ህግደፍ ኣንጻር ህዝቢ ኤርትራ ምዃኑ በቲ ብዛዕባኡ ዝጸሓፍን ዝዝረብን ጥራይ ዘይኮነ፡ ብግብሪ ዝተረጋገጸ ሓቂ እዩ። ነዚ ሓቂ’ዚ ኣይኮነንዶ እቲ ዝውጻዕ ዘሎ ህዝብን ናይ ቀረባ ተዓዘብትን ህግደፍ ባዕሉ’ውን ዝስሕቶ ኣይኮነን። እቲ ብወጽዓ ህግደፍ ቀንዲ ግዳይ ዝኸውን ዘሎ ድማ ህዝቢ ኤርትራ እዩ። እቲ ወጽዓ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ መሊኡ ምስ ፈሰሰ ከኣ ኣብ ልዕሊ ጐረባብትን ናይ ርሑቕን ህዝብታት ቀጺሉ ምእታዉ ዘይተርፍ ኢዩ። ህግደፍ ኣንጻር መሰላትን ናጽነታትን ህዝብታት ትግራይን ዩኩረይንን ምስላፍ መግለጺ ናይቲ ዶብ ዝሰገረ ጨቋኒ ባህሪያቱ ኢዩ።
ህዝቢ ኤርትራ ነዚ ክሳብ ክንድዚ ብመሪር እሞ ንነዊሕ ግዜ ዝበደሎ ኣካል ክኣምኖን ክድግፎን ኢልካ እትጽበዮ ኣይኮነን። ብግብሪ እውን ህዝቢ ኤርትራ ምናልባት ኣብ ቅሉዕ ብዘይምውጽኡ፡ ንናይ ርሑቕ ተዓዘብቲ ኣይርደኦምን ይኸውን እምበር፡ ኣንጻር ወጻዒኡ ህግደፍ ሓቀኛ ሚዛኑ ካብ ምንጽብራቕ ዓዲ ኣይወዓለን። ህዝቢ ኤርትራ ከም ህዝብታት ሱዳን፡ ግብጺ፡ ቱኒዝያ፡ ሊቢያን ካለኦትን ኣብ ኣደባባያት ዝወጹ፡ ጉልባቡ ቀሊዑ ድምጺ ከስምዕ ዝጽበይዎ ብዙሓት እዮም። ከምኡ ስለ ዘይገበረ፡ ንምምሕዳር ህግደፍ ኣሚኑ ዝድግፎ ዘሎ ዝመስሎም እውን ትዕዘብ። እቲ ኩነታት ኣዕሚቕካ ክምዘን እንከሎ ግና ከም ህዝቢ ኤርትራ ዝኣመሰለ ዝተወጸዐ ህዝቢ ንወጻዒኡ ኣሚኑ ክድግፎ ባህርያዊ ኣይኮነን። ምስዚ ግና እቲ “እንታይ ደኣ ህዝቢ ኤርትራ እዚ ኩሉ መሪር ወጽዓ ህግደፍ ኣብ ልዕሊኡ እናገደደ እንከሎ ስቕ ኢሉ?” ዝብል ሕቶ ግን መልሲ ዘድልዮ እዩ። እዚ ሕቶዚ ብናይ ርሑቕ ተዓዘብቲ ወገናት ጥራይ ዘይኮነ፡ በቶም ህልዊ ኩነታት ህዝብናን ሃገርናን ኣብ ትሕቲ ሓጺናዊ ኣርዑት ህግደፍ ምህላዉ ዝፈልጡ ወገናት እውን ይለዓል እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ ካብዚ ወሪድዎ ዘሎ ወጽዓ ሓራ ንክወጽእ ምስ ኩነታቱ ዝመጣጠን ቃልሲ ካብ ምክያድ ዓዲ ውዒሉ ከም ዘይፈልጥ ቅድሚ ኩሉ ግንዛበ ክረክብ ይግበኦ። ብመሰረቱ እውን ወዮ መግዛእታዊ ወጽዓ ኣይጸውርን ኢሉ ን30 ዓመታት ተቓሊሱ ናጽነቱ ዝጨበጠ ህዝቢ፡ ምስ ወጽዓ ተመሳሲሉን ተኣማሚኑን ይነብር ኣሎ ኢልካ ምድምዳም ንታሪኹ ዘንጸባርቕ ኣይኮነን። ብዛዕባ ኣንጻር ወጽዓ ዓው ኢልካ ድምጽኻ ምስማዕ እንተኮይኑ፡ ከከም ኣሰማምዓኻ እንተዘይኮይኑ፡ ህዝቢ ኤርትራ ወርትግ ናይ “ሓርነተይ ውሑስ ይኹን” ድምጹ ካብ ምድማጽ ኣይበኾረን። እቲ ናይ ኣብያ ድምጹ ክሳብ ክንደይ ይብርኽ ወይ ይትሕት፡ ውይክኣ ግሉጽዶ ይኸውን ስቱር፡ ምስቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ንራዕድን ምፍርራሕን ከም ቀንዲ መቆጻጸሪ ስልጣኑ ዝመረጸ ኣገባብ ተቓንዩ ክምዘን’ዩ ዝግበኦ። በቲ ኮነ በዚ እቲ ህዝባዊ ድምጺ ኣብ እዝኒ ህግደፍ’ውን ይበጽሕ እዩ። ምርጫ ህግደፍ ግና ነቲ ድምጺ ብሰላሕታዊ መንገዲ ምዕፋን እዩ። እቶም ብቐጻሊ ዝእሰሩ፡ ዝስወሩ፡ ዝቕተሉን ሃጽ ኢሎም ዝስደዱን ኤርትራውያን ከኣ ናይዚ ዓፋኒ ተግባራት ኣብነት እዮም።
ህዝቢ ኤርትራ ምስቶም ምእንቲ ለውጢ ኣብ ኣደባብያት ድምጾም ዘስምዑ ህዝብታት ኣነጻጺርካ ክምዘን ከሎ፥ እቶም ካለኦት ህዝብታትን ህዝቢ ኤርትራን ዝነበርሉ ኩነታት ኣድቂቕካ ምውድዳሩ ኣገዳሲ እዩ። ንኣብነት ኣብ ሱዳን ዝነበረ ወጽዓ ፍሉጥ እዩ። እንተኾነ ኣብ ኤርትራ ዘየለ ኣብ ሱዳን ሓሳባት ናይ ምግላጽን ናይ ምውዳብን ድሩት ጩራ ነይሩ እዩ። በዚ ጩራዚ ብዝተፈጥረ ዕድል ከኣ ስርዓት ዑመር ኣልበሺር ብህዝባዊ ናዕቢ ተወጊዱ። ጉዳይ ህዝቢ ግብጺ ኣንጻር መንግስቲ ሑስኒ ሙባረክ እውን ብመንጽር’ዚ ዝረአ እዩ። ኣብ ኤርትራ ዘሎ ኩነታት መንግስትን ምምሕዳሩን ክሳብ ክንደይ ካብዚ ዝረሓቐ፡ ዕጽዋ፡ ምፍርራሕ፡ ጥቡቕ ጸጥታዊ ምቁጽጻርን ናይ ነፍሲ ወከፍ ስድራ ሕድሕድ ምትሕልላውን ዝዓብለሎ ምዃኑ ከኣ ንዓና ነቶም ኣብ ውሽጢ ህዝቢ ብኣካልን መንፈስን ዘሎና ብሩህ እዩ። ስለዚ እቲ ኩነታት ንህዝቢ ኤርትራ ክሳብ ክንደይ ከም ዘጸግሞ ርዱእ እዩ። እቶም ካብ ኤርትራ ወጻኢ እሞ ምእንቲ ዲሞክራስያውን ሰብኣውን መሰላትካ ክትቃለስ ዘይክልክላ ጥራይ ዘይኮነ ዘተባብዓ ሃገራት ኮይኖም ነቲ ድምጹ ዝተዓጽወ ህዝብና ድምጺ ክኾንዎ ዘይከኣሉ ብዘይካ ብነብሰ-ፍትወት ተሳዒርካ ግላዊ ጠቕምኻ ምቕዳም ካልእ ምኽንያት ዘይብሎም ዳግም ነብሶም ክምርምሩ ይግበኦም።
