ህዝቢ ኤርትራ ንነጻነት ብዝለዓል ሓጐስ ካብ ዝተቐበለሉ ህሞት
24 ጉንበት ቅድሚ 34 ዓመታት መግዛእቲ ተሳዒሩ፡ ኤርትራ ደቃ ብሓባር ብዝኸፈልዎ ክቡር መስዋእቲ መሬታዊ፡ ማያውን ኣየራውን ግዝኣታ ነጻ ዝወጸሉ ታሪኻዊት ዕለት ስለ ዝኾነት፡ ናብ ኩሎም ኤርትራውያን መልእኽቲ ዮሃና ነቕርብ።
መሰረታዊ ዕላማ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ ባዕዳዊ መግዛእቲ ኣልጊስካ ጨቋንን ተጨቋንን ዘይብላ፡ ሰላምን ብልጽግናን ዝሰፈና፡ ብዲሞክራስያዊ ስርዓት እትመሓደር ሕገ-መንግስታዊት ሃገር ምውሓስ እዩ ነይሩ። ድሕሪ ናጽነት፡ ህዝብና ነቲ ሓቢርካ ሃገር ንምህናጽ ተቐሪብሉ ዝነበረ ምዕራፍ ቃልሲ፡ ከም ውሁብ ወሲድዎ ስለ ዝነበረ፡ ከም ዝዕወት ጠርጠራ ኣይነበሮን ። ምኽንያቱ እቲ ኣብ ስልጣን ዝተወጥሐ ጉጅለ ዘይትግበር መብጸዓታት የስምዕን ይጽሕፍን ስለ ዝነበረ። ኣብ ተመኩሮ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ ኩሉቲ ዝተኸፍለ ክቡር ዋጋን ዘጋጠመ ዕንወት፡ ብርሰትን ዝሰዓበ ስደትን ምምዝባልን፡ ህልቂት ህዝብን ጥሪትን ምእንቲ ሰንሰለታዊ መግዛእቲ ሓንሳብን ንሓዋሩን ምውጋድ እዩ ነይሩ። ህዝቢ ኤርትራ በቲ ዝነበሮ ፍቕሪ ሃገርን ቅሩብነት ንቃልስን፡ ኤርትራ ድሕሪ ናጽነት ኣብ ሓጺር ግዜ ኣብ ዝለዓለ ደረጃ ዕቤት ከም እትበጽሕ ርግጸኛ ነይሩ።
እተንኾነ ብሰንክቲ ኢሳያስ ዝመርሖ ጠላም ጉጅለ፡ ትጽቢት ህዝብና ሎሚ’ውን ኣብ ትጽቢትን ቃልስን እዩ ዘሎ። እቲ ጥልመት ብዘኸተሎ በደል ዘማረሩ ገለ ወገናት፡ ኣብ ኣድላይነት ነጻነት፡ ልኡላውነትን ሓድነት መሬትን ኤርትራ ሰጋእ መጋእ ክብሉ ይረኣዩ እዮም። እንተኾነ እቲ ናይ ኩሉ፡ ከነዕውቶ ንቃለሰሉ ዘለና ባህግታት መሰረት፡ ናጽነትን ልኡላውነትን ኤርትራ እዩ እሞ፡ ወትሩ ህያው ኮይኑ ካብ ምዕቃቡ ካልእ ምርጫ ከም ዘየብልና ንገንዘብ። እቲ ንህዝብና ዝድህኾ ዘሎ ወጽዓ ከኣ፡ ምምሕዳር ህግደፍ ዝፈጠሮ እምበር፡ ብሰንኪ ናይ ኤርትራ ናጻ ሃገር ምዃን ዘስዓበ ዘይምዃኑ ብምርዳእ ንክቱር ጭቆና ህግደፍ ተቓሊስና ንምውጋዱ ብሓባር ቃልስኻ ካብ ምቕጻል ካልእ መተካእታ ከም ዘየብልና ኣብዚ ታሪኻዊ ኣጋጣሚ ከነረጋግጽ ይግበኣና ።
ቃልሲ ንምህናጽ ሃገረ-መንግስትን ምዕቃብ ሓድነትን፡ ካብቲ ኣብ ብረታዊ ቃልሲ ዝተኸፍለ ዝተሓተ ዋጋ ዝሓትት ክኸውን እዩ ዝብል ትጽቢት ህዝብና ነይሩ። ካብቲ ነዚ ትጽቢት ዘሕደረሉ ምኽንያታት፡ እቲ ቃልሲ ኣንጻር ባዕዳዊ ሓይሊ ዘይምዃኑን ከም ውጽኢት ናይቲ ቃልሲ ድሕሪ ናጽነት ኩሎም ኤርትራውያን ማዕረ ተጠቀምቲ ክኾኑ እዮም ዝብል እምነት ከም ዝነበሮ ምጥቃስ ይከኣል። ኣብ ቃልሲ ምህናጽ ሃገር፡ ዓቕሚ እንተዘይጐዲሉና፡ ንመሰል ኤርትራውያን ኣዋሲኑ ስልጣኑ ቅድሚት ዝሰርዕ ስሱዕ ምምሕዳር ክህሉ እዩ ዝብል ግምት ናይ ውሑዳት እዩ ነይሩ። ኣብ ፖለቲካ ኤርትራ ንኹሉ ብሒቱ “ኤርትራ ናተይ ጥራሕ እያ” ዝብል ጉጅለ ክህሉ ግምት ኤርትራውያን ኣይነበረን። ምስዚ ግና፡ ሰማዒ ኣይረኸቡን እምበር፡ ካብ ቅድም እቲ ብግብሪ ዝተራእየን ዝረአ ዘሎን ኩነታት ከየጋጥም ስግኣት ዝሓደሮም፡ ብዓንተቦ ንምግትኡ ዝጸውዑ ፖለቲካዊ ውድባትን ግዱሳት ባእታታትን ነይሮም ኢዮም።
ድሕሪ ናጽነት ወርሒ ኣብዘይመልአ ግዜ፡ ሓቀኛ ጸረ ህዝቢ ባህርያቱ ሓቢኡ ዝጸንሐ፡ ደሓር ግና ብጋህዲ ሕድሪ ሰማእታት ዝጠለመን ሕማቕ ክፈዲ ዝተዓጥቀን ጉጅለ ኢሳያስ ካብ ትጽቢት ህዝብና ወጻኢ ተጋሂዱ። እነሆ ከኣ እቲ ብህዱእ ኩነታት ክካየድን ብውጽኢቱ ኩሎም ኤርትራውያን ብማዕረ ዝጥቀምሉን ክኸውን ትጽቢት ዝተገብረሉ ቃልሲ ምትካል ቅዋማውን ዲሞክራስያውን ስርዓት፡ “ንማይ ዝበልንዮስ ንበረድ ኮነ” ከም ዝበሃል፡ ኮይኑ። እቲ “እምበርከ፡ እቲ 2ይ ምዕራፍ ቃልሲ ከምቲ ናይ ናጽነት ኣብ 30 ዓመትከ ክውዳእ ድዩ ኣይፋሉን?” ዝተባህለ እነሆ 34 ዓመቱ መሊኡ። ዝተኸፍለ ዋጋ ክምዘን እንከሎ ‘ውን፡ ኣብ ኩሉቲ ድሕሪ ናጽነት ዝተኣጐደ፡ ግና ከምኡ ከጋጥም ዘይነበሮ ውግኣት፡ ካብቲ ኣብ ናይ 30 ዓመታት ቀዳማይ ምዕራፍ ቃልስና ዝተኸፍለ ዋጋ ዝበዝሐን ዝመረረን ኮነ። ንናይ ህዝብና ናይ ንዕብየትን ሰላምን ትጽቢት ከኣ ንቁልቑል ነቚትዎ ።
ከም መቐጸልታ ናይቲ ኣብ ተመኩሮና ዝተራእየ፡ ብሓባር ከቃልስ ዝኽእል ሰፊሕ ጽላል ናይ ምርካብ ጻዕሪ፡ ሎሚ እውን ዕማም ኤርትራውያን ሰልፍታት፡ ውድባት፡ ግንባራትን ህዝባዊ ምንቅስቓሳትን ኮይኑ ዘሎ እዩ። ተበግሶ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ)ን ካለኦት ንቕሎታትን ኣብ ሕድሕዶም ዝነበረ ምጽልላም፡ ምጥቕቓዕን ምንጽጻግን ዘህደአ ምዃኑ ዘይከሓድ’ዩ። እንተኾነ ጉዕዞና ትሕቲ ትጽቢት ናይ ህዝብና ናይ ለውጢ ድሌት ምህላዉና ተገንዚብና፡ ኣብ ቅድሜና ተገቲሩ ዘሎ ሓላፍነት ክንፍጽም ከም ዝግበኣና ኣብዚ ታሪኻዊ ኣጋጣሚ ደጋጊምካ ምዝካሩ ኣገዳሲ እዩ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ከም ወትሩ ሕድሪ ሰማእታት ኤርትራ ብምጽናዕ፡ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት ብሓባር ዝቃለስሉ መድረኽ ንምፍጣር ይግበር ኣብ ዘሎ ቃልሲ ከይሰልከየ፡ ኩሉ ካብኡ ዝድለ ከበርክት ቅሩብ ምህላዉ ደጊሙ ዘረጋግጸሉ ታሪኻዊ ናይ ዝኽሪ መዓልቲዩ። ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ’ውን ንኹሉ ተበግሶታት፡ ነቲ ኣቐዲሙ ዝተነጽፈ ኣውንታዊ ባይታ ንድሕሪት ብዘይመልስ ኣመሓዲሩ ክቕጽሎ ትጽቢት ይግበረሉ’ሎ።
እቲ ካልእ ንመበል 34 ዓመት ናጽነት ኤርትራ ክንዝክር እንከለና ጓሲናዮ ዘይንሓልፍ፡ ሎሚ ብፍላይ ኣብ ጐረባብትናን ዞባናን፡ ብሓፈሻ ከኣ ኣብ ኣህጉርና ዝረአ ዘሎ ዘይርጉእ ኩነታትን ቅልጡፍ ናይ ሓይልታት ኣሰላልፋ ለውጥታትን እዩ። ብመንግስቲ ፈደራል ኢትዮጵያ ተደጋጊሙ ዝለዓል ዘሎ፡ ታሪኻዊ ኮነ ሕጋዊ መሰረት ዘየብሉ ንልኡላውነት ኤርትራ ዝፈታተን፡ ህርፋን ኣፍደገ ባሕሪ ዝደረኾ ናብ ውግእ ከይዓርግ ዘስግእ ምትፍናን፡ ብኣተኩሮ እንከታተሎ ኣብ ዘለናሉ ኢና መበል 34 ዓመት መዓልቲ ነጻነት ንዝክር ዘለና።
ኩለ-መዳያዊ ዝምድና ክልል ትግራይ ምስ ኢትዮጵያ ኣብ ዘሰክፍ ደረጃ እዩ ዝርከብ። ውግእ ሱዳን ካብ ዝጅመር ዝያዳ ክልተ ዓመቱ’ኳ እንተሓለፎ፡ ናይ ሰላም መልክዕ ኣይሓዘን። ርክብ ኢትዮጵያን ሶማሊያን ዝተመሓየሸ’ኳ እንተመሰለ፡ ውሽጣዊ ኩነታት ክልቲአን ሃገራት ግና ዘተሓሳስብ’ዩ። እዚ ምስቲ ህግደፍ ኣብ ዝተኣጐደ ህውከት ኢዱ ካብ ምእታው ዓዲ ዘይውዕል ምዃኑ፡ ኣብ ህዝብና ዘሕድሮ ዘሎ ሰግኣት ምግማቱ ዘጸግም ኣይኮነን። እዚ ኩሉ ስግኣታት ተደሚሩ ዝፈጠሮ ማሕበረ-ቁጠባዊ ቅልውላውን ልምዓታዊ ዝሕተላን እውን ዘሰክፍ’ዩ።
እዚ ዘይርጉእ ዘቤታውን ከባብያውን ምዕባለታት፡ ምስቲ ህግደፍ መልክዓቱ እንዳቐያየረ ክመጾ ዝጸንሐ፡ ሎሚ ድማ “ጽምዶ” እናጨረሐ፡ ክፈጥሮ ዝደሊ ዘሎ ሓሸውየ ተወሲኽዎ፡ ህዝብና መፍቶቲ ኣብ ርጉእ ኩነታት ዘይነብር ጉጅለ ክኸውን ከም ዝኽእል ምግማቱ ኣየጸግምን። ድሮ ዝውሰድ ዘሎ ዘሎ ግዱድ ግፋ፡ ነጋርቲ ውግእ ምድሳቕን ምእጋድ ካብ መገሻን እኹል ምልክት ሰግኣት’ዩ። ስለዚ ህዝቢ ኤርትራ ኣብዚ ታሪኻዊ ዝኽሪ ኣንጻርቲ ናይ ኩሉ መከራኡ ጠንቂ ዝኾነ ዓመጸኛ ጉጅለ ድምጹ ናይ ምስማዕን ቃልሱ ናይ ምሕዳስ ሓላፍነት ከም ዘለዎ ምዝኽኻሩ እዋናዊ እዩ።
ዘልኣለማዊ ዝኽርን ክብርን ንሰማእታት ኤርትራ!
