ኤርትራውያን ድሕሪ ናጽነት እውን ንዝሓለፉ ዓሰርተታት ዓመታት፡ ኣብ ቀጻሊ ቃልሲ እዮም ጸኒሖምን ዘለዉን። ቃልሶም ንብዙሕነታዊ ዲሞክራሲ፡ ንሰላም፡ ንልዕልና ፍትሕን ልምዓትን እዩ። እዚ ዝካየድ ዘሎ ቃልሲ ከምቲ ናይ ቅድሚኡ ዝነበረ ምዕራፍ፡ ብዘይውዳበ ከም ዘይዕወት ብምርዳእ ዝተፈላለያ ኤርትራዊ ሰልፍታት፡ ውድባት፡ ማሕበራትን ምንቅስቓሳትን ኣብዚ መስርዕ ቃልሲ ተሰሊፈን ዝተፈላለዩ ኣተሓሳስባታት የሰጉማ ኣለዋ። ብዓብይኡ ድማ ህዝቢ ኤርትራ ናይዚ ኩሉ ውዳበታት፡ ማሕበራትን ምንቅስቓሳትን ዓንዲ ሕቖ እዩ።
ምዕዋት ናይዚ ቃልሲ ካብ ምውጋድ እቲ ኣካላቱ ማህሚኑ ኣብ ኢድ ሓደ ውልቀሰብ ወዲቑ ዘሎ ህግደፍ ተፈልዩ ዝረአ ኣይኮነን። ምኽንያቱ ናይ ኩሉ’ቲ ንህዝቢ ኤርትራ በዂርዎ ዘሎ ዲሞክራሲያዊ ጸጋታትን መሰረታዊ መሰላትን ቀንዲ ጠንቅን ተሓታትን እቲ ጉጅለ ስለ ዝኾነ። ህግደፍ ክሳብ’ዚ ንዕዘቦ ዘለና ደረጃ፡ ንህዝብና ከየድከየን ምስሊ ኤርትራ ከይደወነን ብኣግኡ ክውገድ እናተገበኦ፡ ክሳብ ሎሚ ትልኽ ይብል ናይ ምህላዉ ምኽንያት፡ ብርታዐኡን ጥበቡን ወይ ብህዝቢ ኤርትራ ብዘለዎ ተቐባልነት ገይሮም ዝርድእዎ ገለ ወገናት ኣለዉ። ርግጽ ህግደፍ ነብሱ ከድሕንን ዕድመ ስልጣኑ ከንውሕን ዝምህዞ ተንኮላት፡ ኣብ ሕድሕድ ህዝቢ ኤርትራ ዝፈጥሮ ዘይምትእምማንን ዝምስርቶ ዘይቅዱስ ዲፕሎማሲያዊ ዝምድናታትን ግምት ኣይወሃቦን እዩ ማለት ኣይኮነን። እንተ’ቲ ወሳኒ ናይ ዘይምውጋዱ ምኽንያት ግን፡ ናይቶም ንምውጋዱ ዝቃለሱ ዘለዉ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ውዳበታት ድኽመት ምዃኑ ክሰሓት ዘይግበኦ ሓቂ እዩ። ድኽመትካ ምእማን መፍትሒ ንምርካብ ፍርቂ መንገዲ ምጉዓዝ ምዃኑ ከኣ ክዝንጋዕ ዘይግበኦ እዩ።
ናይቶም ንህግደፍ ስዒርካ ለውጢ ንምምጻእ ተሰሊፎም ዘለዉ ኣካላት ድኽመት፡ ብዝተፈላለዩ መልከዓት ዝግለጽ እዩ። እቲ ድኽመታት ገሊኡ በዓል ቤታዊ ገሊኡ ከኣ ወድዓዊ እዩ። እዞም ሓይልታት ብውሕዱ በዓል ቤታዊ ድኽመታቶም ንምውጋድ ካልእ ኣካል ክጽበይሉ ዘይግባእ እዩ። ካብዚ ጸገማትዚ ክወጽሉ ካብ ዝኽእልሉ መንገድታት እቲ መሰረታዊ ነቲ ተበቲኑ ዘሎ ናይ ለውጢ ዓቕሞም ናብ ሓደ መድረኽ ከሰልፍዎ ምብቃዕ እዩ። እዚ መዋጸኦ ኣብ ኢድካ ዘሎ ዋጋ ዘኽፍል እምበር ዘይከኣል ኣይኮነን። ስለዚ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት ነቲ ዝከኣል እዮም ዘይክእልዎ ዘለዉ። እቲ “ወሳኒ ክንሱ ዝተዘንገዐ ተግባር” ዝበልናዮ እምበኣር ነቲ ሓቢርካ ኣንጻር ህግደፍ ክትስለፍ ዘይምብቃዕ መሰረታዊ ሕጽረት ንምዝኽኻር እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ ድምጺ እንከለዎ፡ ኣብ ዘየስመዓሉ ደረጃ ብምህላዉ እንተዘይኮይኑ፡ ድሌቱ ከምቲ “ኣሕዋት ምስ ዝሓብሩ ጸላኢ የባርሩ” ወይ “ዝሓበራ ኣጻብዕቲ ኣርቃይ የጸንብዓ” ዝብል ቁምነገር ብምስትውዓል፡ ኤርትራዊ ሓይልታት ለውጢ፡ ኣብቶም ዘሰማምዕዎም መሰረታዊ ዛዕባታት ሓቢሮም ኣንጻርቲ ወጻዒኡ ክቃለሱ ቀጻሊ ጸዋዒቱ ምዃኑ ብዝረኸቦ ጸቢብ ኣጋጣሚታት ዘንጸባርቖ ዘሎ እዩ። ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ ዝምርሕሉ ፖሊሲታትን ዘቕርብዎ ጸዋዒትን ምእንቲ ህዝቢ ኤርትራ ዝቃለስ ምዃኑ እዮም ዘቃልሑ። ህዝቢ ንጸዋዒቶም ሰሚዑ ኣብ ጐኒ ሓይልታት ለውጢ ንክስለፍ ናይ ወትሩ ምሕጽንተኦም እዩ። እንተኾነ ክንድቲ ሰሚዑ ኣብ ጐኖም ክስለፍ ደጋጊም ዝጽውዕዎ፡ ንሳቶም ግና ምሕጽንታኡ ክሰምዑን ክተግብሩን ክንድቲ ዝድለ ቅሩባት የለዉን። ጸዋዒት ህዝቢ ኤርትራ ብሓጺሩ “ንህግደፍ ስዒርኩም ናብ ራህዋ ንክንበጽሕ ኣንጻሩ ሓቢርኩም ተሰለፉ” ዝብል እዩ። ካብቲ ብዛዕባ ሓይልታት ለውጢ ቅር ዝብሎ ሓቢሮም ዝቃለስሉ መድረኽ ክፈጥሩ ዘምኽኣሎም ምዃኑ ከኣ ደጋጊሙ ኣተንቢሁ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኤርትራትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት፡ ኣብ ዝተፈላለዩ ዛዕባታት ናይ ኣተሓሳስባ ጫፋት ሒዝካ ምውጣጥ ልሙድ ኣብ ዝኾነሉ ኢና እንርከብ። ጫፋት ሒዝካ ምጉታት ዕድመ ህግደፍ ከንውሕ እንተዘይኮይኑ ንዋላ ሓደ ናይ ለውጢ ኣካል ከምዘየዕውት ኣብ ተመኩሮና ዝረኣናዮ እዩ። እቲ ዘዕውት ካብ ጫፋት ምጉታት ወጺእካ ብመስርሕ እንካን ሃባን ምጽውዋርን ኣብ ማእከላይ ነጥብ ክትራኸብ ብምብቃዕ ጥራይ እዩ። ናይቲ ማእከላይ መራኸቢ ነጥቢ መዕቀኒ፡ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ባህጊ ክኸውን እንከሎ ከም ዘዕውት ከኣ ርዱእ እዩ። መባእታዊ ባህጊ ህዝቢ ኤርትራ ድማ ንህግደፍ ኣወጊድካ ህዝባዊ ልዕልና ብዘውሕስ፡ ብተሳትፎኡ ሕገመንግስታዊ ዲሞክራሲያዊ ስርዓት ምትካእ እዩ። እዚ ሓቢርካ ኣንጻር ወጻዒ ጉጅለ ናይ ምዕዋት ኣካይዳ ኣባና ዝጅመር ዘይኮነ፡ ብመትከል ብዙሕነታዊ ሓድነት ብዙሓት ዝተዓወትሉ መንገዲ እዩ። ነቲ ህዝቢ ዝደልዮን ዝጽበዮን ካብ ምዝርዛር ሰጊርካ፡ ብግብሪ ከምኡ ኮይንካ ምቕራብ ትብዓትን ተወፋይነትን ዝሓትት እዩ። ናብዚ ኩሉ ክትበቅዕ ከም ሓደ ኣገዳሲ ግንዛበ ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልያት መወዳደሪ እምበር ምጻልእን መጻረፍን ጌርካ ዘይምርዳእ ኣገዳሲ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ እቲ ቀንዲ ዘሻቕለና ኤርትራዊ ኣተሃላልዋን ናይ ለውጢ ቃልስናን እዩ። ኣብ ከባቢና ዝፍጠር ዘሎ ናዕብታት ነቲ ሻቕሎትና፣ ሻቕሎት ዝውስኸሉ ምዃኑ ድማ ኣዝዩ ዘሰክፍ እዩ። ኣብ ኢትዮጵያ-ትግራይ ተኣጒዱ ዝነበረ ውግእ ኣብ ርእሲ ሻቕሎት፣ ክሳብ ክንደይ ዋጋ ከም ዘኽፈለናን እንርደኦ እዩ። ኣብ መወዳእታ በቲ ደጋጊምና ዝኣመምናዮን ዝጸዋዕናዮን ኣገባብ ምፍትሑ ድማ ዘተባብዕ እዩ። ሎሚ ድማ ዋላኳ በሰላኡ እንተዘይሓወየ፡ ጉዳይ ትግራይ ሰላማዊ ምስርሕ ብምሓዙ እናተተባባዕና፡ ካልእ ኣዝዩ ኣሻቓሊ ናይ ጐረቤት ተርእዮ ኣብ ሱዳን ተፈጢሩ።
ብሰንክዚ ናይ ቃልስና ባይታ ኣብ ምምድማድን ህዝብና ኣብ ምዕቋብን ፍሉይ ታሪኽ ኣብ ዘለዋ ሱዳን ውግእ ምብርዑ፡ ኣብዚ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ዓብይ እጃም ዝነበሮም ኤርትራውያን ተመዛቢሎም ንሱዳን ኣብ ዘዳውብ ከባብታት ኢትዮጵያ፡ ደቡብ ሱዳንን ቻድን ይሳቐዩ ኣለዉ። ብዓብይኡ ከኣ ገለን ተጨውዮም ገለን ድማ ዓቕሎም ምስ ጸበቦም መተካእታ ዝሰኣንሉ ምርጫ ወሲዶም ናብ ኤርትራ ኣትዮም ዝሳቐዩ ዘለዉ ዜጋታትና ውሑዳት ኣይኮኑን። ኤርትራዊ ሓይልታት ለውጢ ናይዞም ግዳያት ድምጺ ናይ ምዃን ሓላፍነት ኣለዎም። ዘስምዕዎ ድምጺ ኣድማዒ ዝኸውን ግና ብተናጸል ዘይኮነ፡ ብሓባር እዩ። ስለዚ እቲ “ኣገዳሲ እንከሎ ዝተዘንገዐ ዕማም” ዝበልናዮ ዕማም መድረኻዊ እውን እዩ።
ኤርትራን ህዝባን፡ ዝነበሩ፡ ዘለዉን ዝቕጽሉን እዮም። ህግደፍን በሓቲ ምምሕዳሩን ግና ሎሚ ዘለዉ፣ ጽባሕ ግና ዘይህልዉ ሓለፍቲ እዮም። ናይ ነባሪ ህዝብን ሃገርን ናይ ሓላፊ መንግስታዊ ምምሕዳርን ርክብ፡ ኣብ ኤርትራ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ዓለምና’ውን ዘሎ ዘየቋርጽ መስርሕ እዩ። እዚ ዝምድና ናይ ህዝቢ ነባርነት ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣይኮነንዶ ከም ህግደፍ ዝኣመሰለ ካብ ቀደሙ ጠላም፡ ህዝቦም ብልቦናን ቅንዕናን ዘመሓደሩ መንግስታት እውን ዘይርሳዕ ኣውንታዊ ዝናን ተመኩሮን ደኣ ይገድፉ እምበር፡ ነበርቲ ከምዘይኮኑ ዘረድእ እዩ።
ብሰንኪ ግጉይ ምምሕዳሮም፡ ካብ ህዝቦም ዝተነጸሉ፡ ኣገዲዶምን ኣርዒዶምን ክገዝኡ እንተዘይኮይኖም፡ ህዝቢ ኣዕጊቦም ከመሓድሩ ዘይተዓደሉ መንግስታት፡ ነብሶም ንምድሓንን ብስም ህዝባዊ ወገናውነት፡ ዕድመ ስልጣኖም ከናውሑን ዘይፍንቅልዎ እምኒ የለን። ጉጅለ ህግደፍ ካብ እንግደዓ ህዝቢ ኤርትራ ንዘይምውራድ፡ ዘስመዖ መዝሙር “ንሕና ሃገር ንሕና ህዝቢ” ድማ ናይዚ ኣብነት እዩ። ጨቆንቲ እንታይነቶም ንምሕባእ ንክጥዕሞም፡ ንሳቶም ብዛዕባቲ ህዝቢ ከምቲ ዝደልይዎ ክዛረቡ እምበር፡ ህዝቢ ብዛዕባኦም ክዛረብ ኣይፈቕድሉን እዮም። ናይ ህግደፍ ብዘይካተን መሳርሒኡ መድያታት፡ ብሕታዊ መራኸቢ ሓፋሽ ምዕጻውን ጋዜጠኛታተን ምእሳርን ድማ ብመንጽርዚ ዝረአ እዩ።