ህዝቢ ኤርትራ ካብዚ ኣብ ልዕሊኡ ዝጨከነ ጉጅለ “እንታይ ዝጽበዮ ኣለዎ?” ኢልካ ምሕሳብ ኣገዳሲ እዩ። ህግደፍ እታ ንህዝቢ ኣነ ኢየ ንናጽነት ኣምጺአያ ኣነ ኢየ ከኣ ዝሕልዋ እናበለ ክሽቅጠላ ዝፍትን “ልኡላውነት ሃገር” እትብል ሓረግ እያ። ብመሰረቱ ልኡላውነት ብህዝቢ እምበር፡ ብውልቀ ሰብ ወይ ብጉጅለ ኣይኮነን ዝመጽእ ወይ ዝሕሎ። ስለዚ ነቲ ናጽነቱ ዘምጸአን ልኡላውነቱ ናይ ምዕቃብ ሓላፍነት ዘለዎን ህዝቢ ኤርትራ እናደቖሰ፡ ህግደፍ ከቶ ናይ ልኡላውነት ተሓላቕን ሓላውን ክኸውን ኣይክእልን እዩ። ኣብዚ ዝሓለፈ 4ተ ዓመታት ከኣ ከምቲ “ኣጸብቕ እንተበልዎ የኽፍእ፡ ሓሉ እንተበልዎ ከኣ የጥፍእ” ዝበሃል፡ ወዮ ብልኡላውነት ተሓቢኡ ሓላይ ክመስል ዝጸንሐ ብፍላይ ናብ ኢትዮጵያ ዘይግሉጽን ዘይትካላውን መገሻ ምስ ጀመረ፡ ባዕሉ ኣንጻር ልኡላውነት ምዃኑ ኣርእዩናን ነጊሩናን። ሎሚ ከኣ ጉልባቡ ቀሊዑ፡ ካብ ናይ ቅድሚ ሕጂ ተመኩሮኡ ከይተማህረ፡ ነቲ ወልቃይት ምስ ሓዘ “ድሕሪ ሑመራ ናብ ኣስመራ” ክጭርሕ ዝጸንሐ “ሓይሊ ፋኖ ኣምሓራ ናብ ሳዋ ወሲደ ከሰልጥኖ እየ” ከም ዝበለ ብዝተፈላለዩ ኩርነዓት ይናፍስ ኣሎ።
ስለዚ ህዝቢ ኤርትራ፡ ኣብ ርእሲቲ ዝጸንሓካ ግንዛበን ተረድኦን ህግደፍ ዝኸፍአ ዘምጽእ እምበር ናብ ዝሓሸ ዝመርሕ ከምዘይኮነ ተረዲእካ፡ ቃልስኻ ኣንጻርዚ ጉጅለ ክሳብ ዓወት ክትቅጽል ግድን እዩ። ምኽንያቶም ብዘየገድስ ንህግደፍ ክድግፉ ዝጸንሑ ወገናት ንገዛእ ርእሶም ካብ ተሓታትነት ንምድሓን፡ ጉዕዞኦም ደድሕሪ ህግደፍ ናብ ጥፍኣት ምዃኑ ተገንዚቦም ከቋርጹዎ ይግባእ። ህዝቢ ኤርትራ ንህግደፍ ስለ ዝኣምኖ ዝድግፎ ዘሎ ዝመስሎም ወገናት ድማ ህዝቢ ኤርትራ ምናልባት እንተዘይጸጊምዎ፡ ኣሚኑ ከም ዘይድግፎ ተረዲኦም ኣብ ጐኒ ህዝቢ ክስለፉ ከም ኩሉ ግዜ ጸዋዒትና እዩ።
ኣሶሼት ፕረስ ኣሚር ኣማንን ቶማስ እንግዳን ዝተባህሉ ሪፖርተርን ሰኣልን ጋዜጠኛታቱ ኣብ ኢትዮጵያ ኣዲስ ኣበባ ብ29 መጋቢት 2022 ብዋሕ ካብ ቤት ማእሰርቲ ከም ዝተፈትሑ ሓቢሩ። እዞም ጋዜጠኛታት ን4 ኣዋርሕ ተኣሲሮም ምስ ጸንሑ እዮም ነፍሲ-ወከፎም ብ60.000 (ስሳ ሽሕ) ብር ዋሕስ ተፈቲሖም፡ ክሶም ካብ ቤት ማእሰርቲ ወጻኢ ኮይኖም ክከታተሉ ተወሲንሎም።
ጉዳይ ናይዞም ጋዜጠኛታት ከጻሪ ዝጸንሐ ፖሊስ ንዝያዳ መርመራ ንቐጻሊ 2ተ ሰሙናት ኣብ ቤት ማእሰርቲ ክጸንሕሉ’ኳ ሕቶ ኣቕሪቡ እንተነበረ፡ ቤት ፍርዲ ግና ናይቶም እሱራት ናይ ዋሕስ መሰል ተቐቢሉ፡ ክሲ ከይተመስረቶም ካብዚ ንላዕሊ ክእሰሩ ኣይግበኦም ብዝብል ፈቲሕዎም። እቲ ቤት ፍርዲ ክሳብ ጉዳዮም ናይ መወዳእታ ውሳነ ዝወሃቦ ካብ ኢትዮጵያ ከይወጹ ኣጊድዎም። እዞም ጋዜጠኛታት ንኽንድዚ ግዜ ብዘይፈርዲ ኣብ ቤት ማእሰርቲ ክጸንሑ ዘገደደ እቲ ኣብ ኢትዮጵያ ተኣዊጁ ዝነበረ ናይ ህጽጹ ግዜ ኣዋጅ ምዃኑ ኣብቲ ቤት ፍርዲ ተገሊጹ።
እዞም ጋዜጠኛታት ቅድሚ 4ተ ኣዋርሕ ተጠርጢሮም ዝተኣስሩ ምኽንያት “ብፓርላማ ኢትዮጵያ ፈጣሪ ራዕዲ ንዝተባህለ ጉጅለ ሸኔ ምስ ዓለም ኣፋሊጥኩምዎ” ዝብል ከም ዝነበረ ተፈሊጡ። ጉዳይ ጋዜጠኛታት ዝከታተል ዓለም ለኻዊ ትካል ሲፒጀይ (CPJ)ን ካለኦት ትካላትን እዞም ጋዜጠኛታት ንክፍተሑ ተደጋጋሚ መጸዋዕታ ከቕርቡ ጸኒሖም እዮም።
ቅድሚ ክልተ መዓልታት ክልተ ኣሜሪካውያን ኣባላት ፓርላም እዞም ጋዜጠኛታት ንክፍትሑ መጸዋዕታ ኣቕሪቦም ነይሮም እዮም። ናይ ኣሚሪካ ብሄራዊ ፕረስ ክለብ ብወገኑ ቅድሚ 2ተ ሰሙን ኣቢሉ ኣብ ኢትዮጵያ ብዘይፍርዲ ተኣሲሮም ዘለዉ ከም በዓል ታምራት ነገራት ዝኣመሰሉ ጋዜጣኛታትን ናይ ፕረስ ኣካላት ብዘይቅድመ -ኩነት ይፈትሑ መጸዋዕታ ኣቕሪቡ ከም ዝነበሩ ኣብቲ ጸብጻብ ተጠቒሱ።
ነቲ ኩነታት ዝተዓዘቡ ወገናት ናይዞም ጋዜጠኛታት ኣብዚ እዋንዚ ምፍታሕ ምስቲ ኢትዮጵያ፡ ኣሜሪካ ኣብ ልዕሊኣ ከይተጽድቖ ፈሪሓቶ ዘላ RH-6600ን S-3199ን ዝተሰየመ ሕግታት ዝተሕሓዝ እዩ ዝብል ግምት ኣለዎም።
