http://ascenteq.com/project/epdp

ፍሉይ ልኡኽ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ ኣብ ቀርኒ ኣፍሪቃ ኣንበሳድር ማይክ ሃመር፡ ካብ 10 ክሳብ 19 ጉንበት 2023 ኣብ ዘሎ ግዜ ኣብ ኣመሪካ ምስ ዝርከቡ ኢትዮጵያውያን ተራኺቦም መብርሂ ከም ዝህቡ  ወጻኢ ጉዳይ ኣመሪካ ኣፍሊጡ። ማይክ ሃመር ኣብቲ ርክባት ዝተኩሩሉ ኣጀንዳ ሓፈሻ ህልዊ ኩነታት ኢትዮጵያ  ኮይኑ፡ ብፍላይ ከኣ ኣብ መንጎ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ብ2 ሕዳር 2022 ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ ዝተኸተመ ውዕል ሰላምን በጺሕዎ ዘሎ ደረጃን እዩ።

እቲ ርክብ ኣብ ግዝኣት ካሊፎርንያ ከተማ ሎስ ኣንጀሎስ ከም ዝካየድን ኣብቲ ርክባት ዝሳተፉ ብሓፈሻ ኢትዮጵያውያን ከም ዝኾኑን ብፍላይ ግና ናብ ተወለድቲ ኣምሓራ፡ ሶማልያ፡ ኦሮሞን ትግራይን ዘተኩር ከም ዝኾነ ተፈሊጡ። ብዘይካዚ  “ሓድነት ደቂ ኣንስትዮ ቀርኒ ኣፍሪቃ” ዝተባህለ ትካል ኣብ ዘዳልዎ መድረኽ ምስ ማሕበረኮም ኢትዮጵያን ኣመሪካውያን ርክብ ከም ዘካይዱን ኣብዚ ርክብዚ ድማ ምድንፋዕ ሰላምን ምሕያል ሓድነትን ደቂ ኣንስትዮን ንዝብል ጉዳይ ዝያዳ ትኹረት ከም ዝወሃብ  እቲ መግለጺ ኣረዲኡ።

ፍሉይ ልኡኻ ኣመሪካ ኣብ ቀርኒ ኣፍሪቃ ኣንበሳደር ማይክ ሃመር፡ ብሰንኪ እቲ ኣብ ትግራይን ጐረባብቲ ክልላትን ንክልተ ዓመታት ዝተኻየደ ደማዊ ውግእ፡ ኣብ ልዕሊ ኤርትራ ብተደጋጋሚ ወቐሳ ከቕርቡ ካብ ዝጸንሑ ላዕለዎት ሓለፍቲ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ ሓደ ኮይኖም፡ ኣብ ዝሓለፈ ወርሒ ሚያዝያ 2023፡ ምስ ትካል ሰላም ውድብ ሕቡራት መንግስታት ኣብ ዝገበርዎ ርክብ፡ ሰራዊት ኤርትራ ካብ ትግራይ ንምውጻእ ጻዕሪ ይግበር ምህላዉ ምጥቃሶም ዝዝከር እዩ።

ሓይልታት ጸጥታ ህግደፍ ኣብዚ ዝሓለፈ ቅንያት፡ ብዘይብቑዕ ምኽንያት ኣሲርዎም ዝጸንሐ ኤርትራውያን ኣገዲዱ ገንዘብ እናኽፈለ ይፈትሖም ከም ዘሎ ተለቪዥን ኣሰና ሓቢራ። እታ ተለቪዥን እቶም ተኣሲሮም ብነፍሲ ወከፎም 50ሺሕ ናቕፋ እናኸፈሉ ክወጹ ዝተገደዱ፡ ኣብ  ምክትል ወረዳ ሰፍኣ ነባሮ ዓድታት፡ ዝባንሰጊ፡ ደንበ ጉዑፍ፡ ማየልቦ፡ ኣዛሒትን ዓዲ ፈለስትን ከም ዝርከብዎም ሓቢራ።

እዞም ዜጋታት ኣብ ቤት ማእሰርቲ ድዋሩባ ተኣሲሮም ዝጸንሕሉ፡ ቅድሚ ዓሰርተ ዓመታት፡ ኣብ ለይቶ ዝርከብ መሬትኩም “ከይትሓርስዎ ተኣዚዝኩም ከተብቅዑ፡ ነቲ ትእዛዝ ጥሒስኩም ሓሪስኩምዎ” ዝብል ዕባራ ምኽንንያት እዩ። እዞም እሱራት ሰብ ሓዳርን ነፍሰ ጾራትን ደቂ ኣንስትዮን ቤተ ሰብ ስዉኣትን ከም ዝርከብዎም ድማ እቲ ዜና ጠቒሱ።

