ምስሊ፡ ከተማ ሰንዓ ካብ ማሕበራዊ መዲያ
ካብቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ዝሓሸን ቀጻልን ተኹሲ ጠጠው ናይ ምባል ስምምዕ ንምብጻሕ ኣብ ዋና ከተማ የመን ሰንዓ ልኡኽ ሱዕድ ዓረቢያ ምስ ጉጅለ ሑቲ ኣብ ምዝታይ ከም ዝርከብ ዝተፈላለዩ ብዛዕባ ቅልውላው የመን ዝትንትኑን ዝከታተሉን ኣካላት ኣፍሊጦም። ነቲ ዘተ እትሽምግል ናይ ዘላ ሃገር ዖማን ልኡኽ ኣብ ሰንዓ ከም ዝርከብ እውን ተፈሊጡ። ከተማ ሰንዓ ካብቲ መንግስቲ የመን ብሓይሊ ዝሰጐጉሉ 2015 ጀሚራ ኣብ ትሕቲ ምቁጽጻር ጉጅለ ሑቲ እያ እትርከብ።
ኣብ የመን ኣብ መንጎ ሑቲን ብሳዕዲያ ዝምራሕ ሕብረትን ውግእ ድሕሪ ምጅማሩ፡ የማናውያን ተገዲዶም ሃገሮ ምልቃቕ ቀጺሎም። በዚ መሰረት ኣብዚ እዋንዚ ካብ ህዝቢ የመን 80% ኣብ ምጽባይ ረዲአት ወዲቑ ከም ዘሎ እቲ ሓድሽ ጸብጻብ ኣስፊሩ።
ብዛዕባዚ ተረኽቦ ብሓለፍቲ ሱዕድያ ዝተዋህበ መረጋገጺ የለን። እንተኾነ፡ ብጉጅለ ሃውቲ ዝተዘርግሐ ጽሑፍ፡ ናይ ሱዑዲያ ልኡኽን ሸምገልቲ ዖማናውያንን ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ከተማ ሰንዓ ከም ዘለዉ ኣረጋጊጹ። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ናይ ሑቲ መራሒ መሓመድ ዓሊ ኣል-ሃውቲ፡ መንነቱ ንምሕባእ ገጹ ሸፊኑ ምስ ሓላፊ ሱዑዲ ዓረቢያ ሰላም ክበሃል እንከሎ መሊቑ ዝወጸ ስእሊ ኣቃሊዑ። እዚ ምስሊ ናይ ክልቲኦም ወገናት ስምምዕ ኣብ ናይ መወዳእታናይ ምብጻሕ ድሌቶም ዘርኢ ምዃኑ ብሓደ ስሙ ዘይተጠቕሰ ሓላፊ ዝተዋህበ ሓሳብ ኮይኑ፡ ቅድሚ መወዳእታ ናይዚ ሒዝናዮ ዘለና ወርሒ ማዝያ 2023 ስምምዕ ክኽተም’ዩ ዝብል ግምት ሂቡ።
ብዛዕባ ትሕዝቶ ናይቲ ስምምዕ ብወግዒ ዝተገልጸ የለን። እንተኾነ፡ ምኽፋል ዝሓለፈ መሃያ ህዝባዊ ሰራሕተኛታት የመን፡ ዳግመ-ምኽፋት ወደባትን መዓርፎ ነፈርትን፡ ኣብ ርእሲዚ ዳግመ-ህንጻ ሃገረ የመን፡ ምውጻእ ናይ ወጻኢ ሓይልታት ካብታ ሃገር፡ ምምስራት ናይ ስግግር ፖለቲካን ዝብሉ እውን ኣብ ግምት ከም ዝኣትዉ እቲ ጸብጻብ ይሕብር። እዚ ምስቲ ናብ ግዝያዊ ተኹሲ ምቁራጽ ኣብጺሑ ዘሎ ናይ ሕቡራት ሃገራት ጻዕሪ ማዕረማዕረ ዝረአ እዩ። ብሳላቲ ናይ ሕቡራት ሃገራት ግዝያዊ ተኹሲ ምቁራጽ፡ ሓያሎ እገዳታት ከም ዘቃለለን ክሳብ ናብ ምልውዋጥ ምሩኻት ከም ዘብጸሐ እውን ተገሊጹ።
ጉዳይ የመን ዝተሓላለኸን ኣልቃዒዳ ዝኣመሰሉ ብዙሓት ሓይልታት ኢዶም ዘእተውሉ ስለ ዝኾነ፡ በዚ ኣብ መንጎ ልኡኻት ሱዑድያን ሑቲን ክብጻሕ ትጽቢት ዝግበረሉ ስምምዕ ጥራይ ዝውዳእ ኣይኮነን። ኣብ መንጎ ሱዑድያን ኢራንን ኣብ የመን ክካየድ ዝጸንሐ ናይ ኢድ ኣዙር ውግእ ናብ ምውዳኡ እዩ ዝብሉ ወገናት ኣለዉ።
በቲ ሓደ ወገን፡ ጉጅለ ህግደፍ ቅድም ምስ ኢራን ወጊኑ፡ ደሓር ሰልፉ ቀይሩ ምስቲ ሱዑድ ዓረቢያ እትመርሖ ወገን ተሰልፉ ኣብ ውግእ የመን ከም ዝተሳፈን ንወገን ሱዕድያ ወተሃደራዊ መደበር ፈቒዱ ዶላራት ከም ዝተኸፍለን ዝዝከር እዩ። በቲ ካልእ ወገን ድማ ብዙሕ ዘይዝረበሎም ኣብ የመን ዝሳቐዩ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣለዉ።
