http://ascenteq.com/project/epdp

ህዝቢ ኤርትራ ብብዙሕ መልክዕ ዝግለጽ ብዙሑነት ዝነበሮን ዘለዎን ህዝቢ እዩ። ሃይማኖቱ ከኣ ካብቲ መርኣያ ብዙሕነቱ ሓደ’ዩ። ጉዳይ ሃገርን ህዝብን ክለዓል እንከሎ እዚ ብዙሕነት ዝወለዶ ናይ “እዚ መንገዲዚ’ባ ይሓይሽ” ፍልልይ ክንጸባረቕ ባህርያዊ እዩ። እዚ ተሓቚኑ ምስ ጸዓየ ግና ሓይልን ዓቕምን እዩ ዝወልድ። ህዝቢ ኤርትራ ኣስላማዩ ክርስትያኑ እውን ኣብ ክሉ መድረኽን ኣጋጣምን ካብ ኣብ መሰረታዊ ዘይኮነ ንኡስ ሓሳባት ምፍልላይ ሓሊፉ፡ ሓዲኡ ነቲ ሓደ ኣግሊሉ ጉዳይ ኤርትራ “ናይ በይነይ ጉዳይ’ዩ” ኢሉ ኣይፈልጥን እዩ። ካብዚ ዝነቐለ ከኣ እዩ፥ ህዝቢ ኤርትራ ነቲ መተካእታ ዘይነበሮ መሰሉ ንምምላስ ካልእ ካብኡ ዝፈኾሰ መንገዲ ስለ ዘይነበሮ ልዕሊ ፍርቂ ክፍለ-ዘመን ክቡር ህይወት ዝገበረ። ቃልሲ መሪርን ክንዲ ህይወት ዝኣክል ክቡር ዋጋን ንብረትን ዘኽፍል እዩ።

ኣብዚ ልዕሊ ፍርቂ ክፍለ ዘመን ዝወሰደ ቃልሲ መላእ ህዝቢ ኤርትራ ብሓባር ተቓሊሱ። እዚ ድማ ኩሉ ነቲ ወጽዓ “ኣብ ልዕሊ ኩልና ዝተጻዕነ ኣርዑት እዩ” ኢሉ ይኣምነሉ ከም ዝነበረ ዘመልክት እዩ። ኤርትራዊ ናብ ቃልሲ ክስለፍ እንከሎ ናብኡ ዘሰልፎ ስሕበት እቲ ዝዕዘቦ ዝነበረ ወጽዓን ዘማዕድዎ ዝነበረ ናጽነትን እምበር፡ መሓመድ ድዩ ገብረግዝኣብሄር ናይቶም ቅድሚኡ ኣብቲ ቃልሲ ዝነበሩ ፍሩያት ስምን ዝናን ኣይነበረን። ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ብፍላይ’ቲ በረታዊ ምንቅስቓስ ክጅምር እንከሎ፡ በቲ ቅድሚኡ ዝነበረ ናይ ብዙሓት ወጻእተኛታት ዘራጊ ዕግርግርን ምትእትታውን ዝተጸልወ ምንባሩ ዝከሓድ ኣይኮነን። ብሰንኪ እዚ ጽልዋ’ዚ ከኣ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ዝተወሰኑ ክውግኖም ዝነበሮ ከይወገነ ዝተበገሰ ምንባሩ ከም ኣካል ታሪኽ ቃልስና ቦታኡ ዝሓዘ እምበር እናሻዕ ሓድሽ መዋጸኦ ሓሳብ ምምጻእ ክኣብየካ እንከሎ እናጠወቕካ እትውለዖ መፈራርሒ ኣይኮነን። እዚ ከኣ ኣባና ከም ብርቂ ዝውሰድ ዘይኮነስ ኣብ ዝኾነ ከም ናትና ተመኩሮ ዘለዎ ቃልስታት ዘጋጥም እዩ።

ከምቲ “ ንቆልዓ ምፍታው ምስ ንፋጡ” ዝበሃል ንኤርትራ ምፍታዋን “ኣለኹልኪ” ምባላን ምስ ኩሉ ናይ ብዙሕነታ መልክዕን ግርማን እምበር ባህ ዘዝበለካ እንዳቆንጠርካ ኣይኮነን። ኣብቲ ዝሓልፈ ኮነ ኣብዚ ነካይዶ ዘለና ሓርነታዊ ቃልሲ፡ ህዝቢ ኤርትራ ብዙሓት ዘከራኽሩ መፈላልይ ነጥብታት ኮይኖም ዝቐርቡን ጉዳያት ኣለዉ። እነኾነ ከምዚ ዓይነት ንኡስ ፍልልያት ብዙሕነትና ክሳብ ዘኽበርና ዘይፍለዩናን ግና ድማ ብሓባር ከይንጐዓዝ ዘይዕንቅፉናን እዮም። እቲ ቀንዲ ማእከል ናይቲ ምስሕሓብ ምዕቃብን ዘይምዕቃብ ሓድነትን ህላወን ኤርትራ እዩ። ሓድነት ምዕቃብ ማለት ዝርዝራዊ ትሕዝቶ ዘለዎ ኮይኑ፡ ንብዙሕነት መፈላለይ ዘይኮነስ፡ መልክዕን ዓቕምን ከም ዝኸውን ጌርካ ከተመሓድሮ ምኽኣል እዩ። ብፍላይ ጀኦግራፊያዊ ኣቀማምጣን ሃይማኖታዊ እምነትን ኤርትራውያን ብቐሊሉ ክምዝመዝ ዝኽእል እዩ ብዝብል ዝተፈላለዩ “ረብሓና ኣብ ምብታን ሓድነት ኤርትራ እዩ” ኢሎም ዝግምቱ ዝነበርኑን ዘለዉን ናይ ግዳምን ናይ ውሽጥን ሓይልታት ክጥቀምሉ ፈቲኖም እዮም። ኣብ ግዜ ብረታዊ ቃልስና ከም ኣብነት ናይዚ ዘይቅዱስ ሕልና፡ ጀብሃ ናይ ኣስላም ሻዕብያ ድማ ናይ ክርስቲያን ኣምሲሎም ንምቕራብ ዝፈተኑ ግና ዘይተዓወቱ ወገናት ተራእዮም እዮም። ዝገደፍዎ ስንብራት ግና ቀሊል ኣይነበረን።

ሎሚ እውን ጉዳይ ኤርትራ ክለዓል እንከሎ ዝለዓል ዘሻቕል ጉዳይ ሓድነታ እዩ። ሕቶ ሓድነት ኣብ ኤርትራ ካብ ሕቶ ህክልውና ተፈልዩ ስለ ዘይረአ። ኣገባቡ ብዝየገድስ ንሓድነት ኤርትራ ኣብ ዋጋዕዳጋ ዘውርድ፡ ሳዕቤኑ ኣዕናዊ ክነሱ ብዓቕሊ ጽበትን ንቕድሚት ዘሰጉም ሓድሽ ሓሳብ ክትፈጥር ብዘይምኽኣልን ዝተጠቖዑ ገለ ወገናት ጉዳይ ኤርትራ ሓደ ጭላፍ ካብቲ ብዙሕነታ ቆንጢርካ ዝፍታሕ ስለዝመስሎም ከዕለብጡ ይረኣዩ ኣለዉ። በዚ ምኽንያት ከኣ ገሊኦም ኩሉቲ ሓጥያት ናብ መታሕትን ኣስላምን ኣላጊቦም፡ ንከበሳን ክርስቲያንን ጐብለል ገይሮም ከቕርቡ ይህቅኑ። በቲ ካልእ ናይ ዓቕሊ ጽበት ኣቕጣጫ ድማ ንኹሉቲ ኣብ ኤርትራ ኣስፋሕፊሑ ዘሎ እሾኽ መርገም ከበሳን ክርስቲያንን ዘምጽእዎ ኣምሲሎም ብምቕራብ ጉዳይ ኤርትራ ጉዳይ ኣስላም ኣምሲሎም ከቕርብዎ ይፍትኑ። እሞ ከኣ ነዚ ሩባ ዘየሳግር ኣተሓሳስባኦም ከም ውርሻ ናብ መንእሰያት ከመሓላልፍዎ ይፍትኑ። እዚ ልግብጋብ ኣቀማምጣዚ ነታ ክቡር ዋጋ ዝተኸፍላ ኤርትራ ከቶ ዝውክል ኣይኮነን።

ተቓላሳይ ብተመኩሮ እንዳበሰለ ብዕድመ ድማ እንዳደፈአ ክኸይድ እንከሎ፡ ኣይኮነንዶ ዘይነበረን ዘይተገብረን ምሂዙ ምቕራብ፡ ነቲ ዝነበረን ዝተሰግረን ድኽመት ኣሕዲሱ ከቕርቦ እንከሎ እውን ንመጻኢ ስለ ዘይሕግዝ ኣየምሕረሉን እዩ። ንሱ ክገብሮ ዝግበኦ ብኸመይ እቲ ዝትከኦ ወለዶ ሓቢሩ ነቲ ቃልሲ ከም ዘቐጽሎ እምበር፡ ተተፋኒኑ በበይኑ ከም ዝወፍር ንምግባር ኣይኮነን። ኣብዚ ቀረባ ግዜ ናይ “ኣቦይ” መዓርግ ዝለበሱ ኣቶ ሃብተማርያም ኣብርሃ ኣብ መርበብ ኣሰና ዝሃብዎ መጻኢ ዘጸልምት ጸውዒት ናይዚ ኣብነት እዩ። ኣብዚ ዘለናዮ ኤርትራዊ ኩነታት ናይ ቃልሲ ተመኩሮ ኣለኒ ዝብል፡ ደቂ ክልቲኡ ሃይማኖት ኣብ ሓደ ጉድጓድ ክቕበሩ እንከልዉ ዝወዓለ ባእታን “ህዝቢ ከገልግልን ክምህርን እየ” ምስ ዝብል ሚዲያ ተሓጋጊዙ ሕንኩ ጠቕሊሉ “ነኣስላም ንግደፎም ንሕና ከበሳን ክርስትያንን ንቐጽል” ዝብል መጸዋዕታ ምስማዕ ዘስደምምን ከክንድቲ በሃሊኡ ዘሕፍርን እዩ። እዚ እቶም ኣስላም በይኖም ዝጉህይሉ እቶም ክርስትያን ከኣ ዝሕጐስሉ ዘይኮነ ኩልና ኤርትራውያን ኣስላማይ ክስታናይ ደቂ ቆላ ደጋ ብሓባር ከነወግዞ ዝግበኣና መሰረታዊ ጉዳይ እዩ።

ምስ ኢትዮጵያ ኮነ ምስ ካለኦት ጐረባብትና ዝምድና ምምስራት ኣድላይ ምዃኑ ውሁብ እዩ። እንተኾነ ግና እቲ ንፈጥሮ ዝምድና ብዋጋ ናይ ህልውናና ከም ኤርትራ ዋሕስ ዝኾነ ሓድነትና ኣይኮነን። ስጋ እንተተቖጺሩን ባህሊ እንተተጸኒዑን ገሌና ምስ ኢትዮጵያ ገሌና ድማ ምስ ሱዳን ዝያዳ ጥቡቕ ዝምድና ከም ዝህልወና ፍሉጥ እዩ። ንሕና ኤርትራውያን ኣብ ሕድሕድና ከኣ ብዓብይኡ ሓደ ዜጋን ደቂ ሓንቲ ለዋህ፡ ተባዕን ሃብታምን መሬት ኢና። እቶም ኣቐዲምና ዝጠቐስናዮም “ኣቦይ” “ኤርትራ ናይ ከበሳን ክርስትያንን እያ” ምባሎም ጥራይ ዘይኮነ ነተን ከበሳ ዝበልወን ኣውራጃታት ንዘይምትእምማን ፈይ ዘበልዎ መርዚ’ውን ቀሊል ግምት ዝወሃቦ ኣይኮነን። “ናይ ሎሚ ገደደ ሰያብ ዝዓበደ” ማለት ከምዚ እዩ። እቶም እንዛመዶም’ውን ካብ ኤርትራ ሓደ ጭላፍ ሒዝና ጢልጢል ክንብል እንከላና ይዕዘቡና እዮም። ንሳቶም እውን ምሳና ክዛመዱ እንከለዉ ብዋጋ ናቶም ሓድነት ኣይኮነን። ብኸምዚ ናይ ኣቦይ ሃብተማርያም ኣብርሃ መጸዋዕታ ሓድነታ ዝፈረሰት ኤርትራ ንሰላሞም’ውን ሓደገኛ ከም ዝኸውን ከኣ ኣይስሕትዎን እዮም ዝብል ግምት ኣለኒ።