 ስርዓት ህግደፍ ቅድሚ 10 ዓመታት ተፈጺሙ ዝበሎ ጥሕሰት ጸባጺቡ ኣብዚ እዋንዚ ምእሳሩ፡ ነቲ ማእሰርቲ ከም ምንጪ ኣታዊ ክጥቀመሉ ስለ ዝደለየ ምዃኑ እውን እቲ ሓጺር ጸብጻብ ተለቪዥን ኣሰና ኣመልኪቱ። እቲ ዜና ካልእ ምስዚ ዝዛመድ ኣብነት ንምጥቃስ፡ እቲ ስርዓት ቅድሚ ሕጂ ኣብ ጐደናታት ለሚንኩም ኢሉ ንዝኣሰሮም ድኻታት ገንዘብ ከፊልሎም ክፍትሑ ከም ዘገደደም ጠቒሱ።

ምስዚ ብዝዛመድ እቲ ጉጅለ፡ ቅድሚ ሕጂ፡ ልዕሊ ዕድመ ዝኾኑ፡ እሞ ድማ ካብ ወተሃደራዊ ኣሃዱታቱ ንዝሃደሙ መንእሰያት ስድራቤቶም 50 ሺሕ ናቕፋ ክኸፍሉ  የገድድ ከም ዝነበረ ዝፍለጥ ኮይኑ፡ ቅድሚ ሓደ ዓመት ኣብ ግዜ ውግእ ትግራይ ከኣ “ውላድኩም ኣይከተተን” ብዝብል ስድራቤቶም ክኣስርን ኣባይቶም ዓጽዩ ከከላብቶም ከም ዝጸንሐን ዝዝንጋዕ ኣይኮነን።

ዘጋርዲያን/THE GUARDIAN ዝተባህለት ዕለታዊ ጋዜጣ ዓብይ ብሪታንያ፡ ኣብ ሱዳን ካብ ዝነበሩ ኤርትራውያን ኣስታት 3500 ብህግደፍ ብሓይሊ ተወሲዶም፡ ዝተወሰኑ ካብኣቶም ከም ዝተኣስሩ ኣብ ናይ 7 ጉንበት 2023 ሕታማ ከሲሳ። እታ ጋዜጣ ከም ዘስፈረቶ፡ ካብዞም ብሓይሊ ዝተወስዱ ኤርትራውያን 95 ሽዑ ንሽዑ ኣብ ከተማ ተሰነይ ከም ዝተኣስሩን ካብኣቶም 9 ደቂ ኣንስትዮ ምዃነንን ነቲ ኩነታት ክከታተልዎ ዝጸንሑ ኤርትራውያን ነጠፍቲ ሰብኣዊ መሰል ብምጥቃስ  ጽሒፋ። ካብዞም ዝተኣስሩ ዝተወሰኑ ንህግደፍ ክቃወሙ ዝጸንሑ ምዃኖምን እቶም ዝተረፉ ግና ኣብ ምምሕዳር ህግደፍ ኣብ ውትሕድርና ኣገልጊሎም ዝተሰዱ ምዃኖም ተሓቢሩ።

እቶም ነቲ ኩነታት ዝተኸታተሉ ኣብ ሰብኣዊ መሰል ዝግደሱ ኤርትራውያን ካብ ከተማ ካርቱም ነታ ጋዜጣ ከም ዝገለጹላ፡ እቶም ስደተኛታት ካብቲ ተዓቚበምሉ ዝነበሩ መደበር ብኣውቶቡሳት ኣብ ዶብ ኤርትራን ሱዳናንን ናብ እትርከብ ኣፍደገ 13/ Gate 13 እትበሃል ቦታ  ከም ዝተወስዱን፡ ድሕሪኡ ብዘይድሌቶም ናብ ኤርትራ ከምርሑ ብሓይልታት ጸጥታ ኤርትራ ከም ዝተገደዱን ተፈሊጡ። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ኣብ ውግእ ካርቱም ኣብ ዝተፈላለዩ ከባብታት ናይታ ከተማ 9 ኤርትራውያን ከም ዝሞቱ ኣብታ ጋዜጣ ተጠቒሱ።

ሓደ ኣብ ውትህድርና ኤርትራ ዘገልገለ ሓዉ ተገዲዱ ናብ ኤርትራ ዝተወስዶ ኤርትራዊ፡ ነታ ጋዜጣ ከም ዝጠቐሰላ፡ ኣብ ኤርትራ ዘለዉ ስድራቤት ናይቲ ብሓይሊ ዝተወስደ ግዳይ፡ ኣብ ኣስመራ ሓቲቶም ደሃይ ስለ ዘይረኸቡ፡ ከቢድ ሻቕሎት ከም ዝሓደሮ ሓቢሩ። ካልእ ነቲ ኩነታት ብቐረባ ዝተኸታተለ ኤርትራዊ ብወገኑ፡ እዞም ተገዲዶም ምስተወስዱ ደሃዮም ጠፊኡ ዘሎ ግዳያት ንሓዋሩ ናይ ምጥፋእ ሓደጋ ከየጋጥሞ ዝሓደሮ ስግኣት ከም ዝጠቐሰላ እታ ጋዜጣ ኣስፊራ፡