ስርዓት ህግደፍ ነቲ ሓቂ ክሒዱ ማዕረ ኤርትራን ህዝብን ነባሪ መሲሉ ንምቕራብ ዝፈጥሮ ምድንጋራት ብዙሕ እዩ። “ኤርትራ ህግደፍ ከም ዘምጸኣን ኣብዘይህላወኡ፣ ህልውና ከም ዘየብላ” ኣምሲልካ ንምስኣላ ዝግበር ጻዕሪ፡ ካብቲ ሓደገኛ ምህዞታቱ ሓደ እዩ። ንከምዚ ዝኣመሰለ ተግባሩ ንምንኣድ “ኣንታ ንበረልና” ብዝብል ዜማ ክስነ እንከሎ ከኣ ንብዙሓት ዘገርም እዩ። በዚ ግጉይን ዘይንቡርን ኣረዳድኣ ዝዓወኑ ወገናት ከኣ፡ “ንህግደፍ ምቅዋም ከም ንኤርትራ ምቅዋም፡ ንህግደፍ ምድጋፍ ከኣ ከም ንድሕነትን ህልውናን ኤርትራ ምጥባቕ” ዝብል ተረድኦ የሕድሩ። ካብዚ ሓሊፉ ንህግደፍ ብሰንኪ ጸረ ህዝቢ ተግባራቱ ዝቃወሙን ንምውጋዱ ዝቃለሱን ወገናት “ሃገሮም ዝኸሓዱ” ዝብል ዘይምልከቶም ኮር ተገልበጥ፡ ስም ክዋሃቦም እንከሎ ድማ ዘተዓዛዝብ እዩ። እዞም ብዛዕባ ዝምድና ህዝብን ህግደፍን ግጉይ ኣረዳድኣ ዘኮማስዑ ወገናት፡ ህዝብን ሃገርን ካብ ስርዓት ፈሊኻ ምርዳእ ዝሰኣኑ፡ ወይ ድማ እናፈለጡ ኩለንተናኦም ንህግደፍ ኣረኪቦም ዕርቃኖም ዝወጹ እዮም። እቲ ሓቂ ግና፡ እቶም ንህግደፍ ዘምልኹ እዮም ንህዝቦምን ሃገሮምን ጠሊሞም ግዳይቲ መላኺ ጉጅለ ኮይኖም ዘለዉ።
ኣብ ኤርትራ ዘሎ ፈታውን ጸላእን ዘይክሕዶ ኩሉ መዳያዊ ኩነታት፡ “ህዝብን ሃገርን ምስ ህግደፍን ሓደ እዮም” ዘብል ዘይኮነ ብኣንጻሩ እዩ። ህዝቢ ምስ መንግስቲ ሓደ ኣይኮነን ዝብል ተረድኦ፡ ኣይኮነንዶ ኣብ መንጎ ህዝቢ ኤርትራን ህግደፍን፡ ኣብቶም ሕቶ ህዝቦም ብዝግባእ ዝመለሱ መንግስታት እውን ቅኑዕ ኣይኮነን። ምኽንያቱ “ህዝብን ሃገርን ነበርቲ እዮም፡ ስርዓታት ግና ሓለፍቲ እዮም” ዝብል መደምደምታ ኣድማሳዊ ሓቂ ስለ ዝኾነ። ኣብ ኤርትራ በጺሑ እቲ ስነመጐት ክቕየር እሞ፡ ህግደፍ ማዕረ ህዝቢ ነባሪ ክኸውን ምሕላም ግና፡ ጥዕና ዘለዎ ሰብ ዝሓስቦ ኣይኮነን።
ህግደፍ በብግዜኡ ዝፈጥሮም መድረኻት ኣለውዎ። መዓልቲ ናጽነት ኤርትራ ሓደ ካብቲ መድረኻት እዩ። እዚ መድረኽ ክቡር ዋጋ ዝተኸፍሎ ስለ ዝኾነ፡ ብትሕዝቶኡ ኤርትራዊ መድረኽ እዩ። ህግደፍ ግና ኣቕጣጫኡ ኣስሒቱ ህግደፋዊ ፖለቲካውን ገንዘባውን ረብሓ ናብ ዝሓፍሰሉን መንነቱ ዘመላኻዓሉን ኩርናዕ እዩ ዝወስዶ። እቲ ኣብ ምድላዉ ዝፈስስ ጉልበትን ገንዘብን ብዙሕ ትርጉም ዘለዎ ኮይኑ፡ እቲ ቀንዲ ገበነኛ ምስሊ ህግደፍ ንምጽብባቕ እዩ። እንተ ሕቶ ህዝቢ ኤርትራ ብምጽብባቕ ግናይ ምስሊ ህግደፍ ዝምለስ ኣይኮነን። ካብቶም ኣብቲ በዓላት ዝሳተፉ፡ እቶም ምእማኑ ክሳብ ዘጸግም ዝቖጻጸዩን ብዘይጭበጥ ተስፋ ዝዓብዱን ዘገርሙ እዮም። እቲ ዕብዳኖም ምስቲ “ዘይሓስብ ኣይንገድ” ዝበሃል ዝመሳሰል ብፖለቲካዊ ሕሳብ ዘይተሰነየ ዕንደራ እዩ።
ኤርትራውያን ናጽነት፡ ዋጋ መስዋእቶም ስለ ዝኾነ፡ ክዝክርዎ ግቡእ እዩ። እንተኾነ እቲ ዝኽሪ ኣብቲ ህግደፍ ዝተኽሎ ጓይላ ዝትግበር ኣይኮነን። እቲ ዘገርም ግና ብገለ ዘይተረድኡ ወይ ተረዲኦም ክንሶም ዘይተረድኡ መሲሎም ክቐርቡ ዝወሰኑ፡ “ናብ ጓይላ ህግደፍ ዘይምኻድ ከም ንሃገርን ህዝብን ምኽሓድ” ገይሮም ዝርድእዎ ምዃኖም እዩ። ገለ ንህግደፍ ክቃወሙ ዝጸንሑ ሓሳቦም ምስቀየሩ ጓይላ ናይቲ ጉጅለ ስለ ዘድመቑ፡ “ናብ ህዝቦምን ሃገሮምን ዝተመልሱ” ዝብል መደዓዓሲ ቅጽል ይወሃቦም።
መገሻ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ከም ናብ ቻይና፡ ሩሲያን ዝኣመሰላ ሃገራትን፡ ንረብሓ ኤርትራን ህዝባን ከም ዝውዕል ኣምሲልካ ምቕራብ ካልእ ሓድሽ መደንዘዚ ኣጋጣሚታት እዩ። እዚ መሰረታዊ ሕቶ ህዝቢ ኤርትራ እንታይ ምዃኑ ካብ ዘይምርዳእን ኣብ ሃገሩ ዘየድመዐ ጉጅለ ኣብ መገሻ ከድምዕ ካብ ምጽባይን ዝነቅል እዩ። መሰረታዊ ሕቶ ህዝቢ ኤርትራ፡ ሕገመንግስታዊ ስርዓት፡ ኣብዘሓ ሰልፋዊ ዲሞክራስያዊ ምምሕዳር፡ ልዕልና ፍትሒ፡ ምሕላው ኩሉ መሰላት፡ ብድምጹ ዘደይቦ ብድምጹ ዘውርዶ መራሕነት……..ወዘተ ምውናን ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። እዚ ድማ ብቓልሲ እምበር፣ ኣጋጣሚታት ፈጢርካ ካብ ዝትከል ጓይላ ዝሕፈስ ወይ ካብ ወጻኢ ዝመጽእ ሸቐጥ ኣይኮነን።
እቲ ካልእ ህግደፍ ኣበሳኡ ንምሕባእን ስምዒት ግሩሃት ንምስላብን ዝጥቀመሉ፡ “ኤርትራ ደሴት ሰላም ናይዚ ዞባ እያ” ዝብል ሸፈጥ እዩ። ነዚ ንምግናን ኣቶ ኣልኣሚን መሓመድ ስዒድ ቅድሚ ምማቱ “ኣብ ዓላም ዘተኣማምን ሰላም ዘለዋ ሃገር ኤርትራ ጥራይ እያ” ብምባሉ መስሓቕ ሸራፋት ኮይኑ ከም ዝነበረ ዝዝከር እዩ። እዚ ንሰላም ብመንጽር ድምጺ ጥይት ብምስማዕን ዘይምስማዕን ጥራይ፡ ካብ ምምዛን ዝነቅል ዘይዕቱብ ኣረዳድኣ እዩ። እንተ ግደ ሓቂ፡ እቲ ካልእ ኣበሳ ገዲፍካ፡ “ደቃ ኣብ ዘይጉዳዮም ውግእ ኣትዮም ዝውዱኡላን ብዓለም ደረጃ ብወራርን ገበንን ዝኽሰሱላን፡ መንእሰያታ ገሊኦም ሃጽ ኢሎም ዝስደዱላ ገሊኦም ድማ ካብ መንግስታዊ ግፋ ንኽሃድሙ ምስ ኣህባይ ኣብ በዓትታት ዝሰፍሩላ፡ ኣባላት ሓደ ስድራ ቤት ምትእምማን ስኢኖም፡ ናይ ልቦም ዘይዘራረቡላ” ኤርትራስ ኣብ ሰላም ኣላ ምባል፡ ነብስኻ ምዕሻው እዩ። ደሓር ናይ ካልኦት ሰላም ክትዘርግ እንከለኻ፡ “እቲ ሓደ ንዓኣቶም እቲ ሓደ ድማ ንዓኻ ክልተ ጐዳጉዲ ኩዓት” ደይኮነን ዝበሃል። ወዮ “እንተ ክትድቕስ ጐረቤትካይ ይደቅስ” ዝበሃል ተረካብ ዘረባ ወለድናኸ ተረሲዑ ማለት ድዩ። ስለዚ “ህዝቢ ኤርትራን ህግድፍን ሓደ ኣይኮኑን” ካብ በልና፡ ካብቲ ህግደፍ ንህልውናኡ ክብል ዝኹዕቶ ህጉም ንጠንቀቕ ጥራሕ ዘይክነ ዕድመኡ ከነሕጽሮ እዩ ዝግበኣና።
ብሓፈሻ ምስ ኢትዮጵያ፡ ብፍላይ ከኣ ኣብ መንጎ ኤርትራን ትግራይን ዝህሉ ዝምድና ብቐንዱ ከም ናይ ጎረባብቲ ርክብ ብዲፕሎማስያዊ መለክዒታት ዝመሓደር ምቅርራብ እዩ። ናይ ህዝብታት ኤርትራን ትግራይን ዝምድና ኣብ ልዕሊቲ ጀኦግራፍያዊ ቅርበቱ፡ ብናይ ቋንቋ፡ ባህሊ፡ መውስቦ፡ ንግድን ታሪኽን ተመሳሳልነት ዝተደረዐ ምዃኑ እሙን እዩ። እዞም ዘመሳስልዎ ነጥብታት፡ ክልቲኡ ህዝብታት ኣብ ግዜ ጽቡቕን ሕማቕን ንክተሓጋገዝ ዝድርኹ ምዃኖም ብግብሪ ክርአ ዝጸንሐ እዩ። እንተኾነ እቲ ዝምድና ብመንጽር ናይ ክሳብ ሎሚ ተመኩሮ፡ ኣብ ዝተፈላለዩ መድረኻት ብዝተፈላለዩ ሓጐጽጐጻት ዝተሰነየ እምበር ልሙጽ ጉዕዞ ኣይነበረን። ምስቲ ሓጐጽጐጽ ኤርትራውያንን ተጋሩን፡ ምስ ኩሉቲ ኣሉታዊ ገጹ፡ ኣብቲ መስርሕ ብዙሕ ዘይተኣማመንሉኳ እተሃለወ፡ ህዝባዊ ግንባር ሓርነት ኤርትራን ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይን ብሓባር ኣንጻር ስርዓት ደርጊ ብሓባር ተቓሊሶም ምዕዋቶም ዘይከሓድ እዩ።
ኤርትራውያን ስደተኛታት ቅድሚዚ ደሙ ዘይነቐጸ ውግእ 2020፡ ካብ ዕስራ ዓመታት ዝያዳ ኣብ ትግራይ ኣብ መደበራት ከም ዝተዓቖቡን፡ ኣብ ዩኒቨርሲታት ከም ዝተማህሩን መርኣያ ጥቡቕ ኣውንታዊ ዝምድና ናይ ክልቲኡ ህዝብታት ኮይኑ ዝጥቀስ እዩ። ነቲ ናይ ህዝቢ ትግራይ ለጋስን ሰናይን ኣቀባብላ ጐረቤት በቲ መስርሕ ዝሓለፉ ኤርትራውያን መንእሰያት ደጋጊሞም ዝመስከርዎ እዩ። ምስዚ ግና ንዝምድናኦም ብኣሉታ ዝጸለዉ፡ ከምቲ እቶም ነቲ ውግእ ዝመርሕዎ ዝነበሩ ኣካላት ከይተረፉ “ትቲርጉም ዘይነበሮ” ዝበልዎ፡ ኣብ ልዕሊ ክልቲኡ ወገናት ሰፍ ዘይብል ኩለ-መዳያዊ ዕንወት ዘውረደ ውግኣት፡ 1998-2000ን 2020-2022ን ኣካይዶም እዮም።
ኣብ ትግራይ፡ ብ2020 ኣብ መንጎ ሓይልታት ፈደረላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ናይቲ ክልል ሓይልን ውግእ ምስ ተኸፍተ፡ ኣብ ህዝብና ዘሕደሮ ሻቕሎት ከቢድ ነይሩ። ብሓፈሻ ኣብ ኤርትራውያን ፖለቲከኛታት፡ ብፍላይ ድማ ኣብቶም ዓው ኢልካ ናይ ምዝራብ ዕድል ዘለዎም ኣብ ወጻኢ ዝነብሩ ፖለቲካዊ ውዳበታት ኤርትራ ናይ ኣረአእያ ምምስቓል ከም ዘጋጠመ፡ ጋና ክሳብ ሎሚ ንዕዘቦ ዘለና ክስተት እዩ። እዚ ምስሕሓብ ኣብቲ ኣንጻር ጭቆና ህግደፍ ተሰሊፉ ዘሎ ኤርትራዊ ወገን እውን ክረኣ ዝጸንሐን ዘሎን እዩ። ነጸብራቕ ናይዚ ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልይን ምንጽጻግን መፍቶ ህግደፍ ከም ዝኸውን ርዱእ እዩ። ምኽንያቱ ህግደፍ ካብ ምፍልላይ ናይቶም ንምውጋዱ ዝቃለሱ ሓይልታት እምበር፡ ካብ ምቅርራቦምን ሓድነቶምን ዘይዕንገል ስለ ዝኾነ። እዚ ምትፍናን ንናይ ለውጢ ሓይልታት ከም ዘዳኸም ርኡይ ስለ ዝኾነ፡ ምዝርዛር ዘድልዮ ኣይኮነን። ናይ ሰራዊት ኤርትራ ኣብቲ ዘይምልከቶ ውግእ ትግራይ ምእታው፡ ኤርትራውያን ነቲ ኩነታት ብፍሉይ ቆላሕታ ክርእይዎን ብኣተሓሳስባ ንክዋጠጡን ካብቲ ቀንዲ ምኽንያት ሓደ ከም ዝኾነ ርዱእ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ናይ ጐረባብቲ ምዕባለታት ክሳብ ክንደይ ሓያል ምጽልላው ከም ዘለዎ ዘመልክት እዩ።