ፖሓኤ: ንድሕነት ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ሱዳን መጸዋዕታ ኣቕሪቡ
Saturday, 08 April 2023 08:24 Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ)፡ ብ6 ማዝያ 2023 ብኣወሃህዲ ዲፕሎማሲያዊ ጉዳያት ኣቢሉ፡ ናብ ኮሚሽነር ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት ፍሊፖ ግራንዲ መጸዋዕታ ኣቕሪቡ። ኣብዚ መጸዋዕታኡ፡ ኣብ ሱዳን ኣብ ልዕሊ ኤርትራውያን ስደተኛታት፡ ብዝተወሰኑ ኣካላት ይወርዶም ብዘሎ ዝተፈላለዩ በደላት ኣዝዩ ከም ዝሻቐል ገሊጹ። እቲ መግለጺ ከም ዝጠቐሶ፡ ብዝተፈላለዩ ማዕከናት ዜና ከም ዝተጸብጸበ፡ እቲ ኣብ ሱዳን ዘሎ ኤርትራዊ ስደተኛ ካብኡ ገንዘብ ንምእካብ ብዝተጸንዐ ሓደገኛ መስመር ኣብ ሓደጋ ወዲቑ ከምዘሎ ጠቒሱ።
እቲ መግለጺ ከም ዘስፈሮ፡ እቶም ስደተኛታት፡ መንበሪ ፈቓድ ወይ ናይ ስደተኛ መንነት የብልኩም ብዝብል ምስምስ ይእሰሩ እሞ፡ ድሕሪኡ ካብ ቤት ማእሰርቲ ንክፍትሑ ብነፍሲ ወከፍ ክሳብ ሓደ ሺሕ ዶላር ዝግመት ገንዘብ ክኸፍሉ ይግደዱ። እቲ ኣሲርካ ገንዘብ ንምሕታት ዝካየድ ግፋ ቀጻሊ ኮይኑ፡ እዚ ተግባር ዘይተለምደ ናይ ብልሽውና ስልቲ ምዃኑን ብምትሕብባር ፖሊስን ኣባላት ጸጥታን ናይታ ሃገር ዝፍጸም ምዃኑን ኣብቲ መጸዋዕታ ሰፊሩ። ዝተሓተትዎ ዓቐን ዶላር ዘይምኽፋል ድማ ዝያዳ ስቓይን ተወሳኺ ማእሰርትን ከም ዘኸትል’ውን ተጠቒሱ። ምናልባት እውን ተገዲድካ ናብ ኤርትራ ምምላስ ከም ዘኸትል ተሓቢሩ።
እቲ መግለጺ፡ ክቡር ህዝቢ ሱዳን ቅድሚ 60 ዓመታት ኣብ ጉዕዞ ብረታዊ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ንናጽነት፡ ኤርትራውያን ስደተኛታት ከም ዘቆበ ብምጥቃስ፡ እዚ ልግሱ ኣብ ናይ 30 ዓመታት ምምሕዳር ኢሳያስ እውን ከም ዝቐጸሎ ኣስፊሩ። ኣብዚ እዋንዚ ብመሰረት ጸብጻብ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት፡ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ሱዳን ልዕሊ 200,000 ኤርትራውያን ስደተኛታት ከምዘለዉን ካብዚኣቶም 19, 000 ዝኾኑ ኣብ መደበራት ስደተኛ ከም ዝነብሩን ኣብቲ መጸዋዕታ ሰነድ ሰፊሩ። እዚ ኣሃዝ ነቶም ንዓሰርተታት ዓመታት ኣብ ሱዳን ዝጸንሑን ምስ ሕብረተሰብ ሱዳን ዝተሓወሱን ዝውስኽ ኣይኮነን። ኣብ ልዕሊ ኤርትራዊ ስደተኛ ዝፍጸሙ ዘለዉ በደላት ነቲ ክቡር ህዝቢ ሱዳን ዝውክሉ ዘይኮኑ፡ ውሑዳት ስሱዓት ዝፈጠርዎ ምዃኑ ኣብቲ መጸዋዕታ ተነጺሩ።
ኤርትራውያን በቲ ክቡር ህዝቢ ሱዳን ክወሃቦም ዝጸንሐ ኣቀባብላን ልግስን ሕጉሳት ኮይኖም፡ ኣብዚ ሕማቕ ግዜ’ውን እቲ ናይ ህዝብን መንግስትን ሱዳን ደገፍ ቀጻሊ ክኾነሉ ዝጽበይዎ እዩ። ኣብ ልዕሊ ኤርትራዊ ስደተኛ ዝፍጸም ዘሎ በደላት ነቲ ክቡርን ለጋስን ህዝቢ ሱዳን ዝውክል ዘይኮነ፡ ውሑዳት ስሱዓትን ዘይሰብኣውያንን ዝፈጠርዎ ምዃኑ እቲ መጸዋዕታ ኣስፊሩ። ልኡኻት ዲክታተርያዊ ስርዓት ኤርትራ ኣብቲ ኩነታት ኢዶም ኣእትዮም ስደተኛታት ኣገዲዶም ናብ ኤርትራ ንክመልሱ ዕድል ዝረኽብሉ ኣጋጣሚ ከይፈጥር ከም ዝሰግእ እቲ መጸዋዕታ ኣተንቢሁ።
ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) በዚ መጸዋዕታኡ፡ ንጸገም ዝተቓለዓ ደቂ ኣንስትዮ፡ ብዕድመ ዝደፍኡን ናይ ምኽፋል ዓቕሚ ዘየብሎም እሞ ብሰንክዚ ናብ ኤርትራ ተገዲዶም ከይምለሱ ዝያዳ ከም ዝሰግእ ጠቒሱ። ላዕለውይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታትን ሕብረተሰብ ዓለምን እዚ ዘይሰብኣዊ ተግባራት ዝውገደሉን ገበነኛታት ዝሕተትሉን ኩነታት ንክፈጥሩ ድማ ጸዊዑ።
ብመሰረት ስምምዕ ኣብ መንጎ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ፕረቶርያ፡ ንትግራይ ክሳብ መጻኢ ምርጫ ክመርሕ ዝተመዘ ግዝያዊ ምምሕዳር ካብቲ ክመርሕ ዝጸንሐ ኣካል ብ5 ማዝያ 2023 ስልጣን ከም ዝተረከበ ማዕከናት ዜና ትግራይ ኣፍሊጠን።
ኣብቲ ብኣቶ ጌታቸው ረዳ ዝምራሕ ካቢነ ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ ካብቲ ብዶ/ር ደብረጼን ዝምራሕ ኣብ ሓላፍነት ዝጸንሐ ካቢነት ብወግዒ ስልጣን ዝተረከበሉ መድረኽ፡ ናይ ክልቲኡ ካቢነ ኣባላት ተሳቲፎም።
ፕረሲደንት ተረካቢ ኣቶ ጌታቸው ረዳን ኣረካቢ ዶ/ር ደብረጼን ገብረሚካኤልን ኣብቲ ስነ-ስርዓት ኣብ ዘስምዕዎ ሓጺር ቃል፡ ናብቲ ሰላማዊ ምርኽኻብ ስልጣን ንምብጻሕ ዝኸድዎ መንገዲ ልሙጽ ከምዘይነበረ ጠቒሶም፡ ኣተሓሒዞም ከኣ እቲ ኩነታት ስልጣን ተረኻኺብካ እትረሓሓቐሉ ዘይኮነ፡ ሓቢሮም ዝሰርሑሉ መጻኢ ምዃኑ ሓቢሮም። ኣተሓሒዞም ድማ ናይቲ ምርኽኻብ ምምሕዳራዊ ሓበሬታ ብደረጃ ካቢነታትን ካልኦት ኣካላት መንግስትን ከምዝቕጽል ጠቒሶም።
ዶ/ር ደብረጼን ገብረሚካኤል፡ ንሶምን ካለኦት ኣባላት ናይዚ ሓድሽ ካቢነ ዘይኮኑ ኣባላት ናይቲ ክመርሕ ዝጸንሐ ካቢነ ብዘለዎም ዓቕሚ ምስዚ ሓድሽ ምምሕዳር ክተሓባበሩ ምዃኖም ቃል ኣትዮም። ኣቶ ጌታቸው ረዳ ብወገኖም፡ ኣብቲ ግዝያዊ ምምሕዳር ዝጓነ ናይ ትግራይ ዓቕሚ ከምዘየለን ብሓባር ክሰርሑ ምዃኖምን ገሊጾም።
እዚ ምርኽኻብ ስነ ስርዓታዊ ኮይኑ፡ ብግብሪ ግና ብኣቶ ጌታቸው ረዳ ዝምራሕ ካቢነ ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ ኣብዚ ዝሓለፈ ቅንያት ስራሕ ጀሚሩስ ምስ ዝተፈላለዩ ኣካላት ፈደራል መንግስቲ ኢትዮጵያ ብዛዕባ ብዙሓት ጉዳያት ከም ዝተመያየጠ ኣብቲ መድረኽ ተጠቒሱ።
ፈጻሚ ሽማግለ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ብ2 ማዝያ 2023 ኣብ ዘካየዶ ህጹጽ ኣኼባ መስርሕ ምድላው 4ይ ጉባአን ፈስቲቫል ኤርትራ 2023ን በጺሕዎ ዘሎ ደረጃ መዚኑ። እቲ ኣኼባ ብዛዕባ ክልቲኦም ብዛዕባታት በቶም ነቲ ምድላዋት ዝመርሑ ዘለዉ ብጾት ዝቐረበሉ ጸብጻባት ሰሚዑ።
ብጻይቲ ኣድያም ተፈራ ኣደመንበር ኣሰናዳኢት ሽማግለ 4ይ ጉባአ፡ ነተን ኣብ ትሕቲ እቲ ዓብይ ኣሰናዳኢ ሽማግለ ዝነጥፋ ዘለዋ ንኡሳን ሽማግለታት፡ ምድላው ናብ ጉባአ ቀሪቡ ዝጸድቕ ሰነዳት፡ ቀረብ ሎጂስቲክን ገንዘብን፡ ምምራጽ ተሳተፍቲ ጉባአን ዜናን ጠቒሳ እቲ መስርሕ ክሳብ ሕጂ በጺሕዎ ዘሎ ደረጃ ዘረድእ ዝርዝር ጸብጻብ ኣቕሪባ።
