሰናይ ግብሩ ዘኪርኩም እነሆ ኣብዚ ተኣኪብና ንቤተሰቡን ደቁን ካብ ርሑቕን ቀረባን መጺእና ክነጸናንዕ እንከሎና ከኣ ኣምላኽ ዝፈትዎ ስራሕ ኢና ሰሪሕና።

ንሕና ኩልና ሓለፍቲ ኢና ነበርቲ ኣይኮናን፡ ነበርቲ ዘይምዃናን ካብ ፈለጥና እቲ ኣብ ዓለም ከሎና ክንገብሮ ዝግበኣና ጽልኢን ቅርሕንትን ወጊድና ሰላም ኣብ ነንሓድሕድና ክህልወና ምጽዓር ሓደ ካብቲ ቃልሲ እዩ። ሰብ ስሙ ብጽቡቕ ክለዓል ዝበለጸ እዩ ። እነሆ ውን ስዩም ስሙ ብጽቡቕ እዩ ዝለዓል ዘሎ። ስለዚ ኩልና ትዕግስቲ ከም ዘድልየና ነዚ እዛ ዓለምና ኣብ ህውከትን ተርባጽን፥ ውግእን ወረ ውግእን ከም እተሸመመት እንሰምዖ ዘሎና ክፍወስ እንተኾይኑ ፍቕሪ፥ ለውሃት፥ ምድንጋጽ፥ ኣብ ነንሓድሕድና ኣላዝቦን ብሓድነት ኣቢልና ኢና እንበጽሖ” ብምባል ምኽሮም ለጊሶም።

ድሕሪ እዚ ሰዓት 1:45 ምስ ኮነ ኣብ ምምጋብ ኣቶና። ድሕሪ መግቢ ከኣ ብሓው ኣሰፋው በርሄ ስፊሕ ታሪኽ ስውእ ስዩም ተነቢቡ። ብድሕሪ እዚ ሓደ ብሓደ ማለት ሓው ወልደሱስ ዓማር ናይ ቀደም ተዘክሮታቱ ምስ ስውእ ስዩምን ስውእ ወልደዳዊትን ካብታ ሰዓትን ዕለትን ኣብ ቤት ትምህርቲ ልኡል መኮነን ዝተራኸቡሉ ኣትሒዙ ዝተኻየደ ሓባራዊ ቃልሲ ተንቲኑ ገሊጹ። ብምቕጻል ሓው ዶክተር ዩሱፍ ብርሃኑ ብዛዕባ ምስ ስዩም ዝነበሮ ብጻያዊ ተመኲሮን ናይ ተወፋይነቱ ኣድናቖት ገሊጹ። ቀጺላ እታ ዘይትሕለል ኣደ ተጋደልትን ጽንዕትን ወይዘሮ ሓረጉ ስውእ ስዩም ንምዝካር ተደፋኒቓ ክሳብ የዒንታ ንብዓት ዝቛጸራሉ ነቲ ክትብሎ ዝደለየት ኣሕጽር ኣቢላ “ስዩም ኣይተፈልየናን’ሞ ኣብ መትከልና ንጽናዕ” ብምባል ደምዲማ፡ ቀጺሉ ሓው ኣፈወርቂ ኣባይ ውግኡ ሓርነት ብግጥሚ ገይሩ ንስውእ ስዩም ዝዝከርን ንህልዋት እውን ኣብ ቃልሶም ገጥ ክብሉ ዝዕድምን ኣቕሪቡ ንሱ ዘዳለዎ ከኣ ንዝኽሪ ስውኡ ስዩም ከም ገጸ በረኸት ንሓብትና ኣዝመራ ሃይለ ኣወኪፉ።

ብምቕጻል ዶክ ጸጋዘኣብ ንስውእ ስዩም ካብ ዝፈልጦ ኣጥሒዙ ተባዕን በሊሕን ምንባሩ ገልጹ፡ ኣብዚ እዋን እዚ ስዩም ዝድለየሉ መድረኽ ምዃኑ ዘብርህ ገለጻ ኣቕሪቡ። ብድሕሪ እዚ ከኣ ንማሕበር ሆላን ወኪሉ ዝቐረበ ሓው ስዒድ ዓብደላ ብዛዕባ ምስ ስዩም ዝነብሮ ናይ ሓባር ቃልስን ብዛዕባ ናይቲ ማሕበር ከኣ ጠቒሱ። ቀጺሉ ሓው ድራር መንታይ ነቲ ስውእ ስዩምን ስውእ ወልደዳዊትን ዝገበርዎ ታሪኻዊ ቅያ ምስ ስውእ ከቢረን ምስ ስውእ ሓምድ እሪስ ዓዋተን ብማዓረ ዘጽውዖም ብጭብጢ ካብ ዝረኸቦ ታሪኽ ኣቕሪቡ። ከም ቃል ሓው ድራር ኣብ 1987 ኣቢሉ ምስ ኣቦይ ዑባሚካኤል ኣብ ቤት ጽሕፈት ቀይሕ መስቀልን ቀይሕ ወርሕን ኮፍ ኢሎም ከዕልሉ ከለዉ በጋጣሚ ብጉዳይ ማእሰርቲ ናይዞም ክልተ ብጾት ይለዓል። እቲ ታሪኽ ብሓጺሩ እዞም ክልተ ብጾት ምስ ተኣስሩ ኩሉ ቤተ ሰብ ዘመድ ካብ ቤት ማእሰርቲ ዝወጽሉ ጻዕርታት ይካየድ ነይሩ ይብሉ ኣቦይ ዑቕባሚካኤል። ብድሕሪ እዚ ነቲ ፈራዳይ ብምርካብ እቲ ፈራዳይ ድማ ነቲ ኩነታት ብምዕዛብ እዚ ጉዳይ እዚ ክፍታሕ እንተኾይኑ እዞም ክልተ እሱራት ‘’ ነቲ ቃልሲ ወይ ነቲ ውድባ ናይ እስላም እዩ። ክርስትያን ኣብቲ ቃልሲ የለዉን ኢሎም ምስክርነት እንተ ሂቦም ክወጹ ይኽእሉ ኢዮም” ዝብል ሓሳብ ይህብ። ካብዚ ቀጺሉነዞም

ናይ ምዕጋብ ጉዳይ ኮነ፡ እዞም ክልተ ከኣ እቲ ጉዳይ ምስ ተነግሮም ክልቲኦም ተማኺሮም። እታ ምኽሮም ኣብታ ቤት ፍርዲ ምስ በጽሑ ዝብልዋ እምበር ነቶም ሕራይ በሉ ንዝበልዎምሲ ካልእ መልሲ ኢዮም ሂቦሞም። ንሱ ከኣ ሕራይ ከምኡ ክንብል ኢና ኢሎም ምስ ሓበሩ፡ ኣብ ቤት ፍርዲ ዝቐርብሉ ቆጸራ ተታሕዘ። እቶም ዘዘራረብዎም “ሕራይ ኢሎሙና ኢዮም ሕጅስ ክወጹ ኢዮም” እናበሉ ኣብታ ቤት ፍርዲ ብተስፋ ኢዮም ዝጽበዩ ዝነበሩ። ክልቲኦም እሱራት ኣብ ቅድሚ ፈራዲ ቀሪቦም ፈራዲ ከኣ እዚ ዝነበርኩምሉ ውድብ ናይ እስላም ምዃኑ እንተመስኪርኩም ብናጻ ክትልቀቑ ኢኹም ዝብል ውሳኔኡ ኣስመዐ። ንሳቶም ዝሃብዎ መልሲ ከኣ ‘’ ንሕና እቲ ዝተሰለፍናሉ ውድብ ናይ እስላም ኣይኮነ ናይ ክርስትያን ኣይኮነ ናይ መላእ ህዝቢ ኤርትራ እዩ እሞ፡ ሎሚ ናጻ እንተለቒቕኩሙና’ውን ጽባሕ ናብታ ሰልፍና ኢና እንጽንበር’’ ኢሎም ቃሎም የስምዑ። ብድሕርዚ ኩላ እታ ተስፋ ዝነበራ ቅዝዝ ድንዝዝ ኢልና ተሪፍና ይብሉ ኣቦይ ዑቕባሚካኤል።

ቀጺሉ ሓው ድራር ነዛ ጉዳይ እዚኣ ኣብ ኣእምሮኡ ሒዝዋ ስለዝነበረ ምስ ስውእ ስዩም ኣብ 2004 ኣቢሉ ኣብ  ተራኺቡሉ ሰዓት እቲ ኩነታት ከመይ ከምዝነረ ይሓቶ እሞ፡ ስዩም ከኣ ሓንቲ ከየጉደለ ልክዕ ከምታ ኣቦይ ዑቕባሚካኤል ንድራር ዝበልዎ ከማኣ ገይሩ ከም ንዝገለጸሉ እዩ ኣብቲ ናይ ዝኽሪ ዓስራይ ዓመት ስውእ ስዩም ዝገለጸ። ኣብ መደምደምታ ክብርቲ ሓብትናን ብጸይትናን ሓብቲ ስውእ ስዩምን ከኣ ብወገና ነቲ ዓቢ ሓዋ ብኣካል ንዘይትፈልጦ ታሪኹ ካብ ዓባይ ሓብታ ወይዘሮ ለምለም ዝሕበራ ዝነበረ ገሊጻ እሱ ድማ እቲ ሓብታ ለምለም ብሰንኪ ሓዋ ካብ ትምህርቲ ከም ዘቋርጸት ወግሐ ጸብሐ ምሳሕን ድራርን ሸሃን ተሰኪማ ንቤት ማእሰርቲ ትመላለስ ከምዝነበረት ገሊጻ። ነቲ ኹሉ ተጻዊራ ንታሪኽ ሓወይ ስዩም ዝሃበትኒ ድማ ሎሚ በዚ ኣጋጣሚ እዚ ዕለት ዝኽሪ ሓውና ከመስግነኪ ይፈቱ ድሕሪ ምባል፡ ሎሚ ብዝኽሪ ሓወይ ስዩም ከምዚ ኢልኩም ተኣኪብኩም ክርእየኩም ከሎኹ ብሓቂ ስዩም ሓወይ ኣይሞተን ብሓቂ እውን ኣይሞተን ብዝብል ሕብንትን ሕጉስትን ምዃና ገሊጻ።

ስዓተ 9:00 ኣቢሉ ምስ ኮነ ናይቲ መደብ ፍጻመ ስለ ዝኾነ ኩሉ ሰብ ተደሪሩ ነናብ ሰፈሩ ተጓዕዘ።

ዝኽሪ 10ይ ዓመት መስዋእቲ ጅግና ተጋዳላይ ስዩም ዑቚባሚካኤል (ሓረስታይ) ብ19 ታሕሳስ 2015 ኣብ ቭላርዲንገን ሮተርዳም/ሆላንድ ነዚ ሃገራዊ ሓርበኛ ብዝግባእ ተዘክሮታትን ድምቀትን ተኸቢሩ ውዒሉ።

ስድራ ቤትን፡ መቅርብን፡ ናይ ቃልሲ ብጾትን ዕዱማትን፡ ኣብ መካነ መቓብሩ ዕንባባታት ድሕሪ ምቕማጥ ናብታ ቅድሚ 10 ዓመት ኣስከሬን ስዉእ ስዩም ፍትሓት እተገብረላ ቤተ መቕደስ ተኣኪቦም፡ ብካህናት ኦርቶዶክሳዊት ደዋህዶ ቤተ ክርስትያን እናተመርሑ ናይ ጽሎትን ፍትሓትን ቅዳሴ ተኻፊሎም።

