http://ascenteq.com/project/epdp

ኮሚተ ሰላምን ጸጥታን ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ብዛዕባ ኩነታት ሱዳን እናዘተየ

ሱዳን ዝተወንዘፈ ናይ ሕብረት ኣፍሪቃ ኣባልነታ ክምለሰላ ከም እትደሊ፡ ናይታ ሃገር ሚኒስተሪ ወጻኢ ጉዳያት ብ5 ለካቲት 2023 ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ ሓቢሩ።  ሱዳን ኣባልነታ ዝተወንዘፈ፡ ኣብ ወርሒ ጥቅምቲ 2021 ኣብ ልዕሊቲ ብሲቪል ዝምራሕ መሰጋገሪ መንግስቲ ወተሃደራዊ ዕልዋ ብምክያዱ እዩ።

ናይ ሕብረት ኣፍሪቃ ኮሚተ ሰላምን ጸጥታን ኣብ ልዕሊ ሱዳን ናይ ምውንዛፍ ስጉምቲ ዝወሰደ ድሕሪቲ ብመሪሕነት ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃን፡ ድሕሪ ምውጋድ መንግስቲ ፕረሲደንት ዑመር ኣልበሽር ንካለኣይ ግዜ ዝተኻየደ ዕልዋ መንግስቲ እዩ። እቲ  ናይ ሱዳን ካብ ንጥፈታት ሕብረት ኣፍሪቃ ምውንዛፍ፡ ክሳብ ኣብታ ሃገር ሲቪላዊ መንግስቲ ዝምስረት ዝቕጽል ምንባሩ እቲ ሕብረት ክገልጾ ዝጸንሐ እዩ።

ዋላኳ ኣብ ሱዳን እቲ ወተሃደራዊ ምምሕዳር ቀጻሊ እንተሎ፡ እቲ መንግስቲ ካብ ዝሓለፈ ወርሒ ጥቅምቲ 2022 ጀሚሩ፡ ኢብራሂም ጃብር ንዝተባህሉ ኣባል መሪሕነቱ ናብተን ኣባል ኮሚተ ሰላምን ጸጥታን ሕብረት ኣፍሪቃ ዝኾና ሃገራት ኣዋፊሩ፡ ኣባልነት ሱዳን ናብ ንቡር ንክምለስ ከረድኡ ክንቀሳቐሱ ከም ዝጸንሑ እቲ ዜና ሓቢሩ።

ካብ ናይ ሱዳን ወጻኢ ጉዳያት ሚኒስትሪ፡ ደፍዓላ ኣልሓጅ ብወገኖም፡ ኣብዚ ቅንያት፡ ኣዲስ ኣበባ ኣብ ዝርከብ ቤት ጽሕፈት ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ምስ ኣባላት ኮሚተ ሰላምን ጸጥታን ናይቲ ሕብረት ብዛዕባ ሱዳን ካብ ምውንዛፍ ንጥፈታታ  እትወጸሉ ክዝትዩ ከም ዝቐነዩ ተፈሊጡ’ሎ።

ናይ ሃገራት ናይ ብልሽውና ደረጃታት ዝከታተል corruption perception ዝተባህለ ኣካል ኣብ ዝገበሮ ናይ 2022 መጽናዕቲ: ኤርትራ ሓንቲ ካብተን ቀዳሞት ብዝለዓለ ደረጃ ብልሽውና ዝረኣየለን 20 ሃገራት ምዃና ሓቢሩ። ናይ ሃገራት ደረጃ ብልሽውና ንምውጻእ፡ ካብ ሓደ ክሳብ ሚእቲ ነጥቢ ዝወሃበን ኮይኑ፡ እተን ሚእቲ ዝወሃበን እተን ብልሽውና ዘይረኣየለን ሃገራት ኮይነን፡ ዜሮን ናብ ዜሮ ዝቐረበን ነጥቢ ዝረኽባ ድማ ምጥፍፋእ ብዝለዓለ ደረጃ ዝሳዕረረለን እየ።  

በዚ መሰረት ኣብ ናይ 2022 መጽናዕቲ ደንማርክ  90% ብምርካብ ቀዳመይቲ ብልሽውና ብዝተሓተ ደረጃ ዘይረኣየላ ሃገር ክትከውን እንከላ፡ ፊንላንድን ነውዘላንድን ድማ ነፍሲ ወከፈን  87%፡  ብምርካብ 2ይ ደረጃ ሒዘን ተመዝጊበን። ኖርወይ፡ ሲንጋፖር፡ ሽወደን፡ ስዊዘርላንድ፡ ኔዘርላንድ፡ ጀርመን ኣየርናድን ድማ ካብተን ቀዳሞት 10 ዝወሓደ ብልሽውና ዝረኣየለን ኮይነን ተጠቒሰን።

