ሰብኣዊ ትካል ኣምነስቲ ኢንተርናሽናል (Amnesty International)፡ መንግስቲ ኤርትራ ቀጻልነት ናይቲ ብባይቶ ሰብኣዊ መሰል ተመዚዙ ኩነታት ሰብኣዊ መሰል ኤርትራ ዝከታተል ራፖርተር፡ ንክቋረጽ ዘቕርቦ ዘሎ ጠለብ ተቐባልነት ንከይረክብ ጸዊዑ። ኣተሓሒዙ ድማ ባይቶ ሰብኣዊ መሰል ውድብ ሕቡራት ሃገራት፡ ኣብቲ ካብ 4 ክሳ 7 ሓምለ 2025 ክካይዶ ተመዲብዎ ዘሎ መበል 59 ጉባአኡ ኣንጻር ሕቶ መንግስቲ ኤርትራን ደገፍቱን ንከድምጽ ናይቲ ትካል ዳይረክተር ዞባ ምብራቕን ደቡብን ኣፍሪቃ ቲገረ ቻጉታህ ጸዊዑ።
ኣምነስቲ ኣብዚ ናብ ኣባል ሃገራት ባይቶ ሰብኣዊ መሰል ዘቕረቦ ምሕጽንታ፡ መስርሕ ምክትታል ሰብኣዊ መሰል ኤርትራ ኣይተዛዘመን ድሕሪ ምባል፡ ናይቲ ቅድሚ ሕጂ ዝተፈጸመ ሰብኣዊ ግህሰታት ተሓታትነት እውን ኣይተረጋገጸን ኢሉ። ኣተሓሒዙ ድማ ኣብ ምቕጻል እቲ ፍሉይ ራፖርተር መሪሕ ግደ ዘለዎ ሕብረት ኤውሮጳ እቲ ኣብ ኤርትራ በዂሩ ዘሎ ተሓታትነት ንክትግበር ክሕግዝ ከም ዝግበኦ ኣብቲ መጸዋዕታኡ ኣስፊሩ ግህሰታት ኣብ ኤርትራ ምምዛዝ ናይቲ ራፖርተር 10 ዓመት ኣብ ዝመለኣሉ’ውን ቀጻሊ ምህላዉ’ውን ኣቃሊዑ።
ኣተሓሒዙ ከኣ ብወገን ኤርትራ ኣድላይነት ናይቲ ራፖርተር ንከቋርጽ ሒዝዎ ዘሎ ኣጀንዳ ክዕወት ዘይግበኦ ኣብ ርእሲ ምዃኑ፡ ነቲ ዓብይ ሓላፍነት ባይቶ ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት ዘስተናዕቕ ምዃኑ እውን ኣስፊሩ። እዚ ምምዛዝ ፍሉይ ራፖርተር ሰብኣዊ መሰል ኣብ ኤርትራ ብባይቶ ሰብኣዊ መሰል ካብ 2012 ጀሚሩ ዝቕጽል ዘሎ እዩ። እንተኾነ ቅድሚ ኹሉ እቶም ዝምዘዙ ራፖርተራት ናብ ኤርትራ ናይ ምእታው ዕድል ስለ ዝተነፍጎም ክንድቲ ትጽቢት ዝተገብረሉ ከድምዑ ኣይጸንሑን።
ኢትዮጵያ ብ20 ሰነ 2025 ብመንገዲ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተራ ኣቢላ ናብ ዝተፈላለዩ ይምልከቶም ዝበለቶም ኣካላት ኣብ ዝጸሓፈቶ ደብዳበ፡ ኤርትራ ብሓፈሻ ነቲ ኣብ ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃ ዘሎ ተሃዋሲ ኩነታት፡ ብፍላይ ድማ ጸጥታ ኢትዮጵያ ብተደጋጋሚ ትዘርግ ኣላ ክትብል ብትሪ ከሲሳታ። ኣብቲ ደብዳበ ኢትዮጵያ “ኤርትራ ጸጥታና ንምዝራግ ተደጋጋሚ ፈተነታት ተካይድ ስለ ዘላ ነቲ ተግባር ብትሪ ንኹንኖ” ዝብል መልእኽቲ ሰፊሩ። ኣተሓሒዛ ከኣ ሕብረተሰብ ዓለም ተግባር ኤርትራ ዘብቅዓሉ ኩነታት ንክፈጥር መጸዋዕታ ቀሪባ።
ኣብዚ ናብ ቤት ምኽሪ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራት፡ ናብ ሕብረት ኤውሮጳ፡ ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ኢጋድ፡ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ፡ ካናዳን ብዙሓት ጸለውቲ ዝበሃላ ሃገራትን ዝተጻሕፈ ናይ ስምዕታ ደብዳበ፡ ሰራዊት ኤርትራ ጋና ካብ መሬት ኢትዮጵያ ከምዘይወጸ ብምጥቃስ፡ ኤርትራ ኣንጻር ፈደራላዊ መንግስቲ ዝኾኑ ኢትዮጵያዊ ጉጅለታት ብምዕጣቕን ምስናቕን ሰላም ኢትዮጵያ ትዘርግ ኣላ ዝብል ሓሳብ ይርከቦ።
ኣተሓሒዙ ድማ እዚ ዘራጊ ተግባራት ኤርትራ ድሕሪ ምኽታም ስምምዕ ፕሪቶርያ ዝመጸ ምዃኑ ብምጥቃስ፡ ኢትዮጵያ ንተግባራት ኤርትራ ካብዚ ንላዕሊ ከምዘይትጻወሮን ነብሳ ናይ ምክልኻል መሰል ከም ዘለዋን ኣስፊሩ። ቅድሚ ኩሉ ግና ሕብረተሰብ ዓለም ኣብ ልዕሊ ኤርትራ ዲፕሎማሲያዊ ተጽዕኖኡ ንከሕይል ጸዊዑ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ ኣብዚ ቀረባ ምስ ተቓወምቲ ውድባት ኢትዮጵያ ኣብ ዝገበሮ ኣኼባ፡ ነቲ ኣብ መንጎ ኤርትራን ትግራይን ዝፍጠር ዘሎ ምቅርራብ “ኣንጻር ሕገመንግስታዊ ኣካይዳ ልምምዳት ንዕዘብ ኣለና” ከም ዝበሎ ዝዝከር እዩ።
ነዚ ሰፊሕ ናይ ክሲ ዝርዝር ዘለዎ ደብዳበ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዝተዓዘቡ ኣካላት፡ እዚ ስጉምቲ ናይ ቅድመ-ውግእ ስምዕታ ከይከውን ስግኣታቶም ይገልጹ ኣለዉ።
ኣብዚ እዋንዚ ካብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ዓለም ወረ ውግእ ኣብ ዝስመዓሉ ዘይቅሱን ህሞት ኢና እንርከብ ዘለና። እዚ ዘየቕስን ወረ ብፍላይ ኣብ ከባቢና ኣዝዩ ዝንህር ዘሎ እዩ። ናይዚ ስግኣታት ቀንዲ ጠንቅን ካብ ኣመጻጽእኡ ጀሚርካ ዝሕተትሉን ዘይሓላፍነታውያንን ስሱዓትን መንግስታት ምዃኖም ዝከሓድ ኣይኮነን።