ቀጺሎም፡ ካብ ርሑቕን ቀረባን ዝመጹ ዕዱማት ኣጋይሽ ኣብቲ ብስድራ ቤት ስዉእ ኣብ እተዳለው ናይ ምግብን መስተን ግብጃ ድሕሪ ምክፋሎም፡ ንዝኽሪ ስዉእ ስዩም እተዳለወ መደረታትን ተንቀሳቓሲ ፊልምን ተኸታቲሎም።

መድረኽ ተዘክሮታት ብመቓልስትን ብጸይቲ ስዉእ ስዩም ብዝነበረት ሓፍቲ ኣዝመራ ሃይሉን ሓው ኣሰፋው በርሀን ተኸፊቱ። እቲ ምዑት ናይ ቃልሲ ታሪኽ ህይወት ሓርበኛ ስዉእ ስዩም ብሓው ኣሰፋው በርሀ ብሰፊሑ ቀሪቡ።

ቀጺሉ፡ ብሓው ኣንቶንዮ ተስፋይ ብቃላትን ብመልክዕ ስእላዊ ዶኩመንታሪን እተዳለወ  መሳጢ መግለጺ፡ ምስእናይ ገለ ምሩጽን ላዛ ዝዓዘዞን መደረታትን ሓርበኛ ስዩም  ተሰሚዑ። ስዉእ ስዩም በቲ ተቐሪጹ ዝተረፈ መደረታቱ እውን እንተኾነ፡ ገና ንቓልሲ ለውጥን ዲሞክራስን ብቐጻሊ የበርክት ምህላዉ ጋህዲ ዝገበረ መልእኽትታት ነይሩ።

ካብኡ ብምቕጻል ሓው ወልደሱስ ዓማር ኣብ መድረኽ ቀሪቡ ናይ ሓርበኛ ስዩም ታሪኻዊ ጊደን ቦታን ኣብ ኤርትራዊ ሃገርነት እናዘርዘረን፡ ሓባራዊ ተዘክሮታቶም እናጠቐሰን መግለጺ ኣቕሪቡ። ተመሳሳሊ ተዘክሮታትን፡ መግለጽታትን፡ ንስዉእ ስዩም ዝግባእ ናይ ምስጋና ቃላትን፡ ብዶክቶር ዩሱፍ ብርሃኑ፡ ብሓፍቲ ሓረጉ በርሀ፡ ብሓው ኣፈወርቂ ኣባይ (ብመልክዕ መሳጢ ግጥሚ)፡ ብሓው ጸጋዘኣብ ገ/ገርጊስ፡ ብወኪል ማሐረኮም ኤርትራ ኣብ ሮተርዳም ሓው ስዒድን፡ ብሓፍቲ ስውእ ስዩም ብዝኾነት ሓፍትና ኤልሳ ዑቚባሚካኤልን ብሓው ድራር ማንታይን ቀሪቡ። እቲ መደረታት ናብ ህዝቢ ዝዝርገሓሉ ኣገባብ ክህሉ ምዃኑ እውን ተሓቢሩ። ብሓው ገረዝጊሄር ተወልደን ብሓፍቲ ጽገ ኣስፋሃን ካብ ሰሜን ኣሜሪካ ብቓል ተቐሪጹ እተላእከ መልእኽትታት ብገለ ተክኒካዊ ምኽንያት ኣብቲ ናይ ዝኽሪ በዓል ከርክብ ኣይከኣለን። እዚ'ውን ናብ ህዝቢ ዝበጽሓሉ ኣገባብ ክግበር ምዃኑ ተሓቢሩ ኣሎ።

ኣብ ታሕቲ ሰፊሩ ዘሎ መደረ ብሓው ወልደሱስ ዓማር ዝቐረበ ኢዩ። ሓው ወልደሱስ ኣብ መኽፈቲ መደረኡ፡ እቲ ብክቡራት ስድራ ቤት እተዳለወ ዝኽሪ 10ይ ዓመት መስዋእቲ ስዩም ከም ሃገራዊ በዓል ዝርኤን፣ እቲ ኹሉ ጽንዓትን ዘይሕለል ቃልስታትን ስዉእ ስዩም ዝዝከረሉ  መድረኽ እንበር፡ ናይ ሓዘንን ትካዜን ክርብ ከምዘይኮነ ድሕሪ ምግላጽ፡ ልዕሊ 40 ገጻት  ዝሓዘ ንሱ ብዛዕባ ስዉእ ብጻዩ ካብ የካቲት 1978 ጀሚሩ ካብ ዝጸሓፎ ዓንቀጻትን  ቃለ--መሕትታትን ኣኪቡ ንደቁን ስድራ ቤቱን ክበጽሕ ንብዓልቲ ቤት ስዉእ፡ ሓፍቲ ኣዝመራ ሃይሉ ኣመሓላሊፉ። (ብግዲኡ ሓው ኣፈወርቂ ኣባይ ብዛዕባ ስዉእ ስዩም ብ3 ቋንቋታን ብዛዕባ ስዉእ ስዩም ብእተፈላለዩ ሰባት ካብ ኣተጻሕፈ ጽሑፋት 800 ገጻት ኣኪቡ ንሓፍቲ ኣዝመራ ኣረቢቡ። ሓው ጸጋዘኣብ እውን ንሓርበኛ ስዩም ኤርትራዊ ማንዴላ ምዃኑ እናገለጸ፡ ንኣይዳ ስዩም ብዛዕባ ማንደላ እተጻሕፈ መጽሓፍ ኣበርኪቱዋ። ሓው ጽሃየ ክብሮም ብመልክዕ ካርድ ዘዳልዎ ጭርሖን ስእሊ ስዉእ ስዩምን፡ ከምኡ ከኣ እቲ ቅድሚ 10 ዓመት ብጊዜ መስዋእቲ ሓርበኛ ስዩም ብህዝቢ እተገልጸ ናይ ሓዘንን መጐስን ጽሑፋት ዝሓዘለ መጽሓፍ ንኹሎም ኣጋይሽ ተዓዲሉ። ከምኡ'ውን ብሓፍቲ ኣልጋነሽ ገብረ እተዳለወ ገላጺ ጭርሖ ዝሓዘ ሕብራዊ ሕዛም ኣቐዲሙ ኣብ መቓብር ስዉእ ከም እተለጠፈ ይዝከር።)

ካብዚ ቀጺሉ ዘሎ መደረ ሓው ወልደሱስ ዓማር ኢዩ።    

ዝኸበርኩም ስድራቤት ስዉእ ስዩም ብሓበራ፣

ዝኸበርክንን ዝኸበርኩም ዕዱማት ብጾትን ኣዕሩኽን ስዉእ ስዩም፡ 

ኣቐዲመ ንደቂ ስዉእ ስዩም፡ ማለት ንሊሊ፡ ንደስቲኒ፡ ንሰሎሞን፡ ንሳምሶን፡ ንጳውሎስ ንኣይዳን፡ ምስ ኣደን ብጸይትን ኣዝመራ ልባዊ ሰላምታ ኤቕርበሎም። ነዚ ናይ ሎሚ መዓልቲ ርክብ ብምስርዖም ከኣ ምስጋና ይብጻሓዮም። ኣስዒበ ከኣ ንሓፍትና ነብሰሄር ጽገ ጳውሎስ እናዘከርኩ ምስ ኲሎም ዝሓለፉ ኣሕዋትን ብጾትን ዘለኣለማዊ ዕረፍቲ እምነየላ። ከም ኩሎም ስድራ ቤት፡ ከም ሓፍትን ከም መዘከሪት ስዉእ ስዩምን ጌርና ንእንጥምታ ኤልሳ ዑቚባሚካኤል እውን ፍሉይ ሰላምታይ ኤቕርበላ።

ደጊመ፡ ንበዂሪ ገዛ ዝኾንኪ ኣይዳ ስዩም ምስ ኣሕዋትኪ (ደቂ ስዉእ ስዩምን ደቅናን)፣ካብዚ ሃገራዊ መራሒን፡ ታሪኻዊ ሓርበኛን ብምውላድኩም ኲርዑ እብለኩም፣ ኣቦኹም ብንእስነቱ ከይተረፈ ዝገብሮ ንዝነበረ እና ሓተትኩምን እና ኣጽናዕኩምን ከኣ ብግደኹም "ንሕናኸ ነቲ ኣቦና ምእንትኡ ኢሉ ህይወቱ ዝሃበሉ ህዝቢ እንታይ ንግበረሉ?" ኣብ ዝብል መድራኽ - ደንጒኹም'ውን እንተኾነ፡ ክትበጽሑዎ እምነ። ከመይ ሕልምን ድልየትን ኣቦኹም ንሱ ጥራይ ስለዝነበረ።

ኣይዳ ስዩም ኣጋይሽ ናብ መቓብር ኣቦኣ ገጻ እናመርሐት።... ምስ ኣዲኣ ኣዝመራ ሃይሉ።

    ኣሓት ስውእ ስዩም ኤልሳን ህይወትን.... ደቁ ሳምሶንን ጳውሎስን ኣብ ቦታ መቓብር።

ሎሚ ድሮ 10 ዓመት ሓሊፉ፡ ንስዉእ ብጻይና ስዩም ብትዝታ እንዝክረላ መዓልቲ ኢያ። ንስዩም ከየቋረጽና ኣብ መዓልታዊ ዕላላትና ንዝክሮ ኢና። ነቲ ናይ ሎሚ ተዘክሮና ፍሉይ ዝገብሮ ግን ምስ ደቁን ምስቶም ሕጂ ክሰምዮም ዝጸናሕኩ ስድራ ቤቱን ተኣኪብና ብምህላውና ኢዩ። ዓቢ ዕድል ከኣ ኢዩ።

ኣብታ ንስውእ ስዩም ዘፋኖናላ መዓልቲ፡ ውሑድ ቃላት ተዛሪበ ምንባረይ እዝክር። ሎሚ ደጊመ ክሓስቦ  ከሎኹ፡ ናይ ስምዒት ጊዜ እንከሎ'ኳ እቲ ቃላት ክንደይ ትርጉም ከም ዝነበሮ እርኢ። ኣብቲ ሓጺር መደረ 2-3  መልእኽትታት ከመሓላልፍ ፈቲነ። እታ ቀዳመይቲን ቀንድን መልእኽተይ፡ ናይ ኲልና መልእኽቲ እውን ዝነበረት፡ "የቐንየልና ስዩም" እትብል ነይራ። ስለምንታይ ከ ከምኡ ተባሂሉ?