ኤርትራ 22% ብምርካብ  ማዕረ ሱዳን ካብተን 20 ቀዳሞት ዝለዓለ ብልሽውና ዝረኣየን ሃገራት ኮይና፡ ካብተን 180 ሃገራት ኣብ መበል 162 ተሰሪዓ። ምስ ናይ 2021 ክወዳደር እንከሎ ኤርትራ ብሓደ ደረጃ ከም ዝንቆልቆለት ኣብቲ መጽናዕቲ ሰፊሩ። ሶማሊያ 12% ብምርካብ ካብተን ኣብቲ መጽናዕቲ ዝኣተዋ 180 ሃገራት ዝለዓለ ብልሽውና ዝረኣየላ ሃገር ኮይና። ሶርያን ደቡብ ሱዳንን ድማ ነፍሲ ወከፈን 13% ብምርካብ 2ይትን 3ይትን ኣደዳ ብልሽውናዝኾና ሃገራት ኮይነን ኣብቲ ሰንጠረዥ ሰፊረን። ኣብ ርእሲዚ፡ ቬንዝዋላ፡ የመን ሊቢያ፡ ሰሜን ኮርያ፡ ሃይትን ኢኳቶሪኣል ጊኒን ኣካል እተን ቀዳሞት ብብልሽውና ዝተጠቕዓ 10 ሃገራት እየን።

እቲ ነዚ መጽናዕቲ ዘካየደ ኣካል ከም ዝሓበሮ፡ ማእከላይ መዕቀኒ ካብ ሚእቲ 43 ነጥቢ ምርካብ እዩ። በቲ መጽናዕቲ መሰረት ዝያዳ ክልተ ሲሶ ካብተን 180 ሃገራት ትሕቲ 50% ዝረኸባ እየን። ኤርትራ እትርከበን 26 ሃገራት ድማ ካብቲ ማእከላይ መዕቀኒ 43% ንታሕቲ ዝረኸባ ኮይነን ከም ዝተመዝገባ ተሓቢሩ። ኢትዮጵያ ድማ 38% ረኺባ፡ ኣብ መበል 94 ተሰሪዓ ትርከብ።

ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ብ3 ለካቲት 2023 ምስ ኣባላት ኮሚተ ስምምዕ ሰላም፡ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን  ክልል ትግራይን ኣብ ደቡብ ክልል ኢትዮጵያ፡ ሃላላ ኣብ ዝተባህለ መዘናግዒ ቦታ ብኣካል ተራኺቦም ከም ዝተዛተዩ ማዕከን ዜና ቢቢሲ ሓቢራ።

ኣብቲ ዘተ፡ ክሳብ ሕጂ ኣብ ኣፈጻጽማ  ስምምዕ  ደቡብ ኣፍሪቃን ኬንያን፡ ዝተተግበሩን ዘይተተግበሩን  ስራሕቲ ክግምግሙ እንከለው፡ ኣብ መጻኢ ንዝካየዱ ዕማማት ኣመልኪቶም'ውን ደማ  ከም ዝተዘራረቡ እቲ ካብ ቢቢሲ ዝተረኽበ ሓበሬታ  ኣመልኪቱ። ኣብቲ ርክብ ብወገን ትግራይ ኣቶ ጌታቸው ረዳ፡ ሌተናል ጀነራል ጻድቃን ገ/ትንሳኤ፡ ሌተናል ጀነራል ታደሰ ወረደን ኣንበሳደር ወንድሙ ኣሳምነውን ዘለዉዎም ተረኺቦም።

ብወገን ፈደራላዊ ሪፑብሊክ መንግስቲ ኢትዮጵያ ድማ፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ዶር ኣብይ ኣሕመድ ዝመርሖም፡ ምክትል ቀዳማይ ምኒስተር ኣቶ ደመቀ መኮነን፡ ሓላቓ ስታፍ ሰራዊት ኢትዮጵያ ፊልድ ማርሻን ብርሃኑ ጁላ፡  ኣማኻሪ ጸጥታ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣንበሳደር ሬድዋን ሑሴንን ሚኒስተር ምክልኻል ዶ/ር ኣብረሃም በላይን ዝርከብዎም ላዕለዎት ሓለፍቲ ተሳቲፎም።