ኣብ መደበር ስደተኛታት ዝነበሩ ሰራሕተኛታት ላዕለዋይ ኮሚሽ ጉዳይ ስደተኛታት፡ ነቶም ስደተኛታት ዝነበሮም ቀረብ ከም ዝተወደአ ነጊረምዎም ከም ዝነበሩን  እቲ ኩነታት ካብቲ ቦታ ክወጹ ከም ዘገደዶምን ሓደሓደ ካብቶም ስደተኛታት ሓቢሮም።

ብኻልእ ወገን ከኣ ካብ ካርቱም ናብ ደቡብ ሱዳን ክኸዱ ዝፈተኑ ኤርትራውያን፡ ኣብ ዶብ ናብ እትርከብ ከተማ ዋዩ ንምብጻሕ ጥራይ ብነፍሲ ወከፍ 410 ዶላር ክኸፍሉ ይግደዱ ከም ዘለዉ ተፈሊጡ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ናብ ኢትዮጵያ ክኣትዉ ኣብ ከተማ መተማ ዝበጽሑ ኤርትራውያን ካብኡ ከይቅጽሉ ብሓይልታት ጸጥታ ናይታ ሃገር ከም ዝተኸልከሉ  ይሕብሩ ኣለዉ።

ኣብ ከተማ ፖርትሱዳን መብዛሕቶም ደገፍቲ ናይቲ ብ2019 ዝተወገደ ስርዓት ፕረሲደንት ሱዳን ነበር ዑመር ኣልበሺር ምዃኖም ዝንገረሎም ሱዳናውያን፡ ብ4 ጉንበት 2023 ኣብታ ወደባዊ ከተማ ዝርከቡ  ልኡኽ ሕቡራት ሃገራት ኣብ ሱዳን ቮልከር ፐርዘስ ካብ ሱዳን ክወጽኡ ዝጽውዕ ሰላማዊ ሰልፊ ምክያዶም ተሓቢሩ። እቶም ልኡኽ ሕቡራት ሃገራት ኣብ ሱዳን፡ ድሕሪ ኣብ ካርቱም ኣብ መንጎ ክልቲኦም ጀነራላት ውግእ ምብርዑ ኣብ ከተማ ፖርትሱዳን ኮይኖም ኩነታት ዝከታተሉ ዘለዉ ምዃኖም ሱዳን ትሪቡን ጠቒሳ።

እቶም ካብ ክለብ ኣሉምኒ ተበግሶም ክሳብቲ እቶም ልኡኽ ዝነበርዎ ከባቢ ኮራል ሆቴል ዝበጽሑ ሰልፈኛታት፡ ኣንጻር ሕቡራት ሃገራት ጭረሖታት እናቃልሑ፡ ንኢድ ምእታው ሕቡራት ሃገራት ኣብ ጉዳይ ሱዳን ተቓውመኦም ኣስሚዖም። ምንጭታት ካብቲ ቦታ ንሱዳን ትሪቡን ከም ዝሓበርዎ፡ መብዛሕትኦም ተሳተፍቲ ናይቲ ሰልፊ ደገፍቲ ዑመር ኣልበሽር ኮይኖም፡ ኣካላት ባይቶ ዓሌትባይቶ  በጃን ናጻ ጉጅለታትን’ውን ከም ዝነብርዎም ጠቒሶም። ቅድሚ ሕጂ ኣብ ካርቱም ኣንጻርቲ ናይ 25 ሕዳር 2021 ዕልዋ ሰልፊ ዝወደቡ ኣካላት ከም ዝርከብዎ እውን ተሓቢሩ።

ብኣንጻርዚ ወሃቢ ቃል ዓሌት በጃ ሰይድ ኣቡ ኣምና፡ ኣብቲ ምኹናን ልኡኽ ሕቡራት ሃገራት ኢድ ከምዘየብሉ ብምጥቃስ ተቓውመኡ ከም ዘስመዐ ተገሊጹ። እንተኾነ ህላወ እቶም ልኡኽ  ኣብቲ ዞባ፡ ንፖለቲካዊ ተሳትፎ፡ ኣብ ውሱናት ወገናት ምድራቶም ከምዘይድግፍዎ፡ እቲ ወሃቢ ቃል  ሓቢሩ።

እዞም ልኡኽ ሕቡራት ሃገራት ኣብ ሱዳን ቮልከር ፐርዘስ ኣካልቲ ኢጋድን ሕብረት ኣፍሪቃን ዝርከብዎ ተበግሶ ኣብ ህልዊ ኩነታት ሱዳን ኮይኖም፡ ሓላፍነት ናይዚ ሰለስተኣዊ ተግሶ ድማ፡ ኣብ ፖለቲካዊ መስርሕ ሱዳናውያን ኩነታት ምጥጣሕ ጥራይ  ዝተደረ እዩ።