ፈጻሚ ሽማግለ ነቲ ጸብጻብ ኣብ ዝመዘነሉ፡ እቲ ክሳብ ሕጂ በታ ኣሰናዳኢት ሽማግለ ዝተዓመ ስረሓት ዕዉት ምዃኑ ብምምዛ መምርሒ ኣብ ዘድልዮም ነጥብታት ከኣ መምርሒ ሂቡ። ምስዚ ኣተሓሒዙ ድማ እቲ ቅድሚ ጉባአ ክሳለጥ ተወጢኑ ዘሎ ኮንፈረንስ መላእ ኣባላት ሰልፊ ብዓወት ዝሳለጠሉ መደባት ወጢኑ። ኣባላት ሰዲህኤ ኣብ ኩሉ መዳያት ከም ወትሩ ጉባአ ንምዕዋት ዘርእይዎ ዘለዉ ተወፋይነት ንኢዱ። ኣብቲ ተመዲቡ ዘሎ ኮንፈረንስ ብምልኣት ክሳተፉ ዘለዎ ትጽቢት ከኣ ኣስፊሩ።
ብጻይ መንግስተኣብ ኣስመሮም ሓላፊ ላዕለወቲ ተኸታታሊት ምድላው ፈስቲቫል ኤርትራ ብወገኑ፡ እታ ኣብቲ መስርሕ ብቐጥታ ትሳተፍ ዘላ ብብጻይ ጸሃየ ቀለታ እትምራሕ ኣሰናዳኢት ሽማግለ ብዛዕባቲ ካብ ዕለት 28 ክሳብ 30 ሓምለ 2023 ዝካየድ ፈስቲቫል ክሳብ ሎሚ ዘሰላሰለቶም ስረሕት ዝሓቖፈ ጸብጻብ ኣቕሪቡ። ፍሉይ ኣኼባ ፈጻሚ ሽማግለ ኣብዚ ንፈስቲቫል ዝምልከት ዛዕባ’ውን ክሳብ ሕጂ ንዝተሰርሐ ንኢዱ ኣብ ግምት ክኣትዉ ይግበኦም ብዛዕባ ዝበሎም ጉዳያት ድማ መዘኻኸሪ ኣሚቱ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ነቲ ፍሉይ ኣኼባ ብዝመርሐ ኣቦመንበር ሰዲህኤ ብጻይ ተስፋይ ወልደሚካኤል (ደጊጋ) ንዝቐረበ፡ መስርሕ ሓባራዊ ስረሓት ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ በጺሕዎ ዘሎ ደረጃን፡ መሪሕነት ሰዲህኤ ቅድሚ 4ይ ጉባአ ከሰላስሎም ብዛዕባ ዝግበኦ ናይ ምድላው ስረሓትን ዝመልክት ሰፊሕ ሓበሬታ ኣቕሪቡ። እቲ ህጹጽ ኣኼባ ድማ ኣብቲ ጸብጻብ ተመያይጡ ውሳነ ኣብ ዘድልዮም ጉዳያት ወሲኑን መደባት ሰሪዑን።
ካብዚ ሓሊፉ ኣኼባ ፈጻሚ ሽሽማግለ፡ ብፍላይ ፖለቲካዊ ኩነታት ኤርትራን ኣብ ኢትዮጵያ ዝረአ ዘሎ ፖለቲካዊ ምዕባለታትን ጽልዋኡ ኣብ ኤርትራን፡ ብሓፈሻ ከኣ ኣብ ዞባና ዝገሃድ ብዛዕባ ዘሎ ሓድሽ ሓሰላልፋ ፖለቲካዊ ሓይልታት ሓበሬታ ተለዋዊጡ
ብኻልእ ወገን ከኣ፡ ኣሰናዳኢት ሽማግለ 4ይ ጉባአ ሰዲህኤ፡ ብ1 ማዝያ 2023 ኣብ ዝገበረቶ ኣኼባ መስርሕ ጉባአ፡ ኣብ ቀረብ ንጉባአ ዘድሊ ገንዘብን ናውትን፡ መስርሕ ምይይጥ ኣብ ንድፊ ሰነዳትን ምቅርራብ ተሳተፍቲ ጉባአን በቲ ዝተታሕዘሉ መደብ ይካየድ ከም ዘሎ ተረዲኣ።
ምምሕዳራት ህግደፍ ንነዊሕ ግዜ ብዘይግቡእ ኣተሓሕዛ ዓቚርዎ ዝጸንሐ ተበላሽዩ ክጐሓፍ ዝግበኦ እኽሊ፡ ብኣስገዳድ ናብ ህዝቢ ይሸይጥ ከም ዘሎ ምንጭታት ካብ ኤርትራ ሓቢሮም። በቲ ሓበሬታ መሰረት፡ ነዚ ዝተበላሸወ እኽሊ ዘይገዝኣ ሰብ፡ ካብቲ ብሕሱር ዝባሃል ብኩበን ዝግዛእ ከም ዘይትን ሽኮርን ዝኣመሰሉ ቀረባት ክረክብ ኣይክእልን።