• ኣብ ምሉእ ህይወቱ  ንሃገራዊ ጒዳይ ልዕሊ ውልቃዊ ጥቅሙ ብምስርዑ፣
• ኣብ ኩሉ መዳያት ቃልሱ ንሓድነት ህዝብን ንሃገራዊ ናጽነትን ክብ ዝበለ ሓልዮት ብምሃቡ፣
• ኣስዒቡ ከኣ (ድሕሪ 1991) ንሰላምን ዲሞክራስን ሰብኣዊ መሰላትን ብጽንዓትን ብትብዓትን ብዘይ ዕረፍቲ ብምቕላሱ የቐንየልና ስዩም ኢለ።
• ከምኡ'ውን በብመድረኹ ወላ ብ1977 ከይተረፈ ንእተጋገዩ፣ ካብ ሓድነት ንዝሃደሙ፡ ዕርፊ ቃልሲ ምጽናዕ ዝሰኣኑ ንዝበሎም፡ ሓቂን ሕጋውነትን ተመርኲሱ ብተሪር ቃላት ብምግንሑን ብምምሃሩን ኩሉ ጊዜ ንዝክሮ። ነድንቖ። ነመስግኖ ከኣ።

ንስዉእ ስዩም ብጽንዓቱን፡ ተወፋይነቱን፡ ትብዓቱን፡ ዘይንሓፍነቱን፡ ናይ ዓቢ መራሒ ሕላገት ብዝኾነ ቅርሕንቲ ዘይምሓዙን፡ ብብልሓቱን፡ በቲ ድኻም ዘይፈልጥ ናይ ስራሕ ትግሃቱን ዘይዝክሮ ሰብ እንተልዩ፡ ንስዩም ዘይፈልጦ ዝነበረ ክኸውን ኣሎዎ።

ናይ ሓያለይ ሰራሕቲ ታሪኽ ክሳዕ ዝሓልፉ ዝነበሮም ጊደን ቦታን ኣይልለን። ናይ ስዩም ከኣ ከምኡ ኰይኑ ይረኣየኒ። እቲ ዝፈልጥ ይፈልጥ ነይሩ፣ እቲ ዘይፈልጦ ዝነበረ ግን ብዙሕ ጊዜ ወሲድሉ። ክሳዕ ስዩም ዝሓልፈ ተጸብዩ።

ኲላትና ከም ዘይንስሕቶ፡ ሃገራዊ ስምዒት ብቐሊሉ ኣይኮነን ዋንነት ናይ ሓደ ህዝቢ ዝኸውን። ኣብ ዝሓለፈ 24 ዓመታት ከም ዝርኤናዮን ጌና ንሻቐለሉ ከም ዘሎናን፡  ሓደ ህዝቢ ንቃልሲ ለውጥን ዲሞክራስን ክበራበር፡ ብዙሕ ጻዕሪ/ብዙሕ ጒስጓስ፡ ብዙሕ ምልዕዓል ኢዩ ዝሓትት። ብሓደ ለይቲ ነዲሩ ኣብ ቃልሲ ዝጸምድ ህዝቢ የልቦን። ኣብ ተመክሮ ብረታዊ ቃልስና እውን ከምኡ ነይሩ። ህዝቢ ምስ ፈለጠን ዘበራብሮ ምስ ረኸበን ኢዩ ነተን ምስ ድኹም ኣተሃላልዋ ተተይ ዝብላ ንዝነበራ ውድባት ኣዕብዩ ኣብ ዓወት ከም ዝብጻሕ ዝገበረ። ኣብቲ ኣዝዩ ከቢድ ናይ ህዝቢ ምልዕዓል ስራሕ፡ ስዩም ኣዝዩ ዓቢ ጊደ ነይሩዎ። ብርእይቶይ እኳ ካብቲ ኢሳያስ "ኣነየ ኣብ ናጽነት ዘብጻሕኩ" ኢሉ ወግሐ ጸብሔ ካብ ዝንቅዎ ዘይውሕድ (ዝበዝሕ እንተዘይኮይኑ)፡ ስዩም ንናጽነት ኤርትራ ዘበርከቶ ብቐሊሉ ዝምዘን ኣይኮነን።

1. ተመሃራይ ከሎ እተቓለሶ፣
2. ኣብ ናይ 10 ዓመት ማእሰርቲ ንሊዕሊ 25,000 እሱራት ኣብ ውሽጢ ቤት ማእሰርቲ (ምስ ወልደዳዊት ተመስገን ኰይኑ)፡ ብሃገራዊ ስምዒት ኰስኲሱ በቶም ቤት ማእሰርቲ ዝጠዓሙ ደቂ ሃገር ኣቢሉ ዝዘርግሖ ሰፊሕ ሃገራዊ ንቕሓት፣  
3. ቅድሚ ናጽነት ን16 ዓመት ኣብ ሓርነታዊ ቃልሲ ዘበርከቶ፡
4. ድሒሩ ከኣ ካብ 1991 ክሳዕ ጊዜ መስዋእቱ ን15 ዓመታት ኣብ ናይ ለውጥን ዲሞክራስን ፍትሕን ጒዕዞ እተረባረቦ፡ ታሪኻውን ነባርን ኢዩ።   

ኣብዚ ዘሎና፡ ብዛዕባ ስዩም ክንዝክሮን ክንብሎን እንኽእል ብዙሕ ከም ዘሎ ኣይዝንግዕን። ንኻልኦት ዕድል ቅድሚ ምሃበይ ግን ገለ ካብተን ኣብዚ ናይ ሎሚ ኣጋጣሚ ከይጠቐስኩወን ክሓልፈን ካብ ዘይደልየን ተዘክሮታት እሕጽር ኣቢለ ከዕልል ኣፍቅዱለይ።

መጀመርያ ርክብና

• ምስ ስዉእ ስዩምን ስዉእ ወልደዳዊትን ብመስከረም 1961 ኢና ኣብ ሓደ ክፍሊ  እተራኸብና።  ቅድሚ 54 ዓመት ምዃኑ'ዩ። ን4 ዓመት ከይተፈለና ብሓንሳብ ኔርና። በቲ ዓመት'ቲ ቤት ትምህርቲ ልዑል መኰነን ካብ 150 ዘይውሕዱ ተመሃሮ ተቐቢላ። ኣብ ኣገዳሲ ሃገራዊ ታሪኽ እተኻፈሉ 150 ክንብሎም ንኽእል። ......
• ካብቲ ዘይርስዖ ስዩም ብቛንቋ እንግሊዝ ጥራይ ኣይኮነን ዝወዳደረኒ ዝነበረ። ኣብቲ ካብ ከረን ሒዘዮ ዝመጻእኩ ርሱን ፓለቲካ ሃገር እውን መወዳድርተይ ኰይኑ። ብፍላይ ንሰላማዊ ሰልፊ 1963 ኣብ ምግባር ጊደኡ ከመይ ከም ዝነበረ ኩሉ ጊዜ እዝክር - ሰላማዊ ሰልፊ ስዩም ኢለ እሰምያ ነይረ።
• ካብቲ ኩሉ ጊዜ ዝዝክሮ እውን፡ ሐደ ዓመት ንሰማያዊት ባንዴራ ኤርትራ ስኢሉ፡ ኣብ ትሕቲኣ ግጥቢ ሰሪዑ ኣምጺኡልና። 6 ሰባት ምሉእ ለይቲ ኣብ ኣስመራ ክንዝርግሓ/ክንልጥፎ ሓዲርና። ስዩም ክሳዕ መወዳእታ ንሰማያዊት ባንዴራ ኤርትራ ፍሉይ ፍቕሪ ነይሩዎም። ንቐይራ እንተዝብሃል ነገር መምጸኤ ይመስለኒ!!

ሜዳ ምኻዱ/ማእሰርቱ

• ብመጋቢት 1965 ሰላማዊ ሰልፊ ድሕሪ ምግባርና፡ ስዩምን ወልደዳዊትን "ሰለስተና ብብጸጥታ ንድለ ኣሎና ንሜዳ ንኺድ" ይብሉኒ ...ናመጹ ሓንቲ ዓባይ ኲትሻ ወርቂ ከኣ ብኣጋጣሚ ይረኽቡ። ንህደም ከኣ ይብሉኒ። ዘዕግብ ምኽንያት ምስ ሃብኩዎም ንበይኖም ይብገሱ።.. ብ17 መጋቢት 15 ንበይነይ ኰይነ ኢየ ካብ ስፍራ ኣውቶቡስ ኣስመራ ንጎንደር ኣቢሎም ብመተማ ንሱዳን ክኸዱ ዘፋኖኹዎም። ብኣጋጣሚ ኣዲስ ኣበባ በጺሖም፡ ብጅቡቲ ፈቲኖም ተታሒዞም። እንደገና ንጐንደር ተመሊሶም ብመተማ ንሱዳን ከይዶም። .....
• እንደገና ብነሓሰ 1965 ህዝቢክሰርዑ ካብ ከሰላ ንኣስመራ ተሓቢኦም ኣትዮም።..  ድሩዕ እንዳ ኣውቶቡሳት ተጸብዩኒ። ምስኦም ሓዲረ...ድሕሪ ሳልስቲ፡ ምስ ሓደ ብጻየይ ኮይነ ነቲ ክብ ዝበለ ሃገራዊ ንቕሓት ዝነበሮ መምህር ስዩም ነጋሲ ሒዘሎም መጺኤ። ኣብ ገዛ ስራጅ ኣሕመድ ኣብ ኪዳነ ምህግረት ኣስመራ ሰለስቲኦም፡ ራብዓዮም ስራጅ ታሪኹ ነዊሕ ኢዩ..............።

ሳልሳይ ርክብና

• ሳልሳይ ርክብና ብሰነ 1976 ኣብ ሱዳን ነይሩ....ነቲ ታሪኻዊ ግጥምታት እናጸሓፈን  ብራድዮ ኦምዱርማን እናኣንበበን....  

ክብደት መስዋእቲ ስዩም፡

• መስዋእቲ ስዩም ንክብደትን ዕብየትን ስዩም ዝገለጸት መዓልቲ ነይራ። ....እተሰምዓኒ ስምዒት ብቐሊሉ ዝግለጽ ኣይኮነን.... ቃልሲ ደው ከም ዝበለ፡ ውድብ ኣብ ጥቓ ምፍራስ ዝበጽሔ ኰይኑ እተሰምዓና ውሑዳት ኣይነበርናን....  ንኲልና እተሰመዓና ንሱ ነይሩ ይመስለኒ። መላእ ውድብ መስዋእቲ ክኸፍል ተዓጢቑ። ውድብ ከይህሰ ብገንዘቡን ብጒልበቱን መስዋእቲ ንምኽፋል ዘይተዓጥቀ ኣይነበረናን። ካብ ሞት ስዩም ዝኸብድ ነገር ስለዘይነበረ... ኣብ ጒዕዞ ህይወትን ኲነታት ስድራ ቤታትን  ዝትንክፍ ውሳኔታት ተወሲዱና። ..........

10 ዓመት ድሕሪ ስዩም ኣብ ስደት ጸኒሕና ኣሎና። .... ብድሕሪ ሕጂ ነዊሕ ኣብ ደገ ከይንጸንሕ ኣትሪርና ክንቃለስ ዳግማይ ማሕላ እንኣትወላ መዓልቲ ትኹነና። ክንምለስ ከሎና ከኣ ሬሳ/ንኣዕጽምቲ ስዩምን ሬሳታት ብዙሓት መቓልስትን ሒዝና ኣብ ዝሓጸረ ጊዜ እንምለስ ይግበረና።

ንስዩምን ነቲ ዝገደፈልና ጅግንነታዊ ታሪኹን እናዘከርና ከኣ፡ ኲላትና ሓፍ ኢልና ነጣቕዓሉ!! የቕንየልና ከኣ ንበሎ!!

ዘለኣለማዊ ክብርን ዝኽርን ንጀጋኑ ስዉኣትና!!