24 ጉንበት 2025
ሓንቲ ካብተን ዝተዓጽዋ ኣብያተ-ፍርዲ መቐለ
ኣብ ዋና ከተማ ትግራይ መቐለ ዝርከባ ሓንቲ ላዕለወይትን 7 ናይ ክፍለ ከተማን ኣብያተ-ፍርዲ ካብ 20 ጉንበት 2025 ጀሚረን ከም ዝተዓጽዋ መርበብ ሓበሬታ ኢትዮ-ኢንሳይደር ንማሕበር ዳያኑ ትግራይ ብምጥቃስ ሓቢራ። ነዚ ብዝምልከት በተን ኣብያተ- ፍርዲ ዝወጸ ስምዕታ ከም ዝሓበሮ፡ ጠንቂ ናይቲ ምዕጻውን ምቁራጽ መስርሕ ፍርድን ናይ ዳያኑ ድሕንነት ውሕሰት ብዘይምርካቡ ምዃኑን እቲ ስግኣት ክሳብ ዝፍታሕ እቲ ዕጽዋ ከም ዝቕጽልን ተሓቢሩ።
ፕረሲደንት ማሕበር ዳያኑ ትግራይ ኣቶ ዳዊት ሃይለስላሴ፡ ነቲ መርበብ ሓበሬታ ከም ዝገለጾ፡ ናብ ግዝያዊ ምምሕዳር ክልል ትግራይ መፍትሒ ንክረክብ ኣቒረበምዎ ካብ ዘለዉ ሕቶታት ምስ ድሕንነት ዳያኑ ዝተሓሓዝ ኮይኑ፡ ብፍላይ ከኣ ንሓለዋ ኣብ ዝምደቡ ኣካላት ጸጥታ ዝምልከት ምዃኑ ጠቒሶም። ኣተሓሒዞም ድማ ኣብ መገባእያ ዝምደቡ ክልተ ኣባላት ፖሊስ ጥራይ ስለ ዝኾኑ፡ ቁጽሪ ኣባላት ፖሊስ ወሲኹ ዘተኣማምን ሓለዋ ንክህሉ ከም ዝሓተቱ እቶም ፕረሲደንት ጠቒሶም።
እቶም ፕረሲደንት ብተወሳኺ ከም ዝጠቐስዎ፡ ቤተሰብ ተኸሰስቲ፡ ኣብ መገባእያ ኮነ ካብኡ ወጻኢ ነቶም ዳያኑ ስለ ዘፈራርሕዎም ነዚ ዝምልከት ውሕስነት ንክረኽቡ ከኣ ኣካልቲ ናብ ግዝያዊ ምምሕዳር ኣቕሪበምዎ ዘለዉ ሕቶ እዩ። ብዘይካዚ ዳያኑ ብባህሪ ስረሓሖም፡ ክሳብ ናይ ሞት ብይን ክህቡ ስለ ዝኽእሉ፡ ብሰንክዚ ኣካረይቲ ካብ ዝተኻረይዎ ከም ዘውጽእዎም ኣብቲ ጥርዓን ካብ ዝተጠቕሱ እዩ።
እቶም ዳያኑ ናብ ከምዚ ደረጃ ንክበጽሑ ካብ ዝገበሮም፡ ቅድሚ ሒደት መዓልታት፡ ብዛዕባ ቅትለት ዘውዱ ሃብቱ ዝተባህለት መንእሰይ ጓለንስተይቲ ዳያኑ ኣብ ልዕሊ ብቕትለታ ዝተኸሱ ጥርጡራት ናይ መወዳእታ ብይን ንክህቡ ኣብ ዝተጋብእሉ፡ ብቤተሰብ ጥርጡራት ኣብ ልዕሊ ዳያኑ ናይ መጥቃዕቲ ፈተነ ተሃቂኑ እቲ መስርሕ ስለ ዝተበተነ እዩ። ኣብቲ መስርሕ ፍርዲ ንምዝራግ ዝተገብረ ፈተነ ላዕለዋይ መዝነት ዘለዎም ከም ዝሳተፉ’ውን ኣብቲ እቲ መርበብ ዝተጠቕሰ ስምዕታ ተመልኪቱ።
ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ እውን ነቲ ዝቐረቦ ጥርዓን ኣጻርዩ፡ ኣብ ልዕሊቶም ኣብ መስርሕ ፍርዲ ዕንቅፋት ዝፈጠሩ ኣጻርዩ ስጉምቲ ከም ዝወስድ ቃል ኣትዩ’ሎ።
ሓድሽ ቀዳማይ ሚኒስተር ሱዳን ከማል እድሪስ
ኣቦመንበር ልኡላዊ ኮሚተ ሱዳን ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣል ብርሃን፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ከም ዝመዘዘን፡ በቲ ተወርዋሪ ሓይሊ ዝካየድ መጥቃዕቲ ድሮን ብዝገደደ ይቕጽል ከም ዘሎን ቢቢሲ ሓቢራ። እቲ ብቀዳማይ ምኒስተርነት ዝተመዘ፡ ዶር ከማል ኣል ጠይብ እድሪስ ኣተባህለ ክኸውን እንከሎ፡ ክልተ ኣባላት ደቂ ኣድንስትዮ እውን ምብራቓውን ማእከላይን ሱዳን ብምውካል ንኣባልነት ልኡላዊ ኮሚተ ሱዳን ከም ዝተመዛ እቲ ብ19 ጉንበት 2025 ዝተዘርግሐ ዜና ኣፍሊጡ። እቲ ሓድሽ ቀዳማይ ሚኒስተር ሱዳን ኮይኑ ዝተመዘ፡ ሓደ እዋን ዲረክተር ሓለዋ ምሁራዊ ንብረት ሕቡራት ሃገራት፡ ካልእ ግዜ ድማ ኣብ ሕቡራት ሃገራት ጸሓፊ ማሕበር ንሓለዋ ዝተፈላለዩ እጻዋት ኮይኑ ዝሰርሐ ምዃኑ ተነጊሩ። ብዘይካዚ ኣብ 2010 ፕረሲደንት ሱዳን ንምዃን ምስ ዑመር ኣል በሺር ተወዳዲሩ ከም ዝነበረ ኣብቲ ዜና ተጠቒሱ።
ከማል ኢድሪስ ድሕሪ እቲ ብ2022 ብፈቓዱ ዝለቐቐ ዓብደላ ሓምዶክ፡ ብደረጃ ቀዳማይ ምኒስተር ሱዳን ዝምዘዝ ዘሎ ናይ መጀመርያ እዩ። ዓብደላ ሓምዶክ ድሕሪቲ ናይ 25 ጥቅምቲ 2021 ዕልዋ መንግስቲ ኣብታ ሃገር ቀዳማይ ሚኒስተር ኮይኑ ምምዛዙ፡ ስምምዕ ፖለቲካዊ ሓይልታት ምፍጣር ምስ ሰኣነ እዩ ካብ ስልጣኑ ስሒቡ። ድሕሪኡ ክሳብ ሎሚ ቤት ምኽሪ ካቢነ ሱዳን ብግዝያዊነት’ዩ ክምራሕ ጸኒሑ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ እቲ ብሕቡራት ዓረብ ኤምረትስ ከም ዝሕገዝ ዝንገረሉ፡ ብጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎ ዝምራሕ ዕጡቕ ተወርዋሪ ሓይሊ፡ እቲ ኣብ ፖርት ሱዳን ዝጀመሮ ናይ ድሮን መጥቃዕቲ ብምቕጻል ብሓፈሻ ኣብ ኩሉ ኩርነዓት ብፍላይ ኣብ ምብራቕ ሱዳን ቀጺልዎ ኣሎ። እቲ መጥቃዕቲ ኣብ ሆስፒታላትን ተመዛበልቲ ዝተዓቑብሉ ቦታታትን ከይተረፈ ይካየድ ስለ ዘሎ፡ ከቢድ ናይ ህይወትን ንብረትን ጉድኣት የውርድ ኣሎ። እቲ ናይ ምብራቕ ሱዳን መጥቃዕቲ ብሰንክቲ ዘሎ ፖለቲካዊ ኣሰላልፋ፡ ናብ ምዕራዊ ከባብታት ኤርትራ ከይልሕም ዝሰግኡ ወገናት’ውን ኣለዉ።
ጂም ሪች ኣቦመንበር ሰኔት ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ፡ ብ13 ጉንበት 2025፡ ኣብ ቅድሚ ኮሚተ ወጻኢ ዝምድናታት ናይቲ ሰኔት ብዛዕባ ምብራቕን ቀርንን ኣፍሪቃ ሰፊሕ ምልከታ ከም ዘቕረበ ናይቲ ሰኔት ምንጭታት ካብ ዋሽንግተን ሓቢሮም። እቲ ሰኔተር “መቐይሮ ምብራቕን ቀርንን ኣፍሪቃ ኣብ ነጥበ” ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣርእስቲ ምልክታኡ ዘቕረበ ዝተፈላለዩ እቲ ጉዳይ ዝምልከቶም ምኩራት ባእታታት ኣብ ዝተሳተፍሉ መድረኽ እዩ።
ንሱ ኣብቲ ሰፊሕ ምልከታኡ፡ “ኣመሪካ ኣብ ምብራቕን ቀርንን ኣፍሪቃን፡ ድሌትን ተገዳስነትን ከም ዘለዋ ኩልና እንፈልጦ እዩ፡ እዚ ዞባ ምስ ቀይሕ ባሕርን ወሽመጥ ዓደንን ተተሓሒዙ ቀንዲ ናይ ንግዲ መንቀሳቐሲ እዩ። ኣብዚ ከባቢ ኣብቲ ኣብ ጅቡቲ ዘሎ ወተሃደራዊ መደበርና ቀሊል ዘይበሃል ዓቕሚ ኣለና። ነዚ መስረት ብምግባር ሃገርና፡ ናብ ኬንያን ሶማሊያን ዘድህብ ወተሃደራዊ ስርሒት እተካይደሉ” ክብል ኣስፊሑ ኣቕሪቡ።