ስለዚ ስድራቤታት ይኹና ውልቀሰባት ናይ ኩቦን ተጠቀምቲ፡ ይብልዕዎ ኣይብልዕዎ ናይ ኩቦን መቑነን ንኽረኽቡ ክብሉ ሓደ ኩንታል ዝተበላሸወ መሸላ ወዲዓከር ብሓሳብ 400 ናቅፋ ክገዝኡ ይግደዱ። ምናልባት ናይ ሓንቲ ወርሒ መቑነን ከይዓደገ እንተ ኣሕሊፉ ኣብ እትቅጽል ወርሒ ክገዝእ እንከሎ ናይታ ዘሓለፈት ወርሕን ናይታ ዝመጸላ ወርሕን ብድምር 2 ኩንታል ክገዝእ ከም ዝሕተት እቲ ሓበሬታ የረድእ። እዚ ዓመጸኛ ኣገባብ ብፍላይ ነቶም መርዓን ካልእ ውራያትን ዘሕልፉ ወገናት ዝያዳ ወጻኢ ክገብሩ ስለ ዝግደዱ ሃሳያ ዘስዕበሎም ምዃኑ እቶም ምንጭታት ሓቢሮም።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ህግዲፍ ነቶም ጠወርቲ ዘይብሎምን ብዝተፈላለዩ ሕማማት ንዝሳቐዩን ኣረጋውያን ወለዶም ገዲፎም ንኸይከቱ፡ ጻዊዕት ምመንግስቲ ነጺጎም ክሕቡእ ንዝጸንሑ ውልቀሰባት ክሳብ ናብ በረኻታት ብምኻድ ይሃድኖም ከምዘሎ ምንጭታት ሰዲህኤ ኣቃሊዖም። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ እቶም ኣብ ግፋ ተዋፊሮም ዘለዉ ኣካላት ናይቲ መንግስቲ ብዘይዝርዝር ሓበሬታ ናብ ልምዓት ኢኹም ትድለዩ ዘለኹም እናበሉ ከም ዝጉስጉሱ ተፈሊጡሎ።
ብኻልእ ወገን ድማ፡ ኣብቲ ብሓይልታት ጸጥታ ሱዳን ኣብ ልዕሊ ኤርትራውያን ስደተኛታት ዝግበር ዘሎ ግፋ፡ ዘይሰብኣዊ ኣተሓሕዛን ደረቱ ዝሓለፈ ገንዘባዊ መቅጻዕትን፡ ኣብ ካርቱም ዝርከቡ ኣካላት ህግዲፍ ኢድ ከምዘሎዎምን፣ መኻፍልቲ ናይቲ ብመልክዕ መቅጻዕቲ ዝእከብ ማእለያ ዘይብሉ ዶላራት ከምዝኾኑ ተለቪዝን አሪሳት ምንጭታታ ብጥቃስ ኣብ ናይ 30 መጋቢት 2023 ፈነወኣ ጸብጺባ። እዚ ድማ ምስቲ ኣቀዲሙ ብመደብ ባህግና ተሓቢሩ ዝነበረ፡ ኣብ ኣዲስ ኣባባ ዝርከቡ ሰራሕተኛታት አምባሲ ኤርትራ ኣብ ሊዕሊ ኣብ ኢትዮጵያ ዝርከቡ ሓተቲ ፓስፖር ዝገብርዎ ናይ ጉቦን ሰነዳት ምትምናይን ኣተሓሒዝካ ክረአ እንከሎ፡ ህግዲፍ ንህዝቢ ኤርትራ ቀንዲ ጸላኢኡን ጠንቂ ኩሉ ሽግራቱን ምዃኑ የርኢ።
ፖለቲካዊ ኣካላት ሱዳን ነቶም ወተሃደራዊ ኣዘዝቲ ብዛዕባ መጻኢ ጸጥታዊ ጽገና እታ ሃገር ዝረዳድእሉ ግዜ ሂብዎም ድሕሪ ምጽንሕ፡ 6 ማዝያ 2023 ፖለቲካዊ ስምምዕ ክፍርሙ ከም ዝተሰማምዑ ተፈሊጡ። ኣብ መንጎ ሓይልታት ምክልኻል ሱዳንን ዕጡቕ ቅልጡፍ ሓይልን ብዛዕባ ተሓናፊጽካ ሓደ ሃገራዊ ሰራዊት ምምስራት ፈጢረምዎ ብዝጸንሑ ፍልልያት እቲ ብ1 ማዝያ 2023 ክካየድ ተሓሲቡ ዝነበረ ምፍርራም ፖለቲካዊ ስምምዕ ተደናጉዩ ከም ዝጸንሐ እውን ተሓቢሩ።
ኣዛዚ ሓይልታት መንግስቲ ሱዳን ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃንን መራሒ ዕጡቕ ቅልጡፍ ሓይሊ ጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎን ብዛዕባቲ ክፍረም ተዳልዩ ዘሎ ፖለቲካው ስምምዕ ምስ መሓዙቶም ፖለቲካዊ መራሕቲ ተራኺቦም ድሕሪ ምምይያጦም እቲ ኣብ መንጎ ክልቲኦም ወተሃደራዊ ሓይልታት ተፈጢሩ ዝነበረ ወጥሪ ከም ዝተፈትሐ፡ እቲ ነዚ ብዝምልከት ኣብ ሱዳን ትሪቡን ዝተዘርግሐ ዜና ኣረዲኡ።
ናይቲ ኣብ ሱዳን ዝቕጽል ዘሎ ፖለቲካዊ መስርሕ ወሃቢ ቃል፡ ካልድ ዑመር የሱፍ ብወገኖም፡ ተሳተፍቲ ናይቲ ኣኼባ እቲ ፖለቲካዊ ስምምዕ ዝፍረመሉ ግዜ ንምቅልጣፍ ካብኣቶም ዝድለ ከበርክቱ ዘለዎም ድልዉነት ከም ዝገለጹ መስኪሮም። እቶም ወተሃደራዊ ኣዘዝቲ ብዛዕባ መስርሕ ምትሓንፋጽ ክልቲኦም ሓይልታት ኣብ ዝገበርዎ ርክብ ብቐሊሉ ክፍታሕ ከም ዝኽእል ምርድደኦም ድማ ተፈሊጡ።