እቲ “መጻእኩ” ዝብል ዘሎ ስግኣታት ውግእ፡ ብውሕዱ ክልተ መልከዓት ኣለዉዎ። እቲ ሓደ መልክዑ ኣብ መንጎ ጐረባብቲ ሃገራት ዘሎ ምውጣጥን ምክሳስን ክኸውን እንከሎ፡ እቲ ካልእ ገጹ ከኣ ነፍሲ ወከፍ ሃገር ኣብ ውሽጣ ትሕመሶ ዘሎ ወጥሪ እዩ። ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን፡ ኣብ መንጎ ኢትዮጵያን ሱዳንን፡ ኣብ መንጎ ሱዳንን ቻድን ኣብ መንጎ ግብጽን ኢትዮጵያን ዘሎ ናብ ዝገደደ ከይዓርግ ዘስግእ ምፍጣጥ ናይቲ ኣብ ሕድሕድ እተን ሃገር ዘሎ ወጥሪ መርኣያ እዩ። እተን ዘይጠቐስናየን ሃገራት ከባቢና እውን መምስ ጐረቤተን ዘለወን ዝምድና “ዘቕስን” ኣይኮነን።
ናይዘን ሃገራት ዘይቅሱን ሃለዋትን ዝምድናን ካብኣተን ጀሚሩ ኣብኣተን ዝውዳእ ዘይኮነ፡ ካብ ርሑቕ፡ በብናቶም ሕሳብን ረብሓን ዘንቀሳቕስወን፡ ዘዕጥቕውንን ዘስንቕወንን ሓያላትን ሃብታማትን ሓይልታት ኣለዉ። እምብዛ ርሑቕ ከይከድና ኣብ ጉዳይ ከባቢና፡ ሳዑዲ ዕረቢያን ሕቡራት ዓረብ ኢማራትን ኣብ ምግዳድ ኣስማተን ተደጋጊሙ ክጥቀስ ልሙድ ኮይኑ ዘሎ እዩ። ንሃገርናን ጐረባብታን ዝመርሑ ዘለዉ መንግስታት ናብ ከምዚ ዝኣመሰለ ተለኣኣኽነት ንክወድቁ ናይተን ሃገራት ቁጠባዊ ድኽነት ግደ ኣለዎ። እቲ ቀንዲ ግና ንዓሚቕ ትርጉም ናይቲ ብምክኣልን ምጽውዋርን ዘተግበር፡ “ኣብ ክንዲ ተጐራሪሕካ ዓዲ ምፍራስ፡ ተገራሪህካ ዓዲ ምህናጽ” ክቕበሉ ቅሩባት ዘይምዃኖም እዩ።
እቲ ካልእ ገጽ ናይቲ ጸገማት፡ ኣብ ነፍሲ ወከፍ እተን ሃገራት ዘሎ ኩለ-መዳያዊ ቅልውላውን ናይ ሕድሕድ ውግኣትን እዩ። ኣብ ኤርትራ ድምጺ ጥይት ስለ ዘይስማዕ ጥራይ፡ ገሊኦም ብገርሂ ገሊኦም ድማ ብጉርሒ “ኤርትራ ኣብዚ ከባቢ ናይ ሰላምን ቅሳነትን ኣብነት’ያ” ከም ዝብልዎ ዘይኮነ፡ ካብ ውሽጣዊ ቅልውላውን ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልያትን ነጻ ከም ዘይኮነት፡ ነቲ ብስዉር ዝጠፍእ ህይወትን ንብረትን ገዲፍካ፡ እቲ ንለውጢ ክካየድ ዝጸንሐን ዘሎን ቃልሲ መስካሪ እዩ። እዚ ከኣ ዘተኣማምን ሰላም ተኲሲ ብዘይምህላው ጥራይ ዝግለጽ ከምዘይኮነ ዘረድእ እዩ።
ኣብ ኢትዮጵያ ብኣርባዕቲኡ ማእዝናት ዝካየደ ዘሎ ውግእ ሕድሕድን ቁጠባዊ ድቀትን ዘውርዶ ዘሎ ክሳራን ዘሕድሮ ዘሎ ስግኣትን ኣብ ዓለምለኻዊ መድረኻት ከይተረፈ ኣዛራቢ ኮይኑ ዘሎ እዩ። ኣብ ሱዳን ዘሎ ምትህልላቕን ዘኸተሎ ዘሎ ናይ ሰባት ምምዝባልን ከምኡ እውን ናይ ትሕተ-ቅርጻ ዕንወት ምግማቱ ዘጸግም ኮይኑ ይቕጽል ኣሎ። ጽልዋኡ ናብ ኤርትራ ከይልሑኽ እውን ዘስግእ’ዩ። ሶማሊያ በቲ ሓደ ወገን ኣብ መንጎ ማእከላይ መንግስትን ክልላትን ዘሎ ምስሕሓብ፡ በቲ ካልእ ድማ ምስ ኣልሸባብ ዘለዋ ምትሕንናቕ ካብ ዓቕማ ንላዕሊ ኮይኑ ብናይ ካለኦት ሃገራት ወተሃደራት እትሕሎ ዘላ ሃገር እያ። ነዚ ኩሉ ኣብ ግምት ኣእቲኻ እምበኣር፡ ዞባና ክሳብ ክንደይ ኣብ ኣዝዩ ዝተሓላለኸ ኣስጋኢ ወጥሪ ምህላዉ ዘገንዝብ እዩ።
እቲ ዝያዳ ኣድህቦ ዘድልዮ ከኣ፡ ብሓደ ወገን ኣብ ዘቤታዊ ሓላፍነቱ ቅሳነትን ስኒትን ዘይፈጠረ መንግስቲ፡ ንጐረቤት ክሕግዝን ሰናይ ክሓስብን ከምዘይክእል’ዩ። በቲ ካልእ ወገን ድማ ምስ ጐረባብቱ ምትሕብባርን ሰላምን እንተዘይሃልዩ፡ በይንኻ ናይ ቅሳነት ደሴት ክትከውን ከምዘይከኣል ምምልካት እዩ። እዚ ዘርእዮ ከኣ ምስ ጐረቤት ሃገር ዘለካ ጸገምን ኣብ ውሽጥኻ ዘሎ ዘይቅሱን ኩነታትን ነጻጺልካ ዝረአዩ ዘይኮኑ ኣብ ሕድሕዶም ተጸላለውቲ ምዃኖም እዩ። ከም መርኣያ ናይቲ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዘሎ ምትፍናን፡ ህግደፍ ንጉጅለ ፋኖ ኣምሓራ የዕጥቕን የስንቕን ኣሎ ካብ ዝበሃል ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን ንቡር እንትዝነብር ህግደፍ ምስ ፋኖ ኣይምስተጫነወን። “ትማሊ ኢትዮጵያ ከይትፈርስ ክንቃለስ ኢና” ዝብል ዝነበረ ህግደፍ ሎሚኸ ኣበይ’ሎ? የገርም።
ኢትዮጵያ ኣብ ጉዳይ ሱዳን ናይ ኢማራት መሰጋገሪት ኮይና እናተባህለት ትጥቀስ ምህላዋ ካብዚ ፈሊኻ ዝረአ ኣይኮነን። ሱዳንን ኢትዮጵያን ብሕማቕ ዓይኒ እንተዘይጠማመታ፡ ብልጽግና ኣብ ጐኒ ጀነራል መሓመድ ሓምዳን ደጋሎ ኣይመተሰለፈን። ናይ ግብጺ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ብመንገዲ ሱዳን ኢድ ምእታው’ውን ብመንጽር’ዚ እዩ ዝረአ። ኣብ ዝተፈላለዩ ኣጋጣምታት ነቶም ንህግደፍ ኣሚኖም ክዛመድዎ ዝረኣዩ ወገናት “ንህዝቢ ኤርትራ ዘይኮነ ጉጅለ ነዓኻትኩም’ውን ኣይኮኖኩምን’ዩ” ዝብል ስምዕታ እነቕርብ ከኣ ነዚ ውሽጣውን ግዳማውን ምጽልላዋት ኣብ ግምት ብምእታው እዩ።