ካለኣይን መወዳእታን ክፋል

ኣብ ቀዳማይ ክፋል ናይዚ ካለኣይ ክፋሉ ዘቕቦ ዘለኹ ጽሑፍ “ካብዚ ብምንቃል ከኣ ናብ ስልጣን ክሰግር ዝደሊ ይኹን ዘይደሊ ኣብ መስርሕ እናተነጸረ ይጎዓዝ። በዚ ኣቢሉ ህዝቢ ኤርትራ ነዚ ወሪድዎ ዘሎ ከቢድ ቅልውላው ምስቲ ደንበ ተቓውሞ ኢድን ጓንትን ኰይኑ ነዚ ቅልውላው ዘስዕቦ ሓደጋ ንምምካት ሓባራዊ መኸተን ኣንፈትን ክሕዝ ይኽእል።” ኣብ ዝብል እየ ኣቋሪጸነ ነይረ። መወዳእታ ክፍሉ ከኣ ይቕጽል። ሰናይ ንባብ።

እቲ ጽባሕ ዘጓንፈና ብድሆታት ካብቲ ሎሚ መላኺ ስርዓት ንምውዳቕ እንገብሮ ዘለና ቃልሲ ዝሓየለን ዝኸበደን እዩ ክኸውን። ምኽንያቱ እታ ሃገር ኣብ ትሕቲ ጨቋኒ ስርዓተ-ምሕደራ ስለዝጸነሐት፥ እቲ ህዝቢ ኣብ ነንሓድሕዱ ምትእምማን ዘይብሉን ኣብ ሕድሕዱ ከም ዝጠራጠርን ገይሩ ዝገዝኦ ዘሎ ህዝቢ ናብ ንቡር ህይወት ንምምላስ ከቢድ ቃልሲ ስለ ዝሓትት። ሎሚ ኣብ ሃገርና ዘሎ ዝነበረ ውርዙይ ምክብባር ተፋሒቑ ሰናይ ልምዲ ተባሕጒጉ ኣብ ክንድኡ ተነፋፊግካን ተነጻጺግካን ምኻድ እዩ። ኣብ ርእሲ’ዚ ድኽነት ኣዝዩ ኣብ ዝለዓለ ጥርዙ በጺሑ ውሑዳት ግና እታ ሃገር ናይ በይኖም ኰይና ትራእየሉ ዘላ ስለ ዝኾነ፡ ኩሉ’ዚ ተደማሚሩ ኣብ ከቢድ ናይ ሸቐልቐልን ቅልውላውን ዘጥሕል እዩ።

ነዚ ናይ ቅድምን ደሓርን ፖለቲካዊ ቅልውላዋት ንምፍዋስ ዝወስዶ ግዜ፡ ዝሓቶ ጻዕሪ፡ ጉልበትን ገንዘብን ከኣ ዝተዓጻጸፈ እዩ ክኸውን። እቲ ህዝቢ ቁጠባዊ ናጽነት ዘይነበሮን ንዓመታት መሰሉ ተገፊፉ ዝመሓደር ዝነበረ፥ ንለውጢ ድልዊ ክኸውን ከቢድ እዩ። እዚ ፖለቲካዊ ናጽነቱ ተሓሪሙ ሓሳቡ ክገልጽ ይኹን ተበዲለ ወይ ተገፊዐ ክብል ኣብ ዘይክእለሉ ህይወት ዝነበረ ህዝቢ፥ እቲ ስርዓት ምስ ኣልገሰ ቅጽበታዊ ፍታሕ ክደሊ ናይ ግድን እዩ። መሬቱ ተመንዚዑ፥ ኣብ ጥራሕ ጎልጎል ዝተደርበየ ህዝቢ ዝሓድሮ ስነ-ኣእምሮኣዊ መሃስይትን ስምብራትን ኣዝዩ ከቢድ ብምዃኑ ኣብ ምምስራት ሓድሽ መንግስቲ ብዙሕ ግርጭታት ክረአ ይኽእል’ዩ። ካብዚ ሓሊፉ ብሰንኪ እቲ መላኺ ስርዓት ንዲሞክራሲ ኣብ ተግባር ሰለ ዘይረኣዮ፥ መላኣ ህዝቢ ኣብ ዲሞክራሲያዊ መስርሕ ተዋሲኡ ተመኩሮ ስለዘይቀሰመ ነዚ ዲሞክራሲያዊ ባህሊ ኣብ ህዝቢ ንምስራጽ ዓብን ከቢድን ብደሆ ክኸውን እዩ።

ኣብ ኣጀማምራ ብረታዊ ገድልና ንኹሉ ጠርኒፉን ብዝተጸንዐን ኣይተበገሰን፡ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ሜዳ ኤርትራ ካብ ሓደ ውድብ ንላዕሊ ክጻወር ኣይክእልን ኢላ፥ እንዳበልና ክሳብ ሕጂ ንሓሚ ኣሎና። እዚ ኩሉ እናሓመና ከኣ እቲ ብጉጉይ ኣጀማምራ ዝጀመረ ናይ 1991 ግዝያዊ መንግስቲ ኤርትራ ንመላእ ህዝቢ ኤርትራ ጥርኒፉ ከሳትፍ ኣይከኣልን። ኣብ’ዛ ሜዳ ኤርትራ ካብ ሓደ ውድብ ንላዕሊ ክጻወር ኣይክእልን’ዩ እናተባህለት ትሕመ ዝነበረት ኤርትራ፥ ንመንግስቲ ኤርትራ ብዘይካ እንኮ ውድብ ውድብ ዝሕዞ የለን ተባህለ። ብሰንኪ እዚ ከኣ ሓሸውየ ውድባት የለን፥ ንዓመታት ተቓሊሶም ዘይተዓውቱ ኣበይ ዝነበሩ እዮም ሕጂ ናይ ስልጣን ምክፋል ይኹን ምሽራኽ ዝደልዩ ብዝብል እንተላይ መሰረታዊ መሰል ህዝቢ ተገፈ።

ኣብ’ቲ ቅድም ልክዕ እዩ ኤርትራ ካብ ናይ ነዊሕ ጉበጣዊ ኩነት ናጻ ብምውጽኣ ህዝቢ ይኹን መሪሕነትን ሰራዊትን ናይቲ ናጽነት ዝተረከበ ውድብ ነዚ ናይ ኣሳታፍነት ጉዳይ እንተ ብፍላጥ ወይ ብዘይፍላጥ ኣይተገደስሉን። ነቶም ነዚ ዘይእክብ ኣገባብ ነቒፎም ኣብ ቃልሲ ንለውጢ ተሰሊፎም ዘለዉ ክብርን ምስጋናን ዝግበኦም እዩ። ካብዚ እንቐስሞ ተመኩሮ እምበኣር ነቲ ጽባሕ ንግሆ ንህዝብና ብዘይኣፈላላይን፥ ማዕርነት ብዝመልኦን ፍትሕን ስነ-ስርዓትን ናይ ምውሓስ ተኽእሎና ክዓቢ ቅድሚ ኩሉ ሃገራዊ ዘተ የድልየና። ነቲ ሃገረ ኤርትራ እትመሓደረሉ ኣገባብ ካብቲ ጨቋኒ ስርዓት ዝኽተሎ ዘሎ ዝተፈልየን ዘተኣማምንን ፍታሕ ምውሓስ ንሓና እዞም ደምበ ተቓውሞ ኣንውደኦ ዘይኮነ፡ ነዚ ስርዓት ምስ ኣውደቕና ምስ ህዝብና ኰይና እነጥርዮ እዩ ክኸውን።

ነዚ ሰርዓት እዚ ተቓሊስና ካብ ስልጣኑ ምስ ኣውረድናዮኸ ዝሓዘ ሓዘ ብምባል ዲና ሰዓርን-ተሳዓርን ወይ ናይ ተዓዋትን-ተዓዋትን መገዲ ኢና ክንክተል። ኣብዚ ጉዳይ እዚ እታ ኤርትራ ናይ ኩሉ ኤርትራዊ ብምዃና፥ ኣብ ነዚ ስርዓት እዚ ንምውዳቕ ዝተገብረ ቃልሲ ዝተሳተፈ ይኹን ዘይተሳተፈ ብማዕረ እትብጽሖ ምኹና ምእማን የድሊ። ከመይሲ እታ ኤርትራ ናይቲ ሰዓራይ ጥራሕ ስለዘይኮነት። ስለዚ ነዚ ሃገራዊ ራኢ እዚ ጽባሕ ንግሆ ኣበይ ዘነበረ ወይ ኣውን እዝን እትን ዝፈጸመ ኢልና ክነዋስን ይኹን ክነግልል ኣይግባእን።

ስለዚ ነቲ ምስሊ ሃገርና ዝድውንን ህዝብና ዘሳቕን ዘሎ ግጉይ ተመኩሮ ኣመሰራርታ መንግስትን ህዝባዊ ምሕደራን ደጊምና ንመጻኢ’ውን ዝሓሸ ዕድል ከይነጥፍእ፥ ከሎ ጌና እቲ ንኹሉ ዘሳትፍ መኣዲ ዕርቅን ሕድገትን ክሕስበሉ ይግባእ። እቲ ዝቐውም ስርዓተ መንግስቲ ከኣ ንኹሉ ኤርትራዊ መምስ ዝንባለኡ ዘሳትፍ ክኸውን ክንጽዕት ይግበኣና። እዚ ደምበ ተቓውሞ ምስ ተዓወ ዝምስረት መሰጋገሪ መንግስቲ ናብ ሃገራውን ሕገ-መንግስታውን መንግስቲ ዘብጽሕ ዕዉት ጽርግያ ክኸውን ካብ ብሕጂ ከነኽብሮ ዝግበኣና ብዙሕነት ግቡእ ቆላሕታ ክንገብረሉ ግድን እዩ። ሓደ ካብኡ ነቲ መሰጋገሪ መድረኽ እቲ ደምበ ተቓውሞ ምስቲ ኣብ ውሽጢ ዘሎ ናይ ምክልኻል ሰራዊት፥ ኣብ ተካላት እቲ መንግስቲ ዝርከቡ እሞ ካብ ገበን ናጻ ዝኾኑ፡ ምሁራት፡ ክኢላታት፡ ዓበይቲ ዓዲ፡ መራሕቲ ሃይማኖትን ካልኦት ውልቀሰባትን ብዝሓወሰ መሰጋገሪ ባይቶ ክምስረት ቅድመ ተደላይነት ኣለዎ። ምኽንያቱ ንኣብ ኣውሽጢ ዘሎ ገዲፍካ ናይ በይንኻ ዝሓንጸጽካዮ ወይ ዝተለምካዮ ኣብ ግብሪ ክውዕል ማለት ቅኑዕ ኣይኮነን። እዚ ምትግባር ከኣ እዩ ነቲ ናይ ጽባሕ ብደሆ ዘኽብዶ