ኣቶ ጌታቸው ረዳ ብዛዓብቲ ርክብ ተሓቲቱ ኣብ ዝሃቦ መብርሂ፡ እቲ ርክብ ከም ዝተኻየደ ኣረጋጊጹ፡ ዕላምኡ ድማ ብመሰረት እቲ ተበጺሑ ዘሎ ስምምዕ ዝተተግበረን ዘይተተግበረን ምድህሳስ ኮይኑ፡ እቲ ዘይተተግብረ ዝትግበረሉ ኣቕጣጫ ንምቕማጥ ምንባሩ ጠቒሱ ኣውንታዊ ምንባሩ ሓቢሩ። ኣቶ ጌታቸው ኣተሓሒዙ ብወገን ህዝቢ ትግራይ ድሕሪ ሕጂ ናብ ውግእ ናይ ምምላስ ድሌት ከም ዘየለ ጠቒሱ፡ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ መንጎ ክልቲኦም ወገናት ምትእምማን ይዓቢ ከምዘሎ’ውን ሓቢሩ።

ካብ ማሕበራዊ መራኸቢ ዝተወስደ ምስሊ

ሶማልያዊ ኣማኻሪ ሓሰን ሼኽ ዓሊ፡ ምስ ድምጺ ኣሜሪካ ፕሮግራም እንግሊዘኛ ኣብ ዝገበርዎ ቃለ መሓትት፡ ሃገሮም  ኣብ ዝሓለፈ ሰሙናት ናብ ኤርትራን ኡጋንዳን ነፍሲ ወከፈን 3 ሺሕ ከምኡ ድማ 6 ሺሕ ናብ ኢትዮጵያን ግብጽን ብድምር 12 ሺሕ  መንእሰያት ንወተሃደራዊ ታዕሊም ምልኣኻ ምሕባሮም ድምጺ ኣሜሪካ ሓቢራ። ብመሰረት ቃለ መጠይቕ ናይቶም ኣማኻሪ፡ እቲ ትልሚ ኣካል ናይቲ ክሳብ መወዳእታ 2023 ኣብ ዘሎ ግዜ 15 ሺሕ ሶማላውያን ወተሃደራት ናይ ምስልጣን መደቦም እዩ።

ኣብ ሶማሊያ ዘለዉ ናይ ፖለቲካ ክኢላታትን ሓድሽ ሓሳብ ኣመንጨውትን ብወገኖም ከም ዝገልጽዎ፡ እዚ ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራት ወተሃደራት ናይ ምስልጣን መደብዚ፡ ኣብ ሶማሊያ ዘሎ ሓላው ሰላም ሕብረት ኣፍሪቃ ኣብ ወርሒ ታሕሳስ 2024 ክወጽእ እንከሎ 24 ሺሕ ወተሃደራት ኣዳሊኻ  ጸጥታዊ ሓላፍነት ንምርካብ ናይ ዝካየድ ምቅርራብ ኣካል እዩ። እንተኾነ እዚ ተታሒዙ ዘሎ መደብ  ዝተጋነነ እዩ ዝብል ስግኣት  ኣለዎም።

እቶም ኣማኻሪ ሓሰን ሼኽ ዓሊ፡  ካብቶም ካብ 2019 ናብ ኤርትራ ዝተላእኩ መንእሰያት ኩሎም ከይተመልሱ፡ ስለምንታይ ካለኦት ናብ ኤርትራ ምስዳድ ንዝብል እዚ ናይ ሎሚ መደብ ኣብ ግሉጽነት ዝተሰረተ እዩ ብዝብል ከም ዝመለስዎ ተሓቢሩ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ ኣብ ርእሲቶም 3ሺሕ መንእሰያት  ሶማላውያን፡ ካለኦት ካብ 30 ዘይውሕዱ  ኣባላት ፖሊስ ንዝለዓል ስልጠና ናብ ኢትዮጵያ ተላኢኾም ኣለዉ።