ንህግደፍ ወሲኽካ፡ መንግስታት ነቲ ምስ ጐረባብቶም ዝፈጥርዎ ምትፍናን ኮነ፡ ነቲ ኣብ ውሽጦም ዘሳውርዎ ጐንጽታት “ምእንቲ ህዝብን ሃገርን ተገዲድና ዝኣተናዮ እዩ” እናበሉ እዮም ዘጸባብቕዎን ዝጉስጉስሉን። ብግብሪ ግና እቲ “ምእንታኻ” ዝብልዎ ህዝቢ እዩ በቲ ውሽጣዊ ኮነ ግዳማዊ ውግኣት ኣደዳ ጸገማት ኮይኑ ዝህሰ። ስለዚ እቲ ሓቀኛ ጠንቂ ናይቲ ዝካየድድ ውግእ “ምእንቲ ህዝቢ” ዘይኮነ ናይቶም መሳወርቲ ዕድመ ስልጣን መናውሒ ወይ መምልኢ ካዝና ምዃኑ ብግብሪ ዝተራእየ’ዩ ።
ርሑቕ ከይከድና፡ ናይ ህግደፍ ምጽሕታር ውግእን ብሰንኩ ዝፍጠር ዘይቅሱን ህይወት ህዝብናን ኣወዳዲርካ ምርዳእ ዝከኣል እዩ። መንግስታት ብመንፈስ’ቲ “ኣብ ክንዲ ተጐራሪሕካ ዓዲ ምፍራስ ተገራሪህካ ዓዲ ምህናጽ” እንተዝግዝኡ፡ ክሳብ ሕጂ ክጋጥም ዝጸንሐን ኣብ መጻኢ ከይክሰት እንሰግኦን ሓደጋታት ኣይመጋጠመን። ካብቲ ሓደጋ ንምድሓን ድማ ቅድሚ ስልጣኑን ጉጅላዊ ረብሓኡን፡ ረብሓን መሰልን ህዝቢ ዘቐድም ስርዓት ክትፈጥር ምብቃዕ ጥራይ እዩ። ተመኩሮ ኤርትራ ከም ዘርኣየና ድማ፡ ክሳብ ክንድዚ ሓላፍነታዊ ስርዓት ተቓሊስካ ዝትከል እምበር፡ ተመኒኻ ካብ ሰማይ ዝወርድ ኣይኮነን።
ስለዚ ከምቲ ወትሩ ናብ ህዝቢ ኤርትራ “ሰላምካን ቅሳነትካን ብቓልስኻ እዩ ዝውሰን” ዝብል እነመሓላልፎ መልእኽቲ፡ ናብ ጐረባብትና ህዝብታት እውን ንደግሞ ኣለና። ምኽንያቱ ከምቲ “እንተ ክትድቅስ ጐረቤትካ ይደቅስ” ዝበሃል፡ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ቃልሲ ንሰላምን ሰላማዊ ጉርብትናን በይኑ ዞባዊ ሰላምን ቅሳነትን ዘውሕስ ስለ ዘይከውን።
ፈጻሚ ሽማግለ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ብ21ሰነ 2025 ምዱብ ኣኼባ ኣካይዱ።ኣብ መኽፈቲ’ዚ ኣኼባ ኣቦመንበር ሰዲህኤ ብጻይ ገረዝጊሄር ተወልደ፡ ኣብዚ እዋንዚ ብደረጃ፡ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራን ደንበ ተቓውሞን፡ ዞባናን ዓለምናን ዝረአ ዘሎ ምዕባለታትን ዝፍጠር ዘሎ ስግኣታትን ከምኡ እውን ብደረጃ ሰዲህኤ ክካየድ ዝጸንሐ ምንቅስቓሳት ዘንጸባርቕ ቃል ኣስሚዑ።
ብምቕጻል ኣኼባ ከም ቀዳማይ ኣጀንዳኡ ሰሪዑ፡ ኣብ “ምምይያጥ ጸብጻባት ነፍሲ ወከፍ ኣብያተ-ጽሕፈት ሰልፊ” ኣትዩ፡ ግቡእ ሚዛናት ኣካይዱ። ኣብቲ ጸብጻባት ኣብ ዝሓለፈ ኣዋርሕ ኣብ ነፍሲ ወከፍ ቤት ጽሕፈት ዝተራእ’ዩ ሓያላትን ድኹማትን ጐድንታት ዳህሲሱ። ኣብ ሚዛኑ፡ ኣብ ዜናዊ ስረሓት ሰልፊ ኣብ ቋንቋ ዓረብ ተፈጢሩ ዝጸንሐ ሕጽረት ንምምላእ ዝካየድ ዘሎ ምንቅስቓስ ወሲኽካ ይረአ ንዘሎ ንጥፈታት ንኢዱን ኣተባቢዑን፡ እቲ መደባት ብስፍሓት ናብ ህዝብና ዝበጽሓሉ ሜላታት’ውን ዳህሲሱ።
ብዘይካዚ ኣብ ነፍሲ ወከፍ ቤት ጽሕፈት ዝረኣዩ ዘለዉ ኣውንታታት ክቕጽል ኣተባቢዑ፡ ዝረኣዩ ድኽመታት ዝእረምሉ ኣንፈታት ከኣ ኣስፊሩ። ምስዚ ብምትሕሓዝ ኣባላት ሰልፊ ኣብ ኩሉ መዳያት ግቡኣቶም ኣብ ምፍጻም ዘርእርይዎ ዘለዉ ትግሃት ኣመጒሱ።
ፈጻሚ ሽማግለ ኣብ ሃገርና፡ ጐረባብትናን ዞባናን ዝረኣዩ ብዛዕባ ዘለዉ ኩለ-መዳያዊ ምዕባለታት ግዜ ሂቡ ብሰፊሑ ኣብ ዝዳህሰሰሉ ከኣ፡ እዞም ዝስዕቡ ሚዝናት ኣንቢሩ።
1) መንግስቲ ኢትዮጵያ ብተደጋጋሚ፡“ብዝኾነ መንገዲ ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ ክንውንን ኣለና” ብዝብል ኣንጻር ልኡላውነት ኤርትራ የለዓዕል ምህላዉ ኣብ ግምት ብምእታው፡ ካብዚ ተግባሩ ንክቑጠብ ጸዊዑ። ኣተሓሒዙ ከኣ ልኡላውነት ሃገራት ዝዕቅቡን ንኣጠቓቕማ ወደብ ዝምልከቱን ኣህጉራዊ ሕግታትን ቻርተራትን ከይገሃሱ’ውን ኣጥቢቑ ኣዘኻኺሩ።
2) እቲ ድሕሪ ምኽታሙ ናይ ኣሰላልፋ ለውጢ ኣኸቲሉ፡ መተሃላለኽን መፈላለይን ኮይኑ ዘሎ ውዕል ፕሪቶርያ ምፍራሱ፡ ንድሕሪት ተመሊሱ ናብ ዘይተደልየ ህልቂትን ብርሰትን ክወስድ ከም ዝኽእል ኣብ ግምት ብምእታው፡ ኩሎም ብቐጥታ ይኹን ብተዘዋዋሪ ዝምልከቶም ኣካላት ነቲ ውዕል ምእዙዛት ኮይኖም ኣብ ግብሪ ንከውዕልዎ ጸዊዑ።
3) ኣኼባ ፈጻሚ ሽማግለ ኣገዳስነት ሰላማውን ልምዓታውን ዝምድና ህዝብታት ብምርዳእን፡ ነቲ “ብፍላይ፡ ምስ ጐረባብትና ሃገራት ዝህልወና ዝምድና ኣብ ሓባራዊ ዕብየትና ኣገዳሲ ግደ ክጻወት ስለ ዝኽእል፡ ልዑላውነት ሕድሕድ ብምኽባር፣ ኣብ ሕድሕድ ጣልቃ ብዘይምትእትታው፡ ንሰላምን ቁጠባዊ ዕብየትን ብሓባር ክንስርሕ ይግባእ።” ዝብል ኣብ 4ይ ጉባአ ኣብ ዝጸደቐ መደብ ዕዮ ሰዲህኤ ሰፊሩ ዘሎ መትከል ምርኩስ ብምግባር፡ ብሓፈሻ ኣብ መንጎ ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ብፍላይ ድማ ምስቲ ምስ ህዝቢ ኤርትራ ጥቡቕ ማሕበረ-ባህላዊ ዝምድና ዘለዎ ህዝቢ ትግራይ ናይ ሰላምን ምትሕግጋዝ ዝምድና ክህሉ ከም ዘተባብዕ ደጊሙ መዚኑ።