ቀዳማይ ክፋል

ብዙሕ ግዜ ከም ዝዝረበሉን ዝጸሓፈሉን፥ ሃገርና ኤርትራ ኣብ ትሕቲ ኣርዑት ውልቀመላኺ ስርዓት ትሕመስ ከምዘላ ርዱእ እዩ። ሎሚ፡ በዚ ውልቀመላኺ ክትሕመስ እንከላ፥ ጽባሕከ እንተስ ክትሳቐ ወይ ክርህዋ ኣብ ትሕቲ ከመይ ዝመስል ስርዓተ ምሕደራ እያ ክትመሓደር ዝብል ሕቶ ይለዓል እዩ። ነዚ ሕቶ’ዚ ንምምላስ ሎምን ጽባሕን ዝገጥሙና ብድሆታት በብደረጃታቱ ሓደ ብሓደ ምዝርዛር የድሊ። ከመይሲ ነዚ ከይሲ ስርዓተ ምሕደራ ኣለሊኻ ካልእ ተመሳሳሊ ስርዓት ንኸይትከል ኣብ ዝግበር ቃልሲ ንዝጽበየና ብድሆታት ምንጻር ስለ ዘድሊ።

እቲ ካልኣይ ከኣ ህዝቢ ምጥርናፍን ምእካብንዶ ወይ ህዝቢ ምብታን እውን ኣብ ውሽጢ እቲ ብድሆታት ዝኣቱ እዩ። እዋናዊ ብድሆታትና እምበኣር ብቐዳማይ ደረጃ ዝስራዕ ነዚ መላኺ ስርዓት ምልጋስ እዩ። መላኺ ስርዓት ምልጋስ ማለት ድሕነት ህዝብን ሃገርን ማለት እዩ። ድሕነት ሃገርን ህዝብን ማለት ከኣ ፍትሓውን ዲሞክራሲያዊ ስርዓተ ምሕደራን ልኡላውነት ህዝቢ ምኽባርን ዝኽተል ማለት እዩ።

ምእንቲ ድሕነት ሃገርን ህዝብን ክበሃል እንከሎ እምበኣር፡ ነዚ መላኺ ስርዓት ካብ ስልጣኑ ከምዝወርድ ንምግባር ዝግበር ቃልስን ኣወዳድብኡን ዝምልከት ይኸውን። ኣብ መወዳእትኡ ከኣ ንሃገራውን ህዝባውን ረብሓ ዲዩ ክድምደም ወይ ከኣ ኣብ ዲቕ ዝበለ ደልሃመት’ዩ ክኣቱ ምግንዛብ ከድልየና እዩ። ስለዚ ነዚ መላኺ ስርዓት እዚ ንምእላይ ሰለስተ ኣገባባት ከምዘለዉ ምጥቃስ ኣድላዪነት ኣለዎ። እዞም ሰለስተ ኣገባባት ከኣ ከም ምርጫን ዘዋጽኣካን ክትጥቀመሎም ይከኣል እዩ። እቲ ቀንዲ ጉዳይ ናይ ኣገባባት ፍልልያት ዘይኮነስ እቲ ውጽኢት ነቲ ምልክን ምልካዊ ኣተሓሳስባን ዝውግድ ዲዩ ኣይኮነን እዩ ክምዘን ዝግበኦ። እዚ ከኣ ኣብ ከመይ ዝመሰለ ኩነታትን ሃዋህውን፥ ከምኡ እውን በዓልበታዊ ዓቕምን ትጥቀመሎም ምጽናዕ እውን ኣገዳሲ ነጥቢ እዩ።

ካብዞም ኣገባባት እዚኦም እቲ ሓደ ነቲ ጨቋንን መላኽን ስርዓት ንባህጊ ህዝቢ ዝከላኸል ይኹን ፖለቲካዊ ፍታሕ ክቕርብ ባህሪኡ ከምዘይኮነ ርዱእ ክንሱ፡ ኣብ መንቀራቕሮ ዘእትዎ ሜላ እዩ። ንሱ ከኣ እቲ ስርዓት ነቲ ከምዘይፈልጦ ኮይኑ ዝሓልፎ ዘሎ ናይ ለውጢ ሓይልታት ርዒሙ፡ ናብ ዘተ ከም ዝኣቱ ዝግበር ጸቕጢ እዩ። እዚ ጸቕጢ እዚ ከኣ እቲ ዲፕሎማሲያውን፥ ፖለቲካውን ቃልሲ ብምክያድ ግፍዕታት እዚ ስርዓት እዚ ዝቕለዓሉን፥ ሕብረተሰብ ዓለምን ህዝቢ ኤርትራን ብንጹር ክርድኦ ዘግብርን እዩ። ብሓጺሩ ነዚ መላኺ ስርዓት ካብ ሕብረተሰብ ዓለም ናይ ፖለቲካ፡ ቁጠባን ሞራልን ደገፋት ከምዘይረክብን፥ ካብ ቆላሕታ ዓለም ከምዝንጸልን ምግባር እዩ።
እቲ ካልኣይን ቀንድን ኣገባብ ንህዝብኻ ዝብትን ውደባ ገዲፍካ፥ ህዝብኻ ጠርኒፍካን ኣኪብካን ብውሽጥን ደገን ተደጋጊፍካ ነቲ ስልጣን በመገዲ ህዝባዊ ናዕቢ፥ ማለት ዘይጐነጻዊ ኣገባብ ኣቢልካ ምቅላሱን ምግዳዱን እዩ። እቲ ሳልሳይ ከም ምርጫ ዝውሰድ ጐነጽ ናይ ምጥቃም ዝኽልክል ሕጊ እኳ እንተዘየለ ኣብ ከምዚ ተበታቲኑ ዘሎ ደምበ ተቓውሞና ብረት ምጥቃም ንኣደዳ ጥፍኣት ዘቃልዕ እዩ። ኣብ ርእሲ’ዚ ኣብዚ መዳይ እቲ ናይ ሎጅስትክስ ኣቕርቦት ዝተማለአ ስለዘይከውን መንጠሪ ድሕረ-ባይታ ደምበ ተቓውሞ እውን ዝተኣማምን ብዘይምዃኑ ተደራቢ ጸገም ስለዘኸትልን፥ እቲ ሳልሳይ ነጥቢ ከኣ ነቲ መላኺ ስርዓት በቲ ሓያል ጎኑ ትገጥሞ ስለ ዘለኻ መፍትኡ ብምዃኑ ጐነጽ ዘይምጥቃም እንተዘይተመርጸ ይሓይሽ። መለኽቲ ስርዓታት ስልጣኖም ከናውሑ እንተኾይኖም ኣብ ህውከት፡ ውግእን ሽበራን እምበር ኣብ ሰላምን ቅሳነትን ኣይኮነን።

እዚ ዝተጠቕሰ ሕልኽልኽ ከመይ ገርና ንብድሆን ኣብ ጠቕምና ነውዕሎን ዝጽበየና ዘሎ ናይ ሎሚ ብድሆ ብምዃኑ ተቢዕና ክንሕዞ እንግደድ ጓህሪ እዩ። ካብዚ ወጻኢ ኣብ ጥራሕ ጎልጎል ደላይ ፍትሒ እናበልካ ኣብ ነንሓድሕድካ ስኒት፡ ውህደትን ስጥመትን ከይፈጠርካ ለውጢ ከምዘይመጽእ ፍሉጥ እዩ። ምኽንያቱ ደምበ ተቓውሞ ኣብ ኢዱ ዝሓዞ ዘተኣማምን ናይ ሓባር ዓቕሚ የብሉን። እዚ ማለት ሰሚሩ ሓድነቱ ዘየደልደለሉ፡ ነቲ ስርዓት ብዘውድቐሉ ኣገባብ ውደባ ተኸቲሉ ህዝቢ ዝዓስሎን ዝኣምኖን ውደባ ዘይወነነ ብምዃኑ እዩ። እዚ ማለት ደምበ ተቓውሞ ኣብ ነንሓድሕዱ እናተነዓዓቐን፥ ውድባት ኣይረብሓን እየን ኣይትስምዕወን እናበልካ ዕምሪ ምልኪ ክሓጽር ኣይክእልን እዩ። ስለዚ፥ ነዚ ስርዓት እዚ በዚ ደምበ ተቓውሞ ክሳብ ሕጂ ሒዝዎ ዘሎ ኣገባብ ዝተፈላለለየ ውደባታት ፈጺሙ ከድመዓሉ ከምዘይክእል እነሆ ናይ 26 ዓመታት ተመኩሮ ክምህረና ይኽእል እዩ። ስለዚ እቲ ዝጽበየና ዘሎ ስርዓት ናይ ምውዳቕ ብድሆ ከም-ቅድመ ኩነት ክነዋድዶን ክነማልኦን ዝግበኣና ጉዳያት ምፍጻም የድልየና።

እቲ ነዚ መላኺ ስርዓት ንምውዳቕ ዝግበር ቃልሲ ብዕሙትን ካብ ፖለቲካዊ ስነፍልጠት ወጻእን ዝካየድ ፖለቲካ ኣብ ዕግሽግሽን ዕግርግርን እምበር ንማሕበራዊ፥ ቁጠባውን፥ ፖለቲካውን፥ ጉዳያት ኣብ ዝርከቡ ሽግራት ክፈትሕ ይኹን ክኣሊ ኣይበቅዕን እዩ። እዚ ጥራሕ ዘይኮነ፡ ዋላ ነቲ መላኺ ስርዓት ክኣሊ እውን ዝተወሃሃደ ግብራዊ ዝኾነ ስትራተጅን፥ ስጡም ናይ ለውጢ ሓሳብን፥ ሃገራዊ ራኢን ክውንን ኣይክእልን እዩ። ስለዚ እንታይ ምስ ዝግበር እዩ ደኣ ነዚ ተበታቲኑ ዘሎ ሓይልታት ደምበ ተቓውሞ ካብቲ ተበታቲንዎ ዘሎ ወጺኡ ንሃገራዊ ረብሓ ክውዕለሉ ብዝኽእል ኣገባብ ክውደብ? ነዚ ከምዚ ዝኣመሰለ ሕቶ ብግቡእ ንምምላስ፥ እዚ ደምበ ተቓውሞ ካብዚ ዘለዎ ፖለቲካዊ ክሳራ ክወጽእ ግድን’ዩ። ካብዚ ፖለቲካዊ ክሳራ ንኽወጽእ እንተኮይኑ፥ ነቲ ፖለቲካዊ ሽግራት ፖለትካዊ ፍታሕ ምስ ምውዳቕ እዚ መላኺ ስርዓት ምዃኑ ምእማን።

እቲ ኣብቲ ዳሕረዋይ ምዕራፍ ቃልሲ ብሃገራዊ ቅዋም ዝፍታሕ ሽግራት ከኣ ናይዚ እዋን እዚ ሽግር ከምዘይኮነ ምፍላጥ። ናብዚ መዳይ’ዚ ዘዕዉት ውደባ ከኣ ሰፊሕን ኣሳታፍን ዝኾነ ሃገራዊ ልፍንቲ ምቛም ከድሊ እዩ። እዚ ሃገራዊ ልፍንቲ እዚ ከም ርእይቶ፥ እቲ ብዝተፈላለየ መልክዕ ፖለቲካዊ ውደባ ተወዲቡ ዘሎ ሓይልታት፥ ብርኢቶይ ናይ ብሄራዊ ሃይማኖታውን ዕልማናውን ነንበይኑ ምሕዝነት ክፈጥር ኣለዎ። እዚ ነነበይኑ ምሕዝነት ምስ ፈጠረ ከኣ ንሰልስቲኡ ምሕዝነት ኣብ ሃገራዊ ልፍቲ ተኣትዩ ንኡኡ ዘማእክል ሽማግለ ይምስረት። እቲ ስልጣን በብእብረ ኣብ ነፍሲ ወከፍ ሓደ ዓመት ይካየድ። ዝተረፋ ህዝባውያን ስቪላውን ማሕበራት ኣብ ነፍሲ ወከፍ ኣብ ዘዝመረጽዎ እምነቶም ይጽንበሩ። ካብዚ ብምንቃል ከኣ ናብ ስልጣን ክሰግር ዝደሊ ይኹን ዘይደሊ ኣብ መስርሕ እናተነጸረ ይጎዓዝ። በዚ ኣቢሉ ህዝቢ ኤርትራ ነዚ ወሪድዎ ዘሎ ከቢድ ቅልውላው ምስቲ ደንበ ተቓውሞ ኢድን ጓንትን ኰይኑ ነዚ ቅልውላው ዘስዕቦ ሓደጋ ንምምካት ሓባራዊ መኸተን ኣንፈትን ክሕዝ ይኽእል።
ካለኣይ ክፋልን መወዳእታን ይቕጽል ……