መዓልቲ ናጻ ፕረስ 3 ጉንበት ከም ዓንቀጽ 9 ኣብ ሰብኣዊ መሰል ኮይና  ካብ እትእወጅ ሎሚ ዘበን  መበል 30 ዓመት ምዃኑ ዝጠቐሰ ኤምባሲ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ኣብ ኤርትራ፡ ነዛ ዕለት ኣመልኪቱ ብፌስቡክ ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ፡ ብዛዕባ ኣገዳስነት ናይዛ ዕለት ሓጺር መብርሂ ሂቡ። ኣብቲ መብርሂኡ፡ “ነፍሲ ወከፍ ሰብ ሓሳባ ናይ ምግላጽ መሰል ኣለዎ” ምስ በለ፡ እዚ መሰል ዝኾነ ሰብ ብዘይዕንቅፋት ሓሳቡ ክገልጽ፡ ናይ ካለኦት ሓሳብ ክሰምዕን ዝኾነ ዓይነት መድያ ተጠቒሙ ሓበሬታ ክዝርግሕን መሰል ከም ዘለዎ ዘተቓልል እዩ ክብል ኣስፊሩ። ነቲ ኣጋጣሚ ጠጠቒሙ ድማ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ፡ ብጽሒት  ናጻ ፕረስ ብደረጃ ዓለም ክዓቢ ጻዕራ ከም ዝቕጽል ጠቒሱ።

ናይዛ ኣብኣ ብዝርከብ ኤምባሲ ኣሜሪካ መግለጺ ዝወጸላ ዘሎ ኤርትራ፡ ደረጃ ናጽነት ፕረስ ኣብ 2021፡ ኣብ ፖለቲካዊ መሰል 1 ነጥቢ ካብ 40፡ ኣብ ሲቪላዊ ናጽነት ድማ 1 ነጥቢ ካብ 60 ኮይኑ ተመዝጊቡ ኣሎ። ናይ 2022 ደረጀኣ እውን ዳርጋ ተመሳሳሊ ኮይኑ፡ ኣብ ፖለቲካዊ ናጽናት 1 ነጥቢ ካብ 40፡ ኣብ ሲቪላዊ መሰል ድማ 2 ካብ 60 ኮይኑ፡ ብድምር ክረኣይ እንከሎ ብቕደም ሰዓብ 2%ን 3% ኮይኑ፡  ዝሓመቐ ደረጃታት ተባሂሉ ዝሰፈር እዩ።

ኣብቲ ዘይተተግበረ ሕገ መንግስቲ ኤርትራ ብዛዕባ ናጽነት ፕረስ ዝሰፈረኳ እንተሎ፡ ብሰንኪ ምምሕዳር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ብፍላይ ካብ 2004 ኣብ ኣዝዩ ጥቡቕ ምቁጽጻር ወዲቑ ዘሎ ምዃኑ ነዚ ብዝምልከት ብደረጃ ዓለም ዝተገብሩ መጽናዕትታት የቃልዑ።

ማዕከን ዜና ቢቢሲ ብወገኑ ፡ “ዶብ ኣልቦ ሪፖርተራት” ዝተባህለ ትካል ተወኪሱ ከም ዝጠቐሶ፡ “ኤርትራ ኣብ ኣፍሪቃ ናይ ብሕቲ ፕረስ ዘየብላ ብሕታዊት ሃገር እያ” ብዝብል ይጠቕሳ። እዚ ትካል ዶብ ኣልቦ ሪፖርተራት፡ ኣብ ናይ 2021 መጽናዕቱ ኤርትራ ካብ ሰሜን ኮርያ እውን ብዝኸፈአ፡ “ኩለ-መዳያዊ ናጽነት ፕረስ ዝተሓረማ ሃገር” ከም ዝበላ ቢቢሲ ኣብዚ ሓድሽ ጸብጻቡ ኣዘኻኺሩ። ቢቢሲ ምስዚ ብምትሕሓዝ ኣብዚ እዋንዚ ካብ ወዳኢ፡ ብኤርትራውያን ናብ ውሽጢ ሃገር  ዝፍነዋ መዲያታት ብምጥቃስ፡ ነቲ ህዝቢ መማረጺ ይኾነኦ ከም ዘለዋ ኣስፊሩ።

ኣብ ውግእ ተጸሚዶም ዘለዉ ሱዳናውያን ጀነራላት፡ ካብ 4 ክሳብ 11 ጉንበት 2023 ዝጸንሕ ናይ 7 መዓልታት ሰብኣዊ ምቁራጽ ተኹሲ ከካይዱን ንቀጻሊ ሰላማዊ መፍትሒ ዝዛተዩ ወከልቶም ክልእኩን ከም ዝተሰማምዑ ተገሊጹ። ነዚ ዝገለጹ ናይ ደቡብ ሱዳን ሚኒስተር ወጻኢ ጉዳይ ብ2 ጉንበት 2023 ኣብ ዘውጽእዎ መግለጺ እዮም። እቶም ሚኒስተር እቲ ስምምዕ፡ ፕረሲደንት ሳልቫኬር ምስ ኣዘዚ ሰራዊት ሱዳን ጀነራል ኣልቡርሃንን ኣዛዚ ተወርዋሪ ረዳኢ ሓይሊ ጀነራል መሓመድ ሓምዳንን ብተናጸል ብተለፎን ድሕሪ ዘካየድዎ ዘተ ዝተበጽሐ ምዃኑ ጠቒሶም።