ዓወት ነቲ ዝወደቑሉ ህዝባዊ ዕላማ።

ጽን ኢልኩም ዝሰማዕኩምኒ ኤመስግን።

ወ.ዓማር፡  19.12.2015

ሮተርዳም ፍላርዲንገን 19/12/2015

ሓው ኣሰፋው በርሀ፡ ኣባል ማእከላይ ባይቶ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ ብምኽንያት ናይ’ቲ ብ19 ታሕሳስ 2015 ኣብ ፍላርዲንገን እተዳለወ ዝኽሪ መበል ዓሰርተ ዓመት ዘስምዖ ሓጺር ታሪኽ ህይወት ሓርበኛ ተጋዳላይ ስዩም ዑቝባሚካኤል ነቕርበልኩም ኣሎና።

*******

ሎሚ መዓልቲ ኣብዚ ንርከብ ዘሎና፡ ነቲ ናይ ሎሚ 10 ዓመት ናብ ናይ ዘልኣለም መዕረፊ ዘፋነናዮ ጅግና ሓውናን ብጻይናን ስዉእ ስዩም ዑቕባሚካኤል ንምዝካር ኢዩ። 10 ዓመታት፡ ብሰዓታት ብመዓልታት ብሰሙናት ብኣዋርሕ ክንቆጽሮ ከሎና ነዊሕ ኢዩ ዝመስል፣ እንተኾነ ግን ስራሓቱን ኣሰራት ቃልሱን ኣማዕዲዩ ዝጥምት ኣተሓሳስባኡንኣብ ናይ ሎሚ ሃለዋትና ዓቢ ቦታ ሒዙ ስለዘሎ ትማሊ ኮይኑ ኢዩ ዝስመዓና። ኣብ ስዩም ዘሎና ዝኽሪታት ዘይሃስስ፡ ወትሩ ሓዲሽ ኢዩ። ንክቡራት ስድራ ቤት ስዉእ ስዩም፡ ነዚ መዓልቲ ዝኽሪ 10 ዓመት ኣዳሊዮም፡ ንሃገራዊ ኣበርክቶ ስዩም ከነኽብርን ሂያው ክንገብርን ዘኽኣሉና ምስጋና ይብጻሓዮም።

ቅድሚ ዓሰርተ ዓመት፡ ካብዚ ቦታ ዚ ንሓርበኛ ስዉእ ስዩም፡ ንዑኡ ዝግባእ ክብሪ ሂብና ኢና ኣፋኒናዮ። ኣብቲ መዓልቲ’ቲ ሆላንዳውያን ባዕላቶም ከምዝገልጽዎ ንሓያለይ ዓመታት ከምኡ ዝኣመሰለ በረድ ክወርድ ርእዮም ከምዘይፈልጡ ኢዩ። መሬት ኩሉ ብበረድ ሻሽ መሲሉ ኣስከሬን ሓርበኛ ስዩም ብሞተር ዝዝውሩ ፖሊስ ተዓጂቡ ኔሩ ኣብ መካነ-መቓብር ዝበጽሐ። ካብ ሙሉእ ሃገራት ኤውሮጳን ካብ ሰሜን ኣመሪካን ኢትዮጵያን ዝመጹ ፈተውቱን ቤተሰቡን ናይ መጨረስታ ሰላምታ ሂበሞ። ብወሓይዝ ንብዓት ጠልቅየን ዝነበራ ኣዒንታትና ንምቕባሉ ዘይከኣላ ሬሳ ጅግና እናረእያ፡ ብከቢድ ጓህን ሓዘንን ዝተመልአ ልብና፡ ነመስግነካ ስለ እቲ ጽንዓትካእናበልና ኢና ኣፋኒናዮ። ምፍናው ጥራይ ውን ኣይነበረን፡ ኣገዳሲ መልእኽቲ ተመሓላሊፉ ኢዩ - ንሕና ኤርትራውያን፡ ክርስትያንና ኣስላምና፡ ኣበየናይ ፖለቲካዊ ውድብ፡ ማሕበር ኔርና ብዘየገድስ ንኣበርክቶ ሓርበኛ ስዩም ኣብ ሃገራዉን ዲሞክራስያውን ቃልሲ ብልቢ ከምዝኣመንናሉን፡ ዓቢ ኣኽብሮት ኣብ ልዕሊ ስዉእና ከም ዝነበረናን ዘመስከርናሉ መዓልቲ ኢዩ ውን ኔሩ።

ስውእ ሓርበኛ ተጋዳላይ ስዩም ዑቝባሚካኤል

ሓርበኛ ስዉእ ስዩም ዕቕባሚካኤል ሓሚመ፡ ደኺመ ዘይፈልጥ ዘይስልኪ ተስፋ ዘይቆርጽ ንህዝቢ ነፍሱ ዘወፈየ ተጋዳላይ ኢዩ ኔሩ። ብጻይ ስዩም ቅድም ምእንቲ ናጽነት፡ ድሕሪ ናጽነት ድማ ምእንቲ ሰላም፡ ፍትሒ፡ ዲሞክራስን ምኽባር ሰብኣዊ መሰላትን ብተወፋይነትን ጽንዓትን ተቓሊሱ።፡ ሓርበኛ ተጋዳላይ ስዩም ኣብቲ ካብ ንእስነቱ ጀሚሩ ክሳብ ዕለተ-መስዋእቱ፡ ዘየቋረጸ ናይ ቃልሲ ዋሕዚ፡ ኣብ እምነቱ ብዝነበሮ ጽንዓት፡ ኣርሒቑ ኣብ ምጥማት፡ ንዝኣምነሉ ተሪሩ ኣብ ምምካት፡ ሰሪሑ ዘይደክም ጻዕረኛ ብሩህ መጻኢ ተስፋ ምምዕዳው፡ ተወፋይነት፡ ገለ ኣብነታት ካብ መለለይ ጠባዩ ምዃነን ኣረጋጊጹ ኢዩ። ስዉእ ስዩም ኣብ መትከላት ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ዝነበሮ እምነት ተሪር ኢዩኔሩ። እዚ መትከላትዚ ኣብ ዝተጋህሰሉ እዋናትን ምፍንጫላት ኣብ ዝተኸስተሉ መድረኻትን ግምባር ቀደም ኮይኑ ተቓሊሱ ኢዩ። ጽኑዕን ውፉይን ሓላዋይ መትከላት ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ኔሩ ክበሃል ዝከኣል ኢዩ። ስዩም ሓያል መካቲ- እቲ ዝበልሐ ጫፍ ኣብ ምምካት ዲክታቶርያዊ ስርዓት ኔሩ። ስዩም ናይ ሓደ ሰብ ስራሕ ጥራይ ዓሚሙ ዝኸይድ ኣይነበረን። ኣብ ዝኾነ ውድባዊ ስራሕ ኣትዩ ከድምዕ ዘኽእሎ ብቕዓታት ኔርዎ። ስዩም ብዙሕ መሊኹ ዝዛረበሉ ቋንቋታት ስለዝነበሮ ሙሉእ ዕጥቂ ዝወነነ ፖለቲካዊ መራሕን ዲፕሎማትን ኢዩ ኔሩ። ሓያል መዳራይ ሓያል ጸሓፋይ ሓያል ገጣማይ ሓያል ጎስጓሳይን ወዳባይን ክኸውን ተዓዲሉ ኔሩ። በቲ ካልእ ሸነኽ ድማ ስዩም ተዋዛያይ፡ መስሓቕ ብዕላል ኣውዒሉ ዘሕድር ኢዩ ኒሩ። መደረታቱ፡ ጸብጻባቱ ክንዲ ኣየናይ ይንውሑ ብዘየገድስ፡ ፍሉይ ኣቀራርባን ዝሕውሰሎም ጣዕምታትን ስለ ዘለዎም ክሳብ ዝውድኡ መሰጥትን ኣዘናጋዕትን ኮይኖም ኢዮም ዝቕጽሉ ኔሮም።

ሓርበኛ ስዩም፡ ንነዊሕ ዓመታት ዝተቓለሰሉ ዲሞክራስያዊ ራእይ ከውን ከይገበረ ኢዩ ኣብ ዘይእዋኑ ተቖጽዩ። ኣብ ነዊሕ ዓመታት ቃልሱ ዘኻዕበቶ ተመክሮን፡ ሓያል ጻዕሪ እናገበረ ብርእሰ-ኩስኮሳ ዘማዕበሎ ፍልጠትን ብቑዕ መራሒ ናይዚ እዋንዚ ክኸውን ኣብቂዕዎ ኔሩ ኢዩ። እዚ ብቕዓትዚ ኣብ ዝወነነሉ እዋን ምስውኡ ድማ ኢዩ፡ ንመስዋእቱ ዝያዳ ኣሕዛኒ ዝገብሮ።

ስዩም መን ኔሩ

ስዩም ጥሪ 1946 ካብ ኣብኡ ሰርጊንቲ ዑቕባሚካኤል ራእሱ ካብ ኣዲኡ ወ/ ሂወት ባህታ ኣብ ወረዳ ሸውዓተ ደቂ-ድግና ተወሊዱ ኣብ ኣስመራ ድማ ዓቢዩ።

ናይ መባእታውን ማእከላይን ደረጃታት ትምህርቱ ኣብ ስታውያንን ኣብ ፕሪንቺፐን ተማሂሩ፡ ናይ ማእከላይ ደረጃ ትምህርቱ ድማ ኣብ ልኡል መኮነን ካብ 1961-1965 ተኸታቲሉ።

ስዩም ጌና ብንእሽትኡ ከሎ ርሱን ፍቕሪ ሃገር ስለዝሓደሮ፡ ናይ ካልኣይ ደረጃ ተመሃራይ እንከሎ ኣብ ፖለቲካዊ ጉዳይ ሃገር ክሳተፍ ጀሚሩ። በዚ መሰረት ሓደን ቀንድን ካብቶም ብሕቡእ ማሕበር ምንቅስቓስ ተመሃሮ ዝጀመሩን ዝመርሑ ዝነበሩን መንእሰያት ነይሩ። ኣብዚ ታሪኻዊ እዋን ምስ ስዩም ኣብቲ ምንቅስቓስ ካብ ዝሳተፉ ዝነበሩ ናይ ሓደ ቤት-ምህርቲ ተመሃሮ፡ ወልደዳዊት ተመስገን፡ ሃይለ ወልደትንስኤ (ድሩዕ) ሚካኤል ጋብር፡ ወልደሱስ ዓማር፡ ሙሴ ተስፋሚካኤል፡ ኢሰያስ ኣፈወርቂ፡ ዓብደልራሕማን ሓሰን ምህሪ፡ ገረዝጊሀር ተወልደን ዓብደላ ሓሰንን ከምኡ ውን ካልኦት ይርክብዎም።