ኣብ ኢትዮጵያ ናይ ጋዜጠኛታት ንኣዋርሕ ምእሳርን ምፍታሖምን ክሳብ ክንድዚ ከዛርብ እንከሎ፡ ኣብ ኤርትራ ግና ን10ታት ዓመታት ዝተኣስሩ ጋዜጠኛታት ደሃዮም ከምዘይፍለጥ ዝዝከር እዩ።
ካብቲ ጌና ብዙሕ ምስሊ ኤርትራ ዝድውን ዘሎ ተርእዮታት ብመንጽር ብዝሒ ህዝባ ዝለዕለ ቁጽሪ ስደተኛ ዘመዝገበት ሃገር ምዃና ሓደ እዩ። ስደት ጠንቁ ብዙሕ ክኸውን እንከሎ ናይ ኤርትራውያን ስደት ዘይህዝባዊ ምምሕዳር ዘስዓቦ ምዃኑ ብመጽናዕቲ ኮነ ኣብ ባይታ ብዘሎ ዝድህሰስ መርተዖታት ዝተረጋገጸ እዩ። ሎሚ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ሕሱም ኩነታት ስለ ዝፍለጥ ኤርትራዊ ስለምንታይ ከም ዝስደድ ዝሓትት ኣካል የለን።
ስደት ኤርትራውያን ዓቕሊ ጽበትን መተካእታ ምስኣንን ዝወለዶ ኮይኑ፡ ናብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ዘቕንዕ እዩ። እቲ ዝበዝሕ ናብ ኣንፈት ሱዳንን ኢትዮጵያን ምዃኑ ኣብ ዝተፈላለዩ ግዚያት ብዝተፈላለዩ ኣሃዛት ተረጋጊጹ እዩ። ብፍላይ እቲ ናይ ሱዳን ሓድሽ ኣብ ግዜ ምምሕዳር ህግደፍ ዝተፈጥረ ዘይኮነ፡ ካብ ግዜ ቃልሲ ምእንቲ ናጽነት ብሰንኪ ጭካነ ሓይሊ መግዛእቲ ዝጀመረ ነዊሕ ዝዕድመኡ እዩ። ናብዘን ክልተ ጐረባብቲ ሃገራት ምስዳድ ዝበዝሐን ዝቐለለን ካብ ዝኾነሉ ኣብዘን ሃገራት ምስ ህዝቢ ኤርትራ ዝመሳሰል ህዝቢ ምህላዉ ሓደ ምኽንያት እዩ። ብቐሊሉ ብመሬት ምስ ኤርትራ ብሰፊሑ ዝዳወባ ምዃነን ድማ ካልእ ምኽንያት እዩ። እዘን ሃገራት ምስ ኤርትራ ብመሬት ዝራኸባ ምዃነን ስደተኛ ናብኣተን ንክትኣቱ ጥራይ ዘይኮነ፡ ካብኣተን ስደተኛታት ኮኑ ተቓለስቲ ብሓይልታት ጸጥታ ህግደፍ ክጭወዩን ክቕተሉን እውን ቀሊል እዩ። በዚ ምኽንያት ንድሕሪት ምልስ ኢልና እንተዳህሲስና ብፍላይ ኣብ ሱዳን ብናይ ሎሚ ብህግደፍ ዝተቐንጸሉን ዝተጨውዩን ሓርበኛታት ብዙሓት እዮም። ኣብ ዝተፈላለዩ ግዚያት ካብ ሱዳን ዝተጨውዩ ሓርበኛታት፡ መሓመድ ዓሊ ኢብራሂም፡ ተኽለብርሃን ገብረጻድቕ (ወዲ ባሻይ)፡ ወልደማርያም ባህልቢ፡ ገብርሂይወት ቀለታ፡ ወልደስላሰ ቻንቹን ተስፋጋብር ኣብራሃን ከም ኣብነት ዝጥቀሱ እዮም።
ኤርትራውያን ድሕሪ ውግእ ኤርትራን ኢትዮጵያን 1998-2001 ናብ ኢትዮጵያ ብብዝሒ ክስደዱ ጀሚሮም። ኣብቲ መጀመርያ ኣብ ደቡብ ኢትዮጵያ ብላቴንን ደዴሳን ኣብ ዝበሃሉ ወተሃደራዊ መሰልጠንታት ተዓቚቦም ነይሮም። ብላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት ኣፍልጦ ረኺቦም ብወግዒ ክምዝገቡ ዝጀመሩ ግና ኣብ ክልል ትግራይ ሽመልባ ኣብ ዝበሃል መደበር እዩ። እቲ ዋሕዚ ምስ ዛየደ ከኣ ሕንጻጽ፡ ማይ ዓይንን ዓዲ ሓርሽን ዝበሃሉ መደበራት ኣብ ዝተፈላልየ ግዝያት ተኸፊቶም። ኣብ ርእሲዚ ኣብ ክልል ዓፋር ኢትዮጵያ እውን ኣስሓይታን በርሓለን ዝበሃሉ መደብር ኤርትራውያን ስደተኛታት ተኸፊቶም። ኣብ ሓደ እዋን ኣብ ኢትዮጵያ ብኣማኢት ኣሸሓት ዝቑጸሩ ኤርትራውያን ስደተኛታት ከም ዝነበሩ ሰነዳት ይምስክሩ። እቲ መደበራት መሰረታዊ ቀረባት እንተላይ ትምህርትን ሕክምናን ብስሩዕ ኣብ ዘቕርበሉ ደረጃ በጺሑ ምንባሩ ይዝከር። በዚ መንገዲዚ ዝተወሰኑ ኤርትራውያን ናብ 3ይ ሃገር ናይ ምጥያስ ዕድል ዝረኸብሉ ኩነታት ከኣ ነይሩ።
ኣብ ትግራይ ብ24 ሕዳር 2020 ውግእ ምስ ጀመረ ግዳይ ካብ ዝኾኑ ወገናት ኣብ መደበራት ዝነበሩ ኤርትራውያን ስደተኛታት ብቐዳምነት ዝጥቀሱ እዮም። እቲ መደበራት ዝርከበሉ ከባብታት ቀንዲ ዓውዲ ውግእ ምንባሩ ከኣ ነቲ ዝወረዶም ጉድኣት ዝያዳ ኣግዲድዎ። ካብዚ ሓሊፉ ናይቲ ካብ ኤርትራ ክወጹ እንከለዉ ኣብ ዶባት ኣብ ኢዱ እንተወዲቖም ዝኣስሮምን ዝቐትሎምን ዝነበረ ህግደፍ ሰራዊት ናይቲ ኣብ ትግራይ ዝተኸፈተ ውግእ ኣካል ምንባሩ ኣብ ልዕሊ እቶም ራሕሪሐምዎ ዝተሰዱ መንእሰያት ሕነ ከም ዝፈዲ ርዱእ ነይሩ። ብግብሪ ዝተራእየ ከኣ ከምኡ እዩ። ሰራዊት ትግራይ እውን ኤርትራውያን ብምዃኖም ሕቡእ ሓይሊ ህግደፍ ክኾኑ ይኽእሉ እዮም ኢሉ ስለ ዝተርጠሮምን ኣብ ነብሱ-ምክልኻል ስለ ዝነበረን ዕቑባ ክኾኖም ኣይከኣለን። ብፍላይ መደበራት ሽማልባን ሕንጻጽን ሽዑንሽዑ እየን ተደምሲሰን። ኣብኣተን ዝነበሩ ስደተኛታት ከኣ ዝተፈላለዩ ወገናት ኣሃዛት እንዳጠቐሱ “ክንድዚ ተቐቲሎም፡ ተደፊረን፡ ሃለዋቶም ጠፊኡ፡ ንብረቶም ዓንዩ” ዝብሉ ጸብጻባት የቕርቡ ነይሮም። እቲ ብቐጥታ ዝምልከቶ ቤት ጽሕፈት ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ግና ነዚ ዝምልከት ንጹር ጸብጻብ ኣየቕረበን። ናይቲ ዕንወት ተሓታቲ መን ምዃኑ ድማ ኣየነጸረን። ነዚ ከም ምኽንያት ዘቕርቦ እቲ ቦታ ዓውዲ ውግእ ምስ ኮነ ናይ ቀረባ ይኹን ናይ ርሑቕ መራኸቢ መንገድታት ተቛሪጹ ሓበሬታ ዘይምርካቡ እዩ።