እቶም ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተር ደቡብ ሱዳን፡ ፕረሲደንት ሳልቫከር ክልቲኦም ኣዘዝቲ ውግእ ኣህዲኦም ናብቲ ቀጻሊ ሰላም ዘምጽእ ዘተ ዝሳተፉ ወከልቶም ክስይሙ ኣትሪሮም ከም ዝጸውዑ ኣብቲ መግለጺኦም ኣስፊሮም። ምስዚ ኣተሓሒዞም ድማ፡ ክልቲኦም ጀነራላት፡ ኣብቲ 7 መዓልታት ዝጸንሕ ግዝያዊ ተኹሲ ጠጠው ምባል ወከልቶም ናብ ዘተ ንምልኣኽን ቅሩብነት ከም ዘርኣዩ ኣፍሊጦም።

እቲ መግለጺ እዚ ዝሕሰብ ዘሎ ዘተ ብኣላይነት ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ሳዑዲ ዓረብያን ዝካየድ ኮይኑ፡ ፕረሲደንት ደቡብ ሱዳን ክልቲኦም ኣብ ውግእ ተጸሚዶም ዘለዉ ወገናት ብዛዕባ ቀጻሊ ምቁራጽ ተኹሲ ንክሓስቡ ኣዘኻኺሮም። ንኹሎም እቶም ኣብ ሱዳን ዘተ ክካየድ ክጽውዑ ዝጸንሑ ወገናት ድማ ኣመስጊኖም።

ሱዳን ትሪቡን ብወገና ዲፕሎማሲያዊ ምንጭታት ብምጥቃስ፡ እቲ ብመሪሕነት ኢጋድ ኣብ ጁባ ክካየድ ተሓሲቡ ዝነበረ  ዘተ፡ ብኣላይነት ኣሜሪካን ሱዕድያን ኣብ ሓጺር ግዜ ኣብ ሳዑድ ዓረቢያ ከም ዝጅመር ኣስፊራ።

ሱዳናዊ መራሒ ናይቲ ደሞክራሲ ዝድግፍ ጥምረት ሓይልታት ናጽነትን ለውጥን፡ ያሲር ዓርማን ብወገኖም፡ ኣብ ናይ ትዊተር ሕሳቦም ኣብ ዘስፈርዎ መልእኽቲ፡ እቶም ዝዋግኡ ዘለዉ ጀነራላት ናብ ሰላም ምምርሖም ዝድገፍ ምዃኑ ገሊጾም። ኣተሓሒዞም ድማ ኣብቲ ውግእ ዘይካየደሉ ከባቢ ዝርከቡ ሱዳናውያን ክልቲኦም ወገናት ናብ ዘተ ንክቐርቡ ንምድፋእ ሰፋሕቲ ሰልፍታት ከካይዱ ጸዊዖም።

ፈጻሚ ሽማግለ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ብ26 ማዝያ 2023 ብዛዕባ ህልዊ ኩነታት ሱዳን ኣብ ዘካየዶ ህጹጽ ኣኼባ፡ “ኣብ ውግእ ኣትዮም ዘልዉ ሱዳናውያን ወገናት፡ ብህጹጽ ውግእ ጠጠው ኣቢሎም፡ ጉዳዮም ብሰላማዊ ፖለቲካዊ ዘተ ንክፈትሑን ኣብታ ሃገር ተኾሊፉ ዘሎ ናብ ሲቪላዊ ምምሕዳር ናይ ምስጋር መስርሕ ክቕጽልዎን፡ ብውድብ ሕቡራት ሃገራት፡ ሕብረት ኤውሮጳ፡ ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ኢጋድ፡ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ዝተፈላለያ ሃገራትን ግዜ ከይበልዑ ናብ ዙርያ ጠረጴዛ ክቐርቡ ንዝቐረበ መጸዋዕታ ንድግፍ”  ከም ዝበል ዝዝከር እዩ።

ክፋል ምስሊ ናይታ ህዝቢ ገዲፍዋ ዝወጽእ ዘሎ ከተማ ካርቱም

ኤርትራውያን ብሓፈሻ ኣብ ሱዳን፡ ብፍላይ ድማ ነበርቲ ከተማ ካርቱም ኣብ ኣዝዩ ኣጸጋሚ ማሕበራውን ቁጠባውን ናይ ህልውና ጸገማት ወዲቖም ከም ዘለዉ ዝተፈላለዩ ምንጭታት ካብቲ ቦታ ኣፍሊጦም። እዞም ኤርትራውያን ኣብ ካርቱም ብሰንኪ ውግእን ስእነት ኩሉ ቀረባትን ምቕጻል ኣጸጋሚ ኣብ ዝኾነሉ፡ ብሓፈሻ ናብ ኩሉ ኩርነዓት፡ ብፍላይ ድማ ናብ ኢትዮጵያን ደቡብ ሱዳንን ክወጹ ይፍትኑ ከም ዘለዉ ተፈሊጡ።