እቲ ካብ ክፍላ ጥሪ ጀሚሩ ብዙሕ ጎስጓስን ዳንኬራን ክግበረሉ ዝቐነየ ቃለ መሓትት ዲክታቶር ኢሳያስ ካብ 27-29. 01.2017 ዓ.ም.ፈ. ከም ዝተኻየደ ብዙሓት ኤርትራውያን ዝተኸታትልዎ ሓቂ እዩ።

 ኣነውን ካብ ዲክታቶር ፕረሲደንት ኢሳያስ ኣፈወርቂ ጥዑይ መልሲ ክረክብ ትጽቢት‘ኳ እንተዘይነበርኒ፡ ኢሎሞ ካብ ምባል ባዕለይ ክሰምዕ  ብምውሳን ክሳብ መወዳእታ ተኸታቲለዮ፡ ካብ‘ቲ ዝሰማዕክዎ ፍረ-ኣልቦ ገለጽኡ ነቒለ ድማ፡ ነዛ ከም አርእስቲ ዝመረጽክዋ ንትሕዝቶ መልስታቱ እትገልጽ ምስላ ኣመልኪተ መልእኽተይ ንምትሕልላፍ ኣብ ቀንዲ መበገስየይ ከስግረኩም።

ፕረሰደንት ኢሳያስ ኣብ ዘቤታውን ዞባውን ዓለማውን ዘጠቓለለ ገለ ኣገደስቲ ገለ ከኣ ንህልኽ ዝዕድም ንዝቐረቡሉ ሕቶታት ክምልስ ከሎ፡ ኣቐዲሙ ክቐርቡ ዝወሰኖም ከም ዝነበሩ ብዝእምት ኣገባብ ከም ዘይቀረቡን ብሕጂ ቀሪቦም ክምልስ ድልው ምዃኑን ብምሕባር ልቢ ዘይፈልጥዎ የውሃን ከደናግር ፈቲኑ።ነቶም ሓቀኛ ባህሪያቱ ዝፈልጡ ግን፡ እቲ መደብ ነቲ ከም ናይ ካልኦት መራሕቲ ሃገራት ኣብ ዓለምለኻዊ መጋብኣያ ተረኺቡ ንክምድር ብሰንኪ‘ቲ ሓርፋፍ ባህሪያቱን ግጉይ ዲፕሎማሲዊ ፖሊስኡን ብእገዳ ምኽንያት ዘይረኸቦ ዕድል ኣብ‘ዛ ናይ በይኑ ሕዛእቲ ዝኾነት ቲቪኤረ ትሓቢኡ ተሃኑ ከውጽእ እምበር፡ ንህዝብን ሃገርን ዘገድሱ ሕቶታት ክምልስ ዝዓለመ ከምዘይኮነ ኣረጋጊጾም ዝፈልጥዎን ዘይጽበይዎን ሓቂ እዩ።

ስለ ዝኾነ ናይ ሓባር ሚዛን ንምሃብን መታን ክንኽእልን ካብኡ ተበጊስና ድማ ፍታሕ ንምንዳይ ነብስና ክንጸምድን ነተን ሕቶታትን ዝሃቦ መልስን ንመልከት፡፡ ንዘቤታዊ ጉዳይ፡ ንቁጠባዊ ልምዓት ዝምልከት ዝተታሕዘ እንታይ ሓድሽ መደብ ኣሎ? ምቕያር ባጤራን በጺሕዎ ዘሎ ደረጃን፡ መደብ ደሞዝን ምስትኽኻል ኣተገባብርኡን፡ ክኢላዊ ዓቕሚ ንምፍራይ  እንታይ መደብ ኣሎ?

ክኢላዊ ዓቕምና ንምጽንቃቕ ንዝካየድ ዘሎ ሸርሕታት ንምክልኻል እንታይ መደብ ኣሎ? ፖለቲካውን ዲፕሎማስያውን ሃገርና ንምሕያል ኮነ እገዳ ንምልዓል ዝምልከት እንታይ ዝተታሕዘ መደብ ኣሎ? ጸገም ኣባይቲ ንምፍታሕ ዝወጸ መደብ እንተሎ ዝብሉ ንምምላስ ብጽዓት ጀሚሩ።ጽዓት ኣብ ልምዓት ሓንቲ ሃገር ኣገዳሲ ቅድመ ኩነት ምዃኑ ብምርዳእ ቀዳምነት ተዋሂብዎ  120 ኪሎዋት ከመንጩ ዝኽእል ትካል ጽዓት ሕርጊጎ‘ ሃኒጽና። እንተኾነ ብምኽንያት ዘይጥንቁቕ እተሓሕንዛን ቅልጡፍ ጽገናን ክሰርሕስ ይትረፍ ኣሎ ንምባል ኣብ ዘሰክፍ ደረጃ ስለ ዝበጽሐ እኹል ኣገልግሎት ንክህብ፡ እንደገና ካብ‘ቲ ቅድም ዝወጸሉ ገንዘብን ጉልበትን ዘይውሕድ ከም ዝሓትት ዓንዴል እናጠዓሞ ተኣሚኑ።

ኣብዚ‘ውን ካብ‘ቲ ዘይተዓወተ መደብ ዝሓይሽ  ብርጡብ መጽናዕትን ብቑዕ ክኢላዊ ዓቕሚ ሰብን ዝተደገፈ ዘተኣማምን መደብ ስለ ዘየቕረበ ካብ ዝሓለፉ ተራ መብጽዓታት ከምዘይሓልፍ ንምግማቱ ኣየጽግምን እዩ። ቀጺሉ ናብ ቀረብ ማይ ብምስጋር ነቲ ጽዓት ኮነ ማይ ንምንታይ ትጥቀመሉ ዝብል ዓጀውጀዉ ገዲፍካ ዝነጠበ ማይ ንምዕቃብ ብዙሕ ከም ዝተሰርሐ ገለ ኣብነታት እናጠቐሰ ብምግላጽ፡ ነቲ ኣብ ህዝብና ወሪዱ ዘሎ ሽግር ቀረብ ማይ ዝግባእ ኣቓልቦ ከም ዘይሃቦ በቶም ዝጠቕሶም ዝነበረ ናይ ርሑቕ በረኻታት ዕቋር ማያት ክገልጽ ፈቲኑ።

እዚ ከኣ ማይ ብዘይሓይሊ ጽዓት ካብ ዝተኸዘኖ ቦታ ናብ ተጠቀምቲ ክበጽሕ ከም ዘይክእል እናፈለጠ ንኣብ ከተማታት ዝነብር ህዝብና ረሲዑ ናብ ሰብ ጀራዲን ጥራሕ ምትኳሩ ዘረጋግጽ መርትዖ እዩ። ካብኡ ሓሊፉ ንትሕተ ቅርጻ ኣመልኪቱ፡ ኣብ ሃገርና ብአየር ብባሕሪ ኮነ ብምድሪ፡ ኣለዉና ኢልና ኣፍና መሊእና እንዛረብሎም ዘተኣማምኑ ትሕተ ቅርጻ የብልናን ድሕሪ ምባል፡ ዓለምለኻዊ መዓርፎ ነፈርቲ ከግልግል ተባሂሉ ኣብ ባጽዕ ዝተሰርሐ ኣይተገልገልናሉን፡፡ እቲ ዝጸንሓና መዓርፎ ነፍርቲ ኣስመራ‘ውን ስለ ዘየማዕበልናዮ ዘተአማምን ኣይኮነን።እቲ ንፍርያት ሃገር ብይዘምብልሻውን ብቕልጡፍን ናብ ተጠቀምቲ ንምብጻሕ ከገልግል ተባሂሉ ዝተሰርሐ ናይ ሳዋ  መዓርፎ ነፈርቲ ውን ብዝተገብረሉ ትጽቢት መጠን ከምዘይሰርሐ ኣነጺሩ።

ኣብ ናይ መሬት ትሕተ ቅርጻ ብዝምልከት እዚ ትካል‘ዚ ኣብ ምዕባሌ ሃገር ዝህልዎ ኣስተዋጽኦ ብምርዳእ ዝጸንሑ ክጽገኑ ሓደስቲ ከኣ ክህነጹ ዝወጸ መደብ ከነትግብሮ ስለ ዘይከአልና፡ እተን ንዜና ትጥቀሙለን ሓደስቲ ኣውቶቡሳት ውን እንተኾና፡ ብሰንኪ ጥጡሕ ትሕተ ቅርጻ  ዘይምህላው ንህዝቢ ዘዕግብ ኣገልግሎት ይህባ ከምዘየለዋ ድሕሪ ምንጻር፡ እዚ ክሳብ ዘይተማልአ  ጉዕዞ ምዕብልና ክቕጽል ስለ ዘይክእል ከኣ ዝከኣል ክግበር ከምዘድሊ ኣመልኪቱ። ብምቕጻል ንምዕብልና ምቕያር ባጤራን ምውሳኽን ምስትኽኻል ደሞዝን ኣመልኪቱ ባጤራ ብእነፍርዮ ብፍላይ፡ ብዝተፍላለዩ መልክዕ ኣታዊታት ሃገር ከኣ ብሓፈሻ ዝዕቀን ኣገዳሲ መንኮርኮር ምዕብልና‘ኳ ይኹን እምበር ዕቤትናን ሰላምናን ዘስግኦም ሓሳዳት ብዝፈጥርዎ ውዱብ ዕንቅፋት ኣታዊና ከምቲ ክኸዶ ዝግብኦ ከይዱ ክብሃል ኣይክኣልን።  ምኽንያቱ ካብ ደገ ክኣቱ ዝግብኦ ናይ ወጻኢ ሸርፊ ኣብ ክንዲ ንኤርትራ ኣብ ሱዳን ዝርከብ ደዃኹን ኣትዩ እቲ ዶላር ይኹን ካልእ ባጤራ ብናቕፋ ተሸሪፉ ናብ ኤርትራ ስለ ዝኣቱ፡ ናይ ናቕፋ ዝቕባበ ከም ዘሎ ክእምት ከሎ፡ እዚ ብናይ  ደገ ሓልታት ዝካየድ ውዱን መስርሕ እዩ ክብል  ኣብ ምኽሳስ ካልኦት ክህውትት ጸኒሑ ኣብ መወዳእታ ነዚ ሰጊርና ኣብ ትስፍው ባይታ ኣሎና ክብል ጻዕዳ ሓሶት ኣቕሪቡ።ምስዚ ኣተሓሒዙ ጉዳይ ወሰኽን ምስትኽካል ሰራሕተኛታት ዝቕረበሉ ሕቶ ንምምላስ፡ ብናቕፋ ገዛ ዲኻ ደርሆ ወይስ እንቋቚሖ፡ እቲ ዝኽፈል ሰራሕተኛኸ ነዳቓይ ዲዩ ጽሓፋይ ወዘተ-ወዘተ ዝብሉ ሕቶታት ንምንታይ ኣልዒልዎም  ናይ ምምላስ ንሰማዕቲ ዝግደፍ ኮይኑ፡ ኣብ መወዳእታ ግን ብታሕተዎት ክጅምር እዩ‘ኳ እንተበለ ምዓስን ክንደይን ንዝብሉ ግን ዘሊልዎም ሓሊፉ።