ኣብቲ ግዜ ውግእ ተሃስየን ተሪፈን ዝነበራ መደበራት ኣብ ትግራይ ይኹን ኣብ ዓፋር ሎሚ ዳርጋ ኩለን ዓንየን እየን። ኣብኣተን ዝነበሩ ስደተኛታት ከኣ በብመንገዶም ናብ ሱዳን፡ ጅቡቲ፡ ከምኡ እውን ናብ ኣዲስ ኣበባን ካለኦት ከተማታት ኢትዮጵያን ፋሕ ኢሎም ኣለዉ። ኣብተን ዝኸድወን ቦታታት እውን ዋና ኣይረኸቡን። መግቢ፡ መጽለልን ሕክምናን ዘቕርበሎም ኣካል የለን። ውሑስ ናይ መንነት ወረቐት ዝህቦም ወይ መዓልቱ ዝሓለፈ ዘሕድሰሎ ኣይረኽቡን። ዓቕሎም ምስ ጸበቦም ካብ ኢትዮጵያ ናብ ሱዳን ክሰግሩ ኣብ ዶባት ኢድ መልሻን ፍሉይ ሓይልን ኣምሓራ ዝወደቑ፡ ናብ ሰራዊት ህግደፍ የረክብዎም ከም ዘለዉ ሓበሬታ ኣሎ። ሰራዊት ህግደፍ ከኣ ተቐቢሉ ኣብ ከባቢ ኣፍዓበት ናብ ዝርከብ መዳጐኒ ከም ዝወስዶም ይንገር። ዕድል ረኺቦም ኣብ ሱዳን ዝበጽሑ እንተኾኑ እውን መንበሪ ፈቓድ ዝህቦም ኣካል ስለ ዘየለ፡ ኣብ ጐደናታት ብፖሊስ እናተገፈፉ ክኸፍልዎ ዘይክእሉ ዓቐን ገንዘብ ክኸፍሉ ወይ ክእሰሩ ይግደዱ። ብኻእል ወገን ኣብዚ ግዝያትዚ ኤርትራውያን ሓተቲ ዑቕባ ኣብ ግብጺ ኣደዳ ማእሰርትን ምጥራዝን ይኾኑ ምህላዎምን ዓለም ርእያ ከምዘይረኣየት ኮይናቶም ምህላዋን ካልእ መልክዕ መግለጺ ናይቲ ደድሕሪኦም ዝስዕብ ጸገም እዩ። እዚ መልክዓቱ ዝቐያይር ጸገማት ምስ ብዙሕ ኩነታት ዝተኣሳሰር ኮይኑ፡ እቲ ቀንዲ ሕመረቱ ስደት ግዝያዊ መዕገሲ እምበር መሰረታዊ መፍትሒ ዘይምዃኑ ዘርኢ እዩ።
ኤርትራውያን ስደተኛታት ድሕሪ ክንደይ ውረድ ደይብ ኣርሒቖም ምስ ከዱ፡ ንኣብነት ኤውሮጳ ምስ በጹሑ እውን ሳዕቤን ስደት ቀልጢፉ ኣይገደፎምን። ሎሚ ብዙሓት ኤርትራውያን ናብራ ስደት ምጽዋር ስኢኖም ነብሶም ቀቲሎም ወይ ሰብ ሓዳር ተቓቲሎም ዝብል ፍጻመታት ይስማዕ ምህላዉ ዘመሓላልፎ መልእኽቲ ስንብራት ስደት ቀልጢፉ ዘይሓዊ ምዃኑ ዘመልክት እዩ። ጉጅለ ህግደፍ ኩሉ ግዜ ደድሕሪ ስደተኛታት እዩ ዝስዕብ። እንተሰሊጥዎ ኣብ ዘዝኣተውዎ ኣትዩ ይቐትሎምን ይጨውዮምን። ካብኡ ሓሊፉ ከኣ እንተስ ኣዕሽዩ እንተስ ኣፈራሪሑ ናይ ኣታዊ ምንጩን ናይ ስለያ መሳርሒኡን ካብ ምግባሮም ድሕር ኣይብልን። መጻኢ ዕድሎም ከይገደሶ ኣብ ፈቐዶ ሃገራት ኣብ ልዕሊኦም ዝኣልሞ ዘሎ ተንኮላት ንእኩይ ተግባራቱ ዘርኢ እዩ። ከምዚ ዝኣመሰለ ዘይርጉእ ህይወት ኤርትራዊ ስደተኛ፡ እቲ ናይዚ ኩሉ ጠንቂዚ ስደትን ሳዕቤኑን ጉጅለ ህግደፍ ክሳብ ዘሎ ቀጻሊ እዩ። መሰረታዊ መፍትሒኡ ከኣ ነቲ ጠንቂ ምውጋድ ጥራይ እዩ።
ኦባሳንጆ ፍሉይ ልእኽ ሕብረት ኣፍሪቃን ዴቪድ ሳተርፊልድ ፍሉይ ልኡኽ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ቀርኒ ኣፍሪቃን ብ21 መጋቢት 2022 ኣብ ኢትዮጵያ ተራኺቦም ከም ዝተመያየጡ መርበብ ሓበሬት ኢትዮጵያ ኢንሳይደር (Ethiopia Insider) ኣፍሊጣ። ክልቲኦም ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዝተራኸቡ፡ ፍሉይ ልኡኽ ኣሜሪካ ኣንበሳደር ሳተርፊልድ ንካለኣይ ግዜ ናብ ኢትዮጵያ ኣብ ዝግበርዎ መገሻ እዩ።
ኣምበሳደር ሳተርፊልድ ብናይ ኣሜሪካ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተር ፍሉይ ልኡኽ ቀርኒ ኣፍሪቃ ኮይኖም ዝተመዘዙ ኣብ ዝሓለፈ ወርሒ ታሕሳስ 2021 ኮይኑ፡ 21 መጋቢት 2022 ን2ይ ግዜ እዮም ናብ ኢትዮጵያ ኣትዮም። እዞም ክልተ መዓልታት ኣብ ኢትዮጵያ ዝጸንሑ ፍሉይ ልኡኽ ኣሜሪካ ምስ ላዕለዎት ሓለፍቲ ኢትዮጵያ፡ ምስ ሰብ መዚ ሕቡራት ሃገራት ኣብ ኣዲስ ኣበባን ምስ ወከልቲ ዓለም ለኻዊ ለገስቲ ትካላትን ከም ዝመያየጡ ናይ ኣሜሪካ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተር ከም ዝገለጸ ኢትዮጵያ ኢንሳይደር ኣስፊራ።