ካብቲ ኣብ ጉዕዞ ዘጋጥሞም ዘሎ ጸገማት፡ እቲ ጸጥታዊ ድሕንነቶም ብዓይኡ ኮይኑ፡ ናይ መጐዓዝያ ዘጸግም ክኸውን እንከሎ፡ እቲ ዝርካቡ ድማ ወጻኢኡ ብብዙሕ ዕጽፍታት ምውሳኹ እቶም ምንጭታት ሓቢሮም። እቶም ምንጭታት ከም ኣብነት ከም ዝጠቕስዎ፡ ካብቲ ዝነበሮ ዳርጋ ብሚእቲ ዕጽፊ ወሲኹ፡ ካብ ካርቱም ናብ ገዳርፍ ክሳብ 120 ሺሕ ጅኔ፡  ናብ ከሰላ 170 ሺሕ ጅኔ፡ ናብ ዶብ ኤርትራ  ክሳብ 200 ሺሕ ጅኔ ከምኡ እውን  ናብ ዶብ ኢትዮጵያ ክሳብ 200 ሺሕ ጅኔ ከም ዝበጽሐ ሓቢሮም።

ኤርትራውያን ካብ ካርቱም ከሰላ ምስ በጽሑ፡ ኣብኡ ክነብሩ እንተደልዮም ከምዘይፍቀደሎምን ብዘይድሌቶም ናብ ኤርትራ ክኸዱ ከም ዝግደዱን እቲ ሓበሬት የረድእ። ናይ ስደተኛ መንነት ወረቐት ዘለዎም  ከይተረፉ፡ ናብ ኤርትራ ክኸዱ ከም ዝግደዱን ነዚ ዝከታተላ ዘይመንግስታዊ ትካላት ኣብቲ ቦታ ከም ዘየለዋን እቲ ሓበሬታ ብተወሳኺ ጠቒሱ። ካብዚ ተገዲድካ ናብ ኤርትራ ምዃድ እሞ ኣደዳ ማእሰርቲ ምዃኑ ክሃድሙ ካብ ዝፈተኑ እሞ ዝተጐድኡ ሓያሎ ኤርትራውያን መንእሰያት ከም ዘለዉ’ውን ተፈሊጡ’ሎ። ጌና ናብ ኤርትራ ከም ዝውሰዱ ዝፈለጡ ኣቐዲሞም ካብቲ ዝነበርዎ ቦታ ብሓይሊ ፈንጺጎም  ዝስወሩ ከም ዘለዉ ከኣ ተሓቢሩ። እቲ  ዘጋጥሞም ዘሎ ጸገማት ብቐንዱ ናይ ኣባላት ጸጥታ ህግደፍ ተጽዕኖን ውዲትን ምዃኑ ነቲ ኩነታት ብደቂቕ ዝተኸታተልዎ ኣካላት የቃልዑ።

በቲ ካልእ ወገን ድማ ብወገን መተማ ናብ ኢትዮጵያ ዝኣትዉ ብዙሓት ኤርትራውያን ኣለዉ። እቶም ምስኣቶም ዝኣተዉ ኢትዮጵያውያን ናብ ዝደለይዎ ከባቢ ክኸዱ ክፍቀደሎም እንከሎ፡ ነቶም ኤርትራውያን ግና  ብትርሪ ከም ዝቆጻጸርዎምን ምናልባት እውን ናብ መደበር ስደተኛ ከእትውዎም መደባት ከይህልዎም ይግመት። ንወገን ደቡብ ሱዳን ዝወጹ ኤርትራውያን እውን ተመሳሳሊ ጸገማት ከም ዘጋጥሞም ይንገር ኣሎ።

ኣብ ኢትዮጵያ “ናይ ጸጥታን ደሕንነትን ናይ ሓባር ሓይሊ ዕማም”፡ ዝተባህለ መንግስታዊ ኣካል፡ 47 ብምስጢር ተወዲቦም፡ ኣብ ክልል ኣምሓራ ኣንጻር ሕገመንግስቲ ክንቀሳቐሱ ጸኒሖም ንዝበሎም  ብተግባራት ምፍጣር ራዕዲ/terrorism  ከም ዝኸሰሰ፡ ናይታ ሃገር መንግስታዊ ማዕከናት ዜና ብ30 ማዝያ 2023 ኣፍሊጠን።