ኣተሓሒዙ ድማ “እንተኾነ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ሱዳን፡ ሶማሊያን ኢትዮጵያን ነቲ ዞባ ዝህውኽ ዘይርጉእ ኩነታት ይፍጠር ኣሎ፡ እዚ ኩነታትዚ ከም ሁቲ፡ ኣልሸባብን ንዝኣመሰሉን ንፈጠርቲ ራዕዲ ምቹእ ባይታ ዝፈጥር እዩ፡ ከም ቻይና፡ ኢራንን ሩሲያን ንዝኣመሰሉ ተዋሳእቲ እውን ዕድል ዝህብ እዩ፡ እዚ ድማ ንጸጥታ ናይቲ ከባቢ ህዝብን ኣመሪካን ዝዘርግዩ” ክብል ወሲኹ።
ሰኔተር ጂም ሪች ንጉዳይ ሱዳን ብፍሉይ ዓይኒ ብምርኣይ “ኣብ ሱዳን ንዘሎ ኩነታት ከም ሓደ ናይ ዓለምና ሓደገኛ ተረኽቦ ገይሮም ዝርድእዎ ኣሜሪካውያን ውሑዳት እዮም፡ ሱዳናውያን ኣብ ኣዝዩ መሊሱ ዝገድድ ዘሎ ሻቕሎት’ዮም ዝርከቡ፡ ኣብ ዳርፎር ዘጋጠመ ጽንተትን ብጃምላ ምምዝባልን ንኣብነት ዝጥቀሱ እዮም፡ እዚ ድማ ቀጥታዊ ጸጥታዊ ስግኣት ኣመሪካ ኣብቲ ከባቢ እዩ፡ ኩሎም እዞም ኣሰከፍቲ ፍጻመታት ተደሚሮም ናይ ጽቡቕ ውጽኢት ምልክታት ኣይኮኑን፡ ኣብ ዝሓለፉ 4ተ ዓመታት ኣተሓሕዛ ኣሜሪካ ኣብ ጉዳይ ሱዳን ብፍላይ፡ ኣብ ጉዳይ ኣፍሪቃ ድማ ብሓፈሻ ዝተቖራረጸ ኮይኑ እዩ ጸኒሑ።” ክብል ተንቲንዎ።
.
መንግስቲ ፕረሲደንት ትራምፕ ረብሓ ኣሜሪካ ኣብዚ ዞባ ዝምልከት፡ ኣብቲ ቀዳማይ ዙር ምምሕዳሩ ዝሓሸ ተግባራት ይፍጽም ከም ዝነበረ ኣዘኻኺሩ፡ ሎሚ ከኣ ከም ማክሮ ሩቢዮ ጸሃፊ ወጻኢ ጉዳያት ዝኣመሰሉ ላዕለዎት ሓለፍቲ ኣሜሪካ ኣንጻርቶም ረብሓ ኣሜሪካ ዝዕንቅፉ ተግባራት ይንቀሳቐሱ ከም ዘለዉ ጠቒሱ፡ እዚ ከኣ ኣካል’ቲ ሰፊሕ ምንቅስቓስ ንምርግጋጽ ረብሓ ኣሜሪካ እዩ ኢልዎ። እዚ ማለት ድማ ኣብዚ ዞባ ዘለዉ መሓዙት ኣሜሪካ ኣነጺርካ ምልላይ ዘጠቓልል ምዃኑ ኣተንቢሁ።
ሰኔትር ጂም፡ ኣብ ደቡብ ሱዳን ዝተበጽሐ ስምምዕ ሰላም ብተደጋጋሚ ይጠሓስ ከምዘሎ ጠቒሱ፡ ኣሜሪካ ደቡብ ሱዳን ሃገር ንክትከውን ብዙሕ ዋጋ ከም ዝኸፈለት ሓቢሩ፡ ብ2011 ነጻ ሃገር ካብ እትኸውን ንደሓር ድማ ክሳብ 10 ቢልዮን ዶላር ዝበጽሕ ከም ዝሓገዘታ ኣብቲ ምልክታኡ ኣመዝጊቡ። ምስዚ ኩሉ ግና ኣሜሪካ ውጽኢት ናይዚ ዝገበረቶ ደገፍ ከም ዘይረኣየትን ደቡብ ሱዳን ኣብ ንቡር ናይ ሃገር ተግባራትን ምውሓስ ሰላምን ከም ዘይበጽሐትን ንተሳተፍቲ እቲ ርክብ ኣስሚዑ።
ኢትዮጵያ፡ ኬንያን ኡጋንዳን ከኣ፡ ኣሜሪካ ኣብኣተን ግቡእ ወፍሪ ከተካይድ ብዝዕንቅፍ ውሽጣዊ ጸገማት ይሕመሳ ኣለዋ ኢልወን። እዚ ኩነታት ድማ ኣሜሪካ ነቲ ብዙሓት ሃገራት ኣፍሪቃ ምስ ቻይና ዝገብረኦ ዝምድና ክትቆጻጸሮን ሃጋራዊ ረብሓ ከነውሕስን ዘገድዳ እዩ ኢልዎ።
እዚ ዝተጠቕሰን ምስኡ ዝዛመዱ ጉዳያትን ምስ ጠቐሰ፡ ኣብ መወዳእታ ናይቲ ዝቐረበ መበገሲ ሓሳብ፡ ህጹጽ ተደላይ ምንጻር እስትራተጅያዊ ረብሓ ኣሜሪካን ምሕዝነት ምስቲ ዞባ ምድልዳልን ኣድላይ ኣብ ዝኾነሉ ግዜ ምዃኑ ጠቒሱ። ኣተሓሒዙ ከኣ ኣሜሪካ ኣብዚ ዞባ ንዓኣን ንኣፍሪቃን ዘርብሕ ምሕዝነት ክንሃንጽ ተደሊ እያ ምስ በለ፡ እቲ ዝለዓለ ዕላማኡ ድማ ኣካል ናይቲ ኣሜሪካ ውሕስቲ፡ ሓያልን ብልጽግትን ናይ ምግባራ እስትራተጂ’ዩ ኢሉ።
እቲ ሰኔተር ኩነታት ዝተፈላለያ ሃገራት ምብራቕ ኣፍሪቃ ዝዳህሰሰ ተንታን ምቕራቡ፡ ኣሜሪካ ቆላሕታኣ ናብዚ ዞባ ተዕዝዝ ከምዘላ ዘገምት ኮይኑ፡ ብዛዕባ ኤርትራ ብጩቕ ዘይምባሉ ከኣ ዘተሓታትት ይመስል።
ብሄራዊ ምርጫ ቦርድ ኢትዮጵያ፡ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) ካብ 13 ጉንበት 2025 ጀሚራ ካብ ፖለቲካዊ ውድብነት ምስራዛ ከም ዘፍለጠ መርበብ ሓበሬታ ኢንሳይደር ኢትዮጵያ (Ethiopian insider) ሓቢራ። እቲ ቦርድ ኣቐዲሙ እውን ኣብ ልዕሊ ህወሓት ብ13 ለካቲት 2025 ንሰለስተ ኣዋርሕ ዝጸንሕ ግዝያዊ እገዳ ወሲኑ ምንባሩን፡ እታ ውድብ ነቲ ናይ 3 ኣዋርሕ ግዝያዊ እገዳ ስለ ዘይተጠቕመትሉ ምሉእ ብምሉእ ክስርዛ ከም ዝተገደደ ኣብቲ ዘውጸኦ መግለጺ ጠቒሱ።
ህወሓት ብሰንክቲ ን2 ዓመታት ኣብ ትግራይ ዝተኻየደ ውግእ፡ ተሰሪዛን ፈጣሪት ራዕዲ ተባሂላን ምጽነሓ እሞ ድሕሪ ውዕል ፕረቶርያ ካብ ፈጣሪት ራዕዲ ክትወጽእ እንከላ፡ ኣባልነታ ንክምለሰላ ምስ ሓተተት፡ እቲ መረጻ ቦርድ ብመሰረት ዝተመሓየሸ ተሰሪዞም ዝጸንሓ ሰልፍታትን ውድባትን ከም ሓድሽ ዝምዝገባሉ ኣዋጅ 1162/2011 ዓንቀጽ 98 ከም ሓድሽ እየ ዝምዝግበኪ ክብል እንከሎ፡ መሪሕነት ህወሓት ድማ ከም ሓድሽ ምምዝጋብ ዘይኮነ እቲ ነባር ደረጃና ክምለሰልና ይግባእ ብዝብል ፍልልያት ተፈጢሩ ካብ ዝዋጠጡ ልዕሊ ሓደ ዓመት ሓሊፉ እዩ።
ቦርድ ምርጫ ኢትዮጵያ፡ ኣብቲ ንምስራዝ ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ፡ ህወሓት፡ ብመሰረት እንደጋና ዝተመሓየሸ ኣዋጅ 1332/2016ን መምርሒ ቁጽሪ 25/2026ን ከተማልኦ ዝግበኣ ቅድመ ኩነትን ግደታን ተነጊርዎ ስለ ዘየተግበረት ከም ዝሰረዛ ጠቒሱ። ኣብ ርእሲዚ ህወሓት “ግድን እቲ ዝነበረኒ ደረጃ ከምለሰለይ ኣለዎ” ዝበለት ከም ሓድሽ ንክትምዝገብ፡ ዝተሓተተቶ ሰነዳትን ኣስማት መሪሕነታን ኣቕሪባን ብኽታም ሓለፍታ ኣረጋጊጻን “ምስክር ወረቕ” ናይ ሓድሽ ውድብ ምስ ወሰደት እያ ንድሕሪት ተመሊሳ ተቓውሞ ተስምዕ ዘላ ዝብል ሓሳብ እውን ኣብቲ መገለጺ ኣስፊሩ።
ዶር ደብረጼን ገብረሚካኤል ኣቦመንበር ህወሓት ብወገኑ፡ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ምስ መርበብ “ወይን” ኣብ ዘካየዶ ቃለ መጠይቕ፡ እቲ ምርጫ ቦርድ ክኸዶ ዝጸንሐ መስርሕ ግጉይ ምንባሩ ዘርዚሩ፡ “ተሰሪዝኩም እንተተበሃልና’ውን ዝጐድለና የለን”’ ኢሉ ነይሩ። ኣተሓሒዙ ከኣ ርክብና ምስ ፈደራል መንግስቲ ኢትዮጵያ ብመሰረት ውዕል ፕሪቶርያ ንቕጽል እዩ ክብል’ውን ገሊጹ ነይሩ።