እዚ ዝምድናኡ ኣድማዒ ንክኸውን ብተሳትፎኡን ኣፍልጦኡን ዝተደኮነ፡ ትካላዊ መልክዕ ዝሓዘን ብጸቢብ ድሌት ውሱናት ጉጅለታት ዘይጭወን ንክኸውን ክልቲኡ ህዝብታት ካብ ናይ ቅድሚ ሕጂ ተመኩሮኡ ተማሂሩ ዝቆጻጸሮ ንክኸውን ክቃለስ ከም ዝግበኦ ኣዘኻኺሩ።
4) ብሓፈሻ ኣብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ዓለምናን ዞባናን ብፍላይ ድማ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ይፍጠር ኣብ ዘሎ ምትፍናን፡ ዝምልከቶም ናይ ቀረባ ይኹኑ ናይ ርሑቕ ሓይልታት፡ ኣብ ክንዲ ኢዶም ኣእትዮም ብዝኾነ መልክዕ ነቲ ወጥሪ ዘጋድዱ፡ ብውግእ ዘይኮነ፡ ብፖለቲካውን ዲፕሎማሲያውን ኣገባብ ዝፍተሓሉ ኩነታት ኣብ ምጥጣሕ ክሕግዙ ጸዊዑ።
5) ኣብ ዝኾነ ኩርነዓት ዓለም፡ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣዕቊበን ዘለዋ ሃገራትን ከም ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት ዝኣመሰላ ሰብኣዊ ትካላትን ንድሕነት እቶም ስደተኛታት ኩሉ ዝከኣለን ዘበለ ንክገብራ ሰብኣዊ መጸዋዕታ ኣቕሪቡ።
6) ኣኼባ ፈጻሚ ሽማግለ ኣብ ጐረቤትና ሱዳን ዘሎ ንልዕሊ 2ተ ዓመታት ዝቐጸለ ውግእ ኣብ ልዕሊ ህይወትን ንብረትን ዘኸትሎ ዘሎ ህልቂትን ዕንወትን ብምድህሳስ፡ ተነሓናሕቲ ሱዳናውያን ጀነራላት ካብዚ ኣብራሲ ውግእ ወጺኦም፡ ጉዳዮም ንናይ ግዳም ሓይሊ ኣሕሊፎም ብዘይምሃብ ባዕላቶም ክፈትሕዎ ጸዊዑ።
7) ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ ብሓፈሻ፡ ናብ ተስፋ ዝህብ ተግባራት ይስጉም ከምዘሎ ኣብ ግምት ብምእታው፡ ኣብ ቀጻሊ ከኣ ነዚ ኣብ ከባቢ ዝረአ ዘሎ ምዕባለታት ብዝምጥን ንክስጉም ዘለዎ ትጽቢት ኣስፊሩ። ኣብ ርእሲዚ ደንበ ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ፡ ኣብዚ ዝረአ ዘሎ ኣዝዩ ተሃዋሲ ፖለቲካዊ ላዕልን ታሕትን ዝስማዕ ድምጺ ንምፍጣር ዘኽእል ናይ ሓባር መድረኽ ናይ ምውናን ስጉምቱ ንከቀላጥፍ ጻውዒት ኣቕሪቡ።
ምዱብ ኣኼባ ፈጻሚ ሽማግለ ኣብ መወዳእታ ኣባላት ሰዲህኤ ነቲ ቅድሚ ሕጂ ከካይድዎ ዝጸንሑ፡ ዘይሕለል ቃልሲ ደጊሙ ንኢዱ፡ ኣብ መጻኢ እውን ከይስልክዩ መጸዋዕታኡ ብምቕራብ ተዛዚሙ።
ባህግና Bahgna Media 22.06.2025: ክብርን መጎስን ንሰማእታት ኤርትራ፡ መግለጺ ሰዲህኤ
Written by Bahgna MediaMedia
ኤርትራ ብመስዋእቲ ጀጋኑኣን መስተንክራዊ ጽንዓት ህዝባን እያ ናጻ ኮይና። ስለዚ ኣይኮነንዶ ክንዲ ህይወት ዝኣክል ክቡር ዋጋ ንዝኸፈለ፡ ካብኡ ንታሕቲ ጽቡቕ ንዝገበረልካ እውን ምምስጋን ግቡእ ስለ ዝኾነ “ብሳላኹም ልኡላዊትሃገር ወኒንና ኢና እሞ፡ ክብርን መጎስን ንዓኻትኩም ይኹን፡ ብህግደፍ ንዝተጠለመሕድርኹም ከኣ ከነዐውቶ ክንቃለስ ኢና”፡ ክንብሎም ግቡእ እዩ። ዝኽሪ ስዉኣት ኣበይን መዓስን ብወግዒ ክትዝክሮ ከም ዝግበኣካ ምውሳን ቅቡል እዩ። ብመንጽርዚ ኤርትራውያን ሰማእታት ዝዝከሩላን ዝምስገኑላን ዕለት ክህልዎም መን ወሲንዎ ብዘየድስ፡ ዝቃወሞ የለን። ቅድሚ ሕጂ እውን ብፍላይ ብተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ሰውራዊ ባይቶ፡ ባሕቲ ታሕሳስ ዕለት ሰማእታት ኮይና ክትዝከር ጸኒሓ እያ። ምኽንያት መንቀሊኣ ድማ ድሕሪ ኢትዮጵያዊ ጀነራል ተሾመ እርገቱ ብ1970 ኣብ ከባቢ ሃብረንቃቓ ብድብያ ምዑታት ተጋዳልቲ ተሓአ ብምቕንጻሉ፡ “ሕነኡ ንምፍዳይ”፡ ኣማኢት ሲቪል ኤርትራውያን ኣብ በሲግድራን ዖናን ከባቢ ከረን ብሰራዊት መግዛእቲ ተቐቲሎም ዓዶምን ንብረቶምን ነዲዱ ኣደዳ ስደት ዝኾኑላ ዕለት ስለ ዝኾነት።
መዓልቲ ሰማእታት ኣብ ልቦና ኤርትራዊ እትሓድርን ኣብ ዝተፈላለያ ውድባት ኣብ መሳርዕ ቃልሲ ንዝተሰውኡ ዕጡቓትን ሲቪልን ኤርትራውያን እተማእክልን ንከትከውን፡ ኩሎም ኤርትራውያን ዝሰማምዕላ ብሕገመንግስቲ ዝተደገፈት ምኽንያታዊት መዓልቲ ምግባራ ኣገዳስነቱ ዕዝዙ እዩ። ድሕሪ ናጽነት ኤርትራ ቀዳምነት ክወሃቦም ካብ ዝነበሩ ዛዕባታትሓንቲ ክትከውን ምተገበኣ። እንተኾነ ብሰንኪ ዘይግሉጽን ዘይሓላፍነታውን በሓቲ ኣካይዳ ህግደፍ፡ ከምቲ ካልእ መድረኽ እሂንምሂን ዘይተፈጥረሉ ዛዕባታት፡ መዓልቲ ሰማእታት 20 ሰነ’ውን ብወግዒ ዝመጸት ኣይነበረትን።