እቲ ሓይሊ ዕማም፡ እቶም ዝኸሰሶም ክልላዊ መንግስቲ ከፍርስሉ ሓሲቦም ዝነበሩ፡ ዝተፈላለዩ ኣጽዋርን፡ ላፕቶፕ ኮምፒተራትን ሰነዳትን ከም ዝሓዘ እውን ጠቒሱ። ኣተሓሒዙ ድማ ኣብ ውሽጥን ኣብ ወጻእን ምስጢራዊ ስርርዕ ዘርጊሖም ናይቲ ክልል ሓለፍቲ ብምቕታል ስልጣን ናይ ምቁጽጻር ዕላማ ከም ዝነበሮም ከሲሱ። እቲ ሓይሊ ዕማም ብዘውጸኦ መግለጺ መሰረት፡ ናይቲ ምስጢራዊ ስርርዕ ኣወሃሃዲ፡ ኢንተልጀንስ፡ ወተሃደራዊ ንጥፈት፡ ፋይናንስን መዲያን ዶ/ር ወንድወሰን ኣሰፋ ከም ዝበሃልን ኣብ ወጻኢ ምስ ዘለዉ 16 ሕሉፋት ጸበብቲ ተወለድቲ ኣምሓራ ርክብ ከም ዝጸንሖ ጠቒሱ።

ምስዚ ብዝተተሓሓዘ እዚ ናይ ምስጢር ስርርዕ ኣብ ክልል ኣምሓራ ብህዝቢ ተመሪጾም ኣብ ዝተፈላለዩ መንግስታዊ ጽፍሒ ሓላፍነት የገልግሉ ንዘለዉ 450 ሰባት ኣወጊዶም ብናታቶም ሰባት ናይ ምትካእ መደብ ከም ዝነበሮም ሓቢሩ፡ ካብ ወጻኢ ናብ ኢትዮጵያ ዝኣቱ ገንዘቦም ብኸመይ ይመሓድርዎ ከም ዝነበሩ ድማ ካብ መርመራ ብዝበጻሕኩዎ ብዝብል ኣስፊሩ።

ድሕሪ ምውጻእ እቲ መግለጺ ዝተፈላለዩ ወገናት፡ ናይቲ መንግስቲ ክሲ ኣብ ዓውዲ ፖለቲካ ከም ዝተሳዕረ ዘመልክት እምበር፡ ሓቅነት ዘለዎ ኣይኮነን ይብልዎ ኣለዉ።

ፈጻሚ ሽማግለ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ብ26 ሚያዝያ 2023 ህጹጽ ኣኼባ ብምጽዋዕ፡ ብዛዕባ ህልዊ ኩነታት ሱዳን ሰፊሕ ዳህሳስ ኣካይዱ። ድሕሪቲ ዳህሳሱ መፍትሒ ዝበሎም ነጥብታት መሰረት ብምግባር ናብ ዝምልከቶም ኣካላት መጸዋዕታ ከቕርብ እንከሎ፡ ነቲ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) ብ20 ሚያዝያ 2023 ዘውጸኦ ጋዜጣዊ መግለጺ ብምድጋፍ ምዃኑ ኣንጺሩ። 

ኣኼባ ኣብ ዳህሳሱ፡ ህዝቢ ሱዳን ብነዊሕ ዝተሓላለኸ ታሪኽ ዝሓለፈ፡ ብፍላይ ኣብ ትሕቲ ፕረሲደንት ሱዳን ነበር ጀነራል ዑመር ሓሰን ኣልበሺር ዝምራሕ መንግስቲ ንሰላሳ ዓመታት፡ ምስዚ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ትሕቲ ህግደፍ ዝሓልፎ ዘሎ ዝመሳሰል መሪር ህይወት ዘሕለፈ ምዃኑ መዚኑ። እንተኾነ ህዝቢ ሱዳን፡ ነዚ ወጽዓ ሓንጐፋይ ኢሉ ዘይተቐበለ ተባዕ ህዝቢ ስለ ዝኾነ፡ ተኸታታሊ ቃልሲ ኣካይዱ፡ ብ2019 ንስርዓት ዑመር  ሓሰን ኣልበሽር ምውጋዱ ተስፋ ዝህብ ከም ዝነበረ ዘኪሩ።

ህዝቢ ሱዳን ምምሕዳር ዑመር ሓሰን ኣልበሺር ንምውጋድ ኣብ ዘካየዶ መሪር ቃልሲ፡ ናይ ሰራዊት ሱዳን ዝተወሰነ ምትሕብባር ምርካቡ ዝተገንዘበ ኣኼባ ፈጻሚ ሽማግለ፡ ድሕሪ ውድቀት ዑመር ኣልበሺር ህዝቢ ሱዳን ናብ ብህዝቢ ዝተመርጸ ሕገመንግስታዊ ምምሕዳር ዘብጽሕ መሰጋገሪ ስርዓት ንምፍጣር ኣብ ዘካየዶ ቃልሲ’ውን ክቡር ዋጋ ዝኸፈለ ምኻኑ ኣስተብሂሉ፡፡ ይኹን’ምበር ኣብቲ መስርሕ ብጀነራል ዓብዱል ፈታሕ ኣልቡርሃን ዝምራሕ ሃገራዊ ሰራዊትን ብጀነራል መሓመድ ሓምዳን ደጋሎ ዝምራሕ  ተወርዋሪ ረዳት ሓይልን ከም ነብሶም ዝኸኣሉ ክልተ ተጻረርቲ ወተሃደራዊ ኣካላት ኮይኖም ምስታፎም ሓደ ካብቲ ሎሚ ተፈጢሩ ናብ ዘሎ ውግእ ዘምርሐ ምንባሩ ገምጊሙ።