ዝተፈላለዩ ተዓዘብቲ ብወገኖም ናይዛ ልዕሊ 50 ዓመት ዝዕድመኣ ህወሓት ካብ ፖለቲካዊ ውድብነት ምስራዝ፡ ምስቲ ዝጸንሐ ዘይምትእምማን ተደሚሩ፡ ናብ ዝለዓለ ምስሕሓብን ወጥርን ክመርሕ ይኽእልዩ ዝብል ስግኣት ኣለዎም።
ሓድሽ ጳጳስ ካተሊካዊት መንበረ ቫቲካን እሱራት ጋዜጠኛታት ንክፍትሑ ጸዊዖም
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ሓድሽ ጳጳስ ካተሊካዊት መንበረ ቫቲካን ለዮ መበል 14፡ ምእንቲ ሓቂ ስለ ዝተሓለቑ ኣብ ኣብያተ-ማእሰርቲ ተዳጒኖም ንዘለዉ ጋዜጠኛታት ዘለዎም ደገፍ፡ ንመጀመርያ ግዜ ዝገበርዎ ሰፊሕ ኣኼባ ከም ዝገለጹን ንክፍትሑ ከም ዝጸውዑን ቢቢሲ ኣፍሊጣ። እቶም ጳጳስ ኣተሓሒዞም ጋዜጠኛታት ምእንቲ ቅኑዕ ስነምግባር ብዝኸፍልዎ ዋጋ ከም ዝሳቐዩ ሕብረተሰብ ክርደኣሎም ከም ዝግበኦ ኣተሓሳሲቦም።
ኣብ ርእሲዚ ሓሳብካ ንናይ ምግላጽ ነጻነት ግቡእ ሓለዋ ክግበረሉ ይግባእ ኢሎም። ኣተሓሒዞም ድማ መዲያ ነቲ “ክቡር ህያብ” ዝበልዎ ነጻነት ሓሳብካ ምግላጽ ብግቡእ ከኽብርዎን ክዕቅብዎን ይግበኦም ከም ዝበሉ’ውን እቲ ዜና ጠቒሱ።
ኣብዚ ብደረጃ ዓለም 361 ጋዜጠኛታት ከም ዝተኣሰሩ ዝተገልጸሉ ጸብጻብ ዓመተ-2024 ፡ እቶም ጳጳስ መዲያ፡ ኣብ ክንዲ ምስ ከፋፈልቲ ምውጋንን ንጸቢብነትን ጽልእን ዕድል ምሃብን፡ ምስ ሓቂ ንክስለፉ ጸዊዖም። ኣብቲ ኣብ ጳውል ኣብ ዝበሃል ፍሉይ ኣዳራሽ ዝተኻየደ ኣኼባ፡ መራኸቢ ብዙሓን ኣብ ርክባት ቆላሕታ ክህብዎ ዝግበኦም ንመሰረታዊ ሓቂ ኮይኑ፡ “እምቢ ንናይ ውግእ ቃላት” ክብሉ ይግባእ’ውን ኢሎም።
ኣብቲ ርክባት በይንኻ ዓው ኢልካ ንምዝራብ ዘይኮነ፡ ናይቶም ድምጺ ዘየብሎም ቃላት ምስማዕን ስምዒቶም ምርዳእን ክኸውን ከም ዝግበኦ ንጋዜጠኛታት መልእኽቲ ኣመሓላልሊፎም። ኣተሓሒዞም ድማ ኣብ ሰብ ዝሰርሖ ኢንተልጀንስ (Artificial Intelligence) ዘለዎም ስኽፍታ ብምጥቃስ፡ ብሓላፍነትን ጥንቃቐን ኣብ ኣገልግሎት ክውዕል ከም ዝግበኦ ኣዘኻኺሮም፡ ጋዜጠኛታት ድማ እዚ ሓድሽ ምህዞ ንረብሓ ማሕበረሰብ ምውዓሉን ዘይምውዓሉን ከረጋግጹ ይግበኦም ምባሎም እቲ ጸብጻብ ቢቢሲ ጠቒሱ።
እዞም ብትውልዶም ኣሜሪካዊ ዝኾኑ ሓድሽ መራሒ ዓለም ለኻዊ ካቶሊካዊት ቤተ-ክርስቲያን ጳጳስ ሌዮ መበል 14 ብ8 ጉንበት 2025 እዮም ተመሪጾም።
ኣብ ደቡብ ሱዳን ናይ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ሬድዮ ኤፍኤም ላዕለዋይ ሪፖርተር ዝነበረ ከም ዝተኣስረ፡ “ራድዮ ታማዙጅ” ዝተባህለት ምንጪ ሓቢራ። እዚ ማንያንግ ማዮም ዝተባህለ፡ ሬድዮ ሪፖርተር “ሬድዮ ኤፍኤም ሚራያ” ፡ ኣብ ምብራቓዊ ክፍሊ እታ ሃገር፡ ከባቢያዊ ምምሕዳር ሩምበ፡ ማቦር ኣብ ዝተባህለ መራኸቢ ዘየብሉ ፍሉይ ቦታ ከም ዝተኣስረ እቲ ዜና ሓቢሩ። እቲ ማእሰርቲ “ናይ ደቡብ ሱዳን ሓይልታት ህዝባዊ ምክልኻል (SSPDF)” ብዝተባህለ ዝተዓጥቀ ኣሃዱ ከም ዝተፈጸመ ኣብቲ ጸብጻብ ሰፊሩ።
ሬድዮ ጋዜጠኛ ማንያንግ ማዮም፡ ድሕሪ ማእሰርቱ ሃለዋቱ ከም ዘይተፈልጠ ዝተፈላለያ ማዕከናት ዜናን ኣባላት ቤተሰቡን ሓቢሮም። መርበብ ሱዳን ቱሪቦን ብወገና፡ ናይቲ ጋዜጠኛ ማእሰርቲ ምስቲ ዘመሓላልፎ መደባት ኣስተምህሮ ምትእስሳር ኣለዎ ድዩ የብሉን ከምዘይተረጋገጸ ተፈሊጡ። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ኣብቲ ከባቢ ላዕለዎት ወተሃደራዊ ኣዘዝቲ መንግስቲ መቆጻጸሪ ዓንቀጻት ኣቚሞም፡ ካሜራታት፡ ኮምፒተራት፡ ተለፎናትን ዝኣመሰሉ ክቡራት ንብረትን እናራሰዩ ብዙሓት ሰባት ከም ዝኣስሩ ኣፍሊጦም።
እዚ ተኣሲሩ ዘሎ ጋዜጠኛ ቅድሚ ኣብ ሬድዮ ኤፍኤም ውድብ ሕቡራት ሃገራት ምቑጻሩ፡ ኣብ መንግስታዊ ሬድዮ ሱዳን ኣባል ኮይኑ ኣብ ዝተፈላለዩ ጋዜጣዊ ተግባራት ዝነጥፍ ዝነበረ እዩ። ሓደ ናይ ቀረባ ዘመዱ ብወገኑ ከም ዝጠቐሶ፡ እዚ ጋዜጠኛ ስድራ ክሓትት ናብ ትውልዲ ዓዱ ምስከደ ተኣሲሩ ምስ ተሰምዐ፡ ብተለፎን ደሃዩ ንምፍላጥ ዝተገበሮ ፈተነ ከምዘይተዓወተ ንሚድያታት ሓቢሩ። ናይዚ ጋዜጠኛ ሬድዮ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ብምዃኑ ብፍሉይ ብማዕከናት ዜና ይዝረበሉ ኣሎ እምበር፡ ላዕለዎት ሓለፍቲ ደቡብ ሱዳን ኣብ ልዕሊ ጋዜጣኛታት ዘለዎም ኣረኣእያ ኣሉታዊ ብምዃኑ ግዳይ ይገብርዎም ምህላዎም ተፈሊጡ።
ላዕለዎት ፖለቲካዊ ሓለፍቲ ደቡብ ሱዳን ብወገኖም ኣብ ልዕሊ ህዝቢ በደል ክፍጽሙ እንከለዉ ንዘቃልዕዎም ጋዜጠኛታትን ሰራሕተኛታት ሲቪል ማሕበራትን ብናይ ወጻኢ ሓይልታት ስለያ ከም ዝኸስዎምን ኣንጻር ነጻነት መዲያን ሓሳብካ ምግላጽን ኩሉ ዕንቅፋት ከም ዝፈጥሩ’እውን ኣብቲ ጸብጻብ ሰፊሩ።
ብሰንኪ ውግእ ዝተመዛበላ ደቡብ ሱዳናውያን
ደቂ ኣንስትዮ ደቡብ ሱዳን ኣብታ ሃገር ዝፍጠር ዘሎ፡ ናብ ዝኸፈአ ከይሰጋገር ዘስግእ ግርጭታት ዝምልከት ፖለቲካዊ ፍታሕ ኣብ ምምጻእ ግደ ንክህልወን፡ ኣብ መስርሕ መንግስትዊ ውሳነ ተሳተፎ ንክህልወን ከም ዝሓተታ ናይታ ሃገር ማዕከናት ዜና ሓቢረን።
ናይታ ሃገር ኣባል ሓጋጊ ኣካል ዝኾነት ቪኪ ኒያኑት ማዊየን ከም ዝገለጸቶ ናይ ደቂ ኣንስትዮ ዘይተመጣጠነ ተሳትፎ ኣደዳ ዝተፈላለዩ ግዳያት ንክኾና የድደን ኣሎ ኢላ። እቲ ተንጽሎ ደቂ ኣንስትዮ ካብ መስርሕ ውሳነ ደቂ ተባዕትዮ ብዛዕባ ውግእ በይኖም መደባት ክሕንጽጹ ከም ዘኽእሎም’ውን ጠቒሳ። ደቂ ኣንስትዮ ደቡብ ሱዳን ውግኣት ብሰንኪ ዘይተገዳስነት ደቂ ተባዕትዮ ከም ዝለዓሉ ስለ ዝኣምና፡ ኣብዚ እዋንዚ ነዚ ኩነታት ንምቕያር ይቃለሳ ከም ዘለዋ’ውን እታ ኣባል ሓጋጊ ኣካል ገሊጻ። ኣተሓሒዛ ድማ ደቂ ኣንስትዮ መዳያት ሕግን ፖሊሲን ኣፈጻጽማኦም ከምቲ ዝደልየኦ ንክኾነለን ኣብ ኩሉ ጽፍሕታት ውሳነ ንክሳተፋ ጸዊዓ።