ኣምበሳደር ሳተርፊልድ ናብ ኣዲስ ኣበባ ኣብ ዝኣተውሉ ዕለት፡ ምስ ፍሉይ ልኡኽ ሕብረት ኣፍሪቃ ኣብ ቅርኒ ኣፍሪቃ ናጀርያዊ ኦሊሰንጎ ኦባሳንጆን ኣብ ሕብረት ኣፍሪቃ ሓላፊ ፖለቲካ ሰላምን ጸጥታን፡ ምስ ኮሚሽነር ባንኮሌ ኣዴዎዬን ተዘራሪቦም። እቶም ኣምበሳደር ምስዞም ክልተ ኣፍሪቃውያን ሓለፍቲ፡ ህልዊ ኩነታት ኢትዮጵያን ሱዳንን ወሲኾም ብዛዕባ ዞባዊ ኩነታት ቀርኒ ኣፍሪቃ ተዘራሪቦም። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ እቶም ናይ ሕብረት ኣፍሪቃ ኮሚሽነር ፖለቲካ ሰላምን ጸጥታን፡ ቅድሚ ሓደ ሰሙን ናብ ኣሜሪካ ከይዶም ምስ ዝተፈላለዩ ኣሜሪካውያን ሓለፍቲ ብዛዕባ ዝተፈላለዩ ፖለቲካዊ ጸገማት ኣፍሪቃ ተመያይጦም ከም ዝተመልሱ ኣብቲ ዜና ተጠቒሱ።
እዞም ፍሉይ ልኡኽ ኣሚሪካ ምስ ኮሚሽነር ሕብረት ኣፍሪቃ ሙሳ ፋቒን ኣመሓዳሪት ዓለምለኸ ትካል ረዲአት ኣሜሪካ (USAID) ሳማንታ ፓወርን እውን ተራኺቦም። ሰማንታ ፓወር ኣብቲ ርክብ ኣብ ሰሜን ኢትዮጵያ ኣጋጢሙ መመሊሱ ዝገድድ ዘሎ ቅልውላው ከም ዘስግአን ጠቒሰን። ኣብቲ ኣጋጣሚ ሓለፍቲ መንግስቲ ኢትዮጵያ መስርሕ ምጉዕዓዝ ረዲአት የዕንቅፉ ከም ዘለዉ ከሲሰን።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ በቲ ሓደ ወገን ፍሉይ ልኡኽ ቀርኒ ኣፍሪቃ ሕብረት ኣፍሪቃ ኦባሳንጆ፡ ረዲአት ናብ ትግራይ ዝሓልፈሉ ኩነታት ንምፍጣ ብዛዕባ ዝከኣለሉ ንምዝርራብ ብ21 መጋቢት 2022 ናብ ክልል ዓፋር ከም ዝኸዱ ዝተፈላለያ ማዕከናት ሓቢረን። በቲ ካልእ ወገን ከኣ ናይ ቻይና ፍሉይ ልኡኽ ቀርኒ ኣፍሪቃ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ኣብ መንጎ ሃገሮምን ሃገራት ቀርኒ ኣፍሪቃን ክካየድ ተመዲቡ ዘሎ ናይ ሓባር ኣኼባ ንምውዳብ ይንቀሳቐሱ ከም ዘለዉ ተፈሊጦሎ።
ህዝቢ ኤርትራ ከይተሓለለ ብዕድሚኡ ነዊሕ፡ ብትሕዝቶኡ ከኣ መሪር ቃልሲ ኣካይዱ ናጽነቱን ልኡላውነቱን ብምጭባጡ፡ ንናይ ካለኦት ናይ መሰል ቃልሲ ኣፍደገ ዝኸፈተ ናይ ጽንዓትን ተወፋይነትን ኣብነት ምዃኑ ዓለም መስኪራትሉ እያ። ህዝቢ ኤርትራ ነዚ ፖለቲካውን ወታደራውን መልከዓት ዝሓዘ ዋጋ ክኸፍል እንከሎ፡ መበግሲኡ ጽልእን ቅርሕንትን ዘይኮነ፡ ዝተነፍጎ ኣብ ጉዳዩ ናይ ገዛእ ርእሱ ዕድል ባዕሉ ናይ ምውሳን ናጽነቱን መሰሉን ንምምላስ ዝዓለመ ኣርሒቑ ዝጥምት እዩ ነይሩ። ህዝቢ ኤርትራ ዝተወስዶ ናጽነት፡ ልኡላውነትን ሓርነትን ንምጭባጥ6t ኣብ ዓውዲ ውግእ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ሕጋዊ መድረኽ እውን ብመንገዲ ህዝበ-ውሳነ 1993 ብዘየማትእን ንድሕሪት ብዘይምለስን ዕምቆት ኣመስኪሩ እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ ናብ ቃልሲ ክነቅል እንከሎ ክሓፍሶ ዝኣመሞ ናጽነትን ልኡላውነትን ጥራይ ኣይነበረን። ቀጻሊ ምውሓስ ኩሉ ሓርነታቱ እውን ቀንዲ ሕመረት ቃልሱ ምንባሩ ካብ መጀመርታኡ ዘነጸሮ እዩ፡ ኣብ ናጻን ልኡላዊትን ኤርትራ፡ ሰላም፡ ልምዓት፡ ዲሞክራሲ፡ ምኽባር ኩሉ ዓይነት መሰላትን ማዕረ ተጠቃምነት ጸጋታት ሃገሩን ኣብ ጽኑዕ መሰረት ምህናጽ፡ ከም መግለጺ ሓርነት ክረጋገጸሉ ትጽቢት ዓወቱ ነይሩ። ብኣንጻርዚ ከምቲ ደሓር ዝተራእየን ሎሚ እውን መመሊሱ ዝስዕርር ዘሎን እቲ ምስ መግዛእቲ ተጓሒፉ ዝተባህለ ኩሉ ዓይነት ወጽዓ፡ ድሕሪ ናጽነት እውን መልክዑ ቀይሩ ቀጺሉ። ብዘይካ ውሱን ስግኣትን ተቓውሞን እዚ ድሕሪ ናጽነት ኣብ ኤርትራ ዘጋጠመ ተርእዮ ከጋጥምዩ ዝብል ግምት ኣብ ትጽቢት መብዛሕትኡ ኤርትራዊ ኣይነበረን። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ ሓደ ሓደ ግዜ ብዛዕባ ሃለዋት ኤርትራን ህዝባን ድሕሪ ናጽነት ክትሓስብ እንከለኻ ነቲ ዝረአን ዝድህሰስን ምእማኑ ዘጸግመካ።