20 ሰነ ጓይላ፡ ጃህራን ዳንኬራን ህግዲፍ ንምድማቕን ንሸፈጥን ዘይኮነ፡ ንክብሪቲ ዘይሃስስ ሕድሪ ሰማእታት ብንጹህ ሕልና ምዝካራ ኣገዳሲ ነይሩ። ዝያዳ ንምዕዛዙ፡ ኤርትራዊ ሰማእትነት ነቶም ኣብ ዓውዲ ውግእ ዝተሰውኡ ጥራይ ዝምልከት ዘይኮነ፡ እንተላይ እቶም ኣበይን መዓስን ብዘየገድስ ምእንቲ ኤርትራን ናጽነታን ዝወደቑ ኩሎም ኤርትራውያን ጀጋኑ ዘጠቓልል እዩ። ብመንጽርዚ እቲ ልዕሊ 60 ሺሕ እንዳተባህለ ዝጥቀስ ቁጽሪ ኣብ ብረታዊ ቃልሲ ኣብቲ ወተሃደራዊ ሜዳናብ ዝተሰዉኡ ጥራይ ዘተኩር ኮይኑ፡ እዚ እውን ኣዝዩ ውሑድን ሓደ ሸነኻውን ምዃኑ፡ ብዙሓት ነዚ ዛዕባ ቆላሕታ ዝህቡ ኣካላት ዝሰማምዕሉ ኣይኮነን።
መዓልቲ ሰማእታት እቲ ቀንዲ ዕላማኣ “ሕድሮም ክሳብ ክንደይ ተኸቢሩ?” ዝምዘነላን ኣብ መጻኢኸ እቲ ዝተጠልመ ሕብሮም ብኸመይ ይትግበር ዝትለመላን ቃል ዝእተወላን ክትከውን ምተገበአ። መራሒ ጉጅለ ህግደፍ ግና ብኣንጻሩ ኣብዛ ንክብሮም ባዕሉ ዝወሰና ዕለት እዩ ብኣዋጅ ዝጠለሞም። ብ1991 ኣብዛ ዕለት ድሕሪ 25 መዓልታት ናጽነት ኣብ በኹሪ መግለጺኡ ድሕሪ ናጽነት፡ ኣብ ሜዳ ኩዕሶ እግሪ ኣስመራ ብወግዒ “ደጊም ናይ ውድባት ሓሸውየ የለን። ንህዝቢ ብቕሉዕ ይኹን ብጉልባብ ናይ ምክፍፋል ስልትታት ከቢድ ገበን ከም ዝቑጸር ክዝንጋዕ ኣይግባእን” ኢሉ ኣውጁ። እዚ ኣዋጅ ነቲ ኤርትራውያን ሰማእታት ህዝቦም ድሕሪ ናጽነት ናይ ምውዳብ፡ ሓሳብካ ምግላጽን ሓርነት ንክህልዎ ዝኸፈልዎ ዋጋን ቃሎም ከይጥለም ሓደራ ዝበልዎን ዝተነጽገሉ መድረኽ’ዩ ነይሩ። ብሰንኪቲ ጥልመት ከኣ እነሆ ናጽነት ኤርትራ ናይ ውሑዳት መዕንደሪ ኮይኑ፡ ህዝቢ ኤርትራ ግና 34 ዓመታት ድሕሪ ናጽነት’ውን ኣብ ገዛእ ብሰማእትነት ደቁ ናጻ ዝኾነት ሃገሩ፡ የዋጽኣኒ ዝበሎ ሓሳብ ከየቕርብ ኣፉ ተለጒሙን እግሩ መሊኡ ምርጋጽ ሓሪምዎን ተገዲዱ ናብ ዝተፈላለዩ ውግኣት እኛተጠብሰ፡ ብሹቕርርታ ይነብር ኣሎ።
ህግደፍ ሕድሮም ጠሊሙ ከብቅዕ፡ ብናቶም ክብሪ ንክሽቕጥ ዘይፍንቅሎ እምኒ የብሉን። ሰማእታት ኣብ ህዝቢ ኤርትራ ዘለዎም ናይ ክብሪ ቦታ ስለ ዝፈልጥ ብስሞም፡ ሃብቲ ንምኽዕትን ዕድመ ስልጣኑንምንዋሕን ካብቲ ዝጥቀሞ ሜላታት ሓደ እዩ። እቶም ቀንዲ ተረከብቲ ሕድሪ ሰማእታት፡ ብሓፈሻ መላእ ህዝቢ ኤርትራ፡ ብፍላይ ድማ መንእሰይ ወለዶ እዮም። ስለዚ እዞም ኣካላት ካብቲ ሓንሳብ ኣንጻር ሰማእታት ጨኪኑ ናብ ልቡ ናይ ምምላስ ዕድሉ ዝዓጸወ ጉጅለ ምጽባይ ዘይኮነ፡ ሓላፍነቶም ክፍጽሙ ይግበኦም። እዚ ኣብዚ ታሪኻዊ መዓልቲ ክሓስብሉ ዝግባእ ዓብይ ዛዕባ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ነቲ ሕድሪ ሰማእታት ኣኽቢሩ ሃገርን ህዝብን ዝምርሕሉ ሕግን ህዝባዊ ስርዓትን ክተክል ቅሩብ ዘይኮነ ጉጅለ፡ ግበር ስለ ዝበለካ “ፈልሲ ብምትካልን ሽምዓታት ምብራህን” ወይ በል ስለ ዝተበሃልካ “ስዉኣትና ኩሉ ግዜ ኣብ ልብና” ዝብል ጭረሖ ብምቅላሕ ጥራይ፡ ሕድሪ ሰማእታት ኣይክበርን’ዩ።
ብዝተፈላለየ መልከዓት ተወዲቦም ንለውጢ ዝቃለሱ ዘለዉ ኤርትራውያን ናይ ለውጢ ሓይልታት ብምኽንያት መዓልቲ ሰማእታት መግለጽታትን ኣዋጃትን ብምውጻእ ጥራይ ዘይኮነ፡ ዝተጠልመ ህዝባዊ ሕድሮም ዘኽብር ናይ ሓባር ዓቕሚ ንምፍጣር ብዛዕባ ዝኽእልሉ ክሓስቡ ይግበኦም። ዘለካ ፍልልያት ኣመሓዲርካ ኣብቲ ዘሰማምዓካ ተቢዕካ ንህግደፍ ክትስዕር ምብቃዕ ክሳብ ክንደይ ንሰማእታት ከም ዘቕስኖም ኣብዚ ታሪኻዊ መዓልቲ ኮይኖም ክሓስብሉ ይግባእ። ምኽንያቱ ሰማእታት ስሞም ደጋጊምካ ብምጽዋዕ ዘይኮነ፡ ዘቕስኖምብምስራሕ እዮም ዝቐሱ።
እቲ ንብጾቱ ቀቢሩ ዕጥቆምን ሕድሮምን ዝተረከበ፡ “ናይ ናጽነት ሓርበኛን ደሓር ዝተሰለፈን”፡ ናይ ሎሚ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ፡ ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም “ወራሪን መሰል ንጹሃት ዝግህስን” እናተባህለ መዛረቢ ኮይኑ’ሎ። ሕድሪ ሰማእታት ከኽብርስ ይትረፍ ናቱ ክብሪ’ውን ክዕቅብ ኣይከኣለን። ናይዚ ኩሉ ውርደቱ መርኣያ ከኣ ሕድሪ ብጾቱ ምጥላሙ ምዃኡ ክርዳእ ይግበኦ። ሓደገኛ ተግባር ህግደፍ ቀጻሊ ስለዝኾነ፡ እቲ ጥልመት ጽባሕ ናብ ርእሱ ከምዝምለስ ምልክታቱ ብዙሕ እዩ። ስለዚ ኣብዚ ታሪኻዊ ኣጋጣሚ መዓልቲ ሰማእታት ክበራበርን፡ በታ ዘላቶ ዕድል፡ ሎሚ’ውን ውግእ መፍትሒ ከምዘይኮነ ብምርዳእ፡ ሕድሪ ሰማእታቱ ኣኽቢሩ ኣብጐኒ ህዝቡ ክስለፍ ንጽወዖ ኣለና።
ዝኽርን ክብርን ንሰማእታት ኤርትራ!