እቶም ወሃቢ “ቃል፡ እቲ ተነዲፉ ዘሎ ካልእ ሰነድ መሰጋገሪ ሕገ መንግስቲኸ መዓስዩ ክፍረም?” ኣብ ዝብል ዝሃብዎ መግለጺኳ እንተዘየለ፡ ክልቲኡ ሰነዳት ማለት ፖለቲካዊ ስምምዕን መሰጋገሪ ሕገ መንግስትን ብሓባር ክፍረም ይኽእል እዩ ኢሎም ዝግምቱ ወገናት ዘለዉ ።
ኣብ ሱዳን ዝቕጽል ዘሎ መስርሕ ምምስራት መሰጋገሪ መንግስቲ፡ ዝተፈላለዩ ናይ ውሽጥን ወጻእን ተጽዕኖታት ዘለዉዎ ኮይኑ፡ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣብ ዘይጉዳዩ ኢዱ ብምእታው፡ ሓደ ካብቶም ንከይዕወት ዝዕንቅፉ ዘለዉ እዩ።
ኤርትራውያን ነበርቲ ዓባይ ብሪጣንያ ብ30 መጋቢት 2023 ንድሕነት ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ሱዳን ዝጽውዕ ብ“ምንቅስቓስ ኤርትራውያን ንፍትሒ” ዝተወደበ ናይ ተቓውሞ ሰልፊ ከም ዘካየዱ ቢቢሲ ትግርኛ ሓቢራ። ተሳተፍቲ ናይቲ ሰላማዊ ሰልፊ፡ ኣብ ሱዳን ኣብ ኣብያተ-ማእሰርቲ ተዳጒኖም ዝሳቐዩ ዘለዉ ኤርትራውያን ብህጹጽ ክፍትሑ ጸዊዖም።
ተሳተፍቲ ናይቲ ኣብ ከተማ ለንደን ፊትንፊት ኤምባሲ ሱዳን ዝተኻየደ ሰልፊ፡ ናብ መንግስቲ ሱዳን መዘክር ከቕርቡ እንከለዉ፡ ኣብቲ መዘክሮም “ውሕስነት ኤርትራውያን ስደተኛታት ይተሓሎ፡” ዝብል ጭረሖ ኣንጸባሪቖም። ኣተሓሒዞም ድማ እቲ ኣብ ልዕሊ ኤርትራውያን ስደተኛታት ዝፍጸም ዘሎ ግፍዕታት፡ ዘይሕጋዊ ማእሰርትን ዘይምኽኑይ ገንዘባዊ መቕጻዕትን ክቋረጽ ብትሪ ከም ዝጸውዑ እቲ ዜና ኣፍሊጡ።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ሱዳን ብፍላይ ኣብ ከተማ ካርቱም፡ ኤርትራውያን ስደተኛታት፡ ዝተፈላለዩ ምስምሳት ብምፍጣር ብኣባላት ሓይልታት ጸጥታ እታ ሃገር ከም ዝእሰሩን ካብ ማእሰርቲ ንምውጻእ ድማ ካብ 400 ክሳብ 500 ዶላር ዝበጽሕ ብነፍሲ ወከፍ ክኸፍሉ ከም ዝግደዱን ዝፍለጥ እዩ። ተሓለቕቲ መሰል ስደተኛታት ከም ዝብልዎ፡ ኩነታት ብከምዚ ደረጃ ንክጋደድ ካብቲ ጠንቅታት ሓደ እቲ ንስደተኛታትን ሓተቲ ዑቕባን ግዝያዊ መንበሪ ፈቓድ ናይ ምሃብ ሓላፍነት ዝነበሮ ቤት ጽሕፈት ኣብዚ እዋንዚ ምዕጻዉ እዩ።
ኣብዚ ኤርትራውያን ስደተኛታት ካብ ሱዳን ብቐጻሊ ድምጾም ክስማዕ ዝጽውዕሉ ዘለዉ ግዜ፡ እዚ ናይ ከተማ ለንደን ሰላማዊ ሰልፊ ኣብ ካልእ ከባብታት ዓለም እውን ክቕጽል ዝግበኦ እዩ።
ተሳተፍቲ ናይቲ ሰላማዊ ሰልፊ እቲ ኩነታት ሱዳን ብ1951 ዝኣተወቶ መሰል ስደተኛታት ናይ ምኽባር ዝጥሕስ ምዃኑ ብምጥቃስ ኤርትራውያን ኣብዚ እዋንዚ ናብ ሃገሮም እንተተመሊሶም ከጋጥሞም ዝኽእል ሓደጋ ኣብቲ ናብ ኤምባሲ ሱዳን ዘቕረብዎ መዘክር ኣስፊሮም።
ላዕለዎት ወ/ሮ ኬርያን ዶ/ር ኣብረሃምን፡ ታሕተዎት ኣቶ ዱሩይን ዶ/ር ኣዲስኣለምን