ኣብ መንጎ ኤርትራን ትግራይን ኣብ መጻኢ ክህሉ ብዛዕባ ዝግበኦ ዝምድና፡ ኣብ ኣተዓቓቕናኡን ኣተገባብራኡን፡ ድሕሪ ውዓል ሰላም ደቡብ ኣፍሪቃ ኢትዮጵያውያን እውን ኣብ ኤርትራውያን ሓሓሊፉ ፍልልያት የረኢ’ሎ። ኣብ ሓደ ጉዳይ ፍልልያት ምንጽብራቕ ንቡር ኮይኑ፡ ኣብዚ እቲ ቀንዲ ክስገር ዘይግበኦ፡ መሰረታዊ ጉዳይ ኤርትራውያንን ተጋሩን፡ ምስ ኩሉቲ ዘለዎም ብዙሕ ተመሳሳልነት፡ ኣብ ሃሃገሮም ዝነብሩ ክልተ ጐረባብቲ ህዝብታት ምዃኖም እዩ። እቲ ናይ ክልተ ሃገራት ዜጋታት ምዃኖም ዘመልክት ቀይሕ መስመር እንተ ተጋሂሱ ግና፡ ክሳብ ክንደይ ጸገምን ምትሕልላኽን ከም ዘኸትል ኣሉታዊ ምልክቱ ይረአ ስለ ዘሎ፡ ንምርድኡ ዘጸግም ኣይኮነን። ነዚ ክስገር ዘይግበኦ መስመር እናዓቀብና መንፈስ ኢድ ኣእታውነትን ምግዳድን ብምግዳብ፡ ተሓጋጊዝና ሰላምናን ዕቤትናን ነውሕስ ምባል ግና ቅቡልን ውሕሉል ኣተሓሕዛ ዝምድናን እዩ። ንናይ ህግደፍ ኣብ ውግእ ትግራይ ዘሊልካ ምእታው ዝተቓወምናሉ ቀንዲ ምኽንያት ከኣ ብዘይካቲ ኣብ ኤርትራዊ ጉዳይና ዘስዓቦ ኣሉታዊ ስንብራት፡ ምስ ህዝቢ ትግራይ ክህልወና ዝግበኦ መንፈስ ምትሕግጋዝን ተኸባቢርካ ምንባርን ኣጸልሚቱ፡ ሕዱር ጽልእን ቅርሕንትን ዝዘርእ ኣዕናዊ ተግባር ስለ ዝኾነ እዩ።
ከምቲ “እንተ ክንብርኩት ዘይክብርኩት፡ ኣብ ማይ ንብጻሕ” ዝበሃል፡ ቅድሚ ኩሉ ኤርትራዊ ህልውናና ከም ልኡላዊ ሃገርን ህዝብን ብኣና ዝወሓስ ምዃኑ ኣብ ዋጋ ዕዳጋ ዝኣትው ኣይኮነን። እዚ ማለት ግና ብናትና ፈቓድ ብናይቲ ካልእ ወገን ቅሩብነት፡ ኣብቲ ዝጐድለና ደገፍ ስለ ዘየድልየና ማዕጾና ንዕጸው ማለት ኣይኮነን። ህልውና ትግራይ ይኹን ካለኦት ጐረባብትና እውን ከምቲ ናትና ባዕላቶም ዘውሕስዎ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ከም ኤርትራውያን ህልውናና ከም ህዝብን ሃገርን ብናይ ካለኦት ኢድ ኣእታውነት ከም ዝውሰን ጌርካ ምርድኡ፡ ብሓጺሩ ሓድነትና ኣብ ሓደጋ ዘውድቕን ኣሉታዊ ሳዕቤን ዘኸትልን እዩ። ንሕና ኤርትራውያን እውን ኣብ ናይ ካለኦት ህልውና፡ እንተ ገደደ ብደረጃ ደጋፊ እሞ ድማ ብፈቓድ ናይቲ በዓል ቤት እምበር፡ ወሳኒ እጃም ከምዘየብልና፡ ካብ ሃላሊ ፖሊሲ ህግደፍን ንዕዘቦ ዘለና ሳዕቤኑን ተመኩሮ ምቕሳም ኣገዳሲ እዩ።
ከምቲ “ካብ እመት ስድሪ ኣላታ” ዝበሃል፡ በቲ ኣቐዲሙ ዝተዘርዘረ ምምስሳላት ምኽንያት ፡ ዝምድናና ምስ ትግራይ ዝያዳ ከም ዝዓዝዝ ዝሰሓት ኣይኮነን። እዚ ሚዛናዊ ኣተሓሕዛ ጉርብትና እንተ ተሳሒቱ ግና ናይ ምትሕልላኽ ሓደጋ ኣለዎ። ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ማሕበራዊ መራኸብታት ዝነጥፉ ዝተወሰኑ ተጋሩ፡ ናብ ገለ ኤርትራውያን “ደጊም ንስኻትኩም ጉዳይኩም ግበሩ፡ ንሕናውን ጉዳይና ክንገብር፡ ምትሕግጋዝና ግና ህያው ይኹን” ዝብል መልእኽቲ የመሓላለፍ ምህላዎም ብጽሞና ምስትውዓል ዘድልዮ እዩ።
እቲ ካልእ ክዝንጋዕ ዘይግበኦ ንሕና ኤርትራውያን ብዛዕባ መጻኢ ዝምድናታት ክንሓስብ እንከለና፡ ዘይወገናዮ መሰረታዊ ዘቤታዊ ዕዮ ገዛ ኣለና። ሎሚ እቲ ብዛዕባኡን መጻኢ ዝምድናታቱን ንዛረብ ዘለና ህዝቢ ኤርትራ፡ ኣብ ጉዳዩ ብናጻ ክውስን ኣብ ዘይክእለሉ ኣርዑት ጭቆና ህግደፍ እዩ ዘሎ። ቅድሚ “ብኸመይን ምስመንን እዛመድ” ምሕሳቡ፡ “ብኸመይ ህልውናይ ኣረጋጊጸ፡ በዂሩኒ ዘሎ መሰረታዊ መሰላተይ ይመልስ?” ዝብል ሕቶ ምምላስ ከም ዘቐድም ውሁብ እዩ። ስለዚ ህዝብና ኣብ ጉዳዩ ኣብ ውሑስ መድረኽ ብናጻ ኣብ ዝውስነሉ ደረጃ ናይ ምብጻሕ መሰረታዊ ቅድመ-ኩነት ኣብ ዘይተማለኣሉ፡ ኣብ መሰረታዊ ጉዳያት ህዝብን ሃገርን፡ ርኢቶ ካብ ምቕራብ ሓሊፍካ ኣብ ዘይህላወኡ ክትውስነሉ ምህቃን ጸገም ዘለዎ ኣተሓሕዛ እዩ።
ምስሊ፡ መርበብ ኤሪጋዜተ
ጉንበት 24፡ መበል 32 ዓመት መዓልቲ ናጽነት፡ ኤርትራውያን ብዝተፈላለዩ ስምዒታትን ኣገባባትን ከም ዝዘከርዋ ተዓዚብና። ካብቶም ኣብ ቅነ እዛ መዓልቲ ዝተንጸባረቑ ስምዒታት፡ “ናጽነትና ፍረ መስዋእቲ ጀጋኑናን ናይ ኩሉ መጻኢ ሓርነትና፡ ዕቤትናን ህንጸትናን መሰረት ስለ ዝኾነትን ብሓበን እትዝከር እያ፡ ካብ ባዕዳዊ መግዛእቲ ተናጊፍና ናብ ሓዲሽ ዘቤታዊ ወተሃደራዊ ምልክን ጭቆናን ዝኣተናላ ዕለት እያ፡ በቲ ሓደ ወገን ብሓርነት ዘይተሰነየ ናጽነት በቲ ካልእ ድማ ባርነት ዝተኣወጀላ ዕለት ስለ ዝኾነት ፍይዳ የብላን” ፡ ዝብሉ ስምዒታት ንኣብነት ዝጥቀሱ እዮም። ብፍላይ ኤርትራዊ ሓይልታት ለውጢ፡ ኣብ መሰረታዊ ትሕዝቶን ክብደትን ናይዛ ዕለት ዘይምስምምዑ፡ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ብደሆ ክሳብ ክንደይ ከቢድ ምዃኑ ዘመልክት እዩ።
ኢሳያስ ኣፈወርቂ ብኤርትራውያን ዝተቐብጸን ዝፈሸለን መራሒ ምዃኑ ንኹሉ ርዱእ እዩ። ንሱ እውን ኣብ ህዝቢ ኤርትራ ተቐባልነት ከም ዘየብሉ ስለ ዝርዳእ፡ “ካብ ተቐባልነት ረኺብካ ምምራሕ ናብ ኣገዲድካ ምግዛእ” ካብ ዝሰጋገር ነዊሕ ግዜ ኮይንዎ እዩ። ኣብ ከምዛ መዓልቲ ናጻነት ዝኣመሰለ ታሪኻዊ ኣጋጣሚ፡ ካብ ሓቂ ዝሃድመሉ እምበር ርትዓውን ንብሩህ መጻኢ ዝእምትን መደረ ከም ዘየስምዕ ከኣ ዳርጋ ኩሉ ኤርትራዊ ዝተጽበዮ እዩ። ምስዚ ኩሉ ግና “ሎሚ ዘበንከ እንታይ ቅዲ መህደሚኾን የምጽእ?” ኢሎም ዝተጸበይዎ ኣይተሳእኑን። ኢሳያስ ግና ነቲ ናይ ቀደም ካብ ተሓታትነት ንምህዳም ብካለኦት ናይ ምስባብ ኣመሉ ኣጸባቢቑ ምቕራቡ እንተዘይኮይኑ፡ ሓድሽ ኣየምጸአን። ከምቲ ልማዱ ድማ ንሕቡራት መንግስታት ኣመሪካን ከም ኔቶ ዝኣመሰሉ ዓብይቲ ምዕራባዊ ትካላትን ከም ቀዳሞት ጸላእቱ ጠቒሱ፡ ብፍሽለቱ ከም ዝሕተቱ ኣምሲሉ ጉጅለታት ብዝብል ቃና ኣነኣኢስዎም።
ኢሳያስ ኣብ መደርኡ፡ ዝጠፈሸትን ዝኣረገ መዛግብቲ እትግንጽልን ንዝበላ ኣመሪካ፡ “ጥሙር ሃገራዊ እስትራተጂ” ዝብል ሰነዳት ኣዳልያ ኣንጻሩ ትሰርሕ ከምዘላ ጠቒሱ። ዕላማኣ ከኣ ግደ ኢሳያስ ኣብ ዞባና ንምግዳብ ጥራይ ዘይኮነ፡ ጠቕሊላ ካብ ስልጣኑ ንከተወግዶ ምዃና ብምጥቃስ፡ ኣውያት ኣስሚዑ። ኣሜሪካ ንሰራዊት ኤርትራ ብገበን ከም ዝኸሰሰት እውን ኣግሂዱ። ነብሱ ንከተዓባቢ ድማ ኣመሪካ በቲ ንኤርትራውያን ደም ዘንብዕ ዘሎ፡ ግዱድ ወተሃደራዊ ኣገልግሎት መደቡ ከም እትሰግእ ከይሓፈረ ጠቒሱ። ነቲ ኣብ መንጎ መንጎ መደርኡ፡ ፍረ ሓሳቡ ብዘይምርዳእ ኣብዘይቦታኡ ብቐጻሊ ዝስማዕ ዝነበረ ጣቓዒትን ዕልልታን ሰሚዕካ እቲ ኣውያቱን እንጽርጽሮቱን፡ ናይ ድፍረቱ፡ ትብዓቱን ሰዓርነቱን ኣንጻር ኣመሪካ ገይሮም ዝተረድእዎ ግሩሃት ወገናት ከም ዘለዉ ምግማት ይከኣል። ሓቀኛ ትሕዝቶ ናይቲ ክቱር እንጽርጽሮቱ ግና ናይ “ስግኣትን ጠፋእኩን” ኣድሕኑኒ ስምዒቱ መግለጺ እዩ። ነቲ ብሰንኪ ተናኻስን ስሱዕን ፖሊሲኡ በብግዜኡ ኣብ ዞባናን ርሑቕ ከባብን ከጋጥሞ ዝጸንሐ ተነጽሎን ፍሽለትን እውን ናብ ኣመሪካን መንግስታት ምዕራብ ኤውሮጳን ከላግቦ እዩ ተሰሚዑ።
ኢሳያስ ንኤርትራ ኣብ ምምራሕ ከም ዝፈሸ ናይ ኣደባባይ ምስጢር ምዃኑ ጥራይ ዘይኮነ፡ እቲ ንሱ ኣብ ዝተፈላለዩ መድረኻት ደጋጊሙ “ከምዚ ክንገብር ይግበኣና ነይሩ ግና ኣይገብርናዮን” እናበለ ዝናዘዞ እውን ፍሽለቱ ናይ ምቕባል ምልክት ካብ ምዃን ሓሊፉ ካልእ መልእኽቲ የብሉን። ኤርትራ ኣብቲ ብደረጃ ኣፍሪቃ ኮነ ብደረጃ ዓለም ብዝተፈላለዩ ዘይሻራውያን ትካላት ኣብ ፖለቲካዊ፡ ቁጠባዊ፡ ሰብኣውን ካልእ ዛዕባታትን ዝግበሩ መጽናዕትታት፡ ኩሉ ግዜ ካብተን ቀዳሞት ዝሓመቓ፡ ዝደኸማን ዝሓሰማን ተርታ ናይ ምስርዓ ምስጢር እውን ናይ ኢሳያስ ፍሽለት ዘርኢ እዩ። ኣብ ድሮ ዝኽሪ መዓልቲ ናጽነት ኤርትራ 2023፡ ብዛዕባ ዘመናዊ ባርነት ብዝኸፈአ ደረጃ ዝዝውተረለን ሃገራት ዝወጸ መጽናዕታዊ ሓበሬታ፡ ኤርትራ ብደረጃ ዓለም 2ይቲ ብደረጃ ኣፍሪቃ ድማ 1ይቲ ዝኸፈአት ምዃና ምግላጹ ከኣ ካልእ ንፍሽለት ኢሳያስን በሓቲ ምምሕዳሩን ዝያዳ ዘራጉድ እዩ።
ነዛ ኩሉ ጸጋታትን ህርኩት ዓቕሚ ሰብን ዘለዋ፡ ብዝተሓደሰ ሓበሬታ ሕቡራት ሃገራት መሰረት ከባቢ 3.6 ሚልዮን ዝግመት ህዝቢ ኤርትራ ምምራሕ ስኢኑ ከብቅዕ፡ ኣብዚ ናይ መበል 32 ዝኽሪ መዓልቲ ናጽነት መደርኡ እውን፡ ነቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ መህደሚ ንክኾኖ፡ “ኣብ ክንዲ ብዛዕባ ህዝቢ ኤርትራ ንሓስብ፡ ብዛዕባ ኣስታት 400 ሚልዮን ህዝቢ እዚ ዞባ ኢና ክንሓስብ ዝግበኣና” ዝብሎ መመሳመሲ ቃሉ ደጋጊሙ ኣቃሊሕዎ። ሕሉፍ ሓሊፉ ቅኑዕ ኣሰራርዓ ቀዳምነት ኣብ ክንዲ ምኽታል፡ “ዘቤታውን ዞባውን ዛዕባታት ብሓደ ሚዛን ኢና ንርእዮም” ምባሉ ካልእ ንህድማኡ ካብ ኤርትራዊ ጉዳይን ህዝቢ ኣብ ሕልሚ ናይ ምንባር ተንኮሉን ዘመልክት እዩ። ኣብ ዞባዊ ጉዳይ ዓጀውጀው ምትኳሩ፡ ነቲ ብደረጃ ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃ ብኣኸደምቱ ዝተቐበሎ ናይ ተለኣኣኽነትን ኣገልጋልነትን ተልእኮ፡ ኣመላኺዑ ንምቕራብ ዝዓለመ እንተዘይኮይኑ፡ ኣብ ኤርትራዊ ጉዳይ ዘየድመዐስ ኣብ ዞባ ከፍሪ እዩ ማለት ዘይሕሰብ እዩ።
እዚ ዲክታተር ኣብዚ መደርኡ፡ ሓድሽ ተላኣኺ’ኳ እንተዘይኮነ፡ ኣብ ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃ ኣንጻር ኣመሪካን ካለኦት ስለ ዘቃልዕኦ ዘይፈትወን ሃገራትን ተልእኮ ተቐቢሉ ከምዘሎ ብዝግባእ ኣንጸባሪቕዎ እዩ። ኣብ ድሮ መዓልቲ ናጽነት ኣብ ሃገረ ቻይና ቀንዩ ብዝተዋህቦ ተስፋ ጉልበት ዝወሰኸ መሲሉ ብምቕራብ፡ ዓቕሚ ቻይና ብመንጽር ኣመሜሪካ ዘበርኽ ዘራይ ንምዃን ዘርኣዮ፡ ፈተነ፡ ምስ ኩሉቲ ናይ ሩሲያ ገበናት ደጋፍን ተሓላቕን ምጽንሑን መስርዑ ኣበይ ምህላዉ ብዝግባእ ኣነጺሩ እዩ። ካብዚ ብዘይፍለ ንህዝቢ ኤርትራ ስምዒት ኣረሳሲኑ ንሓደ ዘሕዝን ጉዳይ የዳልዎ ከም ዘሎ ምግማት ይከኣል። ኣካላት ህግደፍ “ኣብዚ ሳምንቲ ዝኾነ ይኹን ናይ መርዓ ውራይ ከይቁጸር” ዝብል ወረ ታሕቲ ታሕቲ ይነዝሓ ኣለዋ ዝበሃል ናይ ማሕበራዊ መድያ ሓበሬታ፡ ምስዚ ምትእስሳር ዘለዎ ከይከውን ናይ ብዙሓት ግምት እዩ።