ብኻልእ ወገን ድማ መራሕቲ ናይተን ምስ ሶማልያ ዝዳወባን ናብታ ሃገር ሰራዊተን ዝለኣኻን ሃገራት፡ ኢትዮጵያ፡ ኬንያን ጅቡትን ብ1 ለካቲት 2023 ኣብ ዋና ከተማ ሶማሊያ መቃድሾ ኣኼባ ኣካይዶም። ዕላማ ናይቲ ኣኼባ ኣብቲ ሶማሊያ ኣንጻር ኣልሸባብ ተካይዶ ዘላን ክሳብ መወዳእታ 2023 ክውደኦ እየ ኢላ መደብ ዝሓዘትሉን ውግእ  ዝተሓባበርሉ መንገዲ ንምድህሳስ ምዃኑ ናይተን ሃገራት ማዕከናት ዜና ገሊጸን። እዚ ድማ ቀርኒ ኣፍሪቃ  ኣብ ወጥሪ ከም ዘሎ ዘመልክት እዩ።

ሓደ ሱዳናዊ ኣብቲ ምስ ኢትዮጵያ ዘራኽብ ዶብ፡ ሓደ ቻይናዊ ድማ ካብ ከተማ ኣዲስ ኣበባ ንወገን ሰሜናዊ ምዕራብ 160 ኪሎሜተር  ርሒቓ  ናብ ባህርዳር ኣብ ዝወስድ ዋና መንገዲ እትርከብ ከተማ ደብረ ጉራቻ ብ31 ጥሪ 2023  ብዕጡቓት ከም ዝተቐትሉ ተሓቢሩ።

ማዕከን ዜና ሱዳን ትሪቡን ከም ዝሓበረቶ እቲ ከራር መሓመድ ሙሳ ዝተባህለ ሱዳናዊ ጓሳ በሳንዳ ኣብ ዝተባህለ ናብ ግዝኣት  ሱዳን 2 ኪሎሜተር ንውሽጢ ኣቲኻ ኣብ ዝርከብ ፍሉይ ቦታ ከብቱ ክሰርቁ ዝመጹ ክከላኸል እንከሎ  ብዕጡቓት ፋኖ ኣምሓራ ከም ዝተቐትለ ጠቒሳ

እቲ ዜና ብምትሕሓዝ  ነቲ ኣብ ዶባት ዘሎ ጸገም ብስምምዕ ንምፍታሕ  ኣብ ኣዲስ ኣበባን ካርቱምንኳ ፈተነታት ዝካየድ እንተኾነ፡ ኣብቲ ኣልፋሽቃ ዝበሃል ከባቢ ግና ከብቲ ንምስራቕ ብፋኖ ዝግበር ፈተነታት ቃጻሊ ምህላዉ ኣስፊሩ። ድሕሪቲ ቅትለት ነቲ ኩነታት ንምዕጋት ሻምበል መሓመድ ኣልሓሰን ብዝተባህለ ኣዛዚ ዝምራሕ ናይ ሱዳን ፖሊስ ከም ዝተዋፈረን ብዛዕባቲ ቅትለት ናብ ኢትዮጵያ ዝቐርብ ናይ ገበን ፋይል ከም ዝተኸፍተን እቲ ዜና ብተወሳኺ ሕቢሩ።

ድሕርቲ ዘጋጠመ ቅትለት ናይቲ ከባቢ ሓላፊ ባህላዊ ምምሕዳር ዓሌት በኒዓምር፡ መሓመድ ሓሰን ሓጅ ኣጋ ናይቲ ከባቢ መንግስታዊ ምምሕዳር እኹል ቀወምቲ ሓይልታት ጸጥታ ንክምድብ ጸዊዑ፡ ናይተን ዝተዘመታ ከብቲ ካሕሳ ክወሃብ  ድማ ሓቲቱ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ኣብ ክልል ኦሮምያ ኣብ እትርከብ ከተማ ደብረጉራቻ፡ ኣብ ልዕሊ 9 ቻይናውያን መንነቶም ብዘይተፈልጡ ዕጡቓት መጥቃዕቲ ከም ዝተረፈጸመን ሓደ ካብኣቶም  ሞይቱ፡ እቶም ዝተረፉ ከም ዝቖሰሉን ተሓቢሩ። ድሕሪዚ ተረኽቦ ኤምባሲ ቻይና ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዜጋታቱ ኣብ ኢትዮጵያ ክንቀሳቐሱ እንከለዉ ዝለዓለ ጥንቃቐ ንክገብሩ ዝተሓሳስብ መግለጺ ከም ዘውጸአ ተፈሊጡ። ናይቶም ነቲ መጥቃዕቲ ዝወሰዱ መንነትን ዕላማን’ኳ እንተዘይተገልጸ፡ እቲ ከባቢ ዕጡቓት ግንባር ናጽነት ኦሮሞ ተመሳሳሊ ስጉምቲ ዝወስድሉ እዩ።