ጠቕላሊ ኣኽባር ሕጊ ኢትዮጵያ ኣብ መዝገብ ፕረሲደንት ትግራይ ነበር ዶ/ር ደብረጼን ገብረሚካኤልን ኣዛዚ ሰራዊት ትግራይ ጀነራል ታደሰ ወረደን ኣብ ኣብያተ-ፍርዲ ፈደራል ብገበን ተኸሲሶም ናይ ዝነበሩ ሓለፍቲ ትግራይ ክሲ ብ30 መጋቢት 2023 ሰሪዙ። ድሕርቲ ምስራዝ ክሲ ክልተ ሰዓታት ኣብ ዘይመልአ ግዜ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ካብ ቤት ማእሰርቲ ቃሊቲ ካብ ዝተፈትሑ ላዕለዎት ሓለፍቲ ትግራይ ዝነበሩ፡ ወይዘሮ ከሪያ ኢብራሂም ኣደመንበር ቤት ምኽሪ ፈደረሽን ኢትዮጵያን ኣባል ፈጻሚ ኣካል ህወሓትን ዝነበራ፡ ዶ/ር ኣብረሃም ተኸስተ ድሕሪ ብደረጃ ፈደራል ሚኒስተር ገንዘብ ኮይኖም ምግልጋሎም፡ ምክትል ፕረሲደንት ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን ኣባል ፈጻሚ ኣካል ህወሓትን ዝነበሩ፡ ዶ/ር ኣዲስኣለም ባለማ ብደረጃ ፈደራል ዳይረክተር ፖሊሲን ምርምርን ኣባል ፈጻሚ ኣካል ህወሓትን ዝነበሩን ኣቶ ድሩይ ኣስገዶም ኣቦመንበር ዲሞክራሲያዊ ሰልፊ ዓሲንባን ምዃኖም ተሓቢሩ።
እቲ ዜና ከም ዝሓበሮ ወይዘሮ ከሪያ ኢብራሂም ተማሪኸን ዘይኮኮና ኣብቲ ግዜ ውግእ ኣብ ከተም መቐለ ባዕለን ኢደን ዝሃባ እየን። በዚ መሰረት ኣብ ልዕሊ 42 ኣብ መዝገብ ዶ/ር ኣብረሃም ተኸስተ ዝተኸሱ ክምስክራ እሞ ክፍተሓኳ ተበይኑለን እንተነበረ፡ “ኣብ ልዕሊ ብጾተይ ኣይምስክርን” ስለ ዝበላ እየን ክሳብ ሎሚ ተኣሲረን ጸኒሐን። ኣቶ ድሩይ ኣስገዶም ድማ ኣቦመንበር ዲሞክራሲያዊ ሰልፊ ዓሲንባ ኮይኖም፡ ካብ ወርሒ ጥሪ 2021 ጀሚሮም ብዘይፍርዲ ተዳጒኖም ዝጸንሐ ምዃኖም እቲ ዜና ጠቒሱ።
ናይዞም ዝተፈትሑ ሓለፍቲ ጠበቓታት ኣተሓባባሪ ኣቶ ሃብቶም ከሰተ ከም ዝገለጽዎ፡ እቶም ብ30 መጋቢት 2023 ዝተፈትሑ እዞም ኣስማቶም ዝተጠቕሱ ጥራይ ዘይኮኑ፡ ካብ መዝገብ ዶ/ር ደብረጼን ገ/ሚካኤል 16 ካብ መዝገብ ጀነራል ታደሰ ወረደ ድማ 20 ሲቪልን ወተሃደራውን ክሱሳት ከም ዝተፈትሑ ክጠቕሱ እንከለዉ፡ ካለኦት ምንጭታት ከኣ ቁጽሪ ናይቶም ዝተፈትሑ ተጋሩ 62 ከም ዝበጽሕ ሓቢሮም። ምፍታሕ ናይዞም እሱራት ብመሰረት እቲ ኣብ መንጎ ፈደራል መንግስት ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃን ኬንያን ዝተኸተመ ውዕል ሰላም ምዃኑ ዝፍለጥ እዩ።
ኣምኒስት ኢንተርናሽናል ብ28 መጋቢት 2023 ኣብ ዝዘርገሖ ናይ ዝተፈላለያ ሃገራት ዓመታዊ ጸብጻብ 2022፡ ኩነታት ሰብኣዊ መሰል ኣብ ኤርትራ መሊሱ ዝገድድ ዘሎ እምበር ካብቲ ቅድሚኡ ዝነበረ ዓመት ከምዘይተመሓየሸ ሓቢሩ።
ኣምኒስት ኣብ ጸብጻቡ፡ ኣብ ኤርትራ ኣብ ዓመተ-2022 እውን ከምቲ ቅድሚኡ ዝነበረ ዓመታት፡ መንግስቲ ነቲ ኣብ ምእሳር ጋዜጠኛታት፡ መራሕቲ ፖለቲከኛታት፡ ሰዓብቲ ዝተፈላለዩ ሃይማኖታት፡ ገደብ ዝተፈላለዩ መሰረታዊ ቀረባትን ጥሕሰት ሰብኣዊ ሕግታትን ክፍጽሞ ዝጸንሐ ገበናት ከመሓይሽ ዝኾነ ይኹን ተበግሶ ዘይምውሳዱ ኣስፊሩ።
እቲ ጸብጻብ ኣተሓሒዙ፡ ህግደፍ ገደብ ኣልቦ ግዱድ ውትህድርናን ምስኡ ተተሓሒዙ ክኽሰት ዝጸንሐ፡ ምዝመዛ ጉልበት መንእሰያትን ዓመጽ ደቂ ኣንስትዮን ኣብ መደበራት ታዕሊምን ካልእ ኣጋጣምታትን ከምዘይተመሓየሸ ተጠቒሱ። ኣምኒስት ካብዚ ዛዕባዚ ከይወጸ ነቲ ኣብ ዝሓለፈ ዓመት ክካየድ ዝጸንሐ ሰፊሕ ግፋን ኣብ ልዕሊቶም ደቆም ዝተሰወሩ ስድራቤታት ክፍጸም ዝጸንሐ ዝተፈላለየ በደላትን ጠቒስዎ።