እቶም ዕዙማት ጋዜጠኛታት ከኣ ሕቶና ኣይተመለሰን ምባልስ ይትረፍ ሰዓት ክትኣክለሎም መውጽኢ ከም ዝሰኣነት ኣንጭዋ ቀባሕባሕ ይብሉ ምንባሮም ዘይተዓዘበ  ኣይህሉን።ክኢላዊ ዓቕሚ ንዕምባይን ንዕኡ ንምጽንቃቕን ዝግበር ዘሎ ሸርሒ ንምክልኻል ዝወጸ መደብ እንተሎ ንምምላስ፡ መዐቀኒ ምዕብልና ሓንቲ ሃገር ብዝህልዋ ምሁር ዓቕሚ  ስለ ዝልካዕ ከሉ ክምሃር ዝተጀመረ መደብ ሎሚ‘ውን፡ ክዓብን ክሰፍሕን  ዘድሊ ይግበር ምህላዉ ይገልጽ። እቲ ዘገርም ግን ዝርኤናዮ ኣየዛርበና በለት ጉብጥሽ ከም ዝብሃል ቤት ሕክምናን ቀረባቱ ቤት ትምህርትን ቀረባቱ ደሚርካ ክንዲ ኣብ ሃገርና ዘሎ ቤት ማእሰርቲ ዘይኸውን ቤት ትምህርቲ ሰሪሐ ምባል ካብ ምድንጋር ሓሊፉ ካልእ ትርጉም የብሉን።

ብዘይካዚ እዛ ፈውሲ ማሕላ ሓንቲ ዩንቨስቲ ዘይብላ፡ መንእሰያታ ኣብ ክንድ ዝመሃሩ መወዳእታ ዘይብሉ ግዱድ ዕስክርና መሪርዎም  ሃጽ ኢሎም ዝጠፍኡላ ሃገር እናመራሕካስ ክመሃሩ ምባል ኣብ ልዕሊ ህዝብን ሃገርን  ምሽክዕላ እዩ። ንክኢላዊ ዓቕሚ ንምፍራይ ክምልስ ከሎ ከኣ‘ሞ እቲ ካብ ውሽጥ ኣስመራ ጀሚሩ ክሳብ ሊብያ  ዝካየድ ዘሎ ንግዲ ደቂ ሰባት ብመንን  ከመይን ይካየድ ምህላዉ ጽሓይ ዝወቕዖ ምስጢር ስለ ዝኾነ  ምግላጹ ደድሕሪ ዕቡዳት ምዕባድ እዩ።እዚ ከኣ ነቲ ኩሉ ብሰንኪ ግስሩጥ ምሕደሩኡ ዝሰዓበ ብርሰትን ዕንወትን ናብ ካልኦት እናጸግዐ ስልጣኑ ንምንዋሕ ዝዓለመ ኣረጊት ሽጣራ ምዃኑ ኤርትራውስ ይትረፍ ንዓለም ዘገረምን ዘዛርብ ዘሎን ጉድይ‘ዩ።

ንጸገም  ኣባይቲ ኣመልኪቱ ድማ፡ገለ ኣብነታት ብምጥቃስ ዝተሃንጸ ገዛውቲ‘ኳ ይሃሉ እምበር ኣኻሊ ከም ዘይኮነን ነዚ ንምፍታሕ ንህንጻ ዘድሊ ጥረ-ነገራትን መሳርሒታትን ካብ ሸመንቶ ጀሚርካ ናይ ምፍራይን ምርካብን ጸገም ጌና ዘይተዓወትናሉ ጉዳይ እዩ ድሕሪ ምባል፡ እቶም ብውልቂ ዘካርዩ ወነንቲ ኣባይቲ ግን ኣታዊታቶም ንምኽዕባት ኣብ ሃረምረም ስለ ዘሎው ገደብ ክግበረሎም ኣሎዎ ይብል። እዚ ኩሉ ንዘቤታዊ ጉዳይ ህዝብን ሃገርን ዝጠቅም፡ እዚ ጌርናን ዓቂብናን ናብ ካልእ ንስጉም ኣሎና ዝብል ዘይርከቦ አንተ ፈታሕካዮስ ጥራሕ ቁጻር ዝኾነ መልሲ፡ ዘመሓላልፎ መልእኽቲ እንተልዩ እዚ ስርዓትዚ ካብ ልምዓትን ዕቤትን ህዝቢ ኤርትራ ንላዕሊ ከዐውቶ ዝደሊ ሕቡእ ኣጀንዳ ምህላዉን ንዕኡ ምጽባይ ከኣ ማይ ሓቚንካ ጠስሚ ካብ ምጽባይ  ዝሓልፍ  ከም ዘይኮነን እዩ።በዚ መሰረት ህዝቢ ኤርትራ ቀሲኑ ዋና ሃገሩን ተጠቃሚ ዕድሉን ክኸውን ስልጣኑ ክጭብጥ ንጽባሕ ዘይውንዘፍ ጉዳዩ  ምዃኑ ተረዲኡ ዕድሜ  ክጽበ ኣይግባእን።

ፕረሰደንት ኢሳያስ ንዓለማውን ዲፕሎማሲያውን ዝምልከት፡ፖለቲካውን ዲፕሎማሲውን ኩነታትና ከመይ ኣሎ፡ ከኢላዊ ዓቅምና ንምጽንቓቕ ዝግበር ሸርሕታት ንምክልኻል እንታይ መደብ ተታሒዙ ኣሎ፡ምምጻእ ሓዲሽ ፕረሲደንት ኣመሪካ እንታይ ጽልዋ ይህልዎ፡ኣብ ኢትዮጵያ ዝተወልዐ ህውከት ብኮማዶ ፖስት ይፍታሕ ዶ ትብል ዝብሉ ገለ ኣገስቲ ገለ ግን ንሃልኽን ተሃንካ ንምውጻእ ተዳልዮም ዝቐረብሉ ሕቶታት ክምልስ ከሎ።

ኣብዛ  መራሕቲ ሓያላት ሃገራት  ከም ድላዮም  ዝቘጻጽርዋን  ዝጽዕሩላን ዓለም፡ ዝረዓመ  ክርግጽ ዝአበየ ድማ ክድቘስ ወይ ክዳኸም ዝዕላምኡ ዓውሎማዊ መስርሕ ኣብ ዝካየደሉ መዋእል ምህላውና ክሉ ዝዕዘቦ ዘሎ ግሉጽ ሓቂ‘ዩ ድሕሪ ምባል፡ ነዚ ንምግባር ከኣ ካብ ርሑቅን ቀረባን ኣገልገልቲ ዝኾንዎም ሰብ ረብሓ እናዋፈሩ ሰላም ዓለምና ኣብ ምዝራግን ማእለያ ዘይብሉ ንብረትን ህይወትን ናይ ምዕናው ተግባራት ምዕዛብ ዕለታዊ ንከታተሎ ዘሎና ጉዳይ እዩ።

ንሕና ከኣ ነዚ እከይ ተግባራቶም ስለ ዘይተቐበልና  ንምብርካኽና ተባሂሉ ዘይተማህዘን ዘይተኣልመን የለን   ክብል፡ ነቲ ባዕሉ ዝፈጸሞ  ንሓገርና ካብ ዓለም፡ንህዝብና ድማ ካብ  ለገስቲ  ሃገራት ክርኸብ ዝክእል ኩሉ መዳያዊ ሓገዛት ንከይረኽብ ዝኣገደ  ሕጊ ኣልቦ ስርዓትን ገበነናዊ ተባራቱን ሓቢኡ  ንክልኦት ኣብ  ምኽሳስ ሰጊሩ፡እዚ ላግጽን ካብ ሓቂ ምህዳምን ‘ምዃኑ ህዝብናስ ይትረፍ  ህዝቢ ዓለም ውን ዝፈልጦ ቅሉዕ መጽገብ እዩ ጥራሕ ዘይኮነስ መለለይ ግጉይ ፖሊስኡን  ዕሸል ፖለቲካዊ ትሕትኡን ምዃኑ ዝተመስከረሉ፡ካብዞም ኣብ ልዕሊ ደቅሰብ ብገበን ዝክሰሱ  ዘሎው ናይ ዘመንና ዲክታቶራት መራሕቲ ሓደ እዩ።

ከምዚ ዝኣመሰለ ህዝባውን ሃገራውን ሓላፍነት ዘይስምዖ ንግሉጽነት ከም ቁሪ ኣሰሓይታ ዝፈርሕ መራሒ፡ ናጽነትናን ክብረትናን ዓቂብና ክንከይድ ስለ ዝመረጽና ንምድካምና ዝግበር ዘሎ፡ ፍርሒ ዝፈጠሮ ሸርሕታት ማእለያ የብሉን፡ ነዚ ኩሉ መኪትና ግን፡ ኣብ ዝሓሸ ደረጃ ኣሎና፡ ክብል ሓቅነት ዝጐደሎ መልሲ ምሃቡ ምስቲ ኣብ ሃገርና ዘሎ ሓቂ ዝራጸም ናይ ጽላለ መግለጺ ምዃኑ ህዝብና ዝርድኦ ጉዳይ  እዩ። እቲ ንብዙሓት ሃገራትን መራሕተንን  ዝሰንዘሮ  ጸርፍን  ምንእኣስን ብዝምልከት ከኣ ክምቲ ኣብ ቀርኒ ብዕራይ ዝተቀመጠ ጽንጽያ እንተኸቢደካስ ንገረኒ ክወርደልክ ምስ በሎ ኣብ ቀርነይ ምህልውካ  ዘይምህላውካን‘ዃ ኣይፈልጥኩ ዝበሎ ምስላ መሲልካ ምሕላፉ ይሕይሽ።

ንኢትዮጵያ ዝምልከት ዝሃቦ መልስ‘ሞ ከኣ ኣብ ውሽጡ ዘሎ  ቅርሕቲ ንምውጻት እንተዘይዀኑ ኮንዶፖስት ኢትዮጵያ ይፍትሕዎ ኣይፍትሕዎ ንዋናታቱ ዝምልተ‘ምበር ጉዳይን ኤርትራውያን ክም ዘይኮነ ርዱእ ነገር እዩ፡ እዝስ ፖለቲካዊ ንዴት ብሃሊኡ  ዘመልክት መግለጺ ካብ ምዃን ዝሓልፍ ትርጉም የብሉን።ብዛዕባ ምምራጽ ሓድሽ ፕረስደንት ኣመልኪቱ፡ሮላንድ ትራምፕ ምዕዋት ከገልግልዎ ዝኣተዎም መብጽዓታት ከተግብር ኣይክእልዩ ድሕሪ ምባል ብዙሓት መራሕቲ መጺኦምን ከይዶምን ኣብ ፖሊሲ ኣመሪካ ዝተቀየረ  ዘየለ ኣሚቱ።