ኣብ ሱዳን ንስደተኛታት ብዝምልከት ዝወጸ ጸብጻብ ከም ዝሓበሮ፡ ከባቢ ሓደ ሚልዮን ስደተኛታት ብምዕቋብ እታ ሃገር ካብ ኣፍሪቃ ካለኣይቲ ምዃና ክሕበር እንከሎ: ቀዳመይቲ መን ምዃና ከም ዘይተጠቕሰት መርበብ ሱዳን ትሪቡን/sudan tribune ኣፍሊጣ። ዓመታዊ ናይ ሱዳን ምላሽ ንስደተኛታትን ትልምን ከም ዘስፈሮÜ  ንናይ 2023  መዕቆቢ ስደተኛታት ዝኸውን ኣዳልያ ከምዘላ ተሓቢሩ።

ኣብ ሱዳን ካብ 1965 ጀሚሩ ዝተዓቑቡ ስደተኛታት ካብ ሃገራት፡ ደቡብ ሱዳን፡ ኤርትራ፡ ኢትዮጵያ፡ ማእከላይ ኣፍሪቃ፡ ቻድ፡ ሱሪያ፡ የመን፡ ሶማሊያን ዲሞክራስያዊት ሪፐብሊክ ኮንጎን ምዃኖም ኣብቲ ዜና ሰፊሩ። ኣብ ትሕቲ መሪሕነት ኮሚሽን ስደተኛታት ሱዳን ብምትሕብባር ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት፡ ድሌት ስደተኛታት ኣብ ግምት ብዘእተወ ኣብ ግብሪ ንምውዓል ዘኽእል ንገንዘብ ዝምልከት ትልሚ ከም ዝሰርዐ ተጠቒሱ።

ካብቶም ስደተኛታት፡ ከም ናይ ኢትዮጵያ ዝኣመሰሉ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ምስ ዝተፈጥረ ኩነታት ናብ ሱዳን ዝኣተዉ ኮይኖም፡ ከም ናይ ኤርትራ ዝኣመሰሉ ግና ቅድሚ ዓሰርተታት ዓመታት ካብ ሃገሮም ወጺኦም ክስደዱ ዝተገደዱ ምዃኖምን እቲ ንኣተሓሕዛ ስደተኛታት ብዝምልከት ዝወጸ ትልሚ ነዚ ኣብ ግምት ዘእተወ ምዃኑን ኣብቲ ዜናዊ ጸብጻብ ሰፊሩ።  ካብቶም ኣብ ሱዳን ዘለዉ ጠቕላላ ስደተኛታት ደቡብ ሱዳንናውያ ልዕሊ 800 ሺሕ እዮም።

ካብ ክፍሊ ሃገራት ሱዳን፡ ካርቱምን ዋይት ናይልን ክልቲአን ካብ ፍርቂ ንላዕሊ ካብቲ ስደተኛ ዘዕቆባ እየን። ኣብ ሱዳን ካብ ዘለዉ ስደተኛታት እቶም 38% ኣብተን መብዛሕተአን ኣብ ከሰላ፡ ገዳርፍ፡ ዋይት ናይልን ዳርፎርን  ዘለዋ 25 መደበራት ዝተዓቖቡ  እዮም። እቶም ዝተረፉ 62% ድማ ኣብ ከተማታት፡ ማሕበረ ሰባትን  ዓድታትን ሱዳን ዝነብሩ እዮም። መንግስቲ ሱዳን ነቲ ምስ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኮይኑ፡ ተሊምዎ ዘሎ መደብ ናይ 2023 ኣብ ግብሪ ንምውዓል እንተ ወሓደ 396 ሚልዮን ዶላር ከም ዘድሊ ኣብቲ ጸብጻብ ተጠቒሱ።

ሊንዳ ቶማስ ግሪንፊልድ፡ ኣንበሳደር ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ኣብ ሕቡራት ሃገራት፡ ሰራዊት ኤርትራ ከምቲ ሓለፍቲ ኢትዮጵያ ዝብልዎ ካብ ትግራይ ጠቕሊሉ ከምዘይወጸ ኣብ መገሻአን ካብ ከተማ ናይሮቢ ሓቢረን። እተን ኣንበሳድር ንጋዜጠኛታት ኣብ ዝሃበኦ መግለጺ ሰራዊት ኤርትራ ናብ ዶብ ገጹ ተንቀሳቒሱ እምበር በቲ ዲፕሎማት ዝጽበይዎ ኣገባብ ካብ ትግራይ ኣይወጸን ኢለን።