እንተቲ ንፖለቲካዊ፡ ማሕበራዊ፡ ቁጠባውን ሰብኣውን ኩነታት ኤርትራ ዝምልከት ኣብቲ ኣጋጣሚ ዘይምልዓሉ፡ ከምቲ “ዓሚ ዝሞተ ምራኽ ኣይትጠይቕ” ዝባህለ ኮይኑ እዩ ተሓሊፉ። እቲ ትሕተ-ቕርጺ፡ ጸዓት፡ ማይ፡ ባሕሪ፡ ሕርሻ፡ ዕደና፡ መጐዓዝያ፡ ምስናዕን፡ ማሕበራዊ ኣገልግሎታትን ብዝብል ዝጠቐሰሉ ኣገባብ “ንፍርዲ ኣይርትዑና” ከም ዝበሃል ንሃልኪ እንተዘይኮይኑ፡ ካብ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ጉዳይ ሃዲሙ ደገደገ ምምዕዳዉ ቀጻሊ እዩ።
24 ጉንበት ቅድሚ 32 ዓመታት፡ መግዛእቲ ተሳዒሩ ኤርትራ ደቃ ብሓባር ብዝኸፈልዎ ክቡር መስዋእትነት ናጻ ዝወጸትላ ታሪኻዊት ዕለት ስለ ዝኾነት፡ ናይ ዮሃና መልእኽትና ነቐድም።
መሰረታዊ ዕላማ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ ባዕዳዊ መግዛእቲ ኣልጊስካ ጨቋንን ተጨቋንን ዘይብላ፡ ሰላምን ብልጽግናን ዝሰፈና፡ ብዲሞክራስያዊ ስርዓት እትመሓደር ሃገር ምርግጋጽ እዩ ነይሩ። ድሕሪ ናጽነት፡ ህዝብና ነቲ ሓቢርካ ሃገር ንምህናጽ ተቐሪብሉ ዝነበረ ምዕራፍ ቃልሲ፡ ከም ውሁብ ወሲድዎ ስለ ዝነበረ ከም ዝዕወት ትስፉው ነይሩ። ኣብ ተመኩሮ ህዝቢ ኤርትራ፡ ባሕቲ መስከረም 1961ን 24 ጉንበት 1991ን ብ30 ዓመታት ዝረሓሓቓ ታሪኻውያን ዕለታት እየን። እታ ቀዳመይቲ ብምብሳር ሰውራ፡ እታ ካለኣይቲ ከኣ ናጽነት ኤርትራ ብምርካብ። ኩሉቲ ኣብ መንጎ እዘን ዕለታት፡ ዝሓለፈ ግዜ፡ ዝተኸፍለ ዋጋ፡ ዝተወፈየ መስዋእትነት፡ ዘጋጠመ ዕንወት፡ ብርሰትን ዝሰዓበ ስደትን ምምዝባልን፡ ምእንቲ ሃገራዊ ናጽነትን ሰንሰለታዊ መግዛእቲ ሓንሳብን ንሓዋሩን ምውጋድን ስለ ዝነበረ፡ ህዝቢ ኤርትራ በቲ ዝነበሮ ፍቕሪ ሃገርን ቅሩብነት ንቃልስን ኤርትራ ድሕሪ ናጽነት ኣብ ሓጺር ግዜ ኣብ ዝሓሸ ኩነታት ከም እትበጽሕ ልዑል ተስፋ ነይሩ።
እተኾነ ብሰንክቲ ኢሳያስ ዝመርሖ ጠላም ጉጅለ፡ ትጽቢት ህዝብና ጌና ብግብሪ ኣይተጋህደን። እቲ ጥልመት ብዘኸተሎ በደል ዘማረሩ ገለ ወገናት፡ ኣብ ኣድላይነት ነጻነት፡ ልኡላውነትን ሓድነት መሬትን ኤርትራ ሰጋእ መጋእ ክብሉ ይረኣዩ እዮም። እንተኾነ እቲ ናይ ኩሉ ከነዕውቶ ንቃለሰሉ ዘለና ባህግታትና መሰረት፡ ናጽነትን ልኡላውነትን ኤርትራ እዩ እሞ ወትሩ ህያው ኮይኑ ካብ ምዕቃቡ ምርጫ ከም ዘየብልና ንገንዘብ። እቲ ንህዝብና ዝድህኾ ዘሎ ወጽዓ ከኣ፡ ምምሕዳር ህግደፍ ዘኸተሎ እምበር፡ ናይ ኤርትራ ናጻ ሃገር ምዃን ዘስዓቦ ዘይምዃኑ ብምርዳእ ተቓሊስና ንምውጋዱ ብዝሓዝናዮ መንገዲ ካብ ምቕጻል ካልእ ምርጫ የብልናን።
ቃልሲ ንምህናጽ ሃገረ መንግስትን ምዕቃብ ሓድነትን ኣብ ኤርትራ፡ ካብቲ ኣብ ብረታዊ ቃልሲ ዝተኸፍለ ዝተሓተ ዋጋ ዝሓትት ክኸውን እዩ ዝብል ትጽቢት ህዝብና እዩ ነይሩ። ካብቲ ተስፋ ዘሕደረሉ ምኽንያታት፡ እቲ ቃልሲ ኣንጻር ባዕዳዊ ሓይሊ ዘይምዃኑን ከም ውጽኢት ናይቲ ቃልሲ ድሕሪ ናጽነት ኩሎም ኤርትራውያን ማዕረ ተጠቀምቲ እዮም ዝብል እምነት ስለ ዝነበሮ ምጥቃስ ይከኣል። ኣብ ናይ ድሕሪ ናጽነት ቃልሲ ምህናጽ ሃገር፡ ዓቕሚ እንተዘይጐዲሉና፡ ንመሰል ኤርትራውያን ኣዋሲኑ ስልጣኑ ቅድሚት ዝሰርዕ ስሱዕ ምምሕዳር ክህሉ ኢዩ ዝብል ግምት ኣይነበረን። ኣብ ፖለቲካ ኤርትራ ንኹሉ ብሒቱ “ኤርትራ ነዓይ ጥራይ” ዝብል ግጉይ ኣሰላልፋ ክህሉ ትጽቢት ኤርትራውያን ኣይነበረን። እዚ ዘመልክቶ ከኣ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ግዜ ንናጽነት ዝተቓለሱ ደቁ፡ ኣብ ኤርትራ ከምቲ ዝኾኖን ዝኾኖ ዘሎን ከጋጥም እዩ ዝብል ስግኣት ዘይነበሮ ምዃኑ እዩ። ምስዚ ግን፡ ካብ ቅድሙ እቲ ብግብሪ ዝተራእየ ኩነታት ከየጋጥም ስግኣት ዝሓደሮም፡ ብዓንተቦ ንምግትኡ ዝተቓለሱ ፖለቲካዊ ውድባትን ግዱሳት ባእታታትን ነይሮም ኢዮም።
ሕማቕ ኣጋጣሚ ኮይኑ፡ ድሕሪ ናጽነት ወርሒ ኣብዘይመልአ ግዜ፡ ሓቀኛ ጸረ ህዝቢ ባህርያቱ ሓቢኡ ዝጸንሐ፡ ደሓር ግና ብጋህዲ ሕድሪ ሰማእታት ዝጠለመን ሕማቕ ክፈዲ ዝተዓጥቀን ጉጅለ ካብ ትጽቢት ህዝቢ ኤርትራ ወጻኢ ተጋሂዱ። እነሆ ከኣ እቲ ብህዱእ ኩነታት ክካየድን ብውጽኢቱ ኩሎም ኤርትራውያን ብማዕረ ዝጥቀምሉን ክኸውን ትጽቢት ዝተገብረሉ ቃልሲ ምትካል ቅዋማውን ዲሞክራስያውን ስርዓት፡ “ንማይ ዝበልንዮስ ንበረድ ኮነ” ከም ዝበሃል፡ ብኣንጻሩ ኮይኑ። “እምበርከ እቲ 2ይ ምዕራፍ ቃልሲ ከምቲ ናይ ናጽነት ኣብ 30 ዓመትከ ክውዳእ ድዩ ኣይፋሉን?” ዝተባህለ እነሆ 32 ዓመቱ መሊኡ። ብመንጽር ዝተኸፍለ ዋጋ ክምዘን እንከሎ እውን፡ ኣብ ኩሉቲ ድሕሪ ናጽነት ዝተኣጉደ፡ ግና ከምኡ ክኸውን ዘይነበሮ ውግኣት፡ ካብቲ ኣብ ናይ 30 ዓመታት ቀዳማይ ምዕራፍ ጉዕዞ ቃልስና ዝተኸፍለ ዋጋ ዝበዝሐን ዝኸበረን ተኸፊሉ።
ርሑቕ ከይከድና፡ ኣብዚ ንዝክሮ ዘለና መበል 32 ዓመት መዓልቲ ናጽነት ኤርትራ ኮይና፡ ብዛዕባ እዚ ዝሓለፈ ናይ 62 ዓመታት በሊሕ ቃልሲ ከነስተንትን ናይ ግድን እዩ። ምስትንታን ብድፍኑ ዘይኮነ፡ “በየን መጺእና?፡ ኣብ ከመይ ኩነታትከ ኣለና?፡ እንታይከ ይጽበየና ኣሎ?” ኢልና ክንሓትትን ክንምልስን ግቡእ እዩ። ቀንዲ ጠመተና ከኣ እተን፡ “ኣበይ ኣለና? እንታይከ ይጽበየናሎ?” ዝብላ ሕቶታት ክኾና ይግበአን። ምስ ቃልሲና ምንውሑን ሃገርናን ህዝብናን ንቑልቁል ይንቆቱ ምህላዎምን ሻቕሎት ኩልና፡ ንዲሞክራስያዊ ለውጢ ንቃለስ ዘለና ኤርትራውያን ዝያዳ ኣብ ዝዓረገሉ ደረጃ ኢና ዘለና። ካብዚ ብምንቃል ከኣ ህግደፍ ኣብ ምውጋድ ተጸሚዶም ዘለዉ ወገናት፡ “ቃልስና ካብዚ ዘለናዮ ናብ ዝሓሸ ነሰጋግሮ” ክንብልን መዋጸኦ ክምእምም ሓድሽኳ እንተዘይኮነ እዋኑ እዩ። እንተ ህግደፍን ደገፍቱን ግና በዚ ሒዘምዎ ዘለዉ ኣዕናዊ ጐደና ክዕዘሩ እምበር ክልወጡ ኣይንጸበዮም።
ከም መቐጸልታ ናይቲ ኣብ ተመኩሮና ዝተራእየ፡ ብሓባር ከቃልስ ዝኽእል ሰፊሕ ጽላል ናይ ምርካብ ጻዕሪ፡ ሎሚ እውን ዕማም ኤርትራውያን ሰልፍታት፡ ውድባት፡ ግንባራትን ህዝባዊ ምንቅስቓሳትን ኮይኑ ዘሎ እዩ። ተበግሶ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ)ን ካለኦት ንቕሎታትን ኣብ ሕድሕዶም ዝነበረ ምጽልላም፡ ምጥቕቓዕን ምንጽጻግን ዘህደአ ምዃኑ ዘይከሓድ እዩ። ምስዚ ግና ጉዕዞና ትሕቲ ትጽቢት ናይ ለውጢ ድሌት ህዝብና ምህላዉና ተገንዚብና፡ ኣብ ቅድሜና ተገቲሩ ዘሎ ሓላፍነት ክንፍጽም ከም ዝግበኣና ኣብዚ ታሪኻዊ ኣጋጣሚ ምዝካሩ ኣገዳሲ እዩ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ከም ወትሩ ሕድሪ ሰማእታት ኤርትራ ብምጽናዕ፡ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት ብሓባር ዝቃለስሉ መድረኽ ንምፍጣር ኣብ ዝግበር ቃልሲ ከይሰልከየ፡ ኩሉ ካብኡ ዝድለ ከበርክት ቅሩብ ምህላዉ ደጊምና ነረጋግጽ።
ኣብ ደንበ ተቓውሞ ኤርትራ፡ ክረኣዩ ካብ ዝጸንሑ ድኽመታት ሓደ፡ ኣብ ክንዲ ኣብ ዝሓዝካዮ መስርሕ ስንኻ ነኺስካ፡ ፍልልያትካ ኣጻቢብካን ኩሉ ዓቅምኻ ጸንቂቕካን ዝረኸብካዮ ዕድላት ተጠቒምካ ኣብ ዝብጻሕ ምብጽሑ፡ ናይ “በይነይ ክኸይድ’የ” ኣገባብ ምኽታል እዩ። ካብ ከምዚ ዓይነት ምትፍናን ንምውጻእ፡ ተደኲኑ ዝጸንሐ ባይታ ብምኽሓድ ዘይኮነ፡ ንጉዳያት ቅደም ተኸተል ኣትሒዝካ፡ ኣብቲ ዝተጀመረ ብምድራዕ ነቲ ዝመጽእ ምዕባለ ነቲ ቅድም ዘመዝገብካዮ ብዘይሃሲ ሓቢርካ ብምግጣሙ ክኸውን ይግበኦ። ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ፡ ንኹሉ ተበግሶታት፡ ነቲ ኣቐዲሙ ዝተነጽፈ ኣውንታዊ ባይታ ብዘይክሕድ ኣገባብ ከመሓድሮ ናይ ግድን እዩ።
እቲ ካልእ ንመበል 32 ዓመት ናጽነት ኤርትራ ክንዝክር እንከለና ጓሲናዮ ዘይንሓልፍ፡ ሎሚ እውን ብሓፈሻ ኣብ ዞባና ብፍላይ ከኣ ኣብ ኢትዮጵያ-ትግራይ ዝተኻየደ ውግእ ሓደ እዩ። ጉዳይ ኢትዮጵያ-ትግራይ ሰላማዊ መንገዲ ሒዙ ኣብ እንብለሉ፡ ኩነታት ሱዳን ዝኸፈአ መልክዕ ምሓዙ ኣብ ርእሲቲ ናትና ጸገም፡ ካብ ዞባዊ ስግኣት ዘይምውጻእና ዘመልክት እዩ። እዚ ተርእዮታት ንኤርትራ ብቐንዱ ጉዳይ ጐረቤት እዩ። ጽልዋኡ ኣብ ጉዳይና ግና እቲ ንሃገርና ዝሕምስ ዘሎ ጉጅለ ህግደፍ ዘርእዮ ዘሎ ጸፋዕፋዕ ተወሲኽዎ፡ ዝዓዘዘ ግምት ክንህቦ ግቡእ እዩ። ኤርትራውያን ብሰንኪ ኣተሓሕዛና ኣብ ጉዳይ ትግራይ መፍቶ ህግደፍ ኮይናዮ ዝጸናሕና ኣብ ጉዳይ ሱዳን ከይንደግሞ ነስተውዕል።
ዘለኣለማዊ ዝኽርን ክብርን ንሰማእታት ኤርትራ!
ናጻን ልኡላዊትን ኤርትራ ትንበር!