እዚ መጸዋዕታ ዝቐረበ ኣብታ ሃገር ኣብ መንጎ ሰራዊት ህዝባዊ ምክልኻል ዝበሃል ሓይልን ህዝባዊ ሰራዊት ሓርነት ዝተባህለ ዑጡቕ ኣካልን ወጥሪ ይዛይድ ኣብ ዘለሉ እዩ። ነዚ ዝተዓዘቡ ነጠፍቲ ፖለቲካ ናይታ ሃገር ብወገኖም ኣብ ከምዚ ኣጸጋሚ ኩነታት ደቂ ኣንስትዮ ህጻናት ሒዘን ውሑስ መዕቆቢ ንምርካብ ከም ዝንገላተዓ ሓቢሮም። ካብ ከምዚ ዝኣመሰለ ሕሰምን መከራን ንምውጻእ ከኣ እተን ደቂ ኣንስትዮ ብደረጃ ኣህጉር ከይተረፈ ምእንቲ ኩለመዳያዊ ተሳትፎአን መሰልን ክንቀሳቐኣቅ ከም ዝግደዳ ተሓቢሮም።
ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ሕክምናዊ ዳይረክተር ናይታ ሃገር ዶር ፓል ቾይ፡ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ኣብ ላዕለዋይ ኒልን ካልኦት ከባብታትን ዝተኻየደ ደብዳብ ነፈርቲ ኮኒኑ፡ እቶም ግዳያት ኣብ ዘይፈልጥዎ ኣደዳ በደል ይኾኑ ከም ዘለዉ ኣቃሊዑ። ቀጺሉ ከኣ ስለምንታይ እዮም እቶም ወተሃደራት ኣብ ክንዲ ዝተዓጥቀ ጸላኢኦም ንሲቪል ዒላማ ዝገብሩ? ክብል ከም ዝሓተተ እቲ ዜና ጠቒሱ።
ጀነራል ኣልቡርሃን ነቲ ደብዳብ ግብረ መልሲ መግለጺ እናሃበሉ
ኣብ ፖርትሱዳን ብ6 ጉንበት 2025 ብዝተኻየደ ናይ ድሮን መጥቃዕቲ ብሰንኪ ኣብቲ ቀንዲ ትካል ብዝወረደ ጉድኣት ሓይሊ መብራህቲ ከምዘቋረጸ ቢቢሲ ሓቢራ። ናይ ሱዳን ትካል ሓይሊ መብራህቲ ብወገኑ እቲ ምቁራጽ መብራህቲ ከም ዘጋጠም ኣረጋግጹ፡ ነቲ ተግባር ኣካልቲ ኣንጻር ሲቪላዊ ኣገልግሎታት ክካየድ ዝጸንሐ ኣዕናዊ ወፈራ እዩ ከም ዝበሎ እቲ ዜና ሓቢሩ። ነቲ ኩነታት ናብ ንቡር ንምምላስ ጻዕሪ ይካየድ ምህላዉ’ውን ሓቢሩ።
መንግስቲ ሱዳን በቲ ተግባር ነቲ ተወርዋሪ ዕጡቕ ሓይሊ ሱዳን (RSF) ኣትሪሩ ክኸስስ እንከሎ፡ ነቲ ናይ ድሮን ደብዳብ ብወገዒ ሓላፍነት ዝወደሉ ኣካል የለን። ኣብቲ ብዘይካ ኣብ ሓይሊ መብራህቲ ኣብ መዓርፎ ነፈርቲ፡ መደበር መዋህለሊ ነዳዲ፡ ሆቴላትን ካለኦት ቦታትትን መጥቃዕቲ ዝተኻየደሉ እታ ወደባዊት ከተማ ብቀጻሊ ተኹሲ ከም ዝተናወጸት’ውን ተሓቢሩ።
ኣቦመንበር ልኡላዊ ኮሚተ ሱዳን ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃን ብወገኑ፡ ድሕሪቲ መጥቃዕቲ በቲ ዝተፈጥረ ሓያል ትክን ነበልባል ተሰንዩ ኣብ ዘሃቦ ናይ ግብረ መልሲ መግለጺ፡ ህዝቢ ሱዳን ናይ ግድን ክዕወት እዩ ኢሉ። ቀጺሉ ከኣ ነቲ ብመተሃላልኽቱ መሓመድ ደጋሎ ሕመቲ ዝምራሕ ተወርዋሪ ሓይልን ደገፍቱን ክንስዕሮም ክብል ጠቒሱ። ንመግለጺ ጀነራል ኣልቡርሃን ተኸቲሉ ከኣ ሱዳን ምስ ሕቡራት ዓረብ ኤመረትስ ዝነበራ ዲፕሎማሲያዊ ዝምድና ከም ዝቛረጸ ተሓቢሩ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ መንግስቲ ሱዳን በቲ ቅድሚዚ ናይ ፖርት ሱዳንደብዳብ፡ ኣብ ከባቢ ከሰላን ምስ ኤርትራ ኣብ ዘራኽብ ዶባትን፡ ሞረወ፡ ዳንጎላ፡ ኣል ዳባህን ኣትባራ ብዝተኻየደ ኣብ መደበራት ሓይሊ መብራህቲ ዘተኮረ መጥቃዕቲ፡ ነቲ ተወርዋሪ ሓይሊ ክኸሶ እንከሎ፡ ብዝተፈላለያ ሃገራት ዓረብ እውን ደገፍ ክረኽበሉ ጸኒሑ እዩ።
ኣብ ዝሓለፈ ሰሙናት በቲ ሓደ ወገን፡ ብጀነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ ወገን ከም ዝተዓወተ ክጥቀስ ዝጸንሐ ኮይኑ፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ኣብ ጉዳይ ሱዳን ዘሎ ኣሰላልፋ፡ ሳዑዲ ዓረቢያ፡ ግብጽን ኤርትራን ምስ ኣልቡርሃን፡ ሕቡራት ኤመረት፡ ኢትዮጵያን ቻድን ድማ ምስ ሕመቲ ምህላዎም እናነነጸረ ዝተራእየሉ እዩ።
ኣብ ሱዳን ካብ 2023 ጀሚሩ ዝካየድ ብዘሎ ውግእ፡ ኣስታት 20 ሺሕ ሰባት ክቕተሉ እንከለዉ፡ 15 ሚልዮን ዝኾኑ ከኣ ከም ዝተመዛበሉ ብዝተፈላለያ መዲያታት ክግለጽ ጸኒሑ እዩ።
ናይ እንግሊዝን ፈረንሳን ዝርከብአን 14 ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዝመደበረን ኤምባሲታት፡ ብዛዕባ ኣብ ኢትዮጵያ ዝረአ ዘሎ ኩነታት ነጻነት ፕረስ ብዝሓደረን ስኽፍታ፡ “ኣገዳሲ ተጽዕኖ ምሕዳር” ዝበልኦ ናይ ሓባር መግለጺ ከም ዘውጸኣ፡ መርበብ ሓበሬታ ኣዲስ ስታንዳርድ ኣፍሊጣ። እተን ኤምባሲታት ኣተሓሒዘን ነጻነት ጋዜጠኛታት ንክሕሎ ኣብቲ መጸዋዕታ ከም ዝጠቐሳ እውን ተሓቢሩ።
እተን ብ3 ጉንበት 2025 ዝተዘርገሐ ናይ ሓባር መግለጺ ዘውጽኣ ኤምባሲታት፡ ናይ በልጅም፡ ደንማርክ፡ ኣየርለንድ፡ ስፐይን፡ ፈረንሳ፡ ሉግዘምበርግ፡ ኔዘርላንድስ፡ ኦስትርያ፡ ስሎቨንያ፡ ፊንላንድ፡ ሽወደን፡ ነርወይ፡ ነውዘላንድን እንግሊዝን ምዃነን ተፈሊጡ። እተን ኤምባሲታት ኣብቲ መግለጺአን ነጻን ውሑስን ጋዜጠኝነት ንምዕባይ ንከበርክታ፡ ዳግማይ ቅሩብነተን ከም ዘረጋገጻ እውን እቲ ዜና ሓቢሩ።
እተን እምባሲታት ኣብቲ መግለጺአን፡ ነጻ ማሕበረሰብ ንምህናጽ ኣድላይነት ውሑስ ጋዜጠኝነትን ነጻ ፕረስን ወሳኒ ጉዳይ ምዃኑ ጠቒሰን። ሕብረት ኤውሮጳ እውን ብወገኑ ኣብ ተመሳሳሊ ዛዕባ ኣብ ኢትዮጵያ ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ፡ ብግቡእ ዝተሓበረ ሕብረተሰብ ኣብ ምህናጽ ዲሞክራስን ሓቛፊ ሕብረተሰብን ኣድማዒ ምዃኑ ን3 ጉንበት መዓልቲ ነጻነት ፕረስ ኣመልኪቱ ከም ዝገለጸ ተሓቢሩ። ነጻነት ፕረስ ኣብ ዝበኾረሉ፡ እኹል ሓበሬታ ምስናድን ምሕሳብን ክረጋገጽ ከምዘይክእል መግለጺ ሕብረት ኤውሮጳ ምጥቃሱ ተፈሊጡ።
እተን ኢምባሲታት መግለጺ ከውጸኣ ዝተገደዳ፡ ኣብ ኢትዮጵያ ነጻ ፕረስ የንቆልቁል ብምህላዉ ምዃኑ ዝተጠቕሰ ኮይኑ፡ ትካል “ሪፖርተራት ብዘይዶብ” ብዘውጸኦ ጸብጻብ መሰረት ኢትዮጵያ ካብቲ ዝነበረቶ ደረጃ ኣንቆልቊላ ካብ 180 ሃገራት ናብ መበል 145 ምውራዳ ምጥቃሱ እዩ። ኣብ ነጻ ፕረስ ኢትዮጵያ ናብዚ ደረጃ ዝወረደት ኣብታ ሃገር ዝረአ ዘሎ፡ ፖለቲካዊ ምትእትታው፡ ቁጠባዊ ምንቁልቋልን ድሩትነት ኣብ ርእሰ-ዓንቀጽ ምዃኑ ከኣ ተሓቢሩ።
More...