በቲ ናይተን ኣንበሳደር መግለጺ መሰረት፡ ሰራዊት ኤርትራ ካብ  ዓበይቲ ከተማታት ትግራይ ብመካይን ተጻዒኑ ክወጽእ ተራእዩ ዝብል ሓበሬታኳ እንተነበረ፡ ካለኦት ወገናት ድማ “ናይ ወጻኢ ሓልታት ካብ ትግራይ ምሉእ ብምሉእ ኣይወጸን” ዝብል ምስክርነት ከም ዝህቡ እተን ኣንበሳደር ገሊጸን።  ናይ ኤርትራ ሰራዊት ካብ ትግራይ ምውጻእ በቶም ነቲ ስምምዕ ዝፈረሙ ኣካላት ኮነ፡ ብተዓዘብቲ ናይቲ ስምምዕ ከምዘይተረጋገጸ ኣብቲ ዜና ተጠቒሱ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ተሾመ ገመቹ ዝተባህሉ ኢትዮጵያ መጀር ጀነራል፡ ብ21 ጥሪ 2023 ኣብ ኣዲስ ኣበባ ንወጻእተኛታትን ኣባላት ቀይሕ መስቀልን ኣብ ዝሃብዎ መግለጺ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ትግራይ ብዘይካ  ሓይልታት ምክልኻል ፈደራል ኢትዮጵያ ካልእ ዕጡቕ ሓይሊ ከምዘየለ ዝሕብር  መግለጺ ሂቦም።

ኣቶ ጌታቸው ረዳ ወሃቢ ቃልን ኣማኻሪ ፕረሲደንትን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይ ብወገኖም፡ ኣብ ናይ ትዊተር ገጾም ኣብ ዝጸሓፍዎ፡ ነቲ እቶም ኢትዮጵያዊ ጀነራል ዝሃብዎ መግለጺ ብምቅዋም፡ ኣብዚ እዋንዚ ብኣሸሓት ዝቑጸሩ ኣባላት ሰራዊት ኤርትራን ዕጡቓት ሓይሊ ኣምሓራን ኣብ መሬት ትግራይ ከም ዘለዉ ገሊጾም።

ብጻይ መንግስተኣብ ኣስመሮም ኣባል ፈጻሚ ሽማግለን ሓላፊ ቤት ጽሕፈት ውደባዊ ጉዳያት ሰዲህኤን፡ ብ28 ጥሪ 2023 ብመንእሰያት ውድብ ዓፋር ቀይሕ ባሕሪ፡ “ንማሕበራዊ፡ ቁጠባውን ፖለቲካውን በደላትን ግዙፍ ግህሰታት ሰብኣዊ መሰላትን ምልላይን መፍትሒታት ምርካብን” ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣርእስቲ፡  ኣብ ከተማ ቨስተሮስ፡ ሽወደን ኣብ ዝተዳለወ  ዓመታዊ ኮንፈረንስ ተሳቲፉ። ብጻይ መንግስተኣብ ኣብዚ ንሰዲህኤ ወኪሉ ተሳቲፉ ቃል ዘስመዓሉ ኮንፈረንስ፡ ንዝተገብረሉ ዕድመ ኣመስጊኑ ንተሳተፍቲ ዓመተ 2023 ናይ ሰላም፡ ፍትሒን ዓወትን ክትከውን  ሰናይ  ትምኒቱ ገሊጹ።

ኣብቲ ዘስመዖ ቃል፡ ሃገርና ነዊሕ ገማግም ቀይሕ ባሕሪ ምስ ወደባቱን ማርሳታቱን ከም እትውንን ተበሃጊት ምዃና ጠቒሱ፡ ብፍላይ ከባቢ ደንከልያ ፖታሽ፡ ጨው፡ ነዳዲ ጋዝን ዝተፈላለዩ ተፈጥሮኣዊ ሃብትን ከም ዘለዋ ሓቢሩ። ምስዚ ኩሉ ግና ህዝቢ ኤርትራ ብሰንኪ ግጉይ ምሕደራ ህግደፍ ህዝባ ናይ ሃብታ ተጠቃሚ ክኸውን ከምዘይከኣለ ጠቒሱ፡ ስዑዲ ዓረብን ዓረብ ዓማራትን ካልኦት ሃገራት ማእከላይ ምብራቕን እስያን ህዝበን ኣብ ዝለዕለ ደረጃ መነባብሮ ዝርከብ ካብ ናትና  ዝበለጸ ጸጋ ስለዘለወን ዘይኮና ብሳላ ዝሓሸ ምምሕዳር እዩ  ኢሉ።