ምስዚ ብምትሕሓዝ፡ ናብ ሲቪላዊ ምምሕዳር ንምስግጋር ዝተገብረ መስርሕ፡ ህላወ ክልተ ወተሃደራዊ ክንፍታት ኣጸጋሚ ስለ ዝነበረ፡ ንክተሓናፈጹኳ ስምምዕ እንተነበረ፡ “ድሕሪ ምትሕንፋጽከ መን ይምራሓዮ?” ዝብል ፍልልይ ናብቲ ተጋሂዱ ዘሎ ውግእ ከም ዘብጸሐ ኣኼባ ፈጻሚ ሽማግለ ተገንዚቡ።

ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ እቲ ብዓብይኡ ንህዝቢ ሱዳን ውሑስ ሰላምን ዲሞክራስን ከምጸኣሉ፡ ኣብ ምርግጋእ ዞባና ድማ ኣበርክቶ ክህልዎ ተስፋ ዝተነብረሉን ህዝቢ ሱዳን ክቡር ዋጋ ዝኸፈለሉን መስርሕ ተኾሊፉ ኣብዚ ንዕዘቦ ዘለና ዕንወት ምውዳቑ ሓዘን ከም ዝስመዖ ብምርዳእ ነዚ ዝስዕብ መጸዋዕታ ኣቕሪቡ።

ኣብ ደማዊ ውግእ ኣትዮም ዘለዉ ሱዳናውያን ወተሃደራዊ ወገናት፡ ብህጹጽ ውግእ ጠጠው ኣቢሎም፡ ጉዳዮም ብሰላማዊ ፖለቲካዊ ዘተ ንክፈትሑን እቲ ተኾሊፉ ዘሎ ናብ ሲቪላዊ ምምሕዳር ናይ ምስጋር መስርሕ ክቕጽልዎን፥ ውድብ ሕቡራት ሃገራት፡ ሕብረት ኤውሮጳ፡ ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ኢጋድ፡ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካን ዝተፈላለያ ሃገራትን ክልቲኦም ወገናት ውግእ ጠጠው ኣቢሎም፡ ግዜ ከይበልዑ ናብ ዙርያ ጠረጴዛ ክቐርቡ ንዘቕርበኦ መጸዋዕታ ዘለዎ ደገፍ ገሊጹ።

ኣብ ልዕሊቲ ውግእ ዝካየደሉ ዘሎ ከባብታት ዝነብር ህዝቢ ሱዳን፡ ኤርትራውያንን ዜጋታት ዝተፈላለያ ሃገራትን ካብቲ ብሰንኪ ውግእ ገጢምዎም ዘሎ ወጥሪ ዝወጽሉን መሰረታዊ ሰብኣዊ ረዲኤትን ኣገልግሎትን ዝረኽብሉን ኩነታት ንክፍጠር ጸዊዑ።

ናይ ቀረባን ርሑቕን መንግስታትን ኣህጉራውያን ትካላትን፡ ኣብ ሱዳን ውግእ ጠጠው ኢሉ ናብ ሰላማዊ መፍትሒ ክኣትዉ ተጽዕኖአን ከሕይላ ደኣ’ምበር፡ ንረብሐአን ክብላ ነቲ ውግእን ሳዕቤናቱን ዘጋድድ ኢድ ምትእትታው ከይገብራ ተማሕጺኑ።

ኣብ ከምዚ ዝበለ ኩነታት  ኣብ ሃገር ሱዳን ዝርከቡ ኤርትራውያን ስደተኛታት ናብ ሓደጋ ከይወድቁን ድሕነቶምን መሰላቶምን ክሕሎን ኣብ ልዕሊ ምጽዋዕ፡ ሰርዓት ኢሳያስ ነቲ ኩነታት መዝሚዙ ኣብ ኢዱ ዝወደቑ ኤርትራውያን ካብ ምእሳርን ምዕስካርን ንድሕሪት ስለ ዘይብል፡ ኤርትራውያን ነበርቲ ሱዳን ነዚ ሓደጋ ኣብ ግምት ከእትዉ ኣዘኻኺሩ።

ፈጻሚ ሽማግለ ሰዲህኤ፡ ኣብ መወዳእታ፡ ህዝቢ ሱዳን ሓውን ጐረቤትን ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ኩሉ መስርሕ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ንዝነበሮ ልግስን ኣበርክቶን ግቡእ ክብሪ ከም ዝህብ ኣረጋጊጹ። ነዚ ኣብ ግምት ብምእታው ድማ፡ ምእንቲ ራህዋኡን መሰሉን ኣብ ዝገብሮ ቃልሲ ኣብ ጐድኑ ከም ዝስለፍ ኣረጋጊጹ።

27 ሚያዝያ 2023