ኤርትራ “ሪፖርተራት ብዘይ ዶብ (RSF)” ዝተባህለ ዓለም ለኻዊ ትካል፡ 3 ጉንበት መዓልቲ ነጻነት ፕረስ ምኽንያት ብምግባር ኣብ ዘውጸኦ ዝርዝር ደረጃ ኤርትራ፡ ካብ 180 ሃገራት ኣብ መበል 180 ከም ዝተሰርዐት ኣፍሊጡ። እዚ ንመጀመርታ ግዜኣ ዘይኮነ ንዝሓለፉ 8 ተኸታተልቲ ዓመታት ዝጸነሓቶ ጭራነት ምዃኑ እውን ጠቒሱ። ኤርትራ ኣብዚ ደረጃ ዝተሰርዐት ካብ ሚእቲ 11.2 ነጥቢ ጥራይ ብምርካብ ክትከውን እንከላ፡ ቁሩብ ካብኣ ሕይሽ ኢለ ቅድሚኣ ካብ መበል 179 ክሳብ 175 ዝተመዝገባ ሃገራት ከኣ ደቡብ ኮርያ ብ12.64%፡ ቻይና ብ14.8%፡ ሲርያ ብ15.85%፡ ኢራን ብ16.22%ን ኣፍጋኒስታን ብ17.88% እየን።
ካብ 1ይ ክሳብ 5ይ ቅድሚት ተሰሪዐን ዘለዋ ሃገራት ከኣ፡ ነርወይ ብ92%፡ ኢስቶኒያ ብ89.46%፡ ኔዘርላንድስ ብ88.64፡ ስዊደን 88.13ን ፊንላንድ 87.18ን ምዃነን ኣብቲ ምብኽንያት መዓልቲ ነጻነት ፕረስ ዝወጸ ጸብጻብ ተጠቒሱ’ሎ። ካለኦት ሃገራት ምብራቕ ኣፍሪቃ ድማ ኡጋንዳ መበል 143፡ ኢትዮጵያ መበል 145፡ ሩዋንዳ ድማ መበል 146፡ ኮይነን ሰፊረን። ብደረጃ ኣፍሪቃ፡ በቲ ጸብጻብ መሰረት ኰነታት ነጻነት ሓሳብካ ምግላጽን ኣብተን 40% ሃገራት ኣብ ኣዝዩ ዝተሓተ ደረጃ ዝርከብ እዩ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ ኣብ 2024 ብደረጃ ዓለም ኣብ ሞያዊ ስረሖም እንከለዉ 104 ጋዜጠኛታት ክቕተሉ እንከለዉ ካብኣቶም 8 ኣፍሪቃውያን እዮም። ኣብ 2025 ዝተቐትሉ ከኣ 15 ምብጸሖም ተሓቢሩ።
እቲ መግለጺ ንነጻነት ፕረስ ወይ መሰል ሓሳብካ ምግላጽ፡ “ብጋዜጣ፡ መጺሐት፡ ተለቪዥንን ሬድዮን ዝኣመሰሉ መድያታትን፡ ዝኣመንካሉ ኣተሓሳስባ ምንጽብራቕን ክሳብ ንመንግስትን ዝኣመሰሉ ትካላትን ምንቃፍ ዝበጽሕ መሰል እዩ” ክብል ጠቒስዎ። ንኤርትራ ኣብ ጭራ ዝሰረዓ ከኣ እዚ ኩሉ መሰላት ብምብኳሩ እዩ።
ብፍላይ ንኤርትራ ብዝምልልከት ኣብ ዘስፈሮ ከኣ፡ ነቲ ብኩራት ነጻነት ሓሳባካ ምግላጽ፡ ከም ጃማላዊ ማእሰርትን ምስዋርን ጋዜጠኛታት፡ ገበን ኣንጻር ሰብኣውነትን ሜላዊ ግህሰት ሰብኣዊ መሰልን ክውሰኾ እንከሎ ከም ዝግድድን እዚ ድማ ኣስታት 500 ዝኾኑ ሰባት መሰኻኽር ብምዝራብ ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት ዝተጻረቶ ምዃኑ እቲ መገለጺ ኣስፊሩ።
UNHCR ብዝሒ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ ንምምልካት ኣብ ጥቅምቲ 2024 ዝሓቦ ሓበሬታ
ሓይልታት ጸጥታ መንግስቲ ኢትዮጵያ ንነዊሕን ሓጺርን ግዜ ብዘይፍርዲ ኣብ ፈቐዶ መደበራት ፖሊስ ኣሲረዎም ዝጸንሐ ክሳብ 250 ዝበጽሑ ኤርትራውያን ብ29 ማዝያ 2025 ብወገን ክልል ዓፋር ኣቢሎም ናብ ዓሰብ ከም ዝሰጐጉዎም ቢቢሲ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዝርከቡ ምንጭታታ ብምጥቃስ ሓቢራ።
ናይቶም ግዳያት ቤተሰብ ከም ዝሓበርዎ፡ ካብዞም ተገዲዶም ናብ ኤርትራ ዝምለሱ ዘለዉ፡ መብዛሕትኦም ብሰንክቲ ብ13 ማዝያ 2023 ኣብ ሱዳን ዝተባርዐ ውግእ ሕድሕድ ህይወቶም ንምድሓን ካብ ሱዳን ናብ ኢትዮጵያ ዝሃደሙ እዮም። ብዘይካዚ ኣብቶም ዝተሰጉ ብኽንደይ ኣደራዕ ገንዘብ ከፊሎም ካብ ኤርትራ ተሳጊሮም ኣብ ኢትዮጵያ ክሳብ 7 ዓመታት ዝጸንሑ ከም ዝርከብዎም’ውን እቲ ዜና ገሊጹ።
ሓደሓደ ወገናት ከም ዝሕብርዎ፡ ነቶም ኤርትራውያን ካብ ኣብያተ-ማእሰርቲ ንምፍታሕ ንዝተፈላለዩ ሰብ መዚ ኢትዮጵያ ዝኽፈል ገንዘብ’ኳ እንተነበረ ኣይሰመረን። ኢትዮ-ፎርም ዝተማህለት ማሕበራዊ መድያ ብወገና ኣቐዲማ ኣስታት 224 ኤርትራውያን ደገፍቲ ህግደፍ ተባሂሎም ኣብ መደበራት ፖሊስ ኣዲስ ኣበባ ተዳጒኖም ምንባሮም ምሕባራ፡ ኣብቲ ናይ ቢቢሲ ዜና ተጠቒሱ። መንግስቲ ኢትዮጵያ ብ4 ታሕሳስ 2024 ኣስታት 300 ኤርትራውያን ብመንገዲ ቡሬ ናብ ሃገሮም ምጥራዙ ምግላጹ ዝዝከር እዩ።
እዚ ከምዚ እንከሎሉ፡ ማይግረይሽን ፖሊሲ' ዝተባህለት መርበብ ሓበሬታ፡ ኣብ መጀመርታ ወርሒ ማዝያ 2025 ኣብ ዘውጸኣቶ ጸብጻብ፡ ኣብ ዓመተ 2024 ልዕሊ 683,000 ኤርትራውያን ስደተኛታትን ሓተትቲ ዕቝባን ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራት ከም ዝተመዝገቡ ንላዕለዋይ ኮምሽን ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት (UNHCR) ምግላጻ ምፍሊጣ ናይ ቢቢሲ ጸብጻብ ኣስፊሩ። እንተኾነ ኣብዚ እዋንዚ ላዕለዋይ ኮሚሽ ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት፡ ኣብ ኢትዮጵያ ግቡእ ስርሑ የካይድ የለን።
ኤርትራውያን ኣብ ኢትዮጵያ ግዳይ ምስጓጉን ካልኦት ጸገማት ዝኾኑ ዘለዉ፡ ብሰንክ’ቲ ኣብ መንጎ ክልቲአ ሃገራት ተፈጢሩ ዘሎ እሞ ብብዙሓት ወገናት ናብ ውግእ ከይዓርግ ዘፍርሕ ዘሎ ወጥርን ምትፍናንን እዩ።
“ኣማራ ብሄራዊ ንቅናቄ (ኣብን)” ዝተባህለ ኢትዮጵያዊ ውድብ፡ ንሃገርነት ኤርትራ ኣፍልጦ ኣይህብን ከም ዝበለ ብ28 ማዝያ 2025 ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ ኣፍሊጡ። እቲ ምንቅስቓስ ድሕሪ ምክያድ ሳልሳይ ጉባአኡ፡ ኣብ ዘውጸኦ 6 ገጻት ዝሓዘ ናይ ፈጻሚ ኣካል መግለጺ እዩ ነዚ ዕዉርን ዘይሓላፍነታውን ክሕደቱ ዝገለጸ።
“ኣብን” ኣብቲ መግለጺኡ ናይ ኤርትራ ሃገርነት ዝመጸሉ መስርሕ ንኢትዮጵያ ኣፍደገ ባሕሪ ዘስኣነ ምዃኑ ብምጥቃስ’ዩ ንኤርትራዊ ሃገርነት ኣፍልጦ ከም ዘይህብ ኣስፊሩ። እቲ ዘይሓላፍነታዊ መግለጺ ነቲ ኤርትራውያን ን30 ዓመታት ዘካየድዎ መሪርን ክቡርን ቃልስን ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም ዘካየድዎ ረፈንደምን ክሒዱ፡ ኤርትራ ልኡላዊት ሃገር ዝኾነትሉ መስርሕ ብድኽመት ናይቶም ኣብቲ እዋንቲ ንኢትዮጵያ ዝመርሑ ዝነበሩ ኣካላት ዝተዓወተ ኣምሲሉ ክገልጾ እዩ ፈቲኑ።
ኣብቲ መግለጺኡ ዘይሓላፍነታውን ዘይህዝባውን ኣካይዳ ጉጅለ ህግደፍ ብሰፊሑ ዘዚሩ፡ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ ዘለዎ ሕርቃንን ጽልእን ክገልጽ ክብል ነቲ ብቓልሲ መላእ ኤርትራውያን ዝተረጋገጸን ዓለም ለኻዊ ኣፍልጦ ረኺቡ ዝተመዝገበን ልኡላውነት ኤርትራ ክኽሕድ ምፍታኑ ንብዙሓት ዘገርም ኮይኑ ኣሎ። ብዙሓት ነቲ መግለጺ ዝተኸታተሉ ከም ዝሰማምዕሉ፡ እዚ ክሳብ ሕጂ ኣብ ልኡላውነት ኤርትራ ዝኾነይኹን ሕቶ ዘይነበሮ ክነሱ፡ ኣብዚ እዋንዚ ከምዚ ዝኣመሰለ ብኽሕደት ዝተላዕጠጠ መግለጺ ምውጻኡ፡ ኣብ ስልጣን ምእንቲ ክቕጽል፡ ነቲ ገዛኢ ሰልፊ ኢትዮጵያ ብልጽግና፡ ኣብ ኣፍደገ ባሕሪ ኤርትራን ውደብ ዓሰብን ዘቕርቦ ዘሎ ሸፋጢ ሕቶ ንምርጓድ ክብል ዝሓዞ ተበላጺ መርገጽ እዩ።