ሃገርና እትርከበሉ ከባቢ ቀይሕ ባሕሪ ተፈጥሮ ሃብትን ተበሃጊ ኣቀማምጣን ስለ ዘለዎ፡ ኣብ ዝሓለፈ ታሪኽና ኣሜሪካን ምዕራባውያን ሃገራትን ንረብሓአን ክብላ ንኤርትራ ምስ ኢትዮጵያ ብፈደረሽን ከም ዝቖረነኣ ብምሕባር፡  ሎሚ እውን ምዕራባውያንን ምብራቓውያንን ኣብ ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃ ይወዳደሩ ከም ዘለዉ ኣዘኻኺሩ። ህዝቢ ኤርትራ ድማ ኣብ መንጎ ንጹልን ጸላኢ ዝዕድምን ፖሊሲ ህግደፍን ረብሐኦም ዘቐድሙ ኣህጉራውያን ሓይልታትን ተቐርቂሩ ኣደዳ ኩሉ ማሕበራዊ ጸገማት ኮይኸውን ኣሎ ክብል ብዝርዝር ኣብሪሁ።

ብጻይ መንግስተኣብ ኣብዚ መደርኡ ብልጽግትን ምዕብልትን ኤርትራ ናይ ምህናጽ ሓላፍነት ዝስከም እቲ ክመሃርን ክሰርሕን ዝኽእል፡ ሞተር ሕብርተሰብ ዝኾነ መንእሰይ ምዃኑ ጠቒሱ፡ መንእሰያት ናብዚ ንክበቕዑ ብፍልጠት ክዕጠቕ ስለ ዝግበኦም  ኣብዚ ዘለውዎ ሃገር ንዘሎ ዕድላት ተጠቒሞም፡ ክመሃሩን ዲሞክራሲያዊ ባህሊ ከማዕብሉን ከም ዝግበኦም ምዒዱ። ብመጽር ዕላማቲ ኮንፈረንሶም፡ ዝያዳ ከቕልብሎም ብዝብል ከኣ ነዞም ዝስዕቡ ነጥብታት ዘርዚሩ፡

1. ነቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ጠንቂ ኩሉ ጸገማትና ዝዀነ ዲክታቶርያዊ ስርዓት ምእላይ፥

2. ልዑላውነት ናይ ሕጊ ዘረጋግጽ ዲሞክራስያውን ቅዋማውን ስርዓት ምህናጽ፥

3. ብዘይ ሰላም ፍትሕን ብልጽግናን ክረጋገጽ ከምዘይክእል ምእማን፥

4. ሓድነት ናይ ህዝብን መሬትን ምዕቃብ፥

5. ዘይተማህረ ነየድሕን ዘይተወቕረ ነየጥሕን ዝብል ምስላ ከም መምርሒ ወሲድካ፡ መንእሰያት ኤርትራ ኣብ መኣዲ ኣካዳሚያውን ሞያውን ትምህርትን ዘመናዊ ተክኖሎጅን ከምዝጽመዱ ምግባር፥

6. ግደ ስድራቤትን ግደ ሃይማኖታዊ ትካላትን ኣብ ህንጻ ጥዑይ ሕብረተሰብ ምኽባር፥

7. ዘይምእኩል ስርዓተ-ምሕደራ ምኽታል. . .ወዘተ።

ኣብ መደምደምታ ቃሉ ከኣ፡ ኮንፈረንሶም ንክዕወት ብምምናይ፡  ኣብ መንጐ ዲሞክራስያዊ ውድብ ዓፋር ቀይሕ ባሕርን ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራን ዘሎ ዝምድና እናዓበየ ክኸይድ ዘለዎ ትምኒት ገሊጹ። ወደብቲ እቲ ኮንፈረንስ ብወገኖም ንተሳትፎ ብጻይ መንግስተኣብ ብምምጓስ ናይ ተሳትፎ ምስክር ወረቐት ኣበርኪተምሉ።