24 ጉንበት 2023
ጸገማት ኤርትራ ውሽጣውን ግዳማውን ገጻት ከም ዘለዎ ፍሉጥ እዩ። እንተ ንልምዓት እንተስ ንጥፍኣት እቲ ወሳኒ ቦታ ዝሕዝ ከኣ፡ እቲ ውሽጣዊ ገጽ ምዃኑ ብሩህ እዩ። እቲ ናይ ግዳም ጸገም፡ ምስ ምፍታሕ ውሽጣዊ ጉዳይ ሓቢሩ ዝፍታሕ፡ ወይ ድማ ድሒሩ ዝረአ ኮይኑ፡ እቲ መሰርታዊ ኣቐዲሙ ክፍታሕ ዘለዎ፡ እቲ ውሽጣዊ ጸገም እዩ። ውሽጣዊ ጉዳይ ሃገርን ህዝብን ኣብ ምፍታሕ ረብሓ ስለዘይብሎም፡ ስለ ዘይከኣሉ ንዓኡ ጓስዮም፡ ናብቲ ግዳማዊ ጉዳይ ጥራይ ዝመጣጠሩ ካብቲ ቅኑዕ ኣገባብ ኣፈታትሓ ጸገም ክሃድሙን ክሕብኡን ዝደልዩ ጥራይ እዮም።
በቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ናይ ኩሉ ሽግራት ህዝብና ቀንዲ ጠንቂ ዝኾነ፡ ውሽጣዊ ጸገማት ዝሕተት ጉጅለ ህግደፍ እዩ። እዚ ጉጅለ ንኹሉ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ጸገማት ጸማም እዝኒ ሂቡ፡ ኣብ ስልጣን ምቕጻሉ ጥራይ ዘገድሶ ሕሉፍ ዲክታተር ምዃኑ ብተደጋጋሚ ብግብሪ ዘመስከረ እዩ። ህግደፍ ነቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ጸገማት ዋንኡ ባዕሉ ስለዝኾነ“ይፈልጦን ይረደኦ እዩ” ጥራይ ዘይኮነ፡ ከም ዕለታዊ ጸሎት ደጋጊሙ ዝገልጾን ሓደሓደ ግዜ’ውን ከም ኣስተምህሮ ከቕርቦ እንከሎ ዝተዓዘብናዮ እዩ። በዚ እዩ ድማ “ጸገማት ዝፈትሕ ዘይኮነ ነቲ ጸገማት ኣጸባቢቑ ብምቕራብ ካብ ተሓታትነት ክሃድም ዝፍትን ስግንጢር መራሒ” ዝበሃል። ስለዚ ነቲ ጸገማት ዘይምፍትሑ፡ ናይ ምፍታሕ ዓቕምን ኣፍልጦን ስለ ዘየብሉ ዘይኮነ፡ እቲ ፍታሕ ንረብሕኡ ከምዘኮነ ሰለ ዝግንዘብን ድሌትን ቅሩብነትን ዘየብሉ ምዃኑን ዘረድእ እዩ። ምኽንያቱ በታ ዘላቶ ዓቕሚ እውን ጸገም ህዝቢ ክፈትሕ ዝፍትን ሕልና ስለ ዘየርኢ። እንተ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ከመይ ዝኣመሰለ ሕማቕ ህይወት ከምዘሎ ንኢሳያስን ጉጅለኡን ከምዘይሕበኦምኳ ዝርዳእ እንተኾነ፡ ደጋጊሙ ናይ “ራህዋ ፍጠረለይን መሰላተይ ኣኽብረለይን” ስምዕታኡ ንነዊሕ ግዜ ኣቕሪቡ ሰማዒ ዝሰኣነ ግዳይ እዩ።
ንህግደፍ እቲ ዘገድሶ ብኸመይ ንጸገማት ህዝቢ መፍትሒ ከም ዝርከብ ምጭናቕ ዘይኮነ፡ ካብ ተሓታትነት መህደሚ ምኽንያታት ምዝርዛር እዩ። ኩሎም ምኽንያታቱ ድማ ጭካነኡ ንምሕባእ፡ ናይ ግዳም ተሓተቲ ዝብሎም ኣብ ምዝርዛር ዝተሰረቱ እዮም። እቶም ተሓተቲ ዝገብሮም ኣካላት ብዙሓት ኮይኖም፡ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን በቲ ቋንቋኡ “ጁንታ ወያነን” ከኣ ብዝወዓልዎን ዘይወዕልዎን ቀወምቲ ተኸሰስቲ እዮም። ነቲ ክሱ ፍሉይ ዝገብሮ ከኣ ናብ ውሽጡ ጠሚቱ፡ “ኣነኸ እንታይ እዩ ግደይ?” ዘይብል ሃዳሚ ምዃኑ እዩ። እዚ ጉጅለ ከምዚ ክብል እንከሎ፡ ዝፈሓሶ ተንኮልን ዝሓዞ መህደሚ ሕሳባትን ኣለዎ። ናይቶም ቁሩብ ነቲ ጉዳይ ኣዚሮም ከይረኣዩ፡ ንኢሳያስ “ኣብዚ እነሀልካ መራሒማለት” ዝብልዎ ውሑዳት ልቦና የሕዝንን “ኤርትራውያን ከመይ ዲና ንሓስብ ዘለና?” ኢልካ ከተስተንትን ይድርኸካ።
ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣብ ኤርትራዊ ፖለቲካዊ፡ ቁጠባውን ማሕበራውን መዳያት ዝፈሸለ፡ ምዃኑ ብናይ ብዙሓት ናጻ ኣካላት መጽናዕቲ ዝተረጋገጸ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ከኣ ኣብታ ኢሳያስ ዝፈሸለላ ሃገር ይነብር ስለ ዘሎ ናይ ካለኦት ምስክርነት ዘድልዮ’ውን ኣይኮነን። ብሰንኪ ኢሳያስ፡ እቲ ፍሽለት ናብ ኤርትራ ከም ሃገር ዘላግብዎ ዘይሓላፍነታዊ ወገናት ምህላዎ ከኣ ዘተሓሳስበና እዩ።
እቲ ካልእ ዘሕዝንን ዘገርምን ከኣ ኢሳያስ በዚ ዘቤታዊ ፍሽለቱ ኣብ ክንዲ ዝሓፍር፡ ኣብ ዞባውን ኣህጉራውን መድረኻት ክዋሳእ ዝፍትን እዩ። እዚ ፈተንኡ ኣብ ኩለን ሳልሳይ ርእሱ ኮለል ዝበለን ጐረባብቲ ሃገራትን ከባብያዊ ውዳበታትን እቲ ዝሓለሞ ተቐባልነት ኣይረኸበን። እታ ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ኣብ ኣስመራ፡ ኣዲስ ኣበባ፡ ስዑድ ዓረብን ኢማራትን ኮለል ዝበለላ ምህዞ’ውን ትቕምስል ዘላ ኢያ። ፈተነኡ ተቐባልነት ዘይረኽበሉ ምኽንያት ኢሳያስ መሕደሲ፡ ኣብ ዝወዓሎ ዘይሓድር መናውን ጠላምን ምዃኑ ሓደ ምኽንያት እዩ። እቲ ቀንዲ ምኽንያት ግና እቶም ክዛመዶም ዝደሊ ወገናት ዋላ ኣግሂዶም ከምኡ ኣይበልዎ፡ “ንገዛእ ህዝቡ ዘይኮነስ ምስኡ ምዝማድ እንታይ ክዓብሰልና?” ዝብል ሕቶ ኣልዒሎም ንግዜኡ ተጠቒሞም ስለ ዘርሕቕዎ እዩ።
ኣብ ሃገሩን ዞባኡን ምስላጥ ምስ ኣበዮ፡ ምስ ኣሜሪካ ክጻረፍን ምስ ሩሲያ ክመሻኸንን ዝተዓዚብናዮ እዩ። ሎሚ ከኣ ከምቲ “ርሑቕ ዓድስ መሕሰዊ” ዝበሃል፡ ናብ ቻይና ገይሹስ ናይ ብዙሓት ኣጀንዳ ኮይኑ ቀንዩ። መራሕቲ ቻይና ብጀኦግራፊኳ ካብ ኤርትራ እንተረሓቑ፡ ምስቲ ኣይኮነንዶ ኣብ ልዕሊ ምድሪ ኣብ ትሕቲ ምድሪ ዝፍጸም ዘይሕበኦ ናይ ቴክኖሎጂ ዕቤቶም፡ ኢሳያስ ኣብ ልዕሊ ኤርትራን ህዝባን ዝፍጽሞ በደላት ዝሕበኦም ኣይኮኑን።
ኣብ ቻይና ንኢሳያስ ርእይዎ ዘይፈልጥ ብተኹሲ መድፍዕ ዝተስነየ ዝተገብረሉ ኣቀባብላ፡ ንገለ ወገናት ናይ ሓያልነቱን ብቕዓቱን መምዘኒ ኮይኑ ዝተራእዮም፡ ከም ዘዕሸወ ተገንዚብና ኣለና። ነቲ ድራማ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ዓወት ኣምሲሎም ከቕርብዎ ዘይሓፈሩ’ውን ኣይተሳእኑን። እንተኾነ “እቲ ወዛሕዛሕ፡ ብመንጽር ረብሓ ህዝቢ ኤርትራ ክረአ እንከሎ፡ እንታይ እዩ ሸርፉ?” ዝብል ሕቶ ክቐርብ እንከሎ፡ ናይቶም ዘጣቕዕሉ መልሲ “እዚኣስ እንድዒ” ካብ ምዃን ዝሓልፍ ኣይኮነን። ቻይና ጉዳይ ህዝቢ ኤርትራ ቀዳምነቶም ከምዘይኮነ ምርዳእ የድሊ። ምናልባት እውን ኢሳያስ ከምቲ ዘለዎ ጸረ ህዝቢ ኮይኑ ክቕጽል የደፋፍርዎ ይኾኑ። ምስዚ ኣብዚ እዋንዚ ንዕዘቦ ዘለና ፖለቲካዊ ኣሰላልፋ ቀዳምነት ቻይና፡ ኣብ ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃ ዜቤታዊ ዋኒኑ ጠንጢኑ ዘገልግሎም እሙን ተለኣኺ ምርካብ እዩ። ነዚ ኣገልግሎትዚ ዝበቅዕ ከኣ፡ እቲ መተካእታ ዘየብሉ ተመራጺ ንኢሳያስ ኣፈወርቂ ምዕሳብ እዩ። ነዚ ሓቀኛ ተልእኮ ቻይና ንናይ ምቕባል መገሽኡ፡ ልምዓትዶ ምሕዝነት፡ ሕርሻዶ ኢንዳስትሪ፡ ምህናጽ መንዲገዶ ምሕዳስ ወደብ ዝኣመሰሉ መጎልበቢ መልክዕ ከም ዝወሃብዎ ርዱእ እዩ።
ምናልባት ምስቲ ቻይና ዘለዋ ቁጠባዊ ዕቤት፡ ኢሳያስ ነገራውን ገንዘባውን ትኳቦ ክረክብ እሞ፡ ህይወት ኤርትራዊ ዘመሓይሽ ኣጋጣሚ ክፍጠር ዝጽበዩ’ውን ይህልዉ። ኢሳያስ ግና ካብ ቻይና ብዝርከብ ትኳቦ ይጽናሕ’ሞ በቲ ኣብ ኢዱ ዘሎ ዝርካቡ ኤርትራዊ ሃብቲ’ኮ ጸገም ህዝቢ ከቃልል ፈቓደኛ ኣይኮነን። ኣብ ኢዱ ብዘሎ፡ ህዝቡ ካብ ዘየዕንግል፡ ካብ ትኳቦ ካብ ዝረኽቦ በጺሑ ክልግስን ክድንግጽን ምጽባይ ድማ ዘይመስል እዩ። ደሓር ኢሳያስ ኣብ ግዜ ኮቪድ-19 ብናጻ ንህዝቢ ኤርትራ ዝተለገሰ መድሃኒትን ካልእ ሓገዝን ምስምሳት ብምፍጣር ዝተሓሰም ምዃኑ ተረሲዑ ማለት ድዩ?። ስለዚ ህዝቢ ኤርትራ ኢሳያስ ካብ ቻይና ማና ከምጸኣሉ ክጽበ ዘይኮነ፡ “እቲ መፍትሒ ኣብ ኤርትራ’ምበር፡ ኣብ ቻይና ኣይኮነን ዘሎ” ዝብል ግንዛበ ከይዘንገዐ፡ ኢሳያስ ብሰንኪ ዞባውን ኣህጉራውን ተለኣኣኽነቱ መዓት ከየምጸኣሉ እዩ ክሰግእን ክሓስብን ዝግበኦ።
ህዝባዊ ግንባር ንዲሞክራስን ፍትሕን (ህግደፍ)፡ ዝተባህለ ዓመጸኛ ውድብ፡ ኣብ ሃገር ይሃሉ ኣብ ወጻኢ ናይ ኩሉ ኤርትራዊ ጸላኢ ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። እዚ ህዝቢ ኤርትራ ጥራይ ዘይኮነ፡ እቲ ጉጅለ ባዕሉ እውን; ግብሩ ስለዝፈልጥ ዝኽሕዶ ኣይመስለናን። እንተኾነ ህዝቢ ኤርትራ ብዛዕባ’ዚ ብሰንኪ ህግደፍ ዝወርዶ ዘሎ ወጽዓ ኩሉ ማዕረ ዓሚቕ ግንዛበ ዘለዎ ኣይመስልን። ከምኡ እንተዘይከውን ኣብ’ዚ እዋን’ዚ፡ ገሊኡ ኣንጻር ወጽዓ ህግደፍ ብውዱብ መልክዕ ተሰሊፉ ንመሰረታዊ ለውጢ ዝቃለሰሉ፡ ገሊኡ ንጨቋኒ ምምሕዳር ናይ’ቲ ጉጀለ ዝድግፍ እቲ ዝበዝሐ ድማ “ ስቕታ” ዝመረጸ ኮይኑ ኣይምተኸፍፈለን።
ኣብዚ ወጽዓ ህግደፍ ዝመሓየሸሉ ዘይኮነ፡ ዝያዳ ዝገደሉ ዘሎ እዋን፡ መዋጽኦ ንምርካብ ኤርትራውያን ካብቲ ዝሓለፈ ግዜ ዝያዳ ኣበርክቶና ኣብ ኩሉ መዳያት ከነብርኽ ኣብ እንሕተተሉ ኢና እንርከብ። ተወዲቦም ኣንጻር ህግደፍ ክቃለሱ ዝጸንሑ ኤርትራውያን፡ ፖለቲካዊ ሰልፍታት፡ ውድባት፡ ማሕበራት፡ ህዝባዊ ምንቅስቓሳት፡ መዲያታትን ባእታታትን፡ ናይ ክሳብ ሕጂ ቃልሶም እኹል ዘይምዃኑ ክግንዘቡ ይግበኦም። ከም መርኣያ ናይዚ ብዙሕ ድኽመታት ጸኒሕዎም እዩ። ካብቲ ድኽመታቶም ጐሊሑ ዝረአ ጸላኢኦም ሓደ፡ መጻኢ ትጽቢቶም ድማ ተመሳሳሊ ኮይኑ ከብቅዕ፡ ናብ ዓውት ንምብጻሕ ብሓባር ክቃለሱ ዘኽእሎም መድረኽ ክፈጥሩ ዘይምብቀዖም ሓደ እዩ።