መግለጺ “ኣብን” ብዘይካቲ ኣብ ልኡላውነት ኤርትራ ዘንጸባረቖ ክሕደት፡ ብሓፈሻ ኣብቲ ኣብ መላእ ኢትዮጵያ ዘሎ ኩነታት እውን ምስ ናይ ብልጽግና ተመሳሳሊ መርገጽ ዝሓዘ ኮይኑ፡ ብፍላይ ከባቢ ወልቃይት ናብ ትግራይ ንከይምለስ ተሪር መርገጽ ከም ዘለዎ ኣስፊሩ።
ውድብ ብሄራዊ ምንቅስቓስ ኣምሓራ፡ ብኣቦመንበርነት ሚኒስተር ሳይነሳዊ ምህዞ (innovation) ዶር በለጣ ሞላ ዝምራሕ ኮይኑ፡ ኣብ ፈደራል መንግስቲ 5 ኣብ ፓርላማ 1 ድማ ኣብ ቤት ምኽሪ ሚኒስተራት መናብር ዘለዎ እዩ።
26 ሚያዝያን ዝኽሪ ተርጋደልቲ ተኽለብርሃን ገብረጻድቕን ወልደማርያም ባህልብን
Written by EPDP Information Office
ዕለት 26 ሚያዝያ ናይዚ ዓምት እዚ’ውን ተጋዳላይ ተኽለብርሃን ገብረጻድቕን (ወዲ ባሻይን) ተጋዳላይ ወልደማርያም ባህልብን ኣባላት ፈጻሚ ሽማግለ ናይ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ሰውራዊ ባይቶ ዝነበሩ ካብ ከተማ ከሰላ ሃገረ ሱዳን ብናይ ስለላን ሽበራን ጉጅለ ዲክታቶርያዊ ስርዓት መራሕቲ ህዝባዊ ግንባር ሓርነት ኤርትራን ተሓባበርቶምን ተጨውዮም ክሳብ ሎሚ ሃለዋቶም ከይተፈልጠ መበል 33 ዓመት መጭወይቶም እንዝክረሉ ዘለና መዓልቲ’ዩ። ኣብ 1992 ዓ.ም. እዛ ዕለት እዚኣ ጾመ ኣርባዓ ተወዲኡ በዓለ ትንሳኤ (ኣፋስጋ) ዝኽበረኡ ዕለት ኢዩ ነይሩ። በቲ ኣጋጣሚ ሓደ ንብጻይ ወልደማርያም ባህልቢ ቀረባ ዘመዱ ተስፋጼን ገብረሱስ ዝተባህለ ኤርትራዊ ክልቲኦም ምሳሕ ዓደሞም።
እዛ ዕለት እዚኣ ድማ ይትረፍዶ ኣብ ቀረባኻ ምስዘሎ ቤተ-ሰብስ፡ ዋላ እቶም ኣብ ርሑቅ ዝነብሩ ኣባላት ስድራ-ቤታት እንተኾነውን ናብ ዓዶምን ስድራኦምን ተጓዒዞም ብሓባር ምስ ወለዶምን መታዓብይቶምን ዝውዕሉላን ዝራኸቡላን መዓልቲ ስለዝኾነት፡ ብጾት ንዝተገብረሎም ናይ ምሳሕ ዕድመ ብዘይ ገለ ምኽንያት ይቕሬታ ክሕተቶ ዘይካኣል እዃ እንተነበረ ኣብዘይጥዕሞም ሰዓታት ስለዝነበረ እቲ ዕድመ ንምሳሕ ምዃኑ ተሪፉ፡ ብሓባር ንኽቈርሱ ተሰማምዑ። ምኽንያቱ ዓዳማይ ናይ ግድን ኣብ ሓዲኡስ ክንራኸብ ኣለና ስለዝበሎምን ንባዕሉውን እቲ ዓዳማይ ነቲ በዓል ምስቶም ኣብ ሱዳን ዝቕመጡ ስድርኡ ብሓባር ንኸብዕሎ ኢሉ ካብ ስዑድያ ዝመጸን ኢዩ ነይሩ።
ከም ቈጸራኦም ከይዶም ድማ ብሓባር ቈረሱ። ድሕሪ ቁርሲ ገለ ግዜ ጸኒሖም ንኽብገሱ ፍቓድ ምስ ሓተቱ ዓዳማይ ሓንሳብ ጽንሑ ካብ ዕዳጋ (ሱቕ) ዝዕደግ ኣለኒ ብምባል ንሓንቲ ካብተን ብሽግለታት ናይዞም ብጾት ወሲዱ ንወዱ ለኣኾ። ወዲ ተስፋጼን ድሕሪ ቁሩብ ግዜ ተመልሶም’ሞ፡ እዞም ብጾት ብሽግለታኦም ስለዝተመልሰትን ዝኣኽሎም ናይ ዕላል ግዜ ስለዝወሰዱን ንክኸዱ ፍቃድ ሓተቱ። ተመሳጊኖም ካብቲ ገዛ ምስ ወጹ፡ ድሕሪ ቁሩብ ስጉምትታት፡ ካብቲ ዝነበርዎ ገዛ ከይራሓቑ፡ ሓደ ሰብ ምስ ምሉእ ወታሃደራዊ ልብሱ ኣብ ቅድሚኦም ጸኒሑ ደው ኣበሎምም፡ ኣብ መደበር ወታሃደራዊ ስለያ ናይ ከሰላ ትድለዩ ኣለኹም ድማ በሎም። እዞም ብጾት ነዚ መጸዋዕታዚ ከም ሓድሽ ጉዳይ ገይሮም ኣይወሰድዎን። ምኽንያቱ ኣባላት መሪሕነታት ኮነ ካድራት ተቓወምቲ ውድባት ብጸጥታ ናይቲ ሃገር ኩሉ ግዜ ክሕተቱን ክጽዉዑን ልሙድ ኣብርእሲ ምዃኑ ክልቲኦም ከኣ ኣባላት መሪሕነት ብምንባሮም ምስ ክራኸብዎም ዝኽእሉ ሰበ-ስልጣን ናይቲ ሃገር ናይ ስራሕ ሌላታትን ርኽክባትን ስለዝነበሮም ነቲ ወታሃደር ሰዓብዎ። ካብቲ እዋንቲ ጀሚሩ ብዘይካቲ ናብ ኤርትራ ምውስዶም ሓበሬታ ኣይተረኽበን።
ውዲቲ ንምሳሕ ዝዓደመ ሰብኣይ ኣቐዲሙ ብብሽግለታ ተላኢኹ ዝተመልሰ፡ መልእኽቲ ናይ ወላዲኡ ናይ ጥዕና ከምዘይኮነ ስለዝተገንዘበ ብጾት ካብቲ ገዛ ምስተሰናበቱ ብካንሸሎ/መካበብያ ናይቲ ገዛ ይኸታተሎም ነበረ። እቲ ፖሊስ ደው ኣቢሉ ከዘራርቦም ምስራኣየ ድማ ኣይቀሰነን። ስግኣት ስለዝሓደሮ ድማ፣ ኲነታቶም ንምፍላጥ ደድሕሪኦም ስዒቡ ክሳብቲ ወተሃደራዊ መደበር ሱዳን ዝኣትዉ ከምዝተኸታተሎም የረጋግጽ። ክልቲኦም ብጾት ብወተሃደራት ተኸብኪቦም ተወሲዶም ዝብል ወረ ኣብቲ ከተማ ምስተሰምዐ ጉዳዮም ንምፍላጥን መዕለቢኦም ንምርግጋጽን፡ ኣብ ብዙሕ ናይ ምድላዮም ጻዕርታት ተኣትወ። ነዚ ዝሰምዐ ካልእ ናይ ዓይኒ ምስክር ከምዝሕብሮ ድማ “ክልቲኦም ዝተሰቕሉዋ ሓንቲ ብብርቱዕ ናህሪ ኣትጐዓዝ ዝነበረት ቶዮታ ካብ ከተማ ከሰላ ንዶብ ኤርትራ ገጻ ክትወጽእ ርእየያ” ይብል።
በዚ ኣገባብዚ ድማ ኣብ ኢድ ናይቲ መፈንጠራዊ ስራሓት ንምስልሳል ውራየይ ኢሉ ዝተዓጥቀ ኣካል ስለያ ህዝባዊ ግንባር ዝኾነ መርሃዊ ክብሮም ዝተባህለ ባእታ ቅድም ኣባል ተሓኤ፡ ድሕሪ 1982 ከኣ ኣባል ተሓኤ ሓጋጊ ኣካል ዝጸንሐ፡ ቀጺሉ ኣባል ስሙር ውድብ ዝነበረ ዕሱብ ከምዝወድቁ ኮነ። መርሃዊ ክብሮም ድሕርዚ ሓደ ካብቶም ኣብ ጎቦታት ሓልሓል ዝነበረ መደበር ስለላ ህግዲፍ እንዳተዋፈሩ ኣብ ዶባት ኤርትራን ሱዳንን ዝንቀሳቀሱ ኣብ ቅንጸላን ምጭዋይን ኤርትራውያን ዓብዪ እጃም ዝነበሮ ናይ ስለላን ሽበራን ጉጅለታት ናይቲ ስርዓት ምንባሩ ዝፍለጥ ኢዩ። “ሰራቕ ሞባእስ ባዕሉ ይለፋለፍ፡ ከምዝባሃል፡ ኩሎም ኲነታት ናይዞም ዝተጨውዩ ብጾት ዝሰምዑ ኣባላትን ዘይኣባላትን ውድብ ብጭንቀት ተዋሒጦም ንምንዳዮም ላዕልን ታሕትን ኣብ ዝብልሉ ዝነበረ ግዜ፡ ተስፋጼን ገብረሱስ ግን ብዛዕባኦም ከይሓተተን ከይተሻቐለን ምሉቅ ኢሉ ንስዑድያ ከይዱ። ቅድሚ ምብጋሱ ግን፡ ንሓንቲ ናይ ቀረባ ዘመድ ብጻይ ወልደማርያም ዝዀነት ሰብ፣ “ኣይትሸገሪ ናብ ዓዶም ኢዮም ኣትዮም ዘለዉ” ከም ዝበላ ይፍለጥ። ብዘይካ’ዚ ውድብ ድሒሩ ብዘካየዶ ክትትልን ምጽራይን፡ እዞም ኣባላት መሪሕነት ብተሓባባርነት ጸጥታ ሱዳንን ተስፋጼን ገብረሱስን ብናይ ህዝባዊ ግንባር ሓርነት ኤርትራ ናይ ስለላ ኣካላት ከምዝተጨውዩ ምሉእ ብምሉእ ተረጋገጸ።