ካብዚ ቀጺሉ ኣብዚ ዓመት‘ዚ እንታይ ተስፋ ንጽበ ዝብል ቀሪቡሉ፡ ኩሉ ተጽብኦታት ሓሊፍና ውሽጣዊ  ዓቅምና ኣብ  ልምዓት ኣዋፊርና ከም ንዕወት ጥርጥር የልቦን ክብል መሊሱ።ካብ ዝሃቦ  ትሕዝቶ ኣልቦ መልስታት ነቂልና እንርድኦ‘ምበር እቲ ኤርትራ ሲጋፖር ክትከውን እያ ዝብል መብጽዓ ጽባሕ ናጽነት፡ኤርትራ መቃብር ዜጋታታ ክትከውን ኣብ ዝብል ትርጉም ከም ዝተቐየረ ኣብ ህይወት ህዝብናን ሃገርናን ወሪዱ ዘሎ ሕሰም  ጭቡጥ መርትዖ እዩ።ነዛ መዘና ዘይብሉ ጻዕረኛ ህዝብን እኹል ጸጋን ዘሎዋ ነጻ ሃገር፡ብዘይሃገራዊ ቅዋምን ብህዝቢ ዝተመርጽን ዝሕታቲ ሓጋግን ፈራድን መጻምን ትካላት መሪሕካ ሎሚ ድሕሪ ርብዒ ዘመን ከምዚ ዝበለ ፍሹል ገምጋም ክቅርብ ምጽባይ ከይቀደስካ  ዝተሓልመ ጥራሕ  ዘይኮነስ ብዓውታን ብምድግጋምን ዝትገልጸን  ሰማዒ እዝኒ ዝሰኣነ  ስኑድ ታሪኽ እዩ።

እዚ ዘንጽሮ ሓቂ እንተልዩ ከኣ እዚ ስርዓት ንሰላምን ንልምዓትን ዘይኮነስ ንህውከትን ዕንወትን ኢሉ ዝተበገሰ  ስለ ዝኮነ  ክቅንስ ይትረፍ ክውዕል ክሓድር ውን ከም ዘይግባእን  ምሉእ ህዝቢ ኤርትራ እንተላይ‘ቶም ንሕና ንሱ፡ንሱ ንሕና ዝብሉ ውን ክርድእዎ ከም ዘሎዎም እዩ።ካብዚ ተርድኦ‘ዚ ብምንቃል ከኣ ኩሉ ሕዝቢ ኤርትራ ብሓፈሻ ኩሎም ደለይቲ ፍትሒ እንተላይ ሓልታት ምክልካል ኤርትራ ብዘይ ወዓል ሕደር ኩሉ ዓቅምታቶም ብሓደ ጸሚዶም  ምስ ደለይቲ ፍትሒ ክስለፉን ንምልጋሱ ክልዓሉን መድረክ ዝጠልቦ ህጹጽ  ሕቶምዃኑን፡ ካብ‘ዚ ንላዕሊ ምጽባይን ዝያዳ ዕድል ምሃቡን  ከኣ ሃገራዊ ሓልፍነትካ ምርሳዕን ሃገር ኣብ ዘይትወጸሉ ገደል ክትኣቱ ምፍቃድ ስለ ዝኮነ ሃገር ንምድሓንን ህይወት ህዝብና ኣብ ንቡር ንምምላስን  ቀምሽ ኣደይ ሓንኲሉኒ ዝዓይነቱ ፍኑው ኣካይዳ እዋኑ ከም ዘይኮነ ክንርዳእ ይግባእ።

ዓንደጽዮን ግርማይ

ጀርመን

ናይ ሓባር ፖለቲካዊ ራኢ ዝውንኑ ሰባት፡ ነቲ ዝኣምንሉ ፖለቲካዊ ራኢ ምእንቲ ብሓባር ተቓሊሶም ከዕውትዎ፥ ዝቕይዶም ሕጊ ወይ’ውን ውዕል ይሕንጽጹ። እዚ ሕጊ እዚ ወይ ውዕል ከኣ ብገለ ምኽንያት ክጠሓስ እንከሎ፥ ነቲ ዝተሰማምዑሉ ቀንዲ ዋሕስ ናይ ሓቢሮም ምቕጻሎም ይቚጸ። ምኽንያቱ ኣብ ውሽጢ እዚ እቲ ውሽጣዊ ክብርታትን ዝሓንጸጽዎ ቅርጻታትን እናዘለቐ ስለዝኸይድ። ነቲ ሓቢሮም ዝመስረትዎ ዕላማ ኣብ ክንዲ ዝጥምቱ ኣብ ቀንጠመንጢ ነገራት ይፈላለዩ እሞ ነቲ ቀንዲ ተሰማሚዖም ዝሃነጽዎ ከፍርስዎን ክጥሕስዎን ይጅምሩ።

ኣብ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ከም ናይ ብዙሕ ዓመታት ተመኩሮ ዘለዎን፥ ካብ ዝተፈላለየ ድሕረባይታ ዘለዎም ኣካላት ምምስራቱን ንገዛእ ርእሱ ሃብታም ዝገብሮ እዩ። ዕላማን ቅዋማትን ናይ’ዚ ሰልፊ እዚ ብሩህ ከም ጸሓይ ቀትሪ እዩ። ንሱ ድማ ንሃገራዊ ረብሓ ቀዳምነት ዝሰርዕን ምስ ካልኦት ሓቢሩ ዝሰርሕን ሓባራዊ ራኢ ንምጥራይ ዝቃለስን ዝጽዕትን እዩ። ካልኣይ ነጥቢ ከኣ ነቲ ብጉባኤታቱ ኣቢሉ ንህዝብን ሃገረ ኤርትራን የርብሕ እዩ ኢሉ ዝኣምነሉ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮኡ ክሰፍሕን ንቕድሚት ክደፍእን ምድልዳልን ይቃለስ። ስልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ከም’ቶም ካልኦት ሰልፍታት ይኹኑ ውድባት ዝጥቀሙሉ መስርሕ ኣተጋባብራ ሕግታቱን፥ ውሳኔታቱን ዝጥቀመሎም መሳርሕታት ይኽተል። እዚ ከኣ ኣባላት’ዚ ሰልፊ ብሓባር ጠሚሩ ዘቃልሶም እቲ ዝሓንጸጽዎ ውሽጣዊ ሕጊን ኸዕውትዎ ዝተለምዎ መትከልን እዩ። እዚ ሰልፊ እምበኣር ቅድሚ ኣብ ጉባአ ምብጻሕ በዘን ዝስዕባ ክልተ ኣገደስቲ ነጥብታት ኣቢሉ እዩ ምስ ኣባላቱ ርክብ ብምግባር ርእይቶታት ዝሰንቕ። ንሳተን ድማ፥-

1- ናይ ኣባላት ኣኼባታት እንተስ ብኣካል እንተስ ብመራኸቢ ብዙሃን
2- ብወከልቲ ኣባላት ኣቢሉ ዓውደ-ልዝብ ምክያድ
ብድሕሪ እዚ እቲ ኣባል ክዛረበሎምን ርእይትኡ ክህበሎምን ዘለዎ ኣገደስቲ ዛዕባታት፥ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮን ቅዋምን ዝኣመሰሉ ተመያይጡ ርእይትኡ ዝህበሉ መድረኽ ይፈጥር። እቲ ካልኣይ ከኣ ኣብ መሪሕነት ናይ ዝሕጸዩ ዝርዝር ኣስማት ካብ ኩሎም ኣባላት ይቕበል። ድሕሪኡ እቶም ናብ መሪሕነት ዝተሓጽዩ ኣብ መሪሕነት ከም ሕጹይ ክቐርቡ ድሌት ኣለዎምን የብሎምን ይሕተቱ። ብድሕሪ’ዚ ኣብ ጉባኤ ምስ ተበጽሐ ምሉእ ዝርዝር ናይ ሕጹያት ናብ ተሳተፍቲ ጉባአ ይዕደል እሞ ዝለዓለ ድምጺ ዝረኸቡ ይዕወቱ።

እቲ ኣብ ጉባአ ዝተመርጸ መሪሕነት ማእከላይ ባይቶ ብወገኑ ኣኼባኡ የካይድ። ኣብዚ ኣኼባ’ዚ ከኣ ኣቦመንበር ባይቶ ይምረጽ። ኣቦመንበር ምስተመርጸ ከኣ መሳርሕቱ ዝኾኑ ኣባላት ፈጻሚ ሽማግለ ይሓጺ እሞ ባይቶ ድማ ወይ የጽድቐሉ ወይ ከኣ መተካእታ ኣቕርብ ይብሎ። ናይዚ ሰልፊ’ዚ ባህሊ እምበኣር በዚ ኣብ ላዕሊ ዝተጠቕሰ ኣቢሉ ክሳብ ጨናፍር፡ ንኡሳት ዞባታትን ዞባታትን ምስ ትካላዊ ሕግታቱ ኣሳንዩ ይሰርሕ።

እዚ ሰልፊ’ዚ ዝግለጸሉ መለለዪ ምልክትን ጭርሖታትን ዝሓዘለ እዩ። ኣብ ኣኼባ ዝሰማማዓሉ ናይ ውሳኔ ምጽዳቕ ኩሉ ግዜ ዝኣክል ሓሳባትን ርእይቶታትን ድሕሪ ምውህሃብን ምክታዕን ኩሉ ብሓደ ሓሳብ እንተተሰማሚዑ ጽቡቕ፡ እንተደኣ ናይ ሓሳብ ፍልልይ ኣልዩ ከኣ ብኣብዝሓ ድምጺ ይውሰን። ኣብዚ ድምጺ ናይ ምሃብ መስርሕ ተዓቅቦን ተቓውሞን ዝብል እውን ይርከቦ። እዚ’ውን ደሞክራስያዊ መሰል እዩ። ነቲ በዚ መስርሕ ዝተወሰነ ኩሉ ወገናት እዩ ዘትግብሮ እምበር፡ ኣብ ኣኼባ ተቓዊመ ወይ ተዓቂበ ነይረ ኢልካ ምሕንጋድ ዲሞክራሲያዊ ኣይኮነን። ልክዕ እዩ እቲ ሓባራዊ ስምምዕ ዝብል ሓሳብ ደሞክራሲ ምዃኑ ዘይከሓድ’ኳ እንተኾነ፡ ክሳብ ትሰማማዕ ክትዛረብ ኣይንበርን እዩ። ንኣብነት፥ ኣብ ሓደ ጉባኤ እሞ ኣብ ውሽጢ ሓሙሽተ ወይ ሸውዓተ መዓልታት ብናይ ሓባር ስምምዕ ክትውስን ኣሸጋሪ እዩ። ምኽንያቱ ሓደ ሰብ ኣይዓገብኩን እንተ ኢሉ እቲ ጉባኤ ወይ ኣኼባ መዕለቢ ዘይብሉ እዩ ዝኸውን። በዚ ምኽንያት ቅልጡፍ ውሳነ ንምውሳን ኣገባብ ኣብዝሓ ድምጺ ይምረጽ። ይኹን እምበር እቲ ኣብዝሓ ይኹን ሓባራዊ ድምጺ ካብ መትከልን ሕግን ወጻኢ ምስ ዝዝውተር ናይ ምልኪ ባህሪ ክሕዝ ይኽእል እዩ።