20 ሰነ 2025
More...
ኣብዚ እዋን’ዚ ምስ እስራኤልን ኢራንን ምልላይ ዘድለየ፡ ኣብ መንጎ ክልቲአን ሃገራት ብዝተኸፍተ ኣዝዩ ኣዕናውን ናብ ዝለዓለ ደረጃ ዝዓርግ ዘሎን ውግእ ይካየድ ብምህላዉ፡ ናይ ዓለምና ዝለዓለ ኣጀንዳ ኮይነን ስለ ዘለዋ እዩ።
እስራኤል ኣብ ማእከላይ ምብራቕ፡ ኣብ ምብራቓዊ መወዳእታ ባሕሪ መደትራኒያን እትርከብ ብ14 ጉንበት 1948 ዝተመስረተትን ኣብ ሕቡራት ሃገራት ከም ልኡላዊት ሃገር ዝተመዝገበትን እያ። ብሰሜን ምስ ሊባኖስ፡ ብሰሜናዊ ምብራቕ ምስ ሱርያ፡ ብምብራቕን ደቡባዊ ምብራቕን ምስ ዮርዳኖስ፡ ብደቡባዊ ምዕራብ ምስ ግብጺ ብምዕራብ ድማ ምስ ባሕሪ ሜዲትራንያ እትዳወብ ሃገር እያ። እዚ ግን ንጉዳይ ፍልስጤም ዝዘንግዐ ከምዘይኮነ ክፍለጥ ይግባእ።
ስፍሓታ 22,757 ትርብዒት ኪሎሜትር ክኸውን እንከሎ፡ ብዝሒ ህዝባ ድማ፡ 9.77 ሚልዮን ኣቢሉ ይኸውን። 6 ብቋንቋ ሂብረው መክሆዛት ዝበሃላ ምምሕዳራዊ ክፍለ ሃገራትን 15 ንኡሳን ክፍለ ሃገራት ድማ ኣለዋኣ።
ዋና ከተመኣ እየሩሳለም ኮይና፡ እንተኾነ ምስቲ ምስ ፍልስጥኤም ዘለዋ ናይ ነዊሕ ግዜ ምስሕሓብ፡ ተልኣቪቭ እያ ዝብሉ እውን ኣለዉ። ጠቕላላ ብዝሒ ህዝቢ ከተማ እየሩሳለም 919 ሺሕ ክኸውን እንከሎ፡ ካብዚ እቲ 350 ሺሕ ኣብ ምዕራባዊ ክፋል ናይታ ከተማ ዝነብር እዩ። ብዝሒ ህዝቢ ተልኣቪቭ ድማ 452 ሺሕ ምዃኑ ይንገር። ቀዳማይ ቋንቋ እስራኤል ሂብሩ ክኸውን እንከሎ፡ ዓረብ እውን ብኻለኣይ ደረጃ ይዝረብ። ካብዚ ሓሊፉ ቋንቋ ሩሲያ ዝዛረቡ ዜጋታት ከም ዘለዉዋ’ውን ይንገር። ገንዘብ እስራኤል ሸከል ይበሃል። ዝዓበየት ወደብ ናይታ ሃገር ሃይፋ እያ።
ኢራን ኣብ ኤስያ እትርከብ፡ ኣብታ ክፍለ ዓለም ብስፍሓታ 6ይ ደረጃ እትሕዝ ሃገር ምዃና ዝንገረላ፡ ቅድሚ “ኢራን” ምባላ “ፐርሺያ” ትበሃል ዝነበረት፡ ብ26 ሰነ 1945 ኣብ ሕቡራት ሃገራት ከም ኣባል ዝተመዝግበት ጥንታዊት ሃገር እያ። ብሰሜን ምስ ኣዘርባጃን፡ ኣርመንያ፡ ቱርከሚስታንን ባሕሪ ካስፒያንን፡ ብምብራቕ ምስ ፓኪስታንን ኣፍጋኒስታንን፡ ብደቡብ ምስ ወሽመጥ ፐርሺያን ወሽመጥ ኦማንን፡ ብምዕራብ ድማ ብቱርክን ዒራቕን ትዳወብ። ካብቲ 7, 680 ሺሕ ኪሎሜትር ዝኸውን ወሰናስና እቲ ሓደ ሲሶ ማያዊ ምዃኑ ይሕበር።
ጠቕላላ ስፍሓት ኢራን 1,648,105 ትርብዒት ኪሎሜተር ክኸውን እንከሎ ብዝሒ ህዝባ ድማ 83,024,745 እዩ። ኢራን 31 ብገዛእ ርእሰን ዝመሓደራ ክፍለ-ግዝኣት ኣለወኣ። ዋና ቋንቋ ናይታ ሃገር ፐርሺያ (ፋርሲ) እዩ። ዋና ከተማኣ ድማ ቴሀራን እያ። ነበርቲ ቴሀራን ኣስታት 9,730,000 እዮም። ስፍሓት እዛ ዋና ከተማ ከኣ 730 ትርብዒት ኪሎሜተር እዩ። ገንዘብ ኢራን ሪያል ይበሃል። ዝዓበየት ወደብ ኢራን ባንዳር ኣባስ ትበሃል።
እስራኤልን ኢራንን ኣብ መንጎአን ሃገራት ሱርያን ዒራቕን ብምህላወን ብመሬት ዘይራኸባ ክነሰን እየን ሓደገኛ ውግእ ዘካይዳ ዘለዋ። ቀንዲ መባኣሲኤን መሬት ዘይኮነ፡ ፖለቲካውን ኣብቲ ዞባ ዝጸንሔን ዘሎን ጸጥታውን ዲፖሎማስያውን ጽልዋታት ዘለዎ ፍልልይ ናይ ኣተሓሳስባ ኮይኑ፡ ኣብቲ ዞባ ናይ “መን ዓብለለ?” ውድድር እውን እዩ። እዚ 6ይ መዓልቱ ሒዙ ዘሎ ዝተፈላለያ ሃገራትኳ ንእስራኤል ኮነ ንኢራን ዝድግፋ ሃገራት መግለጽታት ዘውጸአ እንተለዋ ዛጊት ብግብሪ ርኡይ ኢዳ ዝሓወሰት የላን።
ዶክተር መሓመድ ዓብዳልሰላም ባብከርን ናይቲ ባይቶ ፕረሲደንትን (ቢቢሲ)ለመብት,UN TV
ንዝሓለፉ ሰለስተ ዓሰርተታት ዓመታት ኣብ ትሕቲ ውልቀ መላኺ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ወዲቕ ኣብ ዘላ ኤርትራ ዘሎ ክቱር ጥሕሰት ሰብኣዊ መሰል ሎሚ’ውን ቀጻሊ ኣሎ ተባሂሉ። እዚ ዝተገለጸ ጉዳይ ሰብኣዊ መሰል ኤርትራ ንክከታተል ብሕቡራት ሃገራት ባይቶ ሰብኣዊ መሰላት ዝተመዙ ሱዳናዊ ፍሉይ ራፖርተር ዶክተር መሓመድ ዓብዳልሰላም ባብከር ብዘቕረቦ እዋናዊ ጸብጻብ ምዃኑ ቢቢሲ ሓቢራ።