ስዉእ ስዩም፡ ብ1965 ናብ ሚዳ ቃልሲ ወጺኡ ኣብ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ተሰሊፉ። ንስተወሰነ ግዜ ኣብ ሜዳ ድሕሪ ምጽንሑ ድማ፡ ኣብ ናይ ከተማታት ውሽጣዊ ስርርዕ ምእንቲ ክሰርሕ ምስ ስዉእ ወልደዳዊት ተመስገን መምሪሒታት ሒዙ ብሕቡእ ናብ ከተማ ኣስመራ ብነሓሰ 1965 ኣተወ። ኣብ ናይ ከተማ ውሽጣዊ ስርርዕ ዝነኣድ ስራሓት ከምዝፈጸመ ካብ ሽዑ ጀሚሮም ብቐረባ ዝፈልጥዎ ብጾት ይምስክሩሉ። ስዉእ ስዩም ኣብ ውሽጢ ከተማ ገድላዊ ስራሑ እናካየደ ከሎ፡ ምስጢራዊ ምንቅስቓሱ ብጸላኢ ስለ ዝተፈልጠ፡ ብሓይልታት ጸጥታ ባዕዳዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ምስ ናይ ቃልሲ ብጻዩ፡ ስዉእ ወልደዳዊት ተመስገንን ካልኦት ናይ ውሽጢ ከተማ ተሓባበርትን ተኣስረ። ስዩምን ወልደዳዊትን ንዝሰርዕወን ሚስጢራዊ ጉጅለታት ንከቃልዑ ብመርመርቲ ቤት ማእሰርቲ ከቢድ መርመራ ተኻይድሎም። እንተኾነ ግን፡ንኹሉ ስቓይ ተጻዊሮም ንዝሰርዕወን ሚስጢራዊ ጉጅለታትን ምስኦም ተኣሲሮም ንዝነበሩን ንምድሓን በይኖም ሓላፍነት ወሰዱ። በዚ ምኽኒያት ከኣ ድሕሪ ማእሰርቶም ዝነበረ ስርርዓት ከይተናወጸ ገድላዊ ስራሑ ክቕጽል ከኣለ።

ስዉእ ስዩም ኣብ ቤት ማእሰርቲ ብዝካየደሉ ዝነበረ ኣሰቃቒ መርመራታት ኣይረዓደን ኣይተጻዕደን። ብኣንጻሩ ግን፡ እቲ ኩሉ ኣብ ልዕሊኡ ዝካየድ ዝነበረ ኣሰቃቒ ተግባራት ንሃገራዊ ስምዒቱ ኣንሃሮ። ኣብ ዕላምኡ ንዝነበሮ እምነት ኣደልደሎን ኣበርትዖን። ኣብ ቤትማእሰርቲ ኮይኑ ነቲ ቃልሲ ምስ ብጾቱ ቀጸሎ። ብዝተፈላለየ ምኽኒያት ተሓቢሶም ንዝመጹ ዝነበሩ መንእሰያት ኣብ ቃልሲ ሃገር ክሳተፉ ከምዝኽእሉ እገብር ነበረ። ኣብ ውሽጢዚ ናይ ዓሰርተ ዓመታት ናይ ማእሰርቲ ግዜ ንኣስታት 25,000 ዝኾኑ ተኣሲሮም ዝመጹ ዜጋታት ሃገራዊ ምንቕቓሕ ምስ ብጾቱ ኮይኑ ከካይድ ከኣለ። ቤት ማእሰርቲ ንስዩም ሓዲሽ ናይ ቃልሲ ቦታ ኮነሉ። ስዩም ሓደ መዓልቲ ካብቲ ቀይድዎ ዝነበረ ናይ ጸላኢ መቑሕ ስዒሩ ከምዝወጽእ ይፈልጥ ብምንባሩ፡ ነዚ ክዉን ንምግባር ምስ ኣብ ግዳም ዝነበሩ ናይ ቃልሲ ብጾቱን፡ ኣብ ሓለዋ ቤት ማእሰርቲ ተዋፊሮም ዝነበሩ ሃገራውያን ጥንቁቕ ዝምድና እናገበረ ጻዕርታት የካይድ ነበረ። በዚ መሰረት ድማ ጻዕርታቱን ሕልሙን ጋህዲ ኮይኑ፡ ሓይልታት ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ፡ በቲ ንሱ ኣብ ውሽጢ ቤት ማእሰርቲ ኮይኑ፡ ዓቢ ግደ ዝተጻወተሉ ስርሒት፡ ብ12 የካቲት 1975 ኣብ ሓደ ሰዓት ኣብ ኣብያተ ማእሰርቲ ኣስመራን ዓዲዃላን ስዩምን ወልደዳዊትን ሃይለ ድሩዕን ዝርከብዎም ከባቢ 1000 ዝኾኑ እሱራት ብሙሉኦም ሓራ ኮኑ።

ስዉእ ስዩም፡ ካብ ማሰርቲ ተሳሒሉን በሊሑን ኢዩ ወጺኡ። ብዘይካቲ ዘማዕበሎን ዘስፍሖን ፖለቲካዊ ፍልጠቱ፡ ብዙሕ ቋንቋታት ውን መሊኹ ክዛረብ ይኽእል ኔሩ። ኣብ ልዕሊቶም ኣብ ትምህርቲ ዓለም ከሎ ዝተማህሮም ጣልያን፡ እንግሊዝ ኣምሓርኛ ኣብ ውጢቲ ቤት ማሰርቲ ኮይኑ ብሓርኮትኮቱ ዝተማህሮም ቋንቋታት ድማ ፈረንሳይ፡ ስፓንያ ዓረብኛ ኔሮም።

ስውእ ስዩም፡ ንዓሰርተ ዓመታት ኣብ ሕማቕ ናይ ማእሰርቲ ኩነታት ጸኒሑ ምስ ወጸ፡ ከም ሰብ ዕረፍቲ መድለዮ ኔሩ፡ ቤተ-ሰቡ ክርኢ መድለዮ ኔሩ። ኣብ ቅድሚ ስዉእ ስዩም ግን፡ እቲ ኣብ ቀዳማይ ቦታ ዝስራዕ ቃልሲ ንሃገርን ህዝብን ኢዩ ኔሩ። (ኣብ ሙሉእ ቃልሲ ሂወቱ ነዚ ኣስራርዓዚ ከይቀየሮ ብመስዋእቲ ተፈልዩ።) ከምኡ ስለዝነበረ ድማ፡ ብቀጥታ ኣብ ሃገራዊ ስራሑ ተጸሚዱ። ኣብቲ ብ1975 ዝተኻየደ 2ይ ሃገራዊ ጉባኤ ናይ ተሓኤ ድሕሪ ምስታፉ፡ ኣብ ኣውራጃ ኣከለጉዛይ ከም ፖለቲካዊ ወኪል ተመዲቡ ክሰርሕ ሓዲሽ ምዕራፍ ናይ ቃልሲ ጀሚሩ። ድሕሪዚ ድማ ከም ኣቦ መንበረ ሃገራዊ ማሕበር ሓረስቶት ኤርትራ ኮይኑ ሰሪሑ። ስዉእ ስዩም ኣብዚ ከም ኣቦ መበር ሓረስቶት ኮይኑ ዝሰርሓሉ እዋን፡ ኣብ ሓረስቶት ኤርትራ ዘለዎ ተገዳስነትን ሓልዮትን ምስ ተራእየ ኢዩ “ሓረስታይ” ዝብል ቅጽል ስም ክጠብቆ ዝኸኣለ። እወ ስዩም ብሓቂ ተጣባቓይ ውጹዓት ሓረስቶት ኤርትራ ኢዩ ኔሩ።

ስዉእ ስዩም ኣብ ዝተፈላለየ ቤት-ጽሕፈታት ተጋድሎ ሓርነት ኤርታራ-ሰውራዊ ባይቶ ላዕለዋይ ሓላፍነት ሒዙ ሰሪሑ ኢዩ። ከም ሓላፊ ኣህጉራዊ ጉዳያት ቤት-ጽሕፈት ኮይኑ ኣብ ዝሰርሓሉ ግዚያት፡ መትከላትን ዓላማታትን ውድቡ ምስ ዓለም ምልላይ ጥራይ ዘይኮነስ፡ ነቲ ኣብ ሃገርና ብዲክታቶርያዊ ስርዓት ዝፍጸም ዝነበር ግህሰታት ሰብኣውን ደሞክራስያውን መሰላት ኣብ ምቅላዕ ዓቢ ግደ ዝተጻወተ ሓርበኛ ኢዩ ኔሩ።

ሓርበኛ ስዩም፡ ካብ 2002 ክሳብ ዕለተ-መስዋእቱ፡ ከም ኣቦ-መንበር ተሓኤ-ሰውራዊ ባይቶ ኮይኑ መሪሕ ግደኡ ተጻዊቱ። ኣብ ዝነበራ መጨረስታ ኣዋርሕ ናይ ቃልሲ ሂወቱ፡ ነቲ ናይ ዓወት ስትራቲጅና ኢሉ ዝጽውዖ ዝነበረ ናይ ውድቡ (ሰውራዊ ባይቶ) መደባት ሒዙ ብጻዕቂ ተንቀሳቒሱ። እቲ ናይ ዓወት ስትራተጂ ኣብ ኣርባዕተ መዳያት ዘትኮረ ኔሩ፡

1. ኣብ ውሽጣዊ ውድባዊ መዳይ 2. ኣብ ጉዳይ ደምበ ተቓዉሞ 3. ኣብ ውሽጢ ኤርትራ 4. ኣብ መዳይ ዲፕሎማሲ

• ኣብ ውሽጣዊ ውድባዊ መዳይ፡ ኩነታት እቲ ውድብ ክሕደስን፡ ኣወዳድብኡ ድማ ነቲ መድረኽ ቃልሲ ብዝሰማማዕ ኣገባብ ናብ ፓርቲ ክሰጋገርን፡ ስዉእ ስዩም ብዕቱብ ሰሪሕሉ።
• ኣብ ደምበ ተቓዉሞ፡ ንክህልወካ ዝኽእል ፍልልያት ኣወንዚፍካ ብእትሰማማዓሉ ጉዳያት ሓቢርካ ምስራሕን፡ ንእትወስዶም ውሳኔታት ድማ እኹል መጽናዕቲ ጌርካ ክትበጽሖም ከሎኻ ኣተኣማማኒ ክኸውን ከምዝኽእል ይርኢ ኔሩ። ነቲ ኣብ ዝተፈላለየ እዋን ዝፍጠር ዝነበረ ዘይምርድዳእ ኣብ ደምበ ተቓውሞ፡ ብህዱእ መንፈስን ዕቱብ ኣቀራርባን ክፍታሕ ኣለዎ ካብ ዝብል ጽኑዕ እምነት ነቒሉ ተበግሶታት ይወስድ ኔሩ ኢዩ።
• ብዘይ ተሳትፎ ህዝቢ ካብ ውሽጢ ኤርትራ፡ ዲክታቶርያዊ ስርዓት ክወደቕ ከም ዘይክእል ብምእማን፡ ስራሕ ውድብ ናብ ውሽጢ ኤርትራ ዘትኮረ ክኸውን መደባት ሓንጺጹ ንምዕዋቱ ይሰርሓሉ ኔሩ።
• ብጻይ ስዩም ቃልሲ እቲ ዝመርሖ ውድብ ኮነ ህልውና ደምበ ተቓዉሞ ኣብ ሓደ ውሱን ኩርናዕ ተደሪቱ ንከይተርፍ ድኻሙን ጻዕሩን ከይጸብጸበ፡ ኣብ ሰሜን ኣመሪካ፡ ኤውሮጳን ኣዉስትራሊያን ዝያዳ ድማ ኣብ ጎረባብቲ ሃገራት ተደጋጋሚ ዑደታት ብምክያድ ዕዉት ዲፕሎማስያዊ ስራሓት ፈጺሙ ኢዩ። ምስ ጎረባብቲ ሃገራት ኣብ ሕድሕድ ምክብባር ዝተሰረተ ጽቡቕ ዝምድና ዋሕስ ናይ ሰላምን ሓባራዊ ዕብየትን ምዃኑ ኣጸቢቑ ስለዝኣመነ፡ ነዚ ጽቡቕ ዝምድናዚ ንምህናጽ ካብ ቀንዲ ተታሒዝዎም ዝነበሩ ጉዳያት ኢዮም ኒሮም። ኣብዚ ዝተመርኮሰ ዝርርባት ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ነብስሄር ኣቶ መለስ ዜናዊ ንምክያድ ተደጋጋሚ ርክባት ተገይሩ ኢዩ።