ብድሕር’ዚ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ሰውራዊ ባይቶ፡ ብቁጽሪ መዝገብ 754 ዓንቀጽ 162 ናይ 1958 ዝጸደቐ ናይ ሱዳን ሕጊ መሰረት ክሲ ኣቕሪቡ። ብ16.05.1992 ከኣ እቲ ቀዳማይ ኣብ ምጭዋዮም ቀጥታዊ ኢድ ኣለዎ ዝተባህለ ተስፋጼን ካብ ሱዳን ንኸይወጽእ በቶም ሰበ-ስልጣን ከምዝተወሰነ ይዝከር። ተስፋጼን ገብረሱስ ግን ኣብቲ ውዲት ዝዓበየ ኢድ ከምዝነበሮ ከይኽሻሕ፡ ቅድሚ እታ ናይ ሕጊ ኢድ እተርክቦ ናይ ምውጻኡ መደብ ኣዳልዩን ሰሪዑን ስለዝጸንሔ ከምልጥ ከኣለ። እንተኾነ ዋላኳ ንግዝያኡ ዘምለጠ እንተመሰሎ፡ ካብ ሕማቕ ታሪኽን ህዝቢ ኤርትራን ንሓዋሩ ከምልጥ ከምዘይኽእል ግን ንኣምን።
እነሆ 33 ዓመታት ሓሊፉ እዞም ብጾት ተጋደልቲ፡ ካብ ሓደ ቤት ማእሰርቲ ናብ ካልእ ቤት ማእሰርቲ እንዳተኸላበቱ እዚ ጨቋኒ ዲክታቶርያዊ ስርዓት’ዚ የሳቕዮም ምንባሩ ዝተፈልጠ እዩ። እቲ ስርዓት ካብ ዝተፈላለዩ መንግስታውያንን ዘይመንግስታውያንን ኣካላት ንኣታሃላልዉኦም ንዝምልከት ንዝቐርበሉ ሕቶታት ኩሉ ግዜ ኣሉ ምስ በለ እዩ። እዞም ተጋደልቲ እዚኣቶም ኣብ መፋርቕ ናይ ሰብዓታት ከምቶም መዛንኦም ትምህርቶምን መነባብሮኦምን ጠንጢኖም በጃ ሃገሮም ክዀኑ ኣብ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ዝተሰለፉ ኢዮም። ንኹሉ ጸገማትን ሽግራትን ጠሓሒሶም ድማ በቲ ዝነበሮም ናይ ቃልሲ ተመኩሮን ተወፋይነትን ንመትከላት ተሓኤ ሰውራዊ ባይቶ ናይ ምዕዋት ተሪር እምነትን፡ ኣባላት ሰውራዊ ባይቶ ቀጺሎም ድማ ኣባላት ፈጻሚ ሽማግለ ኰይኖም ናይ ቃልሲ ሓላፍነት ተሰከሙ።
እቲ እዋንቲ ሃገርና ካብቲ ን30 ዓመታት እተኻየደ መሪር ጸረ መግዛኣታዊ ውግእ ሓራ ዝዀነትሉ ናይ ውግእን ወረ ውግን ምዕራፍ ኣኸቲሙ፡ ናይ ዳግመ ህንጻ፡ ስኒትን ዲሞክራስን ሓድሽ ምዕራፍ ክኽሰት ትጽቢትን ባህግን ዝነበረሉ እዋን እዩ ነይሩ። ተሓአ ሰውራዊ ባይቶ ነቲ መድረኽ ብግቡእ ብምልላይን ሓድሽ ናይ ምርድዳእን ስኒትን መድረኽ ክጅምር ንኹሉ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ ንልዝብ ዝጸዋዓሉ መድረኽ እዩ ነይሩ። ዕላምኡ ከኣ ህዝባዊ ግንባር ነቲ ተፈጢሩ ዝነበረ ናይ ስልጣን ባዶነት ንምምላኣ ዘቖ`ሞ ግዝያዊ መሰጋገሪ መንግስቲ ደጊፍካ፣ ካልኦት ፖለቲካዊ ውድባት ኤርትራ ብሰላማዊ ኣገባብ ኣብ ኤርትራ ክንቀሳቀሳን ክወዳደራን ምፍቃድ፡ እተን ኣብ ሓርነታዊ ቃልሲ እጃመን ዘበርከታ ውድባትን ኣገደስቲ ውልቀ ሰባትን ዓበይቲ ዓድን መራሕቲ ሃይማኖትን ህዝባዊ ውክልና ዘለዎም ሃገራውያን ማሕበራትን ዝሳተፍዎ ዋዕላ ብጉዳይ ሃገራዊ ቻርተርን ዲሞክራስያዊ ቅዋምን ክካየድ ትጽቢት ዝነበረሉ እዩ። ባሓቲ መርሆ መሪሕነት ህዝባዊ ግንባር ግን፣ ንውድበን ኣፍሪሰን ናብ ህዝባዊ ግንባር ይጸንበራ ዝብል ዘይተግባራውን ዘይክውንነታውን ናይ ሰማንያታት መርገጻቱ ስለዝደረቐ ተበግሶ ተሓአ ሰውራዊ ባይቶ ንስኒትን ሃገራዊ ዕርቅን ክዕወት ኣይካኣለን።
በዚ ዲሞክራስያውን ናይ ህዝቢ ረብሓ ዝሕሉን ጠለባት ዝተሰናበደት ግዝያዊ መንግስቲ ኤርትራ ንኹለን ውድባት ኤርትራ ሓንሳብን ንሓዋሩን ንምድምሳስ ዝዓለመ ወታሃደራዊ ዓመጽ ንምክያድ መረጸት። ከምኡውን ኣብ ከተማታት ሱዳን ንዝርከቡ ኣባላት ውድባት ኤርትራ ናይ ምጭዋይን ምቅታልን መደባት ሰሪዓ እከይ ተግባራታ ንኽትፍጽም ኣበርቲዓ ክትንቀሳቐስን ኣብ ምዝርራይ ክታሓባበርዋ ምስዝኽእሉ ኣካላት ጸጥታ ሱዳን ውዲታዊ ዝምድና ፈጠረት። በዚ ርኹስ ኣገባብዚ ከኣ ኢዮም ተጋዳላይ ወልደማርያም ባህልብን ተኽለብርሃን ወዲ ባሻይን ናይዚ ውድባት ንምጽናት ዝዓለመ ብቐንጻሊ ስርዓት ዝተወስደ ጃምላዊ ወታሃደራዊ ጭውያ ግዳይ ዝኾኑ።
እቲ ኣብ ዕለት 16 ጥሪ 1995 ኣልወስጥ ኣብ ዝተባህለ ናይ ዓረብኛ ጋዜጣ ሱዳን ሕታም ቁጽሪ 155 ዝተቓልዐ ጸጥታዊ ሰነድ ስምምዕ ግርማይካ ከኣ መቐጸልታ ናይቲ ኣቐዲሞም ዝወሰድዎ ውዲታዊ ስጉምቲ ምንባሩ’ዩ ዘረጋግጽ። እዞም ኣብ ቅድሚ ሓቅን ፖለቲካዊ ግጥምያን ደው ክብሉ፡ በይኖም ገጢሞም ክስዕሩ ዘይኽእሉ መራሕቲ ህዝባዊ ግንባር ቃጻን ውዲትን ቀንዲ መሳርሒኦም ስለዝኾነ፣ ብተመሳሳሊ ኣብ ኢትዮጵያ’ውን ቀጺለሞ እዮም።
እዞም ንጹሃት ተጋደልቲ እዚኣቶም እንታይ ዝፈጸምዎ ኣበሳ ስለዘለዎም ኢዮም ክሳብ ሎሚ ኣብ ቤት ማእሰርቲ ተዳጒኖም ንክንድዚ ዓመታት ኣብ ዘይፍለጠሉ ናይ ስቓይን ዓዛብን መዋእል ዘሕልፉ ዘለዉ? ንዝብል ሕያዋይ ሓታታይ እቲ መልሲ፡
- ብኢሳያስ ንዝቐረበ ናይ ምሕረት ኣዋጅ ተቐቢሎም ውድቦም ራሕሪሖም ናብቲ ንሱ ዝመርሖ ዓንኬል ዘይምእታዎምን ኣገልገልቲ ናይዚ ቀንጻሊ ስርዓቱ ዘይምዃኖምን፡
- ካብ ናይ ኢሳያስ ሓሳብ ዝፍለ ሃገራውን ህዝባውን ርእይቶ ስለዝነበሮምን ጥራሕ እንተዘይኰይኑ፡ ካልእ ዝፈጸምዎ ኣበሳ ኣይነብሮምን፡ የብሎምን’ውን። እዚ ከኣ ህዝቢ ኤርትራን ኩሎም ዝፈልጥዎም ኣባላት ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ሰውራዊ ባይቶን ዘረጋግጽዎ ሓቂ እዩ።
ዲክታቶርያዊ ስርዓት ዝወሰዶ ናይ ራዕድን ሽበራን ስጉምቲ ኣብተን ምጽንባር ዝነጸጋ ውድባት ጥራሕ ዝተወሰነ ከምዘይኮነ፡ ክፍለጥ ይግባእ። ሓደ ካብ መለለዪ ዲክታቶርያዊ ስርዓት ኤርትራ “ዝኣመነ ብሴፍ ዝኻሓደ ብሴፍ” ዝብል ስለዝኾነ፡ ዋላ ኣባላት ናይተን ነቲ መጸዋዕታ ተቐቢለን መብጻዓታቱ ኣሚነን ህልውናኤን ኣፍሪሰን ናብ ህዝባዊ ግንባር ዝኣተዋ ውድባትውን ካብቲ ቅንጸሊ መሓውራቱ ኣየምለጣን። ከም በዓል ዑስማን ዳየር፡ ማሕሙድ ዲናይ፡ መሓመድ ኬርን እስሌማን ሙሳ ሓጅን ዝኣመሰሉ ገዳይም ሃገሮም ዝባሃጉ ተጋደልትን እምባየ ሕድሩን ኣበይ ኣለዉ? ካልኦት ካብ ጐረባብቲ ሃገራት ተጨውዮም እተወስዱ ከም በዓል ገብረሂይወት ቀለታ፡ ውልደስላሰ ቻንቹ፡ ገብረብርሃን ዘርኤ፡ ዝኣመሰሉ ተጋደልቲኸ ኣበይ ነጠቡ?
ኣብ ኤርትራ ናይ ራዕዲ፡ ሽበራን ቀንጸላን ነጊሱ ምህላዉ ዘካትዕ ጉዳይ ኣይኰነን። በዚ ኣጋጣሚዚ መበል ሳላሳን ሰለኣተን ዓመት መጭወይቲ ተጋዳላይ ተኽለብርሃን ገብረጻድቕን ወልደማርያም ባህልብን ኣብ እንዝክረሉ ዘለና እዋን እምነቶምን ኣተሓሳስባኦምን ብዘየገድስ፡ ብልኡኻት ናይቲ ቀንጻሊ ስርዓት ተጨውዮም ዝጠፈአ ኩሎም ኤርትራውያን ዜጋታት ካብ ዘገምታዊ ይኹን ሃንደበታዊ ሞት ንምድሓኖምን ነጻ ንክልቀቑን ድምጽና ከነስምዕን ከምኡውን 26 ሚያዝያ ምስቶም ብኣእዳው ቀንጻሊ ስርዓት ተጨውዮም ዝጠፍኡን ደው እንብለላን ደገፍና ንዓኣቶም እንገልጸላን ኰይና ንኽትዝከር እንጽዋዓላ ዕለት ኢያ።
ሓራን ዲሞክራስያዊትን ኤርትራ ንዘልኣለም ትንበር!!
ክሳብ ምሉእ ሓርነታት ህዝብናን ነጻ ምልቃቕ ፖለቲካዊ እሱራትን ዝረጋገጽ ንቃለስ!!
ውድቀትን ስዕረትን ንዲክታቶርያዊ ስርዓት ህግዲፍን መጋበርያታቱን!