ናይ ዶክተር ጸብጻብ፡ ናይታ ኣስታት 3.6 ሚልዮን ዝህዝባ ኤርትራ ጸብጻብ ሰብኣዊ መስል ሎሚ’ውን ኣብ ኣዝዩ ዝተሓተ ደረጃ ከም ዝርከብ ዘቃለዐ ኮይኑ፡ በዚ መሰረት “ናይ ኣፍሪቃ ሰሜን ኮርያ” ትባሃል ከም ዘላ ጠቒሱ። ከም ናይዚ ኣብነት ከኣ ኤርትራ ክሳብ ሎሚ ብዝቐርቡ ቀጸልቲ ጸብጻባት፡ ብመንጽር ነጻ ፕረስ ኣብ መጠረስታ ትስራዕ ከምዘላ ሓቢሩ።
ኣብ ኤርትራ ዝለዓለ ጥሕሰት ሰብኣዊ መሰል ዝፍጸሞም መዳያት፡ ብሕጊ መፈጸምታኡ ዘይፍለጥ ግዱድ ወተሃደራዊ ኣገልግሎት፡ ዘይሕጋዊ ማእሰርትን ምስዋርን፡ ብኩራት ነጻነት እምነት፡ ምንፋግ ነጻነት ሓሳብካ ምግላጽን ምውዳብን፡ ጾታዊ ዓመጽ፡ ግህሰት መሰል ደቂ ኣንስትዮ፡ ጉዳይ ሰደተኛታትን ካብ ስደት ተመለስትን ከምኡ ከኣ ተግባራት ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ኢትዮጵያ ምዃኖም ኣብ ጸብጻብ ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት ተመዝጊቦም ይርከቡ።
ልኡላውነት ብብዙሓት ናይቲ ዛዕባ ግዱሳት ዝግለጽ፡ ሰፊሕ ትርጉም ዘለዎ ኮይኑ፡ ናይ ሓንቲ ሃገር ምሉእነት ኣብ ምርግጋጽ፡ ሓደ ካብ መሰረታዊ ረቛሕታት እዩ። ልኡላውነት ንነበርቲ ሃገርን ህዝብን እምበር፡ ንተቐያያርቲ መንግስታት ዝወሃብ መግለጺ ኣይኮነን። ኣብ ዓለም ለኻዊ ዝምድና ሃገራት ማዕረ ኣፍልጦ ተወሃሂበን ዝከባበራሉ መሰረታዊ ዓንዲ’ውን እዩ። ኣብ ዝምድና፡ ኣብ ናይ ካልኦት ጉዳይ ኢድ ከይተእቱን ካልኦት ኣብ ጉዳይካ ከይኣትዉን መከባበሪ መትከልዩ። ልኡላውነት ሃገር ንከይገሃስ ዓለምለኻውን ኣህጉራውን ሕጋዊ ሓለዋ ኣሎ። “ሓያላት ኢና” ዝብላ መንግስታት ኣብ ልዕሊ ካልኦት ከም ድላየን ከይዕንድራ፡ ዝግድበን ከኣ እዚ ሕግታትን ቻርተራትን ሕቡራት ሃገራት እዩ።
ልኡላውነት ንኤርትራውያን ዝለዓለ ናይ ሓባር መግለጺና እዩ። ናይ ሓባር መግለጺና ጥራይ ዘይኮነ፡ ብናይ ኩልና ክቡር መስዋእትን ድምጽን ዝተዋሕሰ’ውን እዩ። ኣብዚ ዘለናዮ ርሱን እዋን ይኹን ኣብ መጻኢ ከኣ ቀጻሊ ናይ ኩልና ሓለዋ ዘድልዮ፡ ብዝተፈላለዩ ተኸታተልቲ ገዛእቲ ተነፊጉና ምስ ጸንሐ፡ ብ28 ጉንበት 1993 ብወግዒ ተኣወጀ።
ልኡለውነት ግኡዝ ስማዊ መለለዪ ዘይኮነ፡ ኩሉ ናይ ህልውናን ቀጻልነትን ምንቅስቓስ ዝካየደሉ መዋስኢ መድረኽ እዩ። ንሱ እንተዘየልዩ ኩሉቲ እንሕበነሉ ኤርትራዊ ጸጋ’ውን ምሉእ ኣይከውንን። ብዘይካኡ ከም ህዝቢ እውን ምሉእ ክብሪ ኣይህልወናን። ኩለንተናዊ ተጠቀምቲ ንምዃኑ እንገብሮ ምንቅስቓስ ኩሉ ካብ ህልውናኡ ወጻኢ ኣጸጋሚ እዩ። በቲ ካልእ ወገን ከኣ ጣዕሚ ልኡላውነት ንምንጽባራቕ ካብ ህላወ ህዝቢ ወጻኢ ዝረጋገጽ ኣይኮነን። እዚ ድማ ልኡላውነት ንክብሪ መሬት፡ ኣየርን ማይን ጥራይ ዝወሃብ መግለጺ ዘይኮነ፡ ንህላወን ክብርን ህዝቢ ዘዕዝዝ’ዩ። በዚ እዩ ከኣ ብዛዕባ ልኡላውነት ሃገርና ክለዓል እንከሎ፡ መሬትን ህዝብን ፈላሊኻ ምርኣይ ኣጸጋሚ ዝኸውን።
ከከም ዝንባለናን ከባብናን ህይወትና ንምምራሕ ብዙሕ ኢና ንሓስብን ንውጥንን። ንኩሉቲ ዝወጠናዮ ኣብ ግብሪ ንምውዓል ከኣ ኣብቲ ናይ ሓባርና መድረኽ ልኡላውነት ኢና ንዋሳእ። ካብኡ ወጻኢ ዝግበር ምንቅስቓስ ግና ብተግባር ኤርትራዊ ኣይኮነን። ስለዚ ከምቲ “ሺሕ ፈልጺ መእሰሪኡ ልሕጺ” ዝበሃል፡ ህልውናና ከም ህዝቢ ከነውሕስን ፍረ ጸማ ኩሉ ዓይነት ጻዕርና ክንሓፍስን ልኡላዊት ኤርትራ ህያው ክኸውን ዘይስገር እዩ። ብሳላቲ “ብደሆና ዘይኮነ ጽባቐና’ዩ” እንብሎ ብዙሕነትና፡ ኤርትራውያን በበይኑ እምነት ንኽተል፡ ኣብ በበይኑ ልምድን ባህልን ንዓስል፡ ዝተፈላለዩ ቋንቋታት ንዛረብ……ወዘተ ክነስና፡ ኣብ ጽላል እቲ ልዕሊ ኩሉ ናይ ሓባርና ዝኾነ ላኣላውነት ኢና እነጽልል።