ስዉእ ስዩም ዑቕባሚካኤል ኣብ መወዳእታ ሰሙን ናይ ሕዳር 2005 ናይ ሰውራዊ ባይቶ ላዕለዋይ ልኡኽ መሪሑ ንውድባዊ ስራሓት ናብ ኢትዮጵያ ከይድሉ ኣብ ዝነበረ እዋን ኢዩ ብዕለት 17 ታሕሳስ ንውሑዳት ሰዓታት ድሕሪ ምሕማም ካብዛ ዓለም ተፈልዩ። ቁልጡፍ ዝግባእ ሕክምና እንተዝረክብ ክጸንሕ ምኽኣለ ኔሩ። ብዕለት 16 ታሕሳስ 2005 ድሕሪ ቀትሪ ስዩም ኣብ ቤት ጽሕፈት ውድቡ ነይሩ። ኣብዚ ዕለትዚ ምስ ብጾቱ ኣብ ቤት ጽሕፈት ብሓባር ተመሲሑ።ኣጋ ሰዓት 3፡30 ድሕሪ ቀትሪ ናብ ሆቴሉ ከዕርፍ ከይዱ። ክኸይድ እንከሎ፡ ጸኒሐእንተመጺአ ክንራኸብ ኢና ተዘይመጺአ ድማ ጽባሕ ንግሆ የራኽበና ኢሉ ተፋንዩ ከይዱ። እንተኾነ ኣቐዲሙ’ውን ሰውነተይ ይኸብደኒ ኣሎ ይብል ስለ ዝነበረ ምሸት ኣይተመልሰን። እቶም ብጾት እውን ኣቀዲሙ ሓቢሩዎም ስለ ዝነበረ ብዘይምምጻኡ ብዙሕ ኣይተሻቐሉን።

ንጽባሒቱ ቀዳም ዕለት 17 ታሕሳስ ከባቢ ስዓት ሸውዓተ ናይ ንግሆ የሕምሞ ከም ዝነበረ፡ ቁሪቁሪ የብሎን ኣብ ኣፍልቡ ድማ ሸቕሸቕታ ይስምዖ ከምዝነበረ ንብጾቱ ገሊጽሎም።እዚ ድሕሪ ምስማዕ ብጾቱግዜ ከይወሰዱ ናብ ሕክምና ክወስድዎ ይውስኑ፡ሓደ ካብኦም ድማ ሒዝዎ ይኸይድ። ኣብ ቀረባኦም ዝነበረ ሕክምና ምስ በጽሑ፡ ቅድሚ ሰዓት ሸሞንተ ናይ ንግሆ ስለዝነበረ ምዱባት ሓካይም ክረኽቡ ኣይከኣሉን።ክሳብ ሰዓት ኣኺሉ ሓካይም ዝመጹ ሓደ ኣብቲ ክሊኒክ ዝሓደረ ክኢላ ንግዜኡ ቃንዛ ዘዕግስ መርፍእ ንስዩም ወጊእዎ። እቲ ቃንዛ ውን ሃዲእሉ ኔሩ።

ሰዓት 8፡15 ናይ ንግሆ ኣቢሉ ይኸውን ሓኪም መጺኡ። ንስዩም እናመርመሮ ከሎ፡ እቲ ሓኪም ብኹነታት ስዩም ከም ዝሰንበደ ካብ ገጹ ይንበብ ነይሩ።እቲ ሓኪም መሳርሒታት እንዳቐያየረ ምስ ረኣዮ ክብደት ናይቲ ሕማም ተገንዚቡ ናብ ሆስፒታል ቤተ ዛታ ብኣምቡላንስ ከም ዝኸይድ ገበረ።

ኣብቲ ሆስፒታል ከይዱ ውን ሓካይም ንስዩም ከድሕንሉ ዝኽእሉ ክእለትን መሳርሕን ኣይነበሮምን። ኣብ ከባቢ ሰዓት 10 ናይ ንግሆ ልቢ ስዩም ስራሓ ከምዘቋረጸት ንብጾቱ ተነግሮም። ብከምዚ ድማ፡ እቲ ዕረፍቲ ዝበሃል ኣብ ሂወቱ ዘይፈልጥ ዝነበረ ስዩም ንዘልኣለም ዕረፍቲ ወሰደ።

ዜና መስዋእቲ ስዩም ምስ ተሰምዐ ዝኣመነ መቃልስቱ ኣይነበረን። ሽዑ እቲ ድሮኡ ዝነበረ መዓልቲ ክጎይ ዝረኣዮ ሰብ ከመይ ኢሉ ክኣምን? እቲ ንምዕዋት ሰላምን ፍትሕን ዲሞክራስን ዝገብሮ ዝነበረ ጉያ ብሕማም ዲዩ ብድኻም ፈጺሙ ክንኪ ኣይተራእየን። ንብጾቱ ወይ ንስድራ-ቤቱ ይጽላእኒ ኣሎ ወይ ይደኽመኒ ኣሎ ኣይበለን። እቲ ሓቂ ግን፡ ስዩም ከም ሰብ፡ ስጋ ኣዳም ዝለበሰ፡ ኣይሓምምን ኣይደክምን ኔሩ ማለት ኣይኮነን። እንታይ ደኣ እቲ ሓሚመ ደኺመ ኢሉ ምዕራፍን ናብ ሓኪም ምኻድን ግዜ ናይ ቃልሲ ምብኻን ገይሩ ይርድኦ ስለዝነበረ ኢዩ። ኣብታ መወዳእታ መዓልቲ ናብ ሆስፒታል ተሰኒፉ ምስ ከደ ገለ ደቓይቕ ጥራይ ንክስዋእ ተሪፈንኦ ኣብ ዝነበረሉ እዋን፡ እቲ ኣትይዎ ዝነበረ ሆስፒታል ናይ ግሊ ምዃኑ ምስተረድአ “እዚ ድኣ ዋግኡ ክበዝሓና እንድዩ ናብ ዝሓሰረ ሕክምና ዘይትወስዱኒ” ኢሉ ምሕታቱ ቅድሚ ነብሱ ኣብቲ ቃልሲ ዘለዎ ሓልዮት ኢዩ ኣርእዩ። መስዋእት ስዩም ብምድግጋም ምስ ተነግርና ጥራይ ኢና ብሓዘን ስምባደን ተቐቢልናዮ። ኩሉ እቲ ንቓልሲ ብቐረባ ዝከታተል ዝነበረ ሰብ፡ እቲ ብኣመራርሓ ስዩም ጋህዲ ክኸውን ኢዩ ኢሉ ዝኣምነሉ ዝነበረ ለውጢታት ኣብቲ ውድብ ስንክልና ከየጋጥሞ ስግኣታቱ ገሊጹ ኢዩ ። እንተኾነ ግን ሕድሪ ዘይጠልሙ ብጾቱ፡ ነቲ ብጻዮምን መራሒኦምን ዝገደፎ ሃጓፍ ንምምላእ ንዝዓበየ ተወፋይነት ነብሶም ቀረቡ። ዓሰርተታት ኣሽሓት ዶላራት ዝረኽቡሉ ዝነበሩ ርቡሕን ልዑልን ስራሓት ገዲፎም ኣብቲ ቃልሲ ብሙሉእ ግዜኦም ተጸሚዶም ነቲ መስመር ቃልሲ ቀጸልዎ።

ኣስከሬን ሓርብኛ ስዩምጉዕዞኡናብ ሆላንድ ቅድሚምጅማሩ፡ ናይ መፋነዊ መደብ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዕለት 20 ታሕሳስ 2005 ተሰሪዑ ። ኣብዚ ሓጺር ታሪኽ ህይወት ሓርበኛ ስዩም ዑቕባሚካኤል ዝተነበሉን ንሓርበኝነቱ ዝገልጽ ግጥምታት ዝቐረበሉን ናይ ፈነወ ስነ-ስርዓት፡ ሓያሎ፡ ቤተሰቡን ፈተውቱን፡ መራሕትን ኣባላትን ፖለቲካዊ ውድባት ኤርትራ፡ ኤርትራውያን ነበርቲ ኣዲስ ኣበባን ኢትዮጵያውያንን ተሳቲፎም። ብወገን መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ኣቶ ስብሓት ነጋ ካብ ኢህወደግ፡ ኣንበሳድር ሱሌማን ካብ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተር፡ ኣንበሳደር ሃይለኪሮስ ገሰሰ ናይ ሽዑ ኣንበሳደር ኢትዮጵያ ኣብ ቻይና፡ ኣቶ ሕቡር ገብረኪዳን ሓላፊ ቤት ጽሕፈት ምትሕብባር ፎረም ሰንዓን ካለኦትን ይርከብዎም። ኣስከሬን ስዩም ዕለት 20 ታሕሳስ ኣብ ሆላንድ ኣትዩ። ዕለት 30/12/2005 ድም ብክብሪ ኣብ ፍላርዲንገን ከባቢ ሮተርዳም ሓመድ ኣዳም ለቢሱ።

እዚ ንልዕሊ ኣርብዓ ዓመታት፡ ኩሉ ውልቃዊ ረብሓታት ራሕሪሑ ምእንቲ ህዝብን ሃገርን ዝተቓለሰ ሓርበኛ፡ ሕልሚታቱ ብጋህዲ ክርኢን ብፍረ ቃልሱ ክሕጎስን ዝግብኦ ኢዩ ኔሩ። እንተወሓደ ውን ሓመድ ናይታ ንጽቡቓ ከርተት ዝበለላ ሃገር ክለብስ ኢዩ ዝግብኦ ዝነበረ። ነዚ ከይረኣዮ ይሕለፍ ምበር ከም ስዩም ዝኣመሰለ ተቓላሳይ ንህዝቡ ምበር ንነብሱ ዘይሓስብ ፍጥረት፡ እቲ ንዓመታት ዝተቓልሰሉ ሓቀኛ ዕላማ ንሱ ተዘይፈጸሞ ብድሕሪኡ ዝፍጽሙዎ ተቓለስቲ ከምዘለዉ እናኣመነ ኢዩ ተቓሊሱ። ከም እምነቱ ድማ እቶም ነቲ ንሱን ከምኡ ዝኣመሰሉ ተቓለስትን ዝተኸልዎ ፈልሲ፡ ኮስኲሶም ዘዐምብብዎን ኣብ ፍረ ዘብጽሕዎን ተቓለስቲ እናዓበዩን እናሰፍሑን ይኸዱ ኣለዉ። መንእሰያት ዝሳተፍዎ ቃልሲ ክኸውን ካብ ቀንዲ ድሌታትን ጻዕሪታትን ናይ ስዩም ዝነበረ እንሆ ሰሚሩ መንእሰያትና ኣብ ጉዳይ ሃገሮም ይነጥፉ ኣለው።