ኣምኒስት ዝያዳ ቆላሕታ ዝሃቦ ካልእ ነጥቢ፡ ኤርትራ ሓንቲ ካብተን 47 ኣባል ባይቶ ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት ክንሳ፡ ንኽብሪ እቲ ባይቶኳ ዝኾነ ኣውንታዊ ስጉምቲ ብምውሳድ ኮነ ዓለምለኻዊ ሰብኣዊ ሕግታት ብምኽባር ዘይምትሕብባራ እዩ። ምስዚ ኣተሓሒዙ ድማ ኤርትራ እቲ ብ2012 ብባይቶ ሰብኣዊ መሰላት ንኤርትራ ብዝምልከት ሰብኣዊ ኩነታት ከጻርን መፍትሒ ሓሳብ ከቕርብን ዝተመዘዘ ፍሉይ ኮሚሽን ኣትዩ ንከጻሪ ንዝቀረበላ ሕቶ መልሲ ዘይምሃባ ከም ዘተሓሳስቦ ሓቢሩ። ብኣንጻሩ ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ኣትዩ ሰፊሕ ስግረ-ዶባዊ ግህሰት ከም ዝፈጸመ ጸብጺቡ።
ኣብ ርእሲዚ ኤርትራ ካብ ኣፍሪቃ በይና፡ ብደረጃ ዓለም ድማ ሓንቲ ካብተን ውሑዳት፡ ንኮቪድ-19 ዝምልከት ህዝበን ከታበትን ካልእ ሓገዝን ከይረክብ ኣፍደጊኤን ዝዓጸዋ ሃገራት ምዃና እቲ ዓመታዊ ጸብጻብ ኣምኒስቲ ኣቃሊዑ።
ምስሊ መደበር እምኩሉ፡ ካብ ማሕበራዊ መራኸቢ
ኣብ ኤርትራ ካብ ወደባዊት ከተማ ምጽዋዕ ኣስታት 10 ኪሎሜተር ርሒቓ እትርከብ፡ እንኮ መደበር ስደተኛታት ኣብታ ሃገር፡ ኣብ መወዳእታ 2022 ምሉእ ብምሉእ ከም እተዓጽወት ዝተፈላለዩ ምንጭታት ሓቢሮም። ኣብዛ መደበር ዝነበሩ ሶማላውያን ስደተኛታት ተገዲዶም ናብ ሃገሮም ከም ዝተመልሱ ከኣ እቲ ዜና ብተወሳኺ ሓቢሩ። ኣብዛ 25 ዓመት ዝዕድሚኣ መደበር ስደተኛታት ኣብ ሓደ እዋን ክሳብ 3 ሺሕ ዝበጽሑ ሶማላውያን ስደተኛታትኳ እንተነበሩ መብዛሕቶም ኣብ ከባቢ 2019 ተገዲዶም ከብታ መደበር ከም ዝለቐቑ ካብ ኤረና ዝተረኽበ ሓበሬታ የረድእ።
ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ብወገኑ፡ መንግስቲ ኤርትራ ካብ 2018 ጀሚሩ ነቲ መደበር ናይ ምዕጻው ድሌት ከም ዝነበሮ ብምጥቃስ፡ ኣብ ከባቢ 2019 ኣስታት 2,100 ሶማላውያን ስደተኛታት ኣብታ መደበር ከም ዝነበሩ ጠቒሱ። ኣብቲ ዓመት ብህግደፍ ብዝሓደሮም ስግኣት 1, 300 ዝኾኑ ናብ ሰሜን ኢትዮጵያ ከም ዝሰገሩ እቲ ኮሚሽን ኣብቲ እዋንቲ ብዘቕረቦ ጸብጻብ ሓቢሩ። እቲ ላዕለዋይ ኮሚሽን መንግስቲ ኤርትራ መሰል ስደተኛታት ከኽብርን ብኢደወነንካ መደበር ዓጺኻ ንስደተኛታ ናብ ሶማሊያ ምስዳድ ዘይሰብኣዊ ብምዃኑን ከጠንቅቕ ከም ዝጸንሐን ሓቢሩ።
ንልዕሊ 20 ዓመታት ኣብ መደበር ስደተኛታት እምኩሉ ዝጸንሑ ስደተኛታት፡ ብሰንኪ ጨካን ኣሰራርሓ ህግደፍ እቲ ኣብ ካለኦት ሃገራት ንስደተኛ ዝፍቀድ መሰል ናብ ሳልሳይ ሃገር ምጥያስን ኣብታ ሃገር መንበሪ ፈቓድ ምርካብን ተነፊግዎም ከም ዝጸንሐ ምሕባሮም እቲ ዜና ጠቒሱ። እቲ ዜና ኣተሓሒዙ ናብ ኤርትራ ዝሰገሩ ኣሸሓት ኢትዮጵያውያን ናይ ስደተኛ መሰሎም ተገፊፉ ብዘይድሌቶም ናብ ዕጡቓት ተቓወምቲ ክጽንበሩ ወይ ድማ ኣብቲ ኣብ ከባቢ ኣፍዓበት ዝርከብ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ዘይፈልጦ ሑቡእ መደበር ክዳጐኑ ይግደዱ ከም ዝነበሩ ኣቃሊዑ።
ምምሕዳር ህግደፍ እቲ ንሱ ኣብ ልዕሊ ኣብ መደበር እምኩሉ ዝተዓቖቡ ስደተኛታት ዝወሰዶ ዘይሰብኣዊ ስጉምቲ፡ ኣብ ልዕሊ ኣብ ሱዳንን ኢትዮጵያን ዘለዉ ኤርትራውያን ስደተኛት ክድገም ተንኮላት ይምህዝ ከምዘሎ ዝፍለጥ እዩ።