ኣብዚ ኮንፈረንስ ኣሕዋት  ነጋሽ ዑስማንን ኢድሪስ ኑሩን ንኤርትራዊ ሃገራዊ ባይቶ ንዲሞክራስያዊ ለውጢ ብምውካል ተሳቲፎም።

ሲነዶስ ኦርተዶኩሳዊት ቤተ ክርስትያ ኢትዮጵያ ብ26 ጥሪ 2023 ናይ ሰለስተ ጳጳሳት ሃይማኖታዊ መዓርግ ከም ዝቐንጣጠ፡ ሰፊሕ ዝርጋሐ ዘለዋ ናይ ብሕቲ ጋዜጣ ሪፖርተር ኣፍሊጣ። እቶም መዓርጎም ዝተቐንጠጡ፡ ኣቡነ ሳዊሮስ፡ ኣቡነ ኣውንጣጢዎስን ኣቡነ ዜናማርቆስን ዝተባህሉ ኮይኖም፡ ናብዚ መቕጻዕቲ ዘብጸሖም ምኽንያት እቲ ብ21 ጥሪ 2023 ካብ ኣዲስ ኣበባ ንወገን ምዕራብ ኣብ ክልል ኦሮሞ ወሊሶ ኣብ ዝተባህለት ከተማ፡ ብኢደወነኖም 26  ሓደስቲ ኤጲስቆጶሳት ቀቢኦም፡ ስጉምቶም ብሲነዶስ ኣፍሊጦ እንተዘይረኺቡ፡  ናብ ክልል ኦሮሞ ዝጠመተ ሓድሽ ሲነዶስ ከም ዘቑሙ ብምጥቃስ መግለጺ ብምውጸኦም ምዃኑ እቲ ዜና ሓቢሩ።

ነዚ ኩነታት ብዝምልከት ብ26 ጥሪ 2023 ህጹጽ ጉባአ ዘካየደ፡  ብፓትርያርክ ኣቡነ ማትያስ ዝምራሕ ዕላዊ ሲኖዶስ ኦርተደኩስ ኢትዮጵያ፡  ኣብ ልዕሊ እቶም ሰለስተ ጳጳሳትን ንሳቶም ዝቐብእዎም፡ ኤጲስቆጶሳትን 11 ነጥብታት ዘለዎ ውሳነ ወሲኑ። በቲ ውሳነ መሰረት እዞም ዘይሕጋውያን ዝበሎም ጳጵሳትን እቶም ብኣኣቶም ዝተቐብኡን ጌጋኦም ኣሚኖም ይቕረታ እንተዘይሓቲቶም፡፡ ኩሉ ዝነበሮም ሃይማኖታዊ መዓርግን ክብርን ተቐንጢጡ ከም ተራ ሰባት በቲ ናይ ቅድሚ ምንኩስና ኣስማቶም ክጽውዑን ብጸጋታት ኦርቶደኩሳዊት ቤተክርስትያ ከየገልግሉን ብጸጋታታ  ከይግልገሉን ዝብል ዝርከቦ ወሲኑ ኣሎ።

መንግስቲ ኢትዮጵያ ነዚ ብዝምልከት ዝሃቦ ወግዓዊ መግለጺኳ እንተዘየለ፡ ኦርተደኩስ ቤተክርስትያን ኢትዮጵያ ግና፡ መንግስቲ ናይ ምእራም ግዲኡ ክገብር ብዘይምርኣዩ፡ ምስቶም ዕልዋ ከካይዱ ዝፈተኑ ዘይሕጋውያን ኣካላት ወጊኑ ኣሎ ዝብል ክስታት ምቕራብ ጀሚራ’ላ።

እዚ ኩነታት ናብ ዝኸፈአ ምክፍፋል ሰዓብቲ እቲ ሃይማኖትን ህውከትን ከየምርሕ ዓብይ ስግኣት ፈጢሩ ኣሎ። ምስዚ ብዝተተሓሓዚ እዚ ተረኽቦ ነቲ ኣብ ኢትዮጵያ እናገደደ ዝኸይድ  ዘሎ ፖለቲካዊ ምክፍፋልን ጐንጽታትን ናብ ዝገደደ ደረጃ ከየዕርጎ ኣብ ብዙሓት ስግኣት ኣሕዲሩ ኣሎ።

ብኻልእ ወገን ድማ፡ እታ ህግደፍ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳያ ኣትዩ ክሕምሳ እንከሎ ተዛሪቡ ዘይፈልጥ ሲነዶስ ኦርተደኩሳዊት ቤተ ክርስትያ ኤርትራ ወሲኽካ፡ ናይ ሓያሎ ሃገራት ሲነዶሳት ንተግባራት እቶም ሰለስተ ጳጳሳት ዝቃወም መግለጽታት የውጸኣ ከም ዘለዋ ተሓቢሩ።