ኣብ መደምደምታ ክበሃል ዝከኣል፡ ሓርበኛ ስዩም ንሙሉእ ሂወቱ ኣብ ቃልሲ ክውፈ ዝኸኣለ ንዕኡ ዘወፈይዎ ስድራቤት ስለ ዝነበሩ ኢዮም። ኣብ ክንዲ ናይ በይኖም ዝኸውን ንህዝቢን ሃገርን ክኸውን ስለዝፈቐዱ ኢዮም። ኩሎም ደቂ ስዩም ዓቢ ዋጋ ከፊሎም ኢዮም ብፍላይ ድማ፡ እቶም ዓበይቲ ደቁ ኣይዳ ስዩምን ጳውሎስ ስዩምን ምስ ኣዲኦም ወይ/ ኣዝመራ ሃይለ ኣብቲ ናይ ኣቡኦም ሓገዝ ክረኽብሉ ዝግባእ ዝነበረ እዋን በይኖም ኮይኖም ሂወቶም ምምርሖም ዓቢ መስዋእቲ ምኽፋል ኢዩ ኔሩ። እዚ ብስድራ ቤት ስዩም ዝተኸፍለ ዋጋ፡ ንቓልሲ ዝተኸፍለ ዋጋ ኢዩ። ከምቲ ቅድሚ 10 ዓመት ንስዉእ ስዩም ከነፋንዎ ከሎና ነመስግነካ ስለ ጽንዓትካ ዝበልናዮ፡ ንኩሎም ደቁ ውን ኩሉ ኪኢሎም ነቦኦም ጸኒዑ ክቃለስ ምግባሮም ዓቢ ምስጋና ይብጻሓዮም። ኣቦኦም ንህዝቢ ኤርትራ ብዝገበሮ ሙያ ዘይበርስ ውርሻ ገዲፍሎም ብምኻዱ ሕቡናትን ሕጉሳትን ኮይኖም ክነብሩ ዝተዓደሉ ኤርትራውያን ኢዮም።

ነዚ መዓልቲ፡ ብኣጋጣሚ መበል 10 ዓመት መስዋእት ጂግና ስዉእ ስዩም ዕቕባሚካኤል ክንዝክሮ ከሎና፡ ንኹሎም ኣብቲ ነዊሕ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ንዝተሰዉኡ ውን ብልቢ እናሓሰብና ኢና። ብፍላይ ውን ነቶም ምስ ስዩም ቀረባ ናይ ቃልሲ ዝምድና ዝነበሮም፡ ኣብቲ ቃልሲ ዓበይቲ ኣስተዋጽኦታት ዝገበሩ ድሒሮም ኣሰሩ ዝተኸተሉ ላዕለዎት ሓርበኛታት መራሕቲ፡ ስዉእ ኣሕመድ ናስር፡ ስዉእ ዓብደላ ኢድሪስ፡ ስዉእ ዶር/ በየነ ኪዳነ ንሃገሮምን ህዝቦምን ብዝገበርዎ ሙያ ካብ ዝኽሪታትና ዘይፍለዩ ኢዮም።  

ስዉኣትናንዘልኣለምተኸቢሮምይንበሩ!

19 ታሕሳስ 2015

ኣሰፋው በርሀ

ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ፡ ብፍላይ ድማ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ኣብ ደንበ ተቓውሞና ዝያዳ ይደጋገማ ካብ ዘለዋ ብሂላት ወይ ሓረጋት “መቃለሲ ቦታ” እትብል ሓንቲ እያ። መቃለሲ ቦታ ክበሃል እንከሎ ኣብ ኣተረጓጉማ ምምንጣል ከም ዝህሉ ርዱእ ኮይኑ፡ “ፖለቲካዊ ዕማምካ ንምዕዋት እትመርጾ መዋፈሪ ወይ መንጠሪ ከባቢ” ምባሉ ሓፈሻዊ ግንዛበ ዝህብ ይመስለና። እዚ ባይታዚ ኣብ ምምራጽ ወይ ኣብ ምውሳን ብዙሓት ረቛሒታት ኣብ ግምት ምእታው ከም ዘድሊ ርዱእ እዩ። ደረጃ ስፍሓትካ፡ ቃልሲ ተካይደሉ ዘለኻ መድረኽን፥ እትምርሓሉ መትከላትን፥ ዘቐመጥካዮ ናይ ዓወት ሸቶን መዋፈሪ ባይታኻ ክትመርጽ እንከለኻ ነናይ ገዛእ ርእሶም ተጽዕኖ ኣለዎም። ንኣብነት ከም ናይ ግዜ ብረታዊ ቃልስና፡ ኣብ ገዛእ መሬትካ ኮይንካ ክትቃለስ እንከለኻን ከምዚ ሎሚ ደምበ ተቓውሞ ዘለናዮ ሃለዋት፡ ካብ ሃገርካ ወጻኢ ኮይንካ ክትቃለስ እንከለኻን ነዚ ኣመራርጻኻ ካብ ዝጸልውዎ ረቛሒታት ሓደ እዩ። ኣብቲ ትቃለሰሉ ዘለኻ እዋን ዘሎ ባህሪ ኣሰላልፋ ፖለቲካዊ ሓይልታት እውን ከምኡ ናቱ ጽልዋ ኣለዎ። ደሓር ከኣ መቃለሲ ባይታ ንስኻ ጥራይ በይንኻ ትመርጾ ዘይኮነ ንሱ እቲ መቃለሲ ባይታ ዝፈቕደልካ ኣካል እውን ከመርጸካ ይግበኦ።

ኣብ ተመኩሮ ብረታዊ ቃልስና፡ ቀንዲ መዋፈርታትና ኣብ ገዛእ ሃገርና፡ ሓራ ኣብ ዘውጻእናዮም እስትራተጅያዊ ቦታታት ከም ዝነበረ ኣይንርሰዖን ኢና። እዚ ሓፈሻዊ ኣገላልጻ ኮይኑ፡ ሳዋ፡ ፎርቶ፡ ዓሌት፡ መጎራይብ፡ መኪት፡ ገረገር፡ ሃዋሻይት፡ ለይቶ፡ ናቕፋ፡ ኣፍዓበት፡ ዓራርብ፡ ሂምቦል፡ ዓምበርበር፡ ዓላ፡ ሰለሙና፡ … ወዘተ ከም ኣብነት ምጥቃስ ይከኣል። ኣብቲ እዋንቲ እቲ ጐሊሑ ዝረአ ዝነበረ መምዘኒ ናይቲ ትመርጾ ከባቢ ኣቀማምጣን መጻንዕን ኮይኑ ወተሃደራዊ መምዘኒ ዝዓብለሎ እዩ ነይሩ። ናይቲ ኣብቲ ከባቢ ዝነብር ህዝቢ ጽንዓት፡ ቅሩብነትን ተወፋይነትን’ውን ካልእ ኣብ ግምት ዝኣቱ’ዩ ነይሩ። ምኽንያቱ እዚ ከም መንጠሪ እትመርጾ ናይ ቃልሲ ቦታ መዕቆቢ ጥራይ ዘይኮነ እምነ-መሰረት ህዝባዊ ውደባ እተንብረሉ’ውን ስለ ዝኾነ። እዚ መቃለሲ ቦታ ኣብ ውሽጢ ሃገር ጥራይ ተደሪቱ ዝተርፍ ዘይኮነስ ምስ ናይ ወጻኢ መቃለሲ ባይታ’ውን ምምግጋብ ዝነበሮ እዩ። ማለት ናይ ዲፕሎማሲያዊ ባይታ መባእታዊ ኣንፈት ዝንበረሉ ስለ ዝነበረ። ሽዑ ኣብ መንጎ ናይ ሜዳ መንጠሪ ቦታታትን ሃገረ-ሱዳንን ዝነበረ ምትእስሳር ናይዚ ኣብነት እዩ።

መቃለሲ ቦታ ኣብ ግዜ ብረታዊ ቃልስና፡ ባዕልኻ ነጻ ኣውጺእካ ኣብ ዝተቖጻጸርካዮ ከባቢ፡ እቲ እትደልዮ መምዘንታት ምስ ኣመላኣልካ ናይ ካልእ ኣካል ጽቡቕ ድሌትን ፈቓድን ከይተጸበኻ ባዕልኻ እትውስኖ እዩ ነይሩ። ኣብ ከምዚ ሎሚ ተቓወምቲ ሓይልታት ካብ ሃገርና ወጻኢ ዘለናሉ ሃለዋት ግና መቃለሲ ቦታ ክትመርጽ እንከለኻ፡ ናትካ ድሌትን ምርጫን ጥራይ ዘይኮነ፡ ናይቲ ከም መቃለሲ ቦታ ዝመረጽካዮ ሉኣላዊ ሃገር መንግስትን ህዝብን ጽቡቕ ድሌት ተዘይተወሲኽዎ ከም ድላይካ እትገብሮ ከምዘይኮነ ኣብ ግምት ኣእቲና ኣለና። እቲ ዝመረጽካዮ ሃገር ወይ ከባቢ መቃለሲ ባይታ ከፍቅደልካ እንከሎ ካብ ግብረሰናይነት ወይ ሰብኣውነት ጥራይ ዝነቅል ዘይኮነ፡ ካብ ናቱ ፖለቲካዊ ረብሓን ሕሳብን’ውን ከም ዝነቅል ብብዙሕ ተመኩሮ ዝተመስከረ እዩ። ንኣብነት ኣብዚ ዘለናዮ መድረኽ ሓደ ሃገር ንናይ ኤርትራ ደንበ ተቓውሞ ከም መቃለሲ ባይታ ክፈቅድን ክተሓጋገዝን እንከሎ፡ ምስ ስርዓት ህግደፍ ዘለዎ ዝምድና ዓብይ ጽልዋ እዩ ዝህልዎ።

ሓደ እዋን ኣብ መንጎ መንግስቲ ኤርትራን የመንን ኣብ ደሴት ሓኒሽ ውግእ ተኻይዱ። ኣብቲ እዋንቲ ዝተወሰና ተቓወምቲ ውድባት ኤርትራ ኣብ ከተማ ሰንዓ ቤት ጽሕፈት ክሳብ ዘኽፍት ምድግጋፋት ረኺበን ነይረን። ከምኡ እውን ከምቲ ኩልና ዘይንዝንገዖ፡ መነኦም ነይሩ እቲ ጠንቂ ካልእ ጉዳይ ኮይኑ፡ ኣብ መንጎ መንግስታት ሱዳንን ኤርትራን ዝጸንሐን ዘሎን ዝምድና ርጉእ ኣይነብረን ሎሚ’ውን ኣይኮነን። እዚ ናይ ዝምድናኦም ዘይርጉእነት ኣብ ኣተሃላልዋ ተቓወምቲ ውድባት ኤርትራ ኣብ ሱዳን እውን ክንጸባረቕ ጸኒሑን ኣሎን። ኣብ መንጎ እዘን መንግስታት ደሓን ዝምድና ክህልው እንከሎ፡ ቦታ ተቓወምቲ ውድባት ኣብ ሱዳን ይጸብብ። ይጸብብ ጥራይ ዘይኮነ ብዙሓት ተቓለስትና ግዳይ ዝኾንሉ ኣጋጣምታት’ውን ነይሩ እዩ። ኣብ መንጎ ክልቲኡ መንግስታት እቲ ዝምድና ክሕርፍፍ እንከሎ ከኣ ሜዳ ተቓወምቲ ውድባት ኣብ ሱዳን ይሰፍሕ። ዝምድና ተቓወምቲ ውድባት ኤርትራ ምስ መንግስቲ ኢትዮጵያ እውን ምስቲ ኣብ መንጎ ክልቲኡ መንግስታት ዝጸነሐ ዝምድናታት ዝጸላሎን ብሓፍዞቛት ሓሊፉ ኣብዚ ሕጂ ዘለዎ ደረጃ ከም ዝበጸሐን ዝከሓድ ኣይኮነን።