ድሕሪ ናጽነት ህዝቢ ኤርትራ ነቲ ብግብሪ ዝተጋህደ ኩነታት ብጽሞና ምስ ተዓዘበ፡ ምዕባለታት ካብ ትጽቢቱ ውጻኢ ይኸይድ ከም ዝነበረ ዝሕብር ምልክታት ክርዳእ ግዜ ኣይወሰደሉን። ብመሪር ቃልስን መስዋእትን ዝሓለፈ ህዝቢ ብኸምቲ ናይቶም ዝሰዓሮም ገዛእቲ ምምሕዳር ክትካእ ምእማኑ ስለ ዘጸገሞ ግና፡ ኩነታት ክቕየር እሞ ክርህወኒ እዩ ዝበል ተስፍኡ ቀልጢፉ ምሉእ ብምሉእ ኣይቀሃመን። ግዜ እዳነወሐ ምስ ከደ ግና ከምቲ “ኣደስ ትሓብእ እሞ ሓበላ ዓይንስ ኣይትሓብእን” ዝበሃል፡ ነቲ ምእማኑ ዘጸግም ጥልመት ህግደፍ ክግንዘቦን ናይ ግዜ መግዛእቲ ውጽዓ መልክዑ ቀይሩ እንደጋና ከም ዝመጸን ክርዳእ ናይ ግድን ኮይንዎ። እንተኾነ ማዕረቲ ዝተረደኦ ንጉጅለ ህግደፍ ብሓባርን እሞ ድማ ብዝዓመረ ቅልጡፍ ድምጺ “መንገዲ ትስሕት ኣለኻ’ሞ ሕሳብካ ግበር” ክብሎ ግዜ በሊዑ። ካብዚ ሓሊፎም ገለ ወገናት፡ “ግዜ ንሃቦ፡ ካብ ዝነበርናዮ ኣይከፈኣናን፡ ኣብ ባዶ ካዝና እዩ ስልጣን ተረኪቡ” ብዝብሉ ግርህነት ዝወለዶም ኣበሃህላታት፡ ህግደፍ ኮነ ኢሉ ይፍጽሞ ንዝነበረ ሸርሕታት እናሸፈኑ ስለ ዘሻደንዎ ሓቀኛ ጸረ ህዝቢ ተግባሩ ከምዚ ሎሚ በጺሕዎ ዘሎ ደረጃ ኣብ ውሽጥን ወጻእን ክቃላዕ ግዜ በሊዑ። እቲ ወጻዒ ከኣ ነዚ ምዝንጋዕን ሓልዮትን ህዝቢ ኤርትራ መዝሚዙ በቲ ግጉይ ጐደና ልዕሊ ናይቶም ህዝብና ዝሰዓሮም መግዛእታዊ ስርዓታት ንኽብሕት ዕድል ረኺቡ። ወዮ “ኤርትራዊ ኮይኑስ እንተ ሓመቐ ካብ ባዕዳውያን ገዛእቲ ዘይሓይሽ ምምሕዳር ኣይክመጽእን እዩ” ዝብል ዝነበረ ህዝቢ ኤርትራ፡ ካብቲ ዝገመቶ ወጻኢ ኮይኑ። ህዝቢ ኤርትራ ከኣ በቶም ታሪኽ ጽንዓቱን ምረት ቃልሱን ዝፈልጡ ወገናት “ልኡላውነት ኣውሒሱስ፡ ሓርነት ዝተነፍጎ ህዝቢ” ተባሂሉ ይግለጽ ኣሎ።
ጉጅለ ህግደፍ ኣንጻር ሓርነት ህዝቢ ይኸይድ ከም ዝነበረ ይርዳእ ነይሩ ጥራይ ዘይኮነስ ኮነ ኢሉ ዝሃንደሶ መንገዲ እዩ። ናይ ግዜ ጉዳይ እንተዘይኮይኑ ህዝቢ ኤርትራ መሰሉ ካብ ተነፍጎ ከምቲ ኣንጻር መግዛእቲ ናይ ምቅላስ ልማዱ ኣንጻሩ እውን ከም ዝቃለስ ኣይሰሓቶን። ካብዚ ተረድኦዚ ነቒሉ ከኣ ኣቐዲሙ ናይ ህዝቢ ናይ ቃልሲ ዓቕሚ ንምድኻም፡ ብዓንተብኡ ብግሁድን ብስዉርን ዓመጸኛ መርበቡ ዘርጊሑ። ህዝቢ ኤርትራ ሓላፍነቱን ሓላፍነት መንግስትን ተረዲኡ ንከይቆጻጸሮ ነቲ ኣብ መንጎ ህዝብን መንግስትን ዝዝርጋሕ መቆጻጸሪ ሰነድ ሕገ-መንግስቲ ቅድም ዓጊትዎ ደሓር ከኣ “ሞይቱስ ተቐቢሩ” ኢሉ ዓዲ ኣውዒልዎ። ከምቲ “ባዕላ መምጽኢት ደርፊ ባዕላ መጥፍኢት ደርፊ” ዝበሃል ድማ ነቲ ኣብ ሓደ እዋን ሕገ-መንግስቲ ኣጽዲቐ ኢሉ ዝተነየተሉ ሰነድ፡ ደሓር ከኣ ባዕሉ ቀቲሉ ቀቢርዎ። እዚ ዘመልክቶ እቲ ቅድም ሕገ-መንግስቲ ምጽዳቑ እውን ንመዳሀለልን መዕደጊ ግዜን እምበር ካብ ልቢ ዝነቐለ ከምዘይነበረ እዩ።
ካብዚ ሓሊፉ፡ ህዝቢ ሓቢሩ ብዛዕባ ጉዳዩ ከይዝቲ መሰል ውዳባን ሓሳብካ ምግላጽን ኣጊዱ። ናይ ዘይመንግስታዊ ሚድያ ምዕጻውን ጋዜጠኛታተን ምእሳርን እውን ካልእ ስልቲ ምድኻም ሓይሊ ህዝቢ ነይሩ። ናይ ዜጋታት ምእሳር፡ ምስዋርን ስልታዊ ቅንጸላታትን ድማ ምስዚ ደሚርካ ዝረአ እዩ። ኣብ ሕብረተሰብ እቲ ከም ህግደፍ ንዝኣመሰለ ጸረ ህዝቢ ምምሕዳር በዲህካ ለውጢ ኣብ ምምጻእ ዝግበር ቃልሲ መሪሕ ግዘ ዘለዎ ክፍሊ መንእሰይ እዩ። ህግደፍ መንእሰይ ኤርትራ ንገሊኡ ኣብ ዘየንቀሳቕስ መጀመርታኡ እምበር መፈጸምታኡ ዘይፍለጥ ወታደራዊ ኣርዑት ምጽማድ ወይ ዓዱ ገዲፉ ንክስድድ ምድፍፋእ ከኣ ካልእ ናይ ህዝባዊ ቃልሲ ሕቖ ንምስባር ዝተማህዘ ምንባሩ ህልዊ ኩነታት ኤርትራን ዓንዳሪት ህግደፍን መስካሪ እዩ።
ሎሚ ኣብ ኤርትራ ከምቲ ኣብ በዓል ሱዳን ንዕዘቦ ዘለና ኣብ ኣደባባያት ከተማታት ኤርትራ ወጺኡ ምእንቲ ለውጢ ዝወፍር ዝተወደበ መንእሰይ ኣለናዶ? ኢልካ ምሕታት ናይ ግድን እዩ። እቲ መልሲ ከከም መላሲኡ እዩ። ዝተዳኸመ ዕድል ምዃኑ ግና ካብ ማንም ዝተሰወረ ኣይኮነን። ኣብ ክልላት ኢትዮጵያ፡ ትግራይ፡ ዓፋር፡ ኣምሓራን ኦሮሞን ዝዋጋእ ኤርትራዊ መንእሰይከ ኣሎዶ? ናይ ዝብል ሕቶ መልሲ ግና ብዘየማትእ “እወ” እዩ። ነዚ ኣብ ዘይጉዳይካ ኢድ ኣእታውነት ሰራዊት ህግደፍ ክሳብ መቃድሾ ዝመጥዎ ወገናት’ውን ኣለዉ። ስለዚ ነቲ “ልኡላውነት ኣውሒሱስ፡ ሓርነት ዝተነፍጎ ህዝቢ” ዝብል ብሂል ናብ “ሓርነቱን’ውን ብቃልሱ ዘውሓሰ ዕቱብ ህዝቢ” ናይ ምቕያሩ ሓላፍነት ናይቲ ሓርነቱ ዝተነፈገ ውጹዕ ህዝቢ እዩ።