ናብዚ ዘውደቖም ምኽንያት ብዙሕ ምስጢር ዘለዎ ዘይኮነ፡ ዘይምጽውዋር፡ ካብቲ ዝፈላለየካ ውሑድ፣ ነቲ ዝበዝሐ ዘሰማምዓካ ዝያዳ ከተጉልሕ ዘይምብቃዕን ቅድሚ ናይቲ ዝቃለስሉ ውደባ ዝርዝር ተልእኮ፡ መሰረታዊ ባህግን ትጽቢትን ህዝቢ ኤርትራ ከቐድሙ ዘይምብቅዖም እዩ። ካብዚ ዝጸንሕዎ የውጸኣና እዩ፡ ኢሎም ዝኣተዉዎ መስርሕ ሓቢርካ ቃልሲ ጌና ኣብቲ ዝተሓተ ደረጃኡ እዩ ዘሎ። ስለዚ ኣብዚ እዋን’ዚ ነዚ ንምስጋር ዘኽእሎም ኩነታት ንምፍጣር ኣበርክተኦም ከበርኹ፡ ብዕዙዝ ኣብ ዝጥለብሉ ህሞት እዮም ዘለዉ። ካብቶም ቅድሚ ሕጂ ዝባኸኑ፡ ህግደፍ ናይ ምውጋድ ዕድላት ከኣ ክምኮሩ ይግበኦም።
ካብቶም ኣብ ውሽጦም ዘሎ ሓቀኛ እምነት ሓቢኦም፡ “ደገፍቲ ህግደፍ ኢና” ብዝብል፡ ይቕረ ኣብ ዘይበሃሎ ዓንገረርን ጸለመ ኣንጻር ሓይልታት ለውጥን ዘለዉ ወገናት፡ ገሊኦም እናተወጽዑ ነቲ ወጽዓ ርዒሞም ንተቓሊስካ ሓራ ምውጻእ ዘዋደቕዎ እዮም። ገሊኦም ድማ “ኣብ ከብዲ ጽጉብ የለን ጥሙይ” ከም ዝበሃል፡ ምስቲ ስርዓት ተጸጊዕካ ብዝርከብ ግዝያዊ ረብሓ ተዓሽዮም ህዝቦም ዝረስዑ እዮም። እዚኣቶም ኣብ ሎሚ ዝነብሩ እምበር፡ ብዛዕባ ጽባሕ ዘይሓስቡ ካብ ምዃን ዘይሓለፉ እዮም። ስለዚ እዞም ወገናት ወጽዓ ህግደፍ ኣብ እንግዳዓኦም እውን ከም ዘሎ ተገንዚቦም፡ ተቓውመኦም ኣንጻር ህግደፍ ብጋህዲ ኣበሪኾም ምስቲ ኣብ መስርሕ ቃልሲ ንመሰረታዊ ለውጢ ዘሎ ኤርትራዊ ወገኖም ክስለፉ ኣብ ዝጥለብሉ እዋን ኢና ንርከብ ዘለና።
ንህዝቢ ኤርትራ ካብዚ ኣብ ትሕቲ ምምሕዳር ህግደፍ ዝሓልፎ ዘሎ ኮርኳሕ ህይወት ዝኸፍእ፡ ቅድሚ ሎሚ ኣየጋጠሞን። ካብዚ ክውንነት ሃዲምካ፡ እናረኣኻን እናሰማዕካን ስቕታ ምምራጽ ዘይሓላፍነታውን ድሕሪቲ ይንዋሕ ይሕጸር ዘይተርፍ ራህዋን ዓወትን ዘጣዕስን እዩ። ናይቲ ካብ ህዝብና ዝበዝሐ ምዃኑ ዝእምነሉ ድምጹ ዘይስማዕ ወገን ስቕታ፡ ከም ዘይተጋህደ ተቓውሞ ኣንጻር ህግደፍ ጌርካ ይውሰድ እዩ። እንተኾነ ብጋህዲ ድምጹ ኣንጻር ህግደፍ ኣስሚዑ ኣብ መሳርዕ ለውጢ ክሳብ ዘይተሰለፈ፡ ነቲ ስቕታ ከም መግለጺ ዘየግሃደ ተቓውሞ ኣንጻር ወጻዕቲ ምትርጓሙ፡ ነዚ ዘለናዮ ውዕዉዕ ቃልሲ ዝምጥን ኣይኮነን። ስለዚ እዚ ዘለናዮ እዋን እቲ ኣብ ስቕታ ተዋሒጡ ዘሎ ኤርትራዊ ወገን ናይ ተቓውሞ ድምጹ ብምስማዕ ኣበርክቶኡ ከበርኽ ዝሕተተሉ ዘሎ እዩ።
ደሚርካ ክረኣይ እንከሎ፡ ናይቲ ወጽዓ ህግደፍ ቀንዲ ከፋል ዕዳ ህዝቢ ኤርትራ እዩ። ናይቲ ካብዚ ወጽዓ ናይ ምንጋፍ ቃልሲ ቀንዲ ቀላሲ እውን ህዝቢ ኤርትራ እዩ። ናይዚ ቀንዲ ሞተር ቃልሲ ብኩራት ክሳብ ክንደይ ነቲ ኣንጻር ህግደፍ ዝግበር ቃልሲ ከም ዝሃስዮ ከኣ ክንዕዘቦ ዝጸናሕናን ዘለናን ሓቂ እዩ። ብመንጽርቲ ን10ታት ዓመታት ኣብ ልዕሊኡ ዝቐጸለ መሪር ወጽዓ ክምዘን እንከሎ፡ ድምጺ ህዝቢ ኤርትራ ኣንጻር ወጻዒኡ ክንድቲ ዝድለ ኮይኑ ከምዘይጸንሐ፡ ናይ ብዙሓት ወገናት ሚዛን እዩ። ነዚ ሓቂዚ ህዝቢ ኤርትራ እውን ዘቕርቦ ምኽንያታት ደኣ ይህልዎ እምበር፡ ዝኽሕዶ ኣይኮነን። እዚ ዘለናዮ እዋን ንዝህብና ዝያድቲ ዝሓለፈ፡ ካብ ምርግጋጽ ድሕነቱን ራህዋኡን ዝዓቢ ነገር ከምዘየብሉ ዘርኢ ስለ ዝኾነ፡ ካብቲ ስቕታ ናይ ምውጻእ ኣበርክቶኡ ከበርኽ ዝግደደሉ እዩ።
ናይቲ ኣብ ትሕቲ ቀጥታዊ ኣርዑት ህግደፍ ኩሉ መሰረታዊ መሰላት ዝተሓረሞ ህዝቢ ኤርትራ ስቕታ፡ ምኽንያታት፡ ዘይምሕር ጭቆና፡ ዘርዕድ ጸጥታዊ መርበብ ምቁጽጻርን ዕጽዋን ብህግደፍ ምዃኑ ተደጋጊሙ ዝንገር እዩ። ገለ ሓቅነት እውን ኣለዎ። እንተኾነ ብኸምዚ ዓይነት ራዕድን ምፍርራሕን ከም ህግደፍ ዝኣመሰለ ወጻዒ ኣብ ስልጣን ክሳብ ዝሃለወ ኣብ ኩሉ ዘጋጥም እምበር፡ ኣብ ዘመነ-ህግደፍ ኤርትራ ዝተጀመረ ከምዘይኮነ ክዝንጋዕ ዘየብሉ እዩ። ከምቲ ኩሎም ወጻዕቲ በዚ ፈራሕ መቆጻጻሪ መርበባቶም ካብ ጽፍዒት ህዝባዊ ሓይሊ ዘይደሓኑ፡ ህግደፍ እውን ሓደ እዋን ዝድፈር እምበር ንሓዋሩ ብስቕታ ዝመሓር ኣይኮነን። ህዝቢ ኤርትራ ኣበርክቶኡ ዘበርኸሉ መዳይ ከኣ ኣብዚ እዩ። በዚ ከኣ እቲ ገለ ወገናት “ህዝቢ ኤርትራ ምስ ጭቆና ተለማሚዱ ክነብር ዝወሰነ እዩ” ብዝብል ዝሽምጥጥሉ ኩነታት ብግብሪ ክቕየር መድረኻዊ እዩ።
እቲ ኣዝዩ ዘተሓሳስብ ድማ ናይቲ ኣብ ዝተፈላለያ ብዲሞክራስያዊ ስርዓት ዝምረሓን መሰረታዊ መሰላት ዘኽብራን ሃገራት ዝነብር ኤርትራዊ ወገን፡ ንህግደፍ ምድጋፉ ወይ ሱቕታ ምምራጹ እዩ። ጸጋታት ዲሞክራስን መሰል ምኽባር መሰረታዊ መሰላትን ናይተን ሃገራት እናስተማቐረ እሞ ድማ ኣንጻር ጭቆና ህግደፍ ዓገብ ናይ ምባል ዕድል እናሃለዎን፡ ምጥላሙ፡ ብፍሉይ “ጨካን ወይ ፈታው ነብሱ” ዘብሎ ይመስለና። ስለዚ እዚ ወገንዚ ነቲ ኣብ ኣርዑት ጭቆና ኮይኑ ኢደ-እግሩ ስለ ዝተኣስረ፡ ብገንዘባዊ ሓገዝ ዘናብሮ ኣብ ሃገር ዘሎ ወገኑ፡ ከምቲ “ኣብ ክንዲ ወትሩ ዓሳ ገፊፍካ እትምግቦ ኣጋፍፋ ዓሳ ኣስተምህሮ” ዝበሃል፡ ሓርነት ሃልይዎ፡ ኣብ ትሕቲ ጽላል ስርዓት “ንገድ ነጋዳይ፡ ሕረስ ሓረስታይ” ንክነብር ኣብ ምኽኣሉ ኣበርክተኡ ከበርኽ ይግበኦ። በቲ ዝሕግዞ ውሱን ገንዘብ ዘይግዛእ መሰል በዂርዎ ከም ዘሎ ከኣ ከስተውዕል ይግበኦ።
ቃልሲ፡ ነዊሕ መስርሕ ዘለዎ ኮይኑ፡ እቶም ዝጀመርዎ ኣብ መወዳእታ ናይቲ ዝዓለምዎ ሸቶ ዘይከብጽሕዎ ይኽእሉ። በዚ መሰረት ነቲ መስርሕ መንእሰይ ወለዶ ይርከቦ እሞ፡ የቕጽሎ። እቲ መስርሕ ካብ ሓደ ንኡስ ምዕራፍ ናብ ካልእ እንዳተሰጋገረ ኣብ ሓደ እዋን ናብቲ ክጅመር እንከሎ ዝተኣመሞ ድሙቕ ዓወት ይበጽሕ። እንተኾነ ኣብ ሓደ ምዕራፍ ዓወት ጠጠው ዝብል ዘይኮነ ንተወሳኺ ዓወት መልክዓቱ እንዳቐየረ ሓደስቲ ምዕባለታት ኣብ ግምት እንዳእተወ፡ ክቕጽል ባህርያዊ እዩ። እዚ መስርሕ ምቅብባል ቃልሲ ወለዶታት ኣብ ዝሓለፈ ተመኩሮ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ተራእዩ እዩ፡ ሎሚ እውን ዝቕጽል ዘሎ እዩ።
ቃልሲ ኣብቲ ዝምዝገብ ዓወት ረብሓ ዘለዎም ብሓንሳብ ኣብ ሓደ ግዜ ዝሳተፍዎ ኣይኮነን። ብብዙሕ ነናይ ገዛእ ርእሶም ምኽንያታት፡ ሓደ እንዳቐደመ እቲ ካልእ እንዳሰዓበ እዩ እቲ መስርሕ ተሳትፎ ዝቕጽል። እዚ ናይ ቃልሲ መስርሕ ጥራይ ዘይኮነ፡ ቀጻልነት ሕብረተሰብ እውን በዚ መስርሕ’ዩ ዝረጋገጽ። ሓደ ኣካል ኣብቲ ቃልሲ ክሳተፍ እንከሎ፡ እቲ ቃልሲ ሽዑ ዝጅምሮ ዘይኮነ፡ ተሳትፎኡ መቐጸልታ ናይቲ ቅድሚኡ ዝነበረ ቃልስን ውጽኢቱን ምዃኑ ክእመን ናይ ግድን እዩ።
ኣብቲ ቃልሲ ዝጽንበር፡ ካብቲ ዝተሳተፈሉ ጀሚሩ ብዘርእዮ ትጉህ ተሳትፎ፡ ነቲ ኣወንታ ዝያዳ ከሕይሎን ከማዕብሎን፡ ነቲ ኣሉታን ምስ ግዜ ዘይከይድን ድማ ምስቲ ሕድሽን ዝማዕበለን መድረኽ ንምጥዕዓም ብሃናጺ ሓሳብ ከጐልብቶ እንከሎ ቅቡል እዩ። ቅድሜኻ ንዝተኻየደ ቃልሲ እናከሓድካ “ኣነ እየ ነዚ ቃልሲ ጀሚረዮ” ምባል ግና፡ ሰንሰለታዊ ተመላላኢ ባህሪ ቃልሲ ወለዶታት ዝበትኽን ኣብ ምጅማር ዘንብርን ስለ ዝኾነ ኣዐዋቲ ኣይኮነን። ከምዚ ዓይነት ኣተሓሳስባ መብዛሕትኡ ኣብ መንእሰይ ወለዶ ዝረአ ምዃኑ ከኣ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ሓቢርካ ኣንጻር ወጽዓ ህግደፍ ናይ ምስላፍ ብደሆ ክሳብ ክንደይ ጽንኩር ምዃኑ ዘመልክት እዩ። እንተኾነ፡ “ልብን ሳዕርን እናሓደረ ይበቁል” ከም ዝበሃል፡ መንእሰይ ወለዶ ናብ ሚዛናዊ ኣተሓሳስባ ክመጽእ እዩ ዝብል ተስፋን ትጽቢትንን ዕጽዊ ኣይኮነን።
ተመኩሮና ክንዕዘብ እንከለና፡ ኣብቲ ነባር ቃልሲ ዘይነበረ ኣተሓሳስባን ሜላ ቃልስን፡ በቲ ሓድሽ ወለዶ ክመጽእ እንከሎ፡ እቲ መንእሰይ፡ “ከምዚ ዓይነት ጠቓሚ ምስ ህልዊ ኩነታት ዝመጣጠን ኣበርክቶ ኣተኣታትየ ኣለኹ” እንተ እንተበለ ጌጋ ኣይኮነን። በቲ ሕድሪ ዘረክብ ወለዶ’ውን ክምጐስን ክተባባዕን ዝግበኦ እዩ። ብመሰረቱ እውን ከምዚ ዓይነት ትግሃትን ተበግሶን ካብቲ ተረኪቡ ከቐጽል ሓላፍነትን ሕድርን ዝቕበል፡ ትጽቢት ዝግበረሉ ኣበርክቶ እዩ። ነቲ ቅድሜኻ ዝተኻየደ፡ ንዓኻ እውን እምነ-መሰረት ዘንበረልካ ናይ ቀዳሞት ውርሻ ምኽሓድን ንዓኣቶም ምንእኣስን ግና ነቲ ዝኽሕድ ኮነ፡ ነቲ ቃልሲ ኣብ ኮለል ዘንበርን ግዳይ ህግደፍ ንክኸውን ዕድል ዝኸፍትን ካብ ምዃን ሓሊፉ ካልእ መልእኽቲ የብሉን። ናትካ ኣስተዋጸኦ ከየርኣኻ፡ ንናይ ካልኦት ኣበርክቶ ምንእኣስ ከም ቃልሲ ምውሳድ ከኣ ካልእ ሓደጋ እዩ።
ኣብ ጉዕዞ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ ዋሕዚ ተሳተፎ ወትሩ ቀጻሊኳ እንተኾነ፡ ውሱናት ነቲ ተሳትፎ ብፍላይ ዘንህርዎ መድረኻት ክረኣዩ ጸኒሖም እዮም። ስውራ ኤርትራ ካብ ፖለቲካዊ ቃልሲ ናብ መድረኽ ፖለቲካውን ወተሃደራውን ቃልሲ ክሰጋገር እንከሎ፡ ነጻነት ኤርትራ ተረጋጊጹ ህዝብና ብህግደፍ ምስተጠልመ፡ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝተኻየደ ደማዊ ውግእ ተዛዚሙ፡ ብዙሓት ላዕለዎትን ማእከሎትን ሓለፍቲ ህዝባዊ ግንባር ዝነበሩ ፖለቲከኛታት፡ ጋዜጠኛታትን ዓበይቲ ዓድን ምስ ተኣሰሩ፡ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ብ2018 ምስ ኣብይ ኣሕመድ ብዝፈጠሮ ዘይግሉጽን ዘይንጹርን ዝምድና ንናጽነትን ልኡላውነትን ኤርትራ ኣብ ሓደጋ ዘእቱ ምንቅስቓስ ምስተራእየ…… ወዘተ ፍልይ ዝበለ ተሳትፎ ናብ ቃልሲ ዘኸተሉ ተርእዮታት እዮም።