መንግስታት ምስ ተቓወምቲ ሓይልታት ዝዛመዱን ዝተሓጋገዙን ምስቲ ኣንጻሩ ተቓውሞ ዝለዓል መንግስቲ ክበኣሱ እንከለዉ ብናይ “ጸላኢ ጸላእየይ ፈታውየይ” ፖሊሲ ተሻቢቦም ጥራይ እዮም ማለት ኣይኮነን። ካብ ናይ ገዛእ ርእሶም እምነትን ፖሊሲን ነቒሎም፡ ንፍትሓውነት ናይቲ ሓይሊ ተቓውሞ ሒዝዎ ዘሎ መትከላት መዚኖም ዝገብርዎ ምትሕግጋዝን ምትብባዕን እውን ኣሎ። ካብዚ ነቒሎም ድማ ነቲ ዝምድናኦም ምስ ተቓወምቲ ውድባት ጥራይ ከይሓጸሩ፡ ህዝባዊ መልክዕ የትሕዝዎ። እዚ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ይኹን መንግስቲ ሱዳን፡ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ መደበራት ጥራይ ከይተደረቱ ካብኡ ወጻኢ’ውን ክነብሩን ክሰርሑን፡ በቲ ካልእ ወገን ድማ፡ ስደተኛታት መንእሰያት ኣብ ሃገሮም ዝተነፍጎም ኣብ ኩሉ ደረጃታት ኣብያተ-ትምህርቲ ክሳብ ዩኒቨርሲቲ ናይ ምምሃር ዕድል ንክረኽቡ ዝግበር ዘሎ ጻዕሪ ብኣውንታውን ኣርሒቑ ዝጥምትን ኣብነት ዝጥቀስ እዩ። እዚ ተቓወምቲ ውድባት ምስ ሃገራት ዝህልዎም ዝምድና ሓደ ዓይነት ዘይኮነስ ብደረጃታት ዝፈላለ ነናቱ ስፍሓት ዘለዎ ምዃኑ እዩ ዘርእየና። ንኣብነት ሓደ እዋን መንግስቲ የመን ዝገብሮ ዝነበረን ሎሚ መንግስቲ ኢትዮጵያ ዝገብሮ ዘሎን ምድግጋፍ ዝተፈላለየ እዩ።

ብዙሕ መቃለሲ ወይ መዋፈሪ ባይታ ክትረክብ ምኽኣል ዓብይ ረብሓ ኣለዎ። ዓቕምን ብቖዓትን’ውን ካብዚ ብዝሒ ስለ ዝቕዳሕ። “ብዙሓት ይሃቡኻ፡ ብዙሓት ግና ኣይውቅዑኻ” ዝበሃል ምስላ’ውን ነዚ እዩ ዘንጸባርቕ። መዛምድትኻን ተደጋግፍትኻን ብዙሓት ክኾኑ እውን ዝድገፍ ጥራይ ዘይኮነስ ናይ ግድን እዩ። ዋላ’ኳ ከምቲ ዝተገልጸ ናይ ነፍሲ ወከፍ መዛምድትኻ ግደን ጽልዋን ብደረጃ ዝፈላለ እንተኾነ፡ ሓደ ኣካል ዋላ ብኣዝዩ ውሱን ደረጃ ክደጋገፈካ እንከሎ ናብቲ ኣንጻሩ ትቃለሶ ዘለኻ ከም ጉጅለ ህግደፍ ዝኣመሰለ ጸላኢኻ ዘመሓላልፎ መልእኽቲ ቀሊል ኣይኮነን። ኣብ ምንጻሉን ምስዓሩን ድማ ኣበርክቶ ኣለዎ። ኣብ ሓደ ሃገር መቃለሲ ባይታ ክትረክብ እንከለኻ፡ ካብኡ ካብ እትጽበዮ ብዙሕ ኣበርክቶታት ሓደ ንሱ እቲ መቃለሲ ባይታ ዝፈቐደልካ ሃገር፡ ምስ ካልእ ሃገርን ዞባዊ ትካላትን ከላልየካ እሞ ካልእ መቃለሲ ባይታ ክትረክብ ከተባበዓካ እዩ። ብመንጽር እዚ ደንበ ተቓውሞና ከም መቃለሲ ባይታ ኣብ ኢትዮጵያ ወይ ኣብ ካልእ ሃገር ጥራይ ክውሰን ዘይኮነስ ባይታኡ ከስፍሕ ክቃለስ ሓደ ካብ ዕማማቱ እዩ ክኸውን ዝግበኦ። 2ይ፡ 3ይ፡ 4ይ፡ 5ይ … ወዘተ መቃለሲ ባይታታት ክትረክብ እንከለኻ ምስቲ ቀዳማይ ባይታኻ ትጻላእ ወይ ትባተኽ ማለት ከም ዘይኮነ ብሩህ እዩ ዝብል እምነት ኣለና። እንተ ጉጅለ ህግደፍ ግና ኣይኮነንዶ ብዙሕ መቃለሲ ባይታታት ክንረክብ ክፈቅድ፡ ኣብ ዝኾነ ቦታ መርገጺ ክንረክብ ከም ዘይደልን፡ ካብ ኩሉ ነጺሉ ከሕቅቀናን ዕላምኡ ምዃኑ ውሁብ እዩ። ኣብ ሓደ ከባቢ መቃለሲ ባይታ ክንውስኽ እንከለና ከኣ ኣብ ስዕረቱ ሓደ ስጉምቲ ንቕድሚት እዩ።

ንተረኽቦ ፍራንክፈርትን ናይሮብን ተኸቲሉ “እንኮ መቃለሲት ባይታና ኢትዮጵያ ጥራይ እያ።” ክበሃል ሰሚዕና ኣሎና። እዚ ኣበሃህላ’ዚ ናይ ንጉዳያት ኣስፊካ ምርኣይ መምዘኒ ድዩ ወይስ ናይ ውሱንነት ከነስተብህለሉ ዝግበኣና እዩ። ኣብ ክንዲ ኣኼባ ኣብዚ ይካየድ ኣብቲ፡ ናብቲ ኣብኡ ዝተባህለን ዝተዘተየን ነድህብ፥ ናብ ቦታ ኣኼባ ጥራይ ብምትኳር፡ ናብ ካልእ ግዜና ዝበልዕ ኣቕጣጫ ከይወስደና ክንሓስበሉ’ውን ዝግበኣና እዩ። “ኣኼባ ናይ ናይሮቢ ናይ ጸገንቲ ምትእኽኻብ ነይሩ።” ክብሉ ዝደናድኑ ወገናት’ውን ሰሚዕና ኣለና። ብዝኾነ እዚ ኣበሃህላኦም ቅኑዕ ድዩ ግጉይ ካልእ ኮይኑ፡ ኣብ ትሕዝቶ ምድሃቦም ሓደ ጉዳይ እዩ። እዚ ዘረደኣና ካልእ ነገር “ጽገና እንታይ እዩ? መሰረታዊ ለውጢኸ” ኣብ ዝብል ብዙሕ ምጽጻይ ዘድልዮ ጉዳያት ምህላዉ እዩ። ተቓሊስካ እንታይ ዓይነት ለውጢ ተምጽእ ሱቕ ኢልካ ዝትረኽ ዘይኮነ፡ ብዙሓት ኣብ ኣፈታትሓ ሓደ ፖለቲካዊ ጎንጺ ዘድሃቡ ረቛሒታትን ተዛመድቲ ኣምራትን ብምጽናዕ ዝብጻሕ እዩ። “ግደ ዓዳላይ ደልዳላይ” ከም ዝበሃል ንናይ ካልኦት ኣበርክቶ ብምንእኣስ ገገኒዕካ “ኣነ ናይ ከምዚ ዓይነት ለውጢ ተሓላቓይ እየ” ምባል ግና ጃህራ ካብ ምዃን ሓሊፉ ናብቲ ቅኑዕ ፍታሕ ዘምጽእን ዘቀራርብን ኣይኮነን።

ናይ ዝምድናን ምምራጽ መቃለሲ ባይታን ቀዳምነታት ክትሰርዕ እንከለኻ፡ ጉዳይ ጐረቤትን ብዙሓት ዜጋታትካ ዝርከብሉ ከባብን ቀዳምነት ከም ዝሕዝ ንኹላትና ንጹር እዩ። እንተኾነ እዚ ኣሰራርዓ ቀዳምነታት’ዚ ቀዋምን ሓንሳብ ምስ ተሰርሐ ዘይክፈት ዕጹውን ኣይኮነን። ብመሰረቱ ዝምድና ወይ ምምራጽ መቃለሲ ቦታ ሓንሳብ ምስ ተደኮነ ዘይቅየር ዘለኣለማዊ ዘይኮነስ፡ ብዝፍጠር ቀጻሊ ምዕባለታት ዝግዛእ እዩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ድማ “ቀዋሚ ጐረቤት እምበር ቀዋሚ ፈታዊ የለን” ዝበሃል። ብጀኦግራፊያዊ ኣቀማምጣ ካብ ዝቐርበካ ኣብ ርሑቕ ምስ ዝነብር ብፖሊሲያዊ ኣተሓሳስባን ናይ ምዝማድ ቅሩብነትን ዝመሳሰለካ ኣካል ምዝማድ እትመርጸሉ ኩነታት ክፍጠር እውን ተኽእሎ ኣሎ። ብመንጽር እዚ እሞ ድማ ምስዚ ንነብረሉ ዘለና ናይ ዓለምና ናይ መራኸቢ ምዕባለ ፍራንክፈርት ኮነ ናይሮቢ ካብ ኤርትራ ርሑቕ ኣይኮነን። እዚ ሓድሽ መእከቢ ቦታን መቃለሲ ባይታን ምርካብ ኣብ ናይሮቢ ከይተወሰነ ወሸለ ናብ ጅቡቲ፡ ካምፓላ፡ ካርቱም፡ ካይሮ፡ ጆሃንስበር፡ እንተዝላባዕ’ሞ ሜዳ ጉጅለ ህግደፍ እንተዝሽምረር፡ መጠቐመና እምበር ኣይመጐደኣናን’ሞ ሓደራ ደኣ ነስተብህለሉ።

Swiss papers reported this week that arrival of Eritrean asylum seekers in Switzerland was less than in the previous 10 months of the year 2015 although they are still leading the monthly arrival of refugees, including those from war-torn Syria and Afghanistan. A total of 5,91 asylum seekers registered in the country in November which was less by 941 of the previous month.

It was reported that 34,653 asylum seekers arrived in Switzerland during the 11 months of 2015, a big chunk of them being from Eritrea.

Eritreans make up the largest national group of asylum seekers to Switzerland, with 6,640 Eritreans having been granted refugee status in 2014.Only two other European countries had accepted more Eritreans in 2014: Germany, with 13,200 and Sweden, with 11,500.

The total number of Eritrean refugees who asked asylum in Switzerland in recent years alone is estimated to be well over 25,000.