ኣዲስ ስታንዳርድ ዝተባህለት መርበብ ሓበሬታ፡ ናይ ኢትዮጵያ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተሪ ብምጥቃስ ብ17 መጋቢት 2022፡ 23 ዝተፈላለዩ ሰብኣዊ ረዲአት ዝጸዕና መካይን ካብ ከተማ ሰመራ ዓፋር ናብ ከተማ መቐለ ከም ዘቕነዓ ሓቢራ። በቲ ሓበሬታ መሰረት እተን 20 መግቢ እተን 3 ከኣ ነዳዲ ዝጸዕና እየን።
መርበብ ኣዲስ ስታንዳር በወገና ናብቲ ጉዳይ ቅርበት ብዘለዎም ኣካላት ኣጻርየዮ ከም ዝበለቶ፡ እተን ዓበይቲ መካይን ድልዋትኳ እንተለዋ ጉዕዞ ናብ መቐለ ዝጅምራ ግና 18 መጋቢት 2022 እዩ።
እቲ ብዛዕባዚ ጉዳይ፡ ካብ ሚኒስትሪ ወጻኢ ጉዳይ ኢትዮጵያ ዝተረኽበ ሓበሬታ ከም ዝገለጾ፡ ድሕሪ ሕጂ ነቲ ኣቕርቦት ንምዝያድ ረዲአት ጽዒነን ናብ ትግራይ ዘቕነዓ መካይን ኣብ መዓልቲ ናብ 40 ክብ ክብላ እየን። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ 17 ኣብ ምቕራብ ሰብኣዊ ረዲአት ዝነጥፋ ኣህጉራዊ ትካላት ካብ 16 መጋቢት 2022 ጀሚረን ናብ ትግራይ መድሃኒት፡ ናይ ሕክምና መሳርሕን ናይ መግቢ ኣቕርቦትን ከጓዕዛ ፈቓድ ረኺበን ኣለዋ።
እዚ ሓዲሽ ሰብኣዊ ረዲአት ናይ ምቕራብ ስጉምቲ ዝውሰድ ዘሎ፡ ኣብ ዝሓለፈ ሰሙን ውድብ ሕቡራት ሃገራትን ዝተፈላለያ ሰብኣዊ ኣካላትን፡ ዋላኳ ብነፈርቲ መድሃኒ ናብ ትግራይ ምቕራብ ቀጻሊ እንተሎ፡ ብሰንኪ ስእነት ነዳዲ ብፍላይ ናብቲ ገጠራት ይበጽሕ ከም ዘየለ ብምሕባር ምሕጽንታ ምስ ኣቕረባ እዩ።
ዶ/ር ቴድሮስ ኣድሓኖም ገ/እየሱስ፡ ዳይረክተር ትካል ጥዕና ዓለም በወገኖም ብ16 መጋቢት 2022 ኣብ ዝሃብዎ ጋዜጣዊ መግለጺ፡ ዋላኳ ትካሎም 95 ሜትሪክ ቶን መድሃኒት ናብታ ብውግ ዝተሃስየትን ኣብ ዕጽዋ ዘላን ክልል ትግራይ ክጐዓዝ እንተዳለወ፡ ብመንግስቲ ፈቓድ ስለ ዘይተዋህበ ክሰልጥ ከምዘይከኣለ ሓቢሮም ነይሮም።
ናብ ክልል ትግራይ ረዲአት ዝጐዓዘሉ መንገዲ ብክልል ዓፋር ስለ ዝኾነን ኣብቲ ከባቢ ኣብ መንጐ ሓይልታት ትግራይን ዓፋርን ዝካየድ ውግእ ቀጻሊ ስለ ዘሎ እዚ ኣቕርቦት ክቋረጽ ይኽእል እዩ ዝብል ስግኣት ኣሎ።
ምስጢራዊ ልኡኽ ጉጅለ ህግደፍ ቅድሚ ሓደ ወርሒ ናብ ኣዲስ ኣበባ ገይሹ ከም ዝነበረ፡ ኢትዮ-ፎረም ዝበሃል ዘይመንግስታዊ መድያ፡ መጽሐት ፎረይን ፖሊሲ ብምጥቃስ፡ ኣብ ናይ 15 መጋቢት 2022 ፈነውኡ ሓቢሩ። በቲ ሓበሬታ መሰረት፡ ናይዚ ምስጢራዊ ልኡኽ ኣባላት እቶም ልሙዳት፡ ኣቶ ዑስማን ሳልሕ ሚኒስተር ወጻኢ ጉዳያት ኤርትራን ኣቶ የማነ ገብረኣብ (ማንኪ) ናይ ህግደፍ ፖለቲካዊ ሓላፍን ፖለቲካዊ ኣማኻሪ ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቅን እዮም።
ኢትዮ-ፎረም ከም ዘስፈሮ፡ ናይዚ ምስጢራዊ መገሻ ናብ ኣዲስ ኣበባ ዓላማ፡ ኣብ ኢትዮጵያ ምስ ዝርከቡ ምዕራባውያን ዲፕሎማት ንምርኻብ እዩ ነይሩ። ምስጢራዊ ልኡኽ ህግደፍ፡ ኣብቲ ምስ ምዕራባውያን ዲፕሎማት ዘካየዶ ርክባት፡ ህግደፍ ኣብ ውግእ ኢትዮጵያ-ትግራይ ክኣትው እንከሎ፡ ምስ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ እቲ ውግእ ክሳብ ዝውዳእ ብሓባር ክቕጽሉ ስምምዕ ከም ዝነበሮም ገሊጹ። ብናይ ህግደፍ ልኡኽ ተረድኦ ናይቲ ውግእ መወዳእታ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) ክሳብ ዝጠፍእ ምቕጻል ከም ዝነበረ ብምጥቃስ፡ ኣብዚ እዋንዚ ምዕራባውያን መግስታት ንመንግስቲ ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ፡ “ውግእ እንተቐጺልካ ረዲአትን ልቃሕን ከነቋርጸልካ ኢና” ይብልዎ ስለ ዘለዉ ዝተበገሰሉ ዕላማ ከየዕወተ፡ ናይ ዘተ መፍትሒ መንገዲ ይመርጽ ኣሎ። ስለዚ እዚ ተጽዕኖኹም ኣብ ልዕሊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣቋርጹልና ናይ ምባል ዓሻ ተልእኮ ከም ዝነበረ እቲ ዜና ኣስፊሩ።
ምስዚ ብምትሕሓዝ ህግደፍ፡ ኣምሓራ ኣብቲ “ንህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ምጥፋእ” ዝብል ዕላማ ጸኒዑ ከም ዘሎን ህግደፍ ንኣምሓራ ንምስልጣንን ምዕጣቕን መደብኳ እንተለዎ፡ እንተኾነ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣብ ውግእ ክቕጽል ቅሩብ ሰለ ዘይኮነ፡ እቲ ንሰራዊት ትግራይ ምስዓር ወይ ዕጥቂ ናይ ምፍታሕ ዝብል መደብ ክትግበር ከምዘይከኣለ፡ እዚ ሕቡእ ልኡኽ ህግደፍ ብዘይሕፍረት ንምዕራባውያን ዲፕሎማት ኣብ ኣዲስ ኣበባ ብምጥቃስ ምሕጽንታ ከም ዘቕረበን ሰማዒ እዝኒ ከምዘይረኸበን ዜና ኢትዮ-ፎረም ገሊጹ።።