ኤርትራውያን ከም ኩሉ ሕብረተሰብ ኣብ ዝተፈላለዩ መዳያት፡ ትምህርቲ፡ ንግድን ካለኦት ማሕበር-ቁጠባዊ ተግባራትን ንዋፈር። ኣብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ሃገርና ከኣ ንሰፍር። ምስዚ ኩሉ ግና ሓንቲ ናይ ሓባርና እምበር ነናትና ልኡላውነትየ የብልናን። እዚ ማለት ነፍሲ ወከፍና “ተወሊደ ዝዓበኹሉን ዝተመሃርኩሉን” እንብሎ ዓዲ፡ ወረዳን ኣውራጃን የብልናን ማለት ኣይኮነን። እዞም ነናትና ምምሕዳራዊ ከባብታት ግና መተካእታ እታ እንሕበነላ ናይ ሓባር ሓቛፊትና ኤርትራ ዘይኮኑ፡ ንዓኣ ዝምእዘዙ፡ ዘድምቑን ዝሕልዉን እዮም። ካብዚ ሓሊፉ ነዞም ንኡሳን ከባብታት ልዕልታ ዓባይ ናይ ሓባርና ሰሪዕካ ኣብ ጸቢብ ኩርናዕ ምውጣጥ ብዝኾነ መለክዒ፡ ናብ ሰላም፡ ልምዓትን ስኒትን ዘብጽሕ ዘይኮነ፡ መፍቶ’ቶም ብምፍልላይና ክዕንገሉ ዝሓልሙ ዝገብረና እዩ።
ካብቲ ፍልልያትና ዝንጸባረቐሉ መዳያት ህይወት ሓደ፡ ፖለቲካዊ ኣተሓሳስባና እዩ። እዚ ፍልልያት ብውልቂ ኮነ ብውዱብ ኣገባብ ዝንጸባረቕ እዩ። ኣብዚ መዳይዚ ፍልልያት ምጽብራቕ ኣባና ጥራይ ዝረአ ዘይኮነ፡ ንቡር ኣድማሳዊ መርኣያ ህይወት ሰባት እዩ። ፍልልይካ ምንጽብራቕን ብኣኡ መሰረት ሓሳብካ ምግላጽን ምውዳብን መሰል እዩ። እዚ መሰል ካብ ክሊቲ ናይ ሓባርካ መዕቀኒ ከየውጸኣካ ምጥንቃቕ ከኣ ግደታ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኤርትራ ኣብ መንጎ ፖለቲካዊ ኣተሓሳስባ ጉጅለ ህግደፍን ኣረኣእያ ሓይልታት ለውጥን ዘሎ ፍልልይ ሰፊሕዩ ጥራይ ዘይኮነ ተጻራሪ’ውን እዩ። ህግደፍ ነታ ናይ ኩልና ጽላል ኤርትራን ህዝባን “ብሓይሊ ጨምዲደ እንተዘይገዛእኩዎም” ዝብል ጨካንን ዓመጸኛን መንገዲ ዝኽተል ዘሎ እዩ። ሓይልታት ለውጢ ብኣንጻሩ ህዝብና ካብ መቑሕ ህግደፍ ወጺኡ፡ ሰላም፡ ዲሞክራሲ፡ ፍትሕን ሕግመንግስታዊ ምምሕዳርን ኣብ ዘውሓሰት ሃገር ንክነብር እዮም ዝቃለሱ ዘለዉ። እንተኾነ ኩሉ’ቲ ምንቅስቓስ ኣብ ትሕቲ ጽላል እታ ናይ ኩልና ልኢላዊት ሃገር ዝገላበጥ ዘሎ ማዕበልዩ።
መራሒ ጉጅለ ህግደፍ ካብዚ ናይ ሓባር ጽላል ንምውጻእ ብዘርኣዮ ትንዕምንዕ፡ ሓደ እዋን ሓድሽ ፈታዊኡ ዝነበረ ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ “ኣነን ኢሱን እንተተሰማሚዕና እንካፈሎ ዓሰብ ይኸውን” ክብል እንከሎ፡ ብምሒር ታሕጓስ ኣፍልቡ ይወቅዕ ከም ዝነበረ ናይ ትማሊ ተዘክሮ እዩ። ነዚ ናይ ሎሚ ብስም ልኡላውነት “ንብዓት ሓርገጽ ምንብዑ” ትርጉም ዘስእኖ ከኣ እዝን ወዲኸምዝን ተገላባጢ ተግባራቱ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ካብ ዋና ልኡላዊት ሃገር ምዃንን ናይ ዲሞክራስን ፍትሕን ተጠቃሚ ምዃንን “ሓዲኡ ምረጽ” ዝመስል ርኢቶ ኣብ ኤርትራውያን ክንጸባረቕ ይስማዕ እዩ። እዚ ክፈላለዩ ዘይግበኦም ኣምራት ነጻጺልካ ምቕራብ ቅኑዕ ኣይኮነን። ቅኑዕ ኣይኮነን ጥራይ ዘይኮነ፡ ምሉእነት ኣብ ምርግጋጽ፡ “ልኡላዊት ሃገር ምውናን ጥራይ ናይ መወዳእታ ድዩ?” ናብ ዝብል ሕቶ ዝወስድ’ውን እዩ። ልኡላውነት ሃገር ወኒኖም ክነሶም ካለኦት መሰላት ዝጐደሎም ህዝብታት ካብ ቃልሲ ናይ ዘይምኳሮም ምስጢር ከኣ እዚ እዩ።
እምበኣር ኣብዚ ዘለናዮ ዝተዋሕሰ ልኡላውነት ናይ ምዕቃብን ሓርነት ናይ ምምጻእን ቃልሲ፡ እቲ ሓደ ይጽነሓለይ ኢልካ ናብ ሓደ ዛዕባ ጥራይ ምዝዛው ቅኑዕ ኣይኮነን። ኣብ ክንድኡ ንክልቲኦም ግቡእ ኣቓልቦ ምሃብ ግድን እዩ። ምናልባት ቅልል ብዝበለ መልክዕ ንምርኣዩ፡ “መሬት ሒዝካ ብዘይዘርኢ ትርጉም ከምዘይህልዎ፡ ዘርኢ ሒዝካ ብዘይመሬት እውን እቶት ክሕፈስ ከምዘይከኣል” ምግንዛብ ኣገዳሲ እዩ።
ስለዚ ኣብዚ ከባቢና ብኣዝዩ ቅልጡፍ ናይ ኣሰላልፋ ለውጥታት ዝህውጸሉ ዘሎ ግዜ፡ “ኣነኸ ምስ መን እንተተሰለፍኩ እዩ ዘዋጸኣኒ?” ዝብል ሕቶ ምልዓል ዘይተርፍ እዩ። መልሱ ነቲ “ልኡላውነትና ልዕሊ ኩሉ ናይ ሓባርና” ዝብል ኣምር ዝጻባእ ከይከውን ጥንቃቐኻ ከኣ ምዕዛዝ ኣገዳሲ እዩ።