ስለዚ ሓባራዊ ስምምዕ ብዙሕ ግዜ ስለ ዝቐትልን ኣኽብሮት ብዝመልኦ ልዝብን ጥዕና ዘለዎ ናይ ሓሳብ ምልውዋጥን እንተዘይ ተታሒዙ ኣብ ዕግሽግሽ እምበር ኣብ ስራሕ ኣየእቱን እዩ። ኣብዚ እቲ ናይ ሓባራዊ ስምምዕ ክማለኣሉ ዘለዎ ረቛሒታት ኣሎ። ሓባራዊ ራኢ ምስ ዘይህልወካን ዘሻርኸካ መትከላት እንተዘይብልካን በቲ ዝተሓተ ስምምዕ ዝበጻሕካሉ ንምትግባር ናይ ምዕብላል መንፈስ ከየርኢ ትጥቀመሉ። ኣብ ኣብዝሓ ድምጺ ግን ሓደ ናይ ሓባር ራኢን ዘሻርኸካ መትከልን ስለእትውንን ካብ ቀይዲ ክሳብ ዘይወጻእካ ብዙሕ ጸገም ዘምጽእ ኣይኮነን። ማለት ኣብዝሓ ድምጺ ኣብ ከመይ ዝኣመሰለ እዩ ዝትግበር ዘሎ ኢልካ ምፍላጥ እውን ኣገዳስነት ኣለዎ። ንኣብነት ኣብ ኣመሪካ ዝተኻየደ ምርጫ ኣብ መወዳእታ ትኽርኽር ኣቢሎም ኣብ ድምጺ ኢዮም እኮ ወዲቖም እምበር ኣብ ሓባራዊ ስምምዕ ኣይከዱን፥ ብኣብዝሓ ድምጺ ከኣ መራሒኦም ተመሪጹ። ስለዚ እቲ ዝሓሰብካዮ ምስ ዘይዕወት ሓባራዊ ስምምዕ ስለዘየለ ኢልካ ንሓደ ካብ መትከላት ዲሞክራሲ ምንእኣስ ቅቡል ኣይኮነን። ኢሳይያስ’ውን ብዛዕባ ዲሞክራሲ ክገልጽ ከሎ ካብዚ ሓሊፉ ዝበሎ’ኮ የለን። ስለዚ ዲሞክራስን ፍትሕን ብዘይ ጠማሪ ሕጊ ኣይሰርሕን ጥራሕ ዘይኮነስ ናይ ውሑዳት ምልኪ እውን የስዕብ እዩ።

ሓደ ውድብ ወይ ማሕበር ዝልለየሉ ትካላዊ መልክዕን ትሕዝቶን ኣለዎ። እዚ ትካላዊ ትሕዝቶ በቲ ሓደ ወገን በቶም ንዕማም ናይቲ ውድብ ወይ ማሕበር ዘተግብሩ ኣካላት፡ በቲ ካልእ ወገን ድማ ትካላት ብዝምርሕሉ ሕግታት ይልለ። እቲ ትካላት ስረሓት ብመንን በየናይ ኣገባብን ከም ዝፍጸም ዝእምት ኣብ ልዕሊ ምዃኑ ንናይ ሓባር ወይ ናይ ጋንታ ስረሓትን ምትሕስሳብን ዘተባብዕ እዩ።

ትካላዊ ኣሰራርሓ ኣካላት ናይቲ ትካል እንታይ ክሰርሑ ከም ዝግበኦም አእጃሞም ዝሕብር ክኸውን እንከሎ፡ እንታይ ክግበርን እንታይ ከይግበርን ከም ዝግበኦ እውን ዝውስን እዩ። ትካላዊ ኣሰራርሓ ንናይ ውልቀሰባት ወይ ጉጅለ ከከም ድሌትካ ናይ  ምኻድን ኣብ ውልቀሰባት ምምርኳስን ዘይቅርዑይ ስምዒት ዝግድብ ኣብ ልዕሊ ምዃኑ ዝተፈላለዩ ወገናት በቲ ንኹላቶም ዘኽስብ ማእከላይን ሚዛናውን ኣተሓሳስባ ንክኸዱ ዘኽእል እዩ። ኣብ ሓደ ማእዝን ዝለዓል ጉዳይ ብመንን ናበይ ገጹን ክምዕብል ከም ዝግበኦ ስርዒታዊ ኣቕጣጫ ዘርኢ’ውን እዩ። ኣብ ሓደ ውድብ ወይ ማሕበር ትካላዊ ኣሰራርሓ ክህሉ ብሓፈሻ ርዱእ ኮይኑ፡ ከከም ዕማምን ዓቕምን ናይቲ ኣካል ትካላት ብብዝሒ ኮነ ብኣቀዋውማ ክፈላለዩ ይኽእሉ።  ኣብ ነፍሲ ወከፍ ብርኪ ናይቲ ትካላት ዝዝውተር  መምርሕን ሕግን እውን ከምኡ። እዚ ትካላት ብሃቦ ተረከቦ ዝቐውም ዘይኮነ ብደረጃ ሕጋዊ ጉባአታት ወይ ጉባአ ስልጣን ብዝህቦም ኣካላት ዝቐውም ስለ ዝኾነ  ወልቂ ወይ ጉጅለ ካብቶም ተዋሳእቲ ከም ድላዩ ዝቕይሮም ኣይኮኑን።

ከምቲ ዝተገልጸ ቀንዲ ዓላማ ትካላዊ ኣሰራርሓ ውልቃዊ ስምዒትን ድሌትን ዝግድብ ስለ ዝኾነን፡  ከምቲ ንስኻ ትደልዮ ጥራይ ክኾኑልካ ዘየፍቅድ ብምዃኑ ምስ ትካላዊ ኣሰራርሓ ሓቢርካ ምንባር ክቡር ዋጋ ትዕግስቲ፡ ምእዙዝነትን ሓልዮትን ዘኽፍል እዩ። ነዚ ትካላዊ ምእዙዝነት ክትጸሮ ዘይምኽኣል ሳዕቤኑ ብዙሓት ይኮኑ፡ ብሓፈሻ ካብቲ ስሩዕ መንገዲ ኣውጺኡ ናብ ዘይቅኑዕ ዝወስድ እውን ክኸውን ይኽእል። በቲ ካልእ መንጽር ትካላዊ ኣሰራርሓ ገዳቢ ጥራይ ዘይኮነ ሓሳብካን ርኢቶኻን ከተንጸባርቕ መንገዲ ዝጸርግ እዩ። እተቕርቦ ሓሳብን ርኢቶን ናይ ብሑሓት ኮይኑ ተቐባልነት ምርካቡን ዘይምርካቡን ግና እንተላይ በቶም ምሳኻ ዝዋስኡ ናይ ርኢቶኻ ተቐበልቲ እምበር ብኣኻ  ኣቕራቢ ጥራይ ዝውሰን ኣይኮነን። ካልእ መሰረታዊ ኣገዳስነት ናይ ትካላዊ ኣሰራርሓ ነቲ ናይ ሓባር ዕላማ ዘይሕግዙ ምትእኽኻባት ዘየተባብዕ ምዃኑ እዩ።

ትካላት ውድብ ወይ ሰልፊ ካብ ታሕቲ ንላዕሊ፡ ካብ ላዕሊ ንታሕቲ መደየብን መውረድን መስኖታት ኣለዎም። ነፍሲ ወከፍ ብርኪ ናይቲ ትካል ከኣ ነናቱ ዕማምን ሓላፍነትን ኣለዎ። እዞም ትካላት ኣብ ህዱእን ሰላማውን ኩነታት ጥራይ ዘይኮነ ኣብ ናይ ሓጐጽጐ ግዜ እውን ብዘገልግሉ ኣገባብ እዮም ዝውደቡ። ናይቲ እዚ ትካላት ዝቖመሉ ኣካል ኣባላት ብናይቲ ትካላት ውህብቶ ንክጥቀሙ፡ ቅድም ቀዳድም ናይቲ ትካላት ምእዙዛት ክኾኑ ይግበኦም። ክትምእዘዘሉ ዘይጸናሓካ ትካል ኣብቲ ዘድልየካ ግዜ ጥራይ ከገልግለካን ክዘርየልካን ምምሕጻን ቅቡል ኣይኮነን። ንኣብነት ኣብ መሰረታዊ ትካል ናይ ሰልፍኻ ወይ ውድብካ ብሕጊ ተቐይድካ ክትነጥፍ ዘይጸናሕካ ክንስኻ ኣብቲ ዘድለየካ ጥራይ ክትርዕሞ ምህቃን ብዙሕ ተቐባልነት ዘለዎ ኣይኮነን።

ትካላትን ትካላዊ ኣሰራርሓን ካብ መሰረታዊ ደሞክራስያዊ ኣዕኑድ ፈሊኻ ኣይረኣዩን እዮም። ምኽንያቱ ትካላዊ ኣሰራርሓ እንብል ንስሙ ዘይኮነስ ምስ ዝነፈሰ ብዘይነፍስ ደሞክራሲያዊ መትከላት ክምልክዕን ክጸንዕን እንከሎ ጥራይ እዩ። ንኣብነት ሕጋዊ  ትካላዊ ኣካላት ብደረጃኦም ዝውስንዎ እጃማት ኣለዎም። ዝምርሕሉ ኣገባብ ድማ ምስቲ ብቐንዱ እቲ ዓብይ ትካሎም ዝምረሓሉ ናይ ጉዳያት ኣተሓሕዛ ሕጊ ዝሰማማዕ እዩ። ኩልና ከም እንፈልጦ ውሳነታት ክውሰን እንከሎ “ርኢቶ ውሑዳት ንርኢቶ ብዙሓት ይምእዘዝ” ዝብል ጠማሪ ኣምር ኣሎ። እዚ ነቲ ኣሰራርሓ ትካላዊ ካብ ዝገብርዎ ጉዳያት ሓደ እዩ። እዚ እንተዘይተኸቢሩን ተሓልዩን ግና ከምቲ “ልጓም ሰዲድካ ቶሽቶሽ” ዝብልዎ ኩሉ እዩ ዝፈርስን ዋና ዝስእንን። ካብዚ ሓሊፉ ንትካላዊ ኣሰራርሓ ግቡእ መዓርግ ካብ ዘልብስዎ መሰረታዊ ጉዳያት ደሞክራስያዊ ማእከልነት እዩ። እዚ ማለት ነቲ “ታሕተዎት ኣካላት ኣብ ቅድሚ ላዕለዎት ኣካላት ምእዙዛት ይኾኑ” ዝብል ዘጉልሕ እዩ። እዚ እውን ኣብ ትሕቲ ትካላዊ ኣሰራርሓ ብሓባር ክትምርሽ መሰረታዊ ተደላይነት ዘለዎ እዩ። እዚ ክበሃል እንከሎ ግና ንብዙሓት ኣብ ልዕሊ ውሑዳት፡ ንላዕለዎት ድማ ኣብ ልዕሊ ታሕተዎት ብጉልባብ ሕጊ ተዓሚትካ ብጥሪኡ ትድረዖ ማለት ዘይኮነስ ንኩሉ ወገናት ዕድል ዝህብን ተሓታትነት ብዘነጽርን ዝትግበረሉ መስርሕ ኣለዎ።

እዚ ንትካላዊ ኣሰራርሓ ናይ ብሓቂ ትካላዊ ዘብሎ ኣምራት መዓስ ትጥቀመሉ ኣብ ዝብል ፍልልያት ይንጸባረቕ እዩ። ብወገነይ እዚ ናይቲ መስርሕ ህይወትን ናይ ደም ሱርን ስለ ዝኾነ፡ ወርትግ ከም መምርሒኻ ዝውሰድ እምበር ከድልየካ እትወስዶ እንተዘይ ማእመኣካ ድማ ትገድፎ ኣይኮነን። ገለ ወገናት እዚ ቀላሲ ኣምራት ኣብ ጉዳያት ኣብ እተሰማመዓሉ፡ እምበር ኣብ እትፈላለየሉ ቦታ የብሉን ክብሉ ይፍትኑ እዮም። ግደ ሓቂ ንምዝራብ ግና ብመሰረቱ እዞም ነጥብታት፡ ኮንደኾን ብናይ ሓባር ስምምዕ ዘይዛዘም ጉዳያት የጋጥም  ተባሂሉ ከም መዋጸኦ ዝስረሓሎም እዮም። ምኽንያቱ ኣብቲ ጉዳይ ናይ ሓባር ስምምዕ እንተልዩ እሞ ሕቶ ብዙሓትን ውሑዳትን ወይ ላዕለዎትን ታሕተዎትን ኣይመተላዕለን።