እቲ ዜና ኢትዮ-ፎረም ኣብ መወዳእታ ከም ዝጠቐሶ፡ ናይ ዞባ ቅርኒ ኣፍሪቃ ሰላም ክረጋገጽ እንተኮይኑ፡ ናይ ኤርትራ ብጽሒት ወሳኒ ስለ ዝኾነ፡ ምዕራባውያን ሃገራት ንርኢቶ ህግደፍ ኣብ ግምት ኣእትየን ተጽዕነኦን ካብ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ከልዕላን እቲ ውግእ ሰራዊት ትግራይ ዕጥቁ ክሳብ ዝፈትሕ ንክቕጽል ዕድል ንክህባን ከም ዝተማሕጸነ ተጠቒሱ።
(እዞም ኣብ ቅድሚት ደው ኢሎም ዘለዉ፡ ካብ ጸጋም ናብ የማን፡ ደመቀ መኮነን: ኣብይ ኣሕመድ፡ ኣደም ፋራሕ)
ሰልፊ ብልጽግና ካብ 11 ክሳብ 13 መጋቢት 2022 ኣብ ዘካየዶ ቀዳማይ ጉባአኡ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ ፕረሲደንት (ኦሮሞ)፡ ኣቶ ኣደም ፋራሕ (ሱማሌ)ን ኣቶ ደመቀ መኮነን ሓሰን (ኣምሓራ)ን፡ ከም ምክትል ፕረሲደንታት ብቐጥታ ከም ዝመረጸ ናይቲ ሰልፊ ልሳናት ሓቢረን። ኣብዚ ጉበአኡ 225 ኣባላት ማእከላይ ኮሚተ መሪጹ። እዚ ማእከላይ ኮሚተ ከኣ ካብ ውሽጡ 45 ዝኣባላቱ ፈጻሚ ሽማግለ ከም ዝመረጸን ከምኡ እውን 11 ዝኣባላቱ ናይ ኢንስፐክሺን ኮሚተ ከም ዝተመረጸ ናይቲ ሰልፊ ተሓቢሩ። ቅድሚ ምርጫ ኣብይ ኣሕመድ ናይቲ ሰልፊ ኣቦመንበር፡ ኣቶ ደመቀ መኮነን ምክትል ኣቦመንበር ኣቶ ኣደም ፋራሕ ከኣ ናይቲ ሰልፊ ቤት ጽሕፈት ሓላፊ እዮም ነይሮም። ካብቶም 45 ኣባላት ፈጻሚ 8፡ ካብቶም 11 ኣባላት ኢንስፐክሽን ከኣ 1 ደቂ ኣንስትዮ እየን። እዚ ሰልፊ ብልጽግና ንሰፊሕ ተሳተፎ ደቂ ኣንስትዮ በቲ ዝጀመሮ ከምዘይቀጸሎ ከም ዘመልክት ናይ ብዙሓት ተዓዘብቲ ርኢቶ እዩ። ናይቲ ሰልፊ መራሒ “ፕረሲደንት” ምባሉ ኣብ መጻኢ ንመንግስቲ ኢትዮጵያ ካብ ፓርላሜንታዊ ናብ ፕረሲደንታዊ ናይ ምቕያሩ መደብ ከም ዘሎ ዘመላኽት እዩ ዝብሉ ብዙሓት እዮም።
ካብቶም ኣብ ፈጻሚት ተጠቒሶም ዘለዉ እሞ ኣብ ቀረባ ግዜ ኣብ ዝግበር መንግስታዊ ናይ ሓላፍነት ምቅይያራት ዝለዓለ ጽፍሒ ክሕዙ እዮም ዝበሃሉ፡ መብዛሕቶም ቅድሚ ጉባአ እውን ኣብ ዝለዓለ ጽፍሒ ዝነበሩ እዮም። እቶም ቅድሚ ጉባአ ኣብ ዝለዓለ ጽፍሒ ነይሮም ኣብዚ ሓድሽ መሪሕነት ዘይኣተዉ መብዛሕትኦም ካብ ኣምሓራ እዮም። ኣቶ ገዱ እንዳርጋቸው፡ ኣቶ ኣብርሃም ቧያለውን ኣቶ ላቀ ኣያለውን ከኣ ካብቶም ዝተገለፉ ኣምሓሩ እዮም።
እዚ ጉባአ ኣብ ርእሲቲ ናይ ሰልፊ ፖለቲካዊ መደብ ዕዮን ቅዋምን ምጽዳቑ ብዛዕባቲ ኣብ ኢትዮጵያ ዘሎ ናይ ውግእ ኩነታት ኣብ ዘካየዶ ምይይጥ፡ ኣብ መንጎ ማእከላይ መንግስትን ክልል ትግራይን ንዘሎ ውግእ ብዝምልከት ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ትግራይ ኣጋጢሙ ዘሎ ቅልውላው ዘርዚሩ፡ ብሰላማዊ መንገዲ ንምፍታሑ ኩሉ ዕድላት ክጥቀም እቲ ጉባአ ከም ዝወሰነ፡ ናይቲ ሰልፊ ናይ ህዝባውን ወጻኢን ርክባት ሓላፊ ዶ/ር ቢቂላ ሁሬሳ ኣፍሊጦም። ምስ ኤርትራ ንዘለዎም ዝምድና ኣብ ዝምልከት ከኣ ኣብቲ ድሕሪ ጉባአ ዝወጸ ደምዳሚ መግለጺ “ምስ ኤርትራ ዘለና ዝምድና ከነሕይሎ ኢና ዝብል ሓሳብ ኣለና” ዝብል ሓረግ ካብ ምስፋር ሓሊፉ፡ እቲ ዝምድና ኣብዚ እዋንዚ ብዛዕባ ዘለዎ ደረጃ ኣይጠቐሰን።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ንመስርሕን ውጽኢትን እቲ ጉባአ ብዙሓት ኢትዮጵያውያን ብትሪ ይነቕፍዎ ኣለዉ። ካብቶም ዝተመርጹ ካብ ብሄር ኦሮሞ ወይ ኦሮሞ ዝተሰማምዓሎም ኣባላት ካልእ ብሄራት ምዃኖም፡ ብልጽግና ጉባአ ከየካየደ ተመሪጸ ኢሉ ክሳብ ሎሚ ክመርሕ ምጽንሑ፡ እቲ መስርሕ ምርጫ እቶም ፕረሲደንትን ምክትላትን ኮይኖም ዝተመርጹ ባዕላቶም ዝመርሕዎ ምንባሩ፡ ከምኡ ከኣ ናይ ኢትዮጵያ ኮሚሽን ምርጫ ንከምዚ ዝኣመሰለ ዘይሕጋዊ ኣካይዳ ኣፍልጦ ምሃቡ ካብቶም ዝለዓሉ ዘለዉ ነቐፈታታት እዮም። ብሓፈሻ በዚ ጉባአዚ ኣቢልካ ዝመጽእ መሰረታዊ መፍትሒ የለን ዝብሉ ኢትዮጵያውያን ፖለቲከኛታት ብዙሓት እዮም።