ስለዚ ሎሚ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ይፈቶ ይጸላእ፡ መቐጸልታ ናይቲ ቅድሚ ናጽነት እውን ከይተረፈ፡ ኣካይዳ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ድሕሪ ናጽነት ሓደገኛ ከምዝኸውን ብዝሓደሮም ስግኣት፡ ምእንቲ መጻኢ ውሑስ ሰላም፡ ምዕቡል ቁጠባን ዲሞክራሲያዊ ስርዓትን ክኸውን ብዝእምት ዝጀመረ እምበር፡ ሓድሽን ፍሉይ ጉጅለ ዘንቀዶን ኣይኮነን። ነዚ ሓቂዚ ደፊንካ፡ እቲ ቃልሲ ካብቲ ንስኻ ድሕሪ 10ታት ዓመታት ድሕሪ ናጽነት ዝተሳተፍካሉ ግዜ ዝጀመረን ንነብስኻ ድማ ከም እንኮ ጀማሪ ኣምሲልካ ምቕራብን ፈጺሙ ቅቡል ኣይኮነን። ከምዚ ዝኣመሰለ ኣተሓሳስባ “ጌጋ እዩ” ኢልካዮ ዝሕለፍ ጥራይ ዘይኮነ፡ ንሎሚ ካብ ቅድሚ ትማሊ፡ ትማልን ጽባሕን ቆሪጽካ ከተንጠልጥሎ ከም ምፍታን ዝውሰድ እዩ። ብግብራዊ መርተዖ ብዝተሰነየ፡ ነቲ ቃልሲ ንሕና መንእሰያት ምስ ተሳተፍናዮ፡ ኣሕይልናዮን ኣበሪኽናዮን ንምባል እንተዝኸውን ቅቡል ምኾነ። ብግብሪ ግና ብፍላይ ኣብ ገለገለ ወግናት ከምኡ ንርኢ ከምዘየለና ዝከሓድ ኣይኮነን። እቲ ሕቶ መዓስ ኣብቲ ቃልሲ ተሰሊፍካን ኣበየናይ ናይ ዕድመ ደረጃ ኣለኻን ዘይኮነ ክሳብ ክንደይ ናብ ምዕቡል ቃልስን ዓወትን ዘሰጋገር ኣተሓሳስባ ይውንን እዩ እቲ ልቦና።
ኣብቲ መስርሕ ምስግጋር፡ “ግዜን ኩነታትን” ብዝብል ሸፈጥ፡ ናብ ዋጋ ዕዳጋ ክወርዱ ዘይብሎም ብኹሉ ወለዶታት ክረዓሙ ካብ ዝግበኦም ሓደ፡ ክብሪ ናይቶም ኣብቲ ቃልሲ ምእንቲ ናጽነትን ልኡላውነትን ኤርትራ ብንጽህና ዋጋ ዝኸፈሉ ሓርበኛታት ምዕቃብ እዩ። እቲ ዝሓለፍዎ መስርሕ’ውን ጉዕዞ ፍትሓዊ ቃልሲ እምበር፡ ካልእ ኣነዋሪ ስም ዝወሃቦ ከምዘይኮነ፡ ተኣሚንካ ተዓቂቡ ክሰጋገር ዝግበኦ ውርሻ እዩ። ነዚ ዘይርዕም ግጉይ ኣተሓሳስባ፡ ንናጽነት ዝተኸፍለ ዋጋ የለን ናብ ዝብል ግጉይ መደምደምታ ዝወስድ ምዃኑ ምስትውዓል የድሊ። ካብኡ ሓሊፉ ናጽነት ገዛእቲ ብዘይዋጋ ፈትዮም ዝመጠዉልና ህያብ እያ፡ ናብ ዝብል ሓደገኛ ኣቕጣጫ ዘምርሕ መንገዲ’ውን እዩ።
ምናልባት ንገለ ወገናት ናብ ከምዚ ዝኣመሰለ ስዉኣትን መስርሕ ቃልሶምን ዘራኽስ ግጉይ ስምዒትን ኣተሓሳስባን ዝወስድ ዘሎ፡ እቲ ድሕሪ ናጽነት ኣብ ሃገርና ዝተራእየን ጌና ቀጻሊ ዘሎን ሕሰም ከም ዝኸውን ይግመት። እቲ ሓቂ ግና ኤርትራ ኣብዚ ወዲቓቶ ዘላ ዓዘቕቲ ዝወደቐት፡ እቲ መስዋእትነት “ተራ ሞት” እቲ መስርሕ ቃልሲ ድማ “ሽፍትነት” ስለ ዝነበረ ፈጺሙ ኣይኮነን።
እቲ ሓቀኛ ጠንቂ፡ ናይቶም ክቡር መስዋእቲ ዝኸፈሉ ሓርበኛታት ሕድሪ በቶም ህሉዋት ኤርትራውያን ስለ ዘይተተግበረ ዝሰዓበ እዩ። ሰማእታት ንኤርትራ ዝኸበረ ዋጋ ከፊለሙላ ከብቅዑ፡ ብኸምዚ ሓሓሊፉ ኣብ ማሕበራዊ መድያ ዝስማዕ ክከሓዱ እንከለዉ፡ ከምቲ “ወዲ ዓሻሲ ክልተሻብ ይውቃዕ” ዝበሃል፡ በቲ ሓደ ወገን በቶም ተካእቶም ክኾኑ ዝግበኦም መንእሰያት ስሞም ክድወን፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ሕድሮም ብህግደፍ ክጥለም እንከሎ፡ ዘሕዝን እዩ። እቲ ዝያዳ ዘተሓሳስብ ከኣ እዞም ንኤርትራዊ ሓርበኝነት እናጠለሙ፡ ናይ ካልኦት መስዋእቲ ከጸባብቑ ዝመጣጠሩ ምዃኖም እዩ።
ርእሰ ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ 1998-2000 ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝተኻየደ፡ እቶም ቀንዲ ተዋሳእቱ ከይተረፉ “ትርጉም ዘይነበሮ” ዝበልዎ ውግእ ንኤርትራውያን ገዲፉሎም ዝሓለፈ ኣሉታዊ በሰላን ምክልባትን ዝርሳዕ ኣይኮነን። እቲ ዝያዳ ዘጉሂ ከኣ በዚ ትርጉም ዘይነበሮ ውግእ ዘይተማህረ ጉጅለ ህግደፍ፡ ንኤርትራዊ መንእሰይ ኣብቲ ደማዊ ውግእ ትግራይ ንምእታዉ ዝወሰዶ ናይ ጥፍኣት ስጉምቲ እዩ። ኣብዚ ዳሕረዋይ ኤርትራዊ መንእሰይ ግዳይ ኩሉ ሕሰማት ዝኾነሉን ዝተነወረሉን ውግእ ትግራይ፡ ዝወረደ ክሳራ ናይ ቀረባ ግዜ ስለ ዝኾነ፡ ክሳብ ክንደይ ሰፊሕ ከም ዝነበረ ምርድኡ ዘጸግም ኣይኮነን። ህዝቢ ኤርትራ ከኣ ዕምቆት ናይቲ ሰብኣዊ ክሳራ ንክፈልጥ ወግዓዊ መርድእ እዩ ዝጽበ ዘሎ።
ብሓፈሻ ብሰንኪ’ቲ ተደጋጋሚ ጻሕታሪ ባህሪ ህግደፍ፡ ብፍላይ ከኣ በዚ ዳሕረዋይ ውግእ ትግራይ፡ ምስሊ ኤርትራ “ዘራጊቶ” ተባሂሉ፡ ኣብ ሕብረተሰብ ዓለም ተደዊኑ እዩ። ኣብ መንጎ ህዝብታት ኤርትራን ትግራይን ንምሕዋዩ ግዜ ዝወስድ ዘይምትእምማን ተፈጢሩ ኣሎ። ኣብ ሕድሕድ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ ዝተፈጥረ ናይ ኣተሓሳስባ ምውጣጥን ምርሕሓቕን እውን፡ ሓላፍነት ንዝስመዖን ኣርሒቑ ንዝጥምትን ወገን ብቐሊሉ ዘይግመት ሃስያን ትዕዝብትን ገዲፉ እዩ። ዘይተጋህደ ዝነበረ ናይ ሕድሕድ ዝምባሌታትና እውን ኣፋሊጡና እዩ።
ኣብ ጐረቤት ሃገር ዝፍጠር ህውከት፡ ከምቲ “እንተ ክትድቅስ ጐረቤትካ ይደቅስ” ዝብልዎ ብኣሉታ ይጸልወካ እዩ። ዘሊልካ ክትጥበሶ ግና ካልእ ሕቡእ ኣጀንዳ እንተዘይጸኒሑካ ናይ ግድን ኣይኮነን። ኣብ ኤርትራዊ ተመኩሮና ነዚ ጉዳይካ ኣቐሚጥካ፡ ናብ ጉዳይ ካለኦት ኢድካ ምእታው፡ ብገለ ግሩሃት ኤርትራውያን ከም ትብዓትን ብልህነትን ይቑጸር ምህላዉ ዘሕዝን እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ክልተ ብጥንቃቐ ክተሓዙ ዝግበኦም ተርእዮታት ጐረባብትና ይምዕብሉ ኣለዉ። እቲ ሓደ ውግእ ሕድሕድ ሱዳን እዩ። እቲ ካልእ ድማ ኣብ መንጎ ሓይልታት ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ፍሉይ ሓይሊ ክልል ኣምሓራን ዝረአ ዘሎ ናብ ወተሃደራዊ ጐንጺ ዝዓረገ ምውጣጥ እዩ። ምናልባት ካብዚ ዞባና ወጻኢ እንተ ኣመዓደና ድማ ህግደፍ ተሃንዲዱ ዘምጸኦም፡ ናብ ከባቢ ቀይሕ ባሕሪ’ውን ዝመጣጠሩ ዘለዉ፡ ምትፍናናት፡ ሩሲያ-ዩክረይ፡ ቻይና-ታይዋንን ምቁማት ምዕራባውያንን …….. ወዘተ ስግኣታት ኣለዉ።
ዝተፈላለዩ ወገናት ህግደፍ ብመንጽርቲ ናይ ክሳብ ሕጂ፡ ካብ ውሽጣዊ ጉዳይካ ንምህዳም፡ ናይ ጐረባብቲ ህውከት ናይ ምጉህሃር ተመኩሮኡ ነቒሎም፡ ኣብዚ ኣብ ሱዳን ተኣጒዱ ዘሎ ህውከት ክኣቱ እዩ ኢሎም ይግምቱ ኣለዉ። ካብ መጀምርታኡ ነቲ ህውከት ኣብ ምእጓዱ ከይነበሮ ኣይተርፍን’ዩ ዝብሉ’ውን ኣይተሳእኑን። ኣብዚ ቀረባ ግዜ ዲክታተር ኢሳያስ ብዘይ ኣፍልጦ ማእከላይ መንግስቲ ሱዳን ናብ ፖርት ሱዳን ዘካየዶ ብጽሖትን፡ ቅድሚ መንፈቕ ተቓወምቲ ምብራቕ ሱዳን ናብ ኤርትራ ዓዲሙ ክእክቦም ፈቲኑ ብማእከላይ መንግስቲ ሱዳን ምዕጋቱን ጠመተ ሩሲያ ኣብ ሱዳንን ኤርትራን ድማ ከም መበገስታት ንኢድ ኣእታውነቱ ዝውሰዱ እዮም። ካብዚ ሓሊፉ እዚ ውግእ ቅድሚ ምጅማሩ ሓደ ወርሒ፡ ናይ ደሓን ከምዘይነበረ ክሕመ ዝጸንሐ፡ መገሻ ጀነራል መሓመድ ሓምዳን ደጋሎ ናብ ኤርትራ፡ ምስዚ ዝተጠቕሰ ደሚርካ ዝውሰድ ዘሎ ምልክት እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ድሕሪ’ቲ ውግእ ምጅማሩ ህግደፍ ብድሕሪ መጋረጃ ከም ዝህሉ ዝተፈላለያ መድያታት ፖለቲከኛታት ብምጥቃስ ግምተን ይህባ ኣለዋ።
ንህዝቢ ኤርትራ ከገድሶ ዝግባእ ህግደፍ ናብ ሱዳን ኣትዩ ምስ መነኦም ከም ዝውግን ዘይኮነ፡ ብመሰረቱ ነቲ ጣልቃ ኣቲኻ ነቲ በዓል ጽቡቑ ህዝቢ ኤርትራ ዝኾነ ህዝቢ ሱዳን ምንቛት እዩ ከወግዞ ዝግበኦ። ኣብዚ ዝተፈላለዩ ዓለም ለኻዊ ትካላትን ማሕበራትን መራሕቲ ዝተፈላለያ ሃገራትን ውግእ ጠጠው ኢሉ፡ ብሰላም ክፍታሕ ዝጽውዓሉን ዝሻቐላሉን ዘለዋ እዋን፡ ብዛዕባዛ ብዙሕ ካብ ህዝብና ዝነብረላ ሱዳን፡ ከም ኤርትራውያን ናይ ሰላም ድምጽና ከነጥፍእ ወይ ህክውከት ከነተባብዕ ኣየጸብቐልናን ኣየምሕረልናን እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ቅድሚ ሕጂ ብሰንኪ ህግደፍ ኣብ ጉዳይ ካለኦት ኢድ ምእታዉ፡ ዝወረዶ መረረ ስለ ዝፈልጥ፡ ሎሚ ዘለዎ ምርጫ ድምጽኻ ሓቢእካ ምጽቃጥ ዘይኮነ፡ ዓው ኢልካ ህውከትን ሳዕቤናቱን ምኹናን እዩ።
እቲ ኣብ ግዜ ውግእ ትግራይ ዘጋጠመ፡ ካብዚ ናይ ሎሚ ናይ ሱዳን ጉዳይ ዝተፈልየ መልክዕ ከም ዝነበሮ ዝከሓድ ኣይኮነን። ዘይሩዘይሩ ግና ክልቲኡ ዝጸልወና ጉዳይ ጐረባብቲ ስለ ዝኾነ፡ ብማዕረ ዘሕመናን ድምጽና ከነስመዓሉ ዝግበኣናን ምዃኑ ክንዝንግዕ ኣይግበኣናን። እዚ ከበሃል እንከሎ ግና ጉዳይ ትግራይ-ኢትዮጵያ ንልኡላውነትና ዝያዳ ዝህድድን ሰራዊት ኢትዮጵያ ካብ ሃገርና ዝዋፈርን ዝዓጥቕን ምናብሩ ብምርሳዕ ኣይኮነን። እንተቲ ህግደፍ ኣብ ዘዝኣተዎ እንዳሰዓብካ ምቅልዑ ቀጻሊ ኣካል ቃልስና እዩ። መሰረታዊ ረብሓን ሰላምን ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ሃገሩን ወጻእን ዝረጋገጽ፡ ነቲ ህግደፍ ብሃገራውነት እናሸፈጠ፡ ዝኸፍቶ መደንዘዚ ኣጀንዳታት ብምርዓም ዘይኮነ፡ ካብ መሰረቱ ብምውጋዱ እዩ።
ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ብምእታዉ ዝወረዶ ጉድኣት ካልእ መስካሪ ዘድልዮ ኣይኮነን። ቅድሚ ሕጂ ተደጋጋሚ ተመኩሮ እናሃለዎን ብረቱ ኣንጻር ህግደፍ ከቕንዕ እናተጸውዐን፡ ቃል ህግደፍ ከየዕብር ክብል፡ ኣብ ዘይጉዳዩ ብምእታዉ ኤርትራውያን ከም ዝተቐየምዎ ይግነዘብ እዩ ዝብል ግምት ኣለና። እንተኾነ ግንዛበኡ ብግሁድ “ብእምቢታ ኣንጻር ህግደፍ” ክሳብ ዘይተሰነየ፡ ካብ ወቐሳ ኣይክድሕንን እዩ። ሰራዊት ኤርትራ ናብ ዘይጉዳዩ ብምእታው ጥራይ ዘይኮነ፡ ኤርትራ መዋፈሪትን መዕለሚትን ናይ ግዳም ሓይልታት ከምዘይትኸውን ናይ ምግባራ ሓላፍነት ከምዘለዎ’ውን ክዝንግዕ ኣይግበኦን። ኣብዚ እዋንዚ ኢትዮጵያውያን ስምረት ትንሳኤ ትግራይን ፋኖ ኣምሓራን ከምኡ እውን ሱዳናውያን ተቓወምቲ ኣብ ኤርትራ ብምስጢር ይዕለሙ ከም ዘለዉ ብሰፊሑ ዝዝረበሉ ዘሎ እዩ። ስለዚ ሰራዊት ኤርትራ ካብ ጭራኻ ደጒልካ ኣዕናዊ ትእዛዝ ኢሳያስ ምትግባር ወጺኡ፡ ህዝባዊ ውገናኡ ከርኢ ብዘላቶ ጸባብ ዕድል ካብ ምጥቃም ካልእ ምርጫ ከምዘየብሉ ነዘኻኽሮ።
ፖለቲካዊ ውዳበታት፡ ማሕበራትን ምልዕዓላትን ኤርትራ፡ ኣብ ግዜ ውግእ ትግራይ ተፈቲነን እየን። ኣብቲ ፈተነ ናይ መርገጻት ዘርጠብጠብን ምግልባጥን ተራእዩ እዩ። ኣብ ጉዳይ ሱዳንከ፡ እዚ ናይ ኣተሓሳስባ ዘርጠብጠብ፡ ካብ ተመኩሮ ብምምሃር ክእረም ድዩ ወይ ክድገም ኣብ መጻኢ ዝረኣይ እዩ። ጉዳይ ሱዳን ካብቲ ናይ ትግራይ ብዘይፍለ ክጸልወና ታሪኻዊ ምኽንያት ኣለዎ። ምኽንያቱ ህዝቢ ሱዳን ዋላ መንግስታት እንተተቐያየሩ፡ ካብ ግዜ ቃልሲ ምእንቲ ናጽነት ጀሚሩ፡ ህዝቢ ኤርትራ ንምዕቋብ ዝተዘርግሐ ኣእዳዉ ክሳብ ሎሚ ዘይዓጸፈ ለጋስ ህዝቢ እዩ። ካብዚ ተመኩሮዚ ነቒሎም “ሱዳን ካለኣይቲ ሃገርና እያ” ዝብሉ ኤርትራውያን ብዙሓት እዮም። ሎሚ እውን ኣብ ሱዳን ገለ ኣብ ፈቐዶ መደበር ስደተኛታት ተዓቚቦም፡ ገለን ድማ፡ ምስቲ ሕብረተሰብ ተወሃሂዶም ህይወቶም ዝመርሑ’ሞ በዚ ውግእ ግዳይ ዝኾኑ ኤርትራውያን ብዙሓት እዮም። ስለዚ ውግእ ሱዳን ዘሻቕለና ምእንቲ’ቲ ኣብኡ ዘሎ ህዝብና’ውን እዩ’ሞ፡ ንህዝቢ ሱዳን ራህዋን ሰላምን ንምነየሉ።
ብረታዊ ቃልሲ ኤርትራ ንናጽነት ንክዕወት ካብ ዝደረኹ ረቛሕታት ሓደ፡ ኣብ ሕቑፊ ህዝቡ ኮይኑ፡ ብህዝቡ ዝሰንቕን ዝዓጥቕን ምንባሩ መሰረታዊ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ እቲ ናብ ናጻናትን ልኡላውነትን ዘብጸሖ መስርሕ ንሱ ጥራይ ምዃኑ ብምርዳእ፡ ንቃልሱ ከም ብሌን ዓይኑ ዓቂቡ፡ ዝሓብሓበሉ ጉዕዞ ኣብ ታሪኽና ፍሉይ ቦታ ዝወሃቦ ፍጻመ እዩ። ነዚ ዝተዓዘቡን ብጽንዓት ህዝብና ዝተመስጡን ዝተፈላለዩ ኣካላት ኣብ ሓደ እዋን “ኤርትራ ኣይኮነንዶ ህዝባ፡ መሬታ’ውን ተዋጋኢ እዩ” ከም ዝበሉ ዝዝከር እዩ። ሎሚ ብዘይ ትማልን ጽባሕን ትርጉም ስለ ዘየብላ፡ እዚ ናይ ትማሊ ናይ ቃልሲ ጸጋናን ውርሻናን ንመጻኢ እትምርኮሰሉን እትሕበነሉን እምበር፡ ኣስተናዒቕካዮ ዝሕለፍ ሕለገት ኣይኮነን።
ኣብ መዋእል ቃልሲ ንናጽነት፡ ህዝብና ካብ ዓድታት ጀሚርካ ክሳብ ኣውራጃታት ዝነበሮ ሓባራዊ ምምሕዳራዊ ዝርጋሐ፡ ምምስራት ሽዑ ህዝቢ ከም መድረኽ መኸተ ዝሳተፈለን ህዝባዊ ማሕበራትን፡ ንመጻኢ ድማ ናይ ህዝቢ ዲሞክራሲያዊ ዋንነት ስልጣን መንጸፍ ዘንበረለን ትካላት እየን ነይረን። እንተኾነ እቲ ናጽነት ክርከብ ታሪኽ ሕድርን ሓላፍነትን ዘረከቦ ጉጅለ ኢሳያስ ስለ ዝጠለመ፡ ህዝብና ድሕሪ ናጽነት ክረኽቦ ትጽቢት ዝነበሮ ህዝባዊ ስርዓተ-ምሕደራ፡ እነሆ ክሳብ ሎሚ ኣይተረጋገጸን። ንሕና ከኣ ነቲ ዝተጠልመ ሕድሪ ንምምላስ ንቃለስ ኣለና።
ሎሚ ነካይዶ ዘለና ምልኪ ናይ ምውጋድ ቃልሲ፡ ካብቲ ቀንዲ ብደሆታቱ፡ ምስ ሃገርናን ህዝብናን ተመዓዲና ነካይዶ ዘለና ምዃኑ ቅድሚት ዝስራዕ እዩ። ብኣካል ምርሕሓቕ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኤርትራ ብዘመናዊ ሜላ ምስ ኣብ ሃገሩ ዘሎ ህዝቢ ክትራኸበላ ዘይትኽእል ብዕጽዋን ጽዑቕ ስለያ ህግደፍን ዝሰኮነት ምዃና ከኣ ነቲ ምርሕሓቕ፡ ምርሕሓቕ ዝውስኸሉ ዘሎ እዩ።
ናብቲ ብሰንኪ ህግደፍ ዝተኽተሎ በሓቲ ፖሊሲ፡ ናብ ህዝብና ንምቕራብ ከም ዝሓሸ ምርጫ ዝውሰድ ኣብ ጐረባብትና ሃገራት ምህላው እዩ። እዚ ብፍላይ ኣብ ሱዳንን ኢትዮጵያ ክፍተን ዝጸንሐን ጌና ቀጻሊ ዘሎን ውጥን እዩ። እንተኾነ እዘን ጐረባብትና ሃገራት በብግዜኡ መልክዖም ብዝቐያይሩ ቅልውላዋት ነናተን ጸገም ዘለወን እየን። ህልዊ ብውግኣት ዝተሰነየ፡ ዘይርጉእ ኩነታት ኢትዮጵያን ሱዳንን ከኣ ነዚ ዘመልክት እዩ።
ምስተን ሃገራት ዝግበር ዝምድና፡ ኣብ መንጎ መንግስታትን ትሑት ዓቕሚ ዘለወን ሰልፍታትን ውድባትን ዝጸምድ ስለ ዝኾነ፡ ብኹሉ መልክዓቱ ተመጣጣኒ ኣይኮነን። እዚ ዘይምምጥጣን ዝፈጥሮ ዘይምምዕርራይ ከኣ ተጽዕኖኡ ቀሊል ከምዘይኮነ ክርአ ዝጸንሐ እዩ። ጐረባብትና መጻኢት ኤርትራ ብመንጽር ሃገራዊ ረብሓአን እትቃነ ክትከውን ከም ዝደልያ ውሁብ እዩ። ንሕና ድማ ኤርትራ ድሕሪ ህግደፍ ብኤርትራዊ ሃገራዊ ረብሓ፡ ሰላምን ሓድነታን ክትቅየስ ስለ ንቃልሰ፡ ናይ ፖለቲካዊ ሕሳባት ምውጣጥ ንሓንሳብ ብጋህዲ፡ ንሓንሳብ ድማ ብስዉር ክረአ ናይ ግድን እዩ። ናይ ህግደፍ ምስ ኩለን ጐረባብትና በብግዜኡ ብዘይረትዓዊ ምኽንያታት ውግእ ምኽፋት ድማ ነዚ ምውጣጥ ዘጋድዶ እዩ።
ህግደፍ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት፡ ኣብ ኤርትራ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ጐረባብቲ ሃገራት ካብኡ ሓሊፉ ኣብዛ ዓለም ድምጾም ከይስማዕ ከይደቀሰ ስለ ዝሓድር፡ ንምረት እቲ ካብ ህዝብኻ ርሒቕካ ዝካየድ ቃልሲ ዝያዳ የጋድዶ። ህግደፍ ስግኣት ዝደረኾ ጉሒላ መደባቱ ንምዕዋት ካብ ጽባሕ ናጽነት ጀሚሩ መስ ጐረባብትና ሃገራት ክኽትሞ ዝጸንሐ ጸጥታዊ ስምምዓት፡ ዝቃወምዎ ኣካላት ንምጭዋይን ምቕታልን ንክሕግዞ ምንባሩ፡ ጨካን ባህርያቱ ካብ ዘርእዩ ተግባራት እዩ። እቲ ኣብ ፈቐዶ ሃገራት ናይ ስለያ መርበባት እናዘርሐ ኤርትራውያን ከይቀስኑ ዝኣልሞ ተንኮላትን ገንዘቦም ንምዝማት ዝምህዞ ውዲታትን ከኣ ክሳብ ክንደይ ካብ ናቱ ዝተፈልየ ርኢቶ ብዘለዎም ኤራትራውያን ወገናት ኣዝዩ ዝሰግእ ፈራሕ ጉጅለ ምዃኑ ዘመልክት እዩ።
ከምዚ ክበሃል እንከሎ ግና፡ በቲ ዝረኸብካዮ ጸቢብ ዕድል ተጠቒምካ ናይ ዘይምድማዕ ድኽመትካ፡ በቲ “ምረት ቃልሲ ካብ ህዝብኻ ርሒቕካ” ኣመሳሚስካ ንምሕባእ ዝዓለመ ክኸውን ኣይግበኦን። ዝተወሰና ተቓወምቲ ውዳበታት ኤርትራ ኣብ ኢትዮጵያ ኣብ ዝነበራሉ፡ ኢህወደግ ኣይሓገዘንን ጥራይ ዘይኮነ፡ ንድሕሪት ጐቲትወን ዝብል መረረ ብተደጋጋሚ ይለዓል እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ውድባት ዋላ ሓንቲ ኣይገበራን ዝብል፡ “ኣብ ኲናት ዘይወዓለ በሊሕ” ዝዓይነቱ ሸፈጥን ንሰልፍታትን ውድባትን ኤርትራ ኣብ ሓደ መጉእ ምውቃጥን ይስማዕ እዩ። ኣብዚ ቅድም ክለዓል ዝግበኦ “ነታ ዝነበረት ኣዝያ ውስንቲ ዕድልከ ተጠቒምናላዶ?” ዝብልዩ ክኸውን መተገበአ። ከም ኣቀማምጣ እውን ብዛዕባ ድኽመትን ብርተዐን ክዝረብ እንከሎ፡ ብኣኻ ምጅማር እዩ እቲ ቅኑዕ ኣቀማምጣ። ንኣብነት ኣብ ኢትዮጵያ፡“ንውዳበታት ምሕዝነትን ኪዳንን፡ ንመድረኻት ኣቃቂ፡ ኣዋሳን ደበረዘይትን፡ ክሳብ ክንደይ ተጠቒምናሉ?” ኢልካ ምሕታት ሓላፍነታዊ እዩ።
ምስ ደንበ ተቓውሞ ኤርትራ ብዝተተሓሓዘ፡ ኢህወደግ ካብ ዝንቀፈሉ ብዙሓት ዛዕባታት ሓደ “ውድባት ንምርባሕ የተባብዕ ነይሩ” ዝብል እዩ። ኣብዚ ስለምንታይ ኤርትራውያንከ መሰረታዊ ናይ ውድብ መምዘኒ ቀትዕታት ከየማልኡ “ውድብ እየ እሞ መርቑንን ሓግዙንን ይብሉ ነይሮም?” ኢልካ ምሕታት ክቕድም ይግበኦ። ከምቲ “ወደን ከይሓምያስ ሰበይቲ ወደን” ዝብልዎ፡ ኣብቲ ኢህወደግ ፈጺምዎ ዝበሃል ዕንቅፋታት፡ ናይ ኤርትራውያን ዘይርትዓዊ ተግባራት ክዝንጋዕ ዘይግበኦ ኣሉታዊ ተዘክሮ እዩ።
ድሕሪ 2018 እውን’ኮ ፡ ነቲ ኢሳያስ ኣፈወርቂ “ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ክልተ እዮም ዝብሉ፡ ነቲ ሓቅን ታሪኽን ዘይፈልጡ እዮም” ብዝብል ዝኸፈቶ ጠላም ኣፍደገ ዘንጊዕካ፡ ናብቲ ኢትዮጵያውያን ኣንጻር ልኡላውነትና ዘርእይዎ ወስታታት ጥራይ ምምጣጥን ምቁማትን ቅኑዕ ኣይኮነን። ኮታ ብዘይኤርትራዊ ወገን፡ ኢድ ኣእታውነት ዘተባብዕን ኤርትራዊ ኣጀንዳ ዘስሕትን ምልክታት ክረአ እንከሎ፡ ኣብ ክንዲ ጌጋ ይፍጸም ኣሎ’ሞ ዓገብ ምባል፡ “ብዘይብኣኻትኩም ስለ ዘይኮነልና ኣብቲ ጉዳይና ኣኹድዱ” ዝብሉ ኤርትራውያን እንተ ነይሮም፡ እቲ ቅድም ክውቀስ ዝግበኦ መን ምዃኑ ርኡይ እዩ።
ኣብ ከምዚ ንርከበሉ ዘለና ኩነታት፡ ንዝመዓድ ምዒዱ፡ ንዝግሰጽ ከኣ ገሲጹ፡ መሰረታዊ መንገዲ ናይ ምትሓዝ ሓላፍነት ዝነበሮ ህዝባና ክኸውን እንከሎ፡ እቶም “ንድሕነት ህዝብና ንቃለስ ኣለና” ዝብሉ ኣካላት’ውን ሓላፍነቶም እንታይ ክኸውን ከም ዝግበኦ ከስተብህሉ ምተገበኦም። እንተኾነ ብሰንኪ ካብ ህዝብና ርሒቕና ንቃለስ ምህላውና፡ እዚ ዕድልዚ ኣይተረኽበን። ከምቲ “ርሑቕ ዓድሲ መሕሰዊ” ዝበሃል፡ እቲ “ምእንቲ ህዝቢ እየ” በሃላይ ብዙሕ እዩ። “ኣይናይ እዩ እቲ ንሓቀኛ ኣተሓሳስባን ባህግን ህዝቢ ዝውክል?” እምበኣር፡ ኣብ መጻኢ ብህዝባዊ መንፊት ክንጸር እዩ።