ህዝቢ ኤርትራ ንመሰሉን ናጽነቱን ቃልሲ ካብ ዝጅምር ነዊሕ ግዜ እዩ። እቲ በብግዜኡ ዝያዳ ጎሊሑ ዝዝረበሉ ግና እቲ መሪር ብረታዊ ቃልሲ ዝተኻየደሉ መስርሕ እዩ። ጉዕዞ ብረታዊ ቃልስና ምእንቲ ናጽነት እቲ ኣውንታኡ ከም ዝዛይድ ርዱእ ኮይኑ፡ ኣሉታታት ዘይተፈልዮ ምንባሩ ካልእ ኩልና ዘይንኽሕዶ እዩ። መበቆል ናይዚ ሕጂ ሃገርና ዘላቶ መትሓጃ ዘየብሉ ሃለዋት ከኣ እቲ ሽዑ ኣዝዩ ንኡስን ብቐሊሉ ክፍታሕ ዝኽእልን ዝመስል ዝነበረ ናይ ግዜ ቃልሲ ንናጽነት ኣሉታ እዩ። ኣብዚ ዝተናውሐን ጌና ሕጂ’ውን ቀጻሊ ዘሎን ቃልስና ጸጸኒሖም ዝገሃዱ መጠምዘዚ ኩርነዓት ነይሮም እዮም። 1961 ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ናብቲ በሊሕ መልክዑ ዝተሰጋገረሉ ኩርናዕ ነይሩ። 1991 ከኣ መስርሕ ቃልሲ ኣንጻር ግዳማዊ መግዛእቲ ተዛዚሙ ናብ ሓድሽ ልኡላዊት ሃገር ናይ ምህናጽ ዝተሰጋገርናሉ ወሳኒ ኩርናዕ ነይሩ። ነዚኣቶም ደኣ ከም ፍሩያት ኣብነት ጠቒስና እምበር ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ዝሓለፎም ካለኦት ነናቶም ጽልዋ ዝነበሮም ኩርነዓት’ውን ነይሮም እዮም።

ኣብዞም ወሰንቲ ዝበልናዮም ኣገደስቲ ኩርነዓት ዝውሰድ ስጉምቲ ነቲ ድሕሪኡ ዝኸይድ መስርሕ ወሳኒ ጸላዊ እዩ። ንኣብነት ኣብቲ ቃልሲ ምእንቲ ናጽነት ተዛዚሙ፡ ናብ ቃልሲ ምህናጽ ሃገር ዝሰገርናሉ ኩርናዕ፡ ብዲክታቶር ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ዝተወስደ  ዘይሓላፍነታዊ ስጉምቲ እነሆ ሳዕቤኑ ይረአ። እቲ ናጽነት ኤርትራ ዝተረጋገጸሉ ግዜ ዓለምና ንብዙሕነታዊ ኣተሓሳስባ ወሳኒ ኣቓልቦ እትህበሉ ዝነበረት’ዩ። ብዙሕነት ክበሃል እንከሎ ብዙሕ መልክዕን ኣገላልጻን ዘለዎ ኮይኑ፡ ሕጂ ንግደሰሉ ዘለና ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት እዩ። ኣብ ኤርትራ እዚ ብዙሕነት ኣብ ቅድሚ ናጽነት እውን ነይሩ እዩ። ኣብ ሜዳ ኤርትራ ካብ ሐደ ውድብ ንላዕሊ ንክህሉ ዝደረኸ ከኣ እዚ ብዙሕነት’ዚ እዩ። ሓደ ኮይንካ ንሓደ ዕላማ ካብ ምድፋእ ብዝነበረና ድሌት ነዚ ካብ ሓደ ውድብ ንላዕሊ ምዃን ዘይደገፍናዮ ብዙሓት ነይርና። እንተኾነ ክውንነት ዝወለዶ ስለ ዝነበረ ከነወግዶ ኣይከኣልናን። እቲ ዝሃሰየና ከኣ ነዚ ብዙሕነት ከነወግዶ ዘይምኽኣልና ዘይኮነ፡ ብስልጡን ኣገባብ ከነመሓድሮ ዘይምኽኣልና እዩ። ሎሚ ሎሚ እሞ ከኣ ክኢላን ሓላፍነታውን ኣመሓዳሪ እንተረኺቡ ብዙሕነት ጐዳኢ ዘይኮነስ፡ መልክዕን ሓይልን ምዃኑ ተኣሚንሉ ዝስረሓሉ ዘሎ እዩ።

ኣቶ ኢሳይያስ ነቲ ናይ 1991 ብዙሕነት ዘቐድም ሓቢርካ ሃገር ናይ ምህናጽ ሓድሽ ምዕራፍ፡ ናይ ውሱናት መዋስኢ ጥራይ ከም ዝኸውን ንምምልካት “ድሕሪ ሕጂ ብውድባት ሓሸውየ የለን” ብዝብል ምስ ትጽቢት ህዝቢ ኤርትራ ኮነ ዓለማዊ ኩነታት ብዘይቃዶ ጭረሖ እዩ ጀሚርዎ። እዚ ትምክሕታውን በሓትን ንቕሎ ነተን ሽዑ ዝነበራ ኣብ መስርሕ ምርግጋጽ ናጽነት፡ ነናተን ብጽሒት ዝነበረን ውድባት ጥራይ ዘይኮነ፡ ንመላእ ህዝቢ ኤርትራን ኣቶ ኢሳይያስ “ናትና እዩ” ይብሉ ንዝነበሩ  ወገናትን’ውን ብስራት ኣይነበረን። እቲ ውዱብ ኣንጻር ህግደፍ ዝካየድ ቃልሲ ደንበ ተቓወምቲ ከም ዘለዎ ኮይኑ፡ ምልዕዓል ተጋደልቲ 1993፡ ሕቶ ውጉኣት ሓርነት ማይሓባር፡ ምሕጽንታ ዝተፈላለዩ መራሕቲ ሃይማኖት፡ ተበግሶ በርሊን ማንፈስቶ፡ ብዓብይኡ ድማ መኸተ ጉጅለ 15፡ ኣከያይዳ ኣቶ ኢሳይያስ ናይ ደሓን ከም ዘይነበረ ዘመላኽቱ  ኣብነታት እዮም። ካብዚ ሓሊፉ ኣብ እንዳ ኩሉ ኤርትራዊ ስድራቤት ስቕታ ዝዓብለሎን ሰማዒ ዝሰኣነን “ናይ መንገዲ ትስሕት ኣለኻ” ቀጻሊ ኣውያት ኣሎ። ክሳብ ሰማዒ ዝረክብ ክቕጽል ከኣ ባህርያዊ እዩ።

ኣብዞም ኣቐዲምና ዝጠቐስናዮም ናይ ምዕራይ ወፍርታት ዝተሳተፉ ኤርትራውያን፡ ነቲ ኣብ ሃገርና ዘሎ ጸልማት ንምቕንጣጥ ካብኣቶም ትጽቢት ዝግበረሉ ገይሮም። ዋጋ ከኣ ከፊለምሉ። እቲ ነቲ ንቕሎ ዝሰመዐን ዝተዓዘበን ካብ ራህዋ እምበር ካብ ጭቆና ዘይርባሕ ህዝቢ እንተ ዝጽንበሮ ድማ መተዓወተ’ሞ ምስሊ ኤርትራ ካብዚ ሕጂ ዘለዎ ዝጸበቐ መኾነ። እንተኾነ ክሳብ ሕጂ ኣይተገብረን። ሕሉፍ ሓሊፎም ነቲ ጉጅለ ህግደፍ ካብ ክውንነትን ርትዕን ንምህዳም ኣይፋል ንዝበልዎ “ዝሓንቀቑ፡ ምስ ጸላኢ ዝተዓስቡ፡ ብናይ ምዕራብ ባዶ ተስፋ ዝተሰልቡ፡ ….. ወዘተ” ዝብሎ ከም ሓቂ ወሲዶም “ሕራይይይይይይ ገበሮም” ዝብሉ ኤርትራውያን ወገናት ክሳብ ክንደይ ካብ ፍትሕን ሓቅን ርሒቖም ከም ዘለዉ ይርደኦም ደኾን ይኸውን። ስርዓት ህግደፍ ክገብሮ ዝግበኦ ዝነበረ፡ ግና ዘይገበሮ ንጹር ክነሱ፡ “እንታይ እሞ ዘይገበረ?” ዝብሉ ፈሊጦም ስለ ዝደቀሱ ነቕኒቕካዮም ዘይበራበሩ’ውን ኣለዉ።

ነቲ “እንታይ’ሞ ዘይገበረ?” ዝብል፡  ከሎ ጌና ምሉስ ሕቶኦም ክንምልሰሎም። እቲ ስርዓት ንመንእሰያት ኣገዲዱ ናይ ግዜ ገደብን ክፍሊትን ንዘይብሉ ክዕስክሮም ኣይነበሮን፡ ንኹሉ መሰላት ሕገ-መንግስታዊ ውሕስነት ክህብ ነይርዎ፡ ኤርትራ ናይ ኩሎም ንህልውናኣ ዋጋ ዝኸፈሉ ዜጋታታ ከም እትኸውን ክገብር ነይርዎ፡ ካብ ውድባዊ ክሊ ወጺኡ ኣብ ኤርትራዊ ሃገራዊ ሜዳ ክዋሳእ ነይርዎ፡ ኤርትራውያን ንዘቕርብዎ ሕቶ ልብን ቀልብን ክህብ ነይርዎ። እዚ ነቶም ህግደፍ እንታይ ክገብር ከም ዝነበሮ እንዳፈለጡ ከም ዘይፈለጡ ዝኾኑ ንምትንባህ ኢና ንዝርዝሮ ዘለና። ጉድለት ህግደፍ ንጹር ክነሱ በብሓደ ምዝርዛር ግዜን ጉልበትን ዝበልዕ እዩ። ካብቲ ብሓጺር ክግለጸሉ ዝከኣል ንምጥቃስ ዝከኣል፡ እቲ ጉጅለ እዛ ሃገር ናይ ኩሎም ዜጋታታ ምዃና ዝቕበል ጹረትን ትዕግስትን ዘየብሉ  እዩ። ጉጅለ ህግደፍ ንህዝብና ናይ ገዛእ ሃገሩ ተፈጥሮኣዊ ሃብትን ታሪኹን ጥራይ ኣይኮነን ዝዘምቶ ዘሎ፡ እንተላይ ናይ ምሕሳብ ናጽነቱ እምበር።

እቲ ኣዝዩ ዘገርምን ዘተሓሳስብን እዚ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ እኩይ ኣተሓሳስባ ናይቲ ጉጅለ ናብ “ተቓወምቲ ኢና” ዝብሉ ወገናት እውን ዝልሑዅ ምዃኑ እዩ። ኩልና ከምዘይንዝንገዖ ነቲ ጉጅለ ምቅዋም ማለት ዓዲ ቀይርካ ካብኡ ርሒቕካ ምንባር ማለት ጥራይ ኣይኮነን። ካብኡ ርሒቕካ ኣንጻሩ እትጭርሕ ክንስኻ ነቲ ኣካይድኡ ምድጋሙ ምቅዋሙ ማለት ኣይኮነን። ንድሕሪት እንተጠሚትና ምስዚ ጉጅለ ዘተኣሳስር ታሪኽን ድሕረ-ባይታን ክህልወና ይኽእል። እቲ ሕሉፍ ተመኩሮ ናቱ ግቡእ ቦታ ክሕዝ ዝግበኦ እምበር ንድሕሪት ተመሊስካ ዝስረዝ ኣይኮነን። ኣብዚ ህዝብን ሃገርን ንምድሓን ንቕድሚት ከነማዕዱ ናይ ግድን ዝኾነሉ መድረኽ ግና ኣብቲ ምስ ህግደፍ ዘመሳስለና ሕሉፍ፡ ዘይኮነ ኣብቲ ምስኡ ዝፈላልየና መጻኢ ኢና ከነድህብ ዝግበኣና።