http://ascenteq.com/project/epdp

Frankfurt, Germany
10 August 2016

ብኣምባሳደር ዶክተር ዓንደብርሃን ወልደገርጊስ

ክቡራን ኣሓትን ኣሕዋትን ኤርትራውያን

ኣቐዲመ፡ ዕዙዝ ሰላምታይ ከቕርብ እፈቱ። ኣስዒበ፡ ንሰልፊ ደሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ ነዚ ዓውደ መጽናዕቲ’ዚ ብምውዳብ፡ ነዚ ደሞክራስያዊ ምትእኽኻብ’ዚ ክዉን ብምግባሩ፡ አመጕስ። ኣብዚ ኣጋጣሚ’ዚ፡ ምሳኹም ክሳተፍ ዕድል ብምርካበይ ዓቢ ደስታ እስመዓኒ። ስለ’ቲ ዚቐረበለይ ዕድመ ድማ፡ ብልቢ አመስግን።

ኣብዚ፡ ኣብ ትሕቲ ህንጸት ምትእምማን ብዚብል ቴማ ዚተዳለወ ኣገዳሲ ዓውደ መጽናዕቲ’ዚ፡ ብዛዕባ ዕርቂ እየ ክዛረብ። ዕርቂ ኣገዳሲ ባእታ ናይ ምትእምማን ኢዩ። ነዚ ናይ መእተዊ ዘረባይ፡ ብዛዕባ ትርጉም ዕርቂ ሓጺር መግለጺ ብምሃብ ክጅምሮ እየ። ኣስዒበ፡ ብዛዕባ ኣገዳስነት ዕርቂ ኣብ ህሉው ኵነታት ሃገርና ኤርትራ ክዛረብ’የ። ኣብ መደምደምታ ድማ፡ ብዛዕባ’ቲ መድረኽ ሃገራዊ ዘተ፡ ኣብ ኤርትራዊ ዳያስፖራ ዕርቂ ንምስፋን ዘካይዶ ጻዕሪ ኣሕጽር ኣቢለ ክገልጽ’የ።

1. ትርጉም ዕርቂ

በቲ ዚሓጸረ ትርጉሙ፡ ዕርቂ ባእሲ ወይ ጽልኢ ምውጋን ማለት ኢዩ። ንክልተ ብኡሳት ሰባት፡ ጉጅለታት፡ ውድባት፡ ሃገራት፡ ወዘተ.፡ ምትዕራቕ ወይ ናብ ንቡር፡ ዕርክነታዊ ዝምድና ምምላስ ማለት’ዩ። ኣብ መንጎ ሓዳር፡ ውሽጢሓንቲ ስድራቤት፡ ኣብ ውሽጢ ሓንቲ ማሕበር፡ ኣብ ውሽጢ ሓንቲ ፖለቲካዊ ሰልፊ፡ ወይ ኣብ መንጎ ክልተ ማሕበራት፡ ክልተ ሰልፍታት፡ ክልተ ሃገራት፣ ባእሲ፡ ጽልኢ፡ ተጻራሪ መርገጺታት፡ ተገራጫዊ ኣረኣእያታት ኣብ ዚህልወሉ፣ ዕርቂ ኪግበር ይከኣል። ዕርቂ፡ ምቍራጽ ባእሲ፡ ምውጋን ፍልልያት ወይ ምምላስ ናብ ንቡር ዝምድናታት የምልክት።

ቃል ብቓሉ፡ ዕርቂ ኣብ መንጎ ተጻባእቲ ነገራት፡ ሰባት፡ ሃገራት፡ ሓሳባት፡ ስኒት ወይ ስምምዕ ምፍጣር ማለት ኢዩ። በቲ ፖለቲካዊ መዳዩ እንተወሰድናዮ ድማ፡ ኣብ ፍልልያት ናይ ኣተሓሳስባ፡ ኣረኣእያ፡ መርገጺ፡ ንዚምርኰስ ጽልኢ ኣሊኻ፣ ናብ ንቡር ዝምድናታት ብምምላስ፡ ዋላ ኣብ ኵሉ ጕዳያት ኣይትሰማማዕ፣ በቲ ዚተሓተ ናይ ሓባር ረቛሒ፡ ማለት በቲ ዘሰማማዓካ ነጥብታት፡ ምእንቲ ናይ ሓባር ዕላማ፡ ዓቕምታትካ ኣወሃሂድካ ንምስራሕ ምስምማዕ ማለት’ዩ።

ብመልክዕ’ዚ ኣጠማምታ’ዚ፡ ዕርቂ ፖለቲካዊ መስርሕ ኢዩ። ኣብ መንጎ ተጻረርቲ ሓሳባት፡ እምነታት፡ ኵነታት ብመንገዲ ልዝብ ባእሲ ኣደቂስካ፡ ንጽልኢ ብስኒት ምትካእ ማለት ኢዩ። ዕርቂ ብዕዉት መደምደምታ ኪወጽእ ድማ፡ ፖለቲካዊ ድሌት ይሓትት። እቶም ተዋሳእቲ፡ ንዅሉ’ቲ ዘሰሓሕቦም ጕዳያት ንምፍታሕ፡ ኣብ መኣዲ ልዝብ ቀሪቦም፡ ገጽ ንገጽ ብምዝርራብ፡ ብሰላማዊ መንገዲ ኣብ ናይ ሓባር ምርድዳእ ንምብጻሕ ድሉዋት ኪዀኑ የድሊ።

ኣብ ዓለም ብሓፈሻ፡ ኣብ ክፍለ-ዓለምና ድማ ብፍላይ፡ እቲ ከምቲ ዚዓበየ ዘመናዊ ፍጻሜ ናይ ዕርቂ ዚጥቀስ ኣብነት ናይ ደቡብ ኣፍሪቃ ኢዩ። ኣብ 1994 ዓሌታዊ ስርዓት ኣፓርታይድ ኣብቂዑ፡ ብደሞክራስያዊ ስርዓት ምስ ተተክአ፡ ኮሚሽን ሓቅን ዕርቅን ቈይማ ከም ዝነበረት ኵላትና ንዝክር። ሓደ ካብቲ ኣገደስቲ ውጽኢታት ስራሕ ናይታ ኮሚሽን፡ መዓልቲ ዕርቂ (Day of Reconciliation) ዚበሃል ሃገራዊ በዓል ደቡብ ኣፍሪቃ ምእማም ነይሩ። በዚ መሰረት’ዚ፡ መንግስቲ ደቡብ ኣፍሪቃ፡ 16 ታሕሳስ ከም ሃገራዊ በዓል፡ በብዓመቱ ንዅሉ ግዜ ኪትኽበር ወሲኑ። ይዅን’ምበር፡ 16 ታሕሳስ ንመጀመርያ እዋን ኣይኰነን ከም ሃገራዊ በዓል ኪትኽበር ጀሚራ። ከም ሃገራዊ በዓል ነዊሕ ታሪኽ ጸኒሑዋ ኢዩ። ምናልባት ብዙሓት ነቲ ታሪኽ ትፈልጡዎ ትዀኑ። ናይ ሓባር መረዳእታ መታን ኪህልወና ግን፡ ብዛዕባ ታሪኻዊ ኣበጋግሳ መዓልቲ ዕርቂ ደቡብ ኣፍሪቃ፡ ካብቲ ቀንዲ ኣርእስቲ ዘረባይ ኣመግየ፡ ኣሕጽር ኣቢለ ክገክጽ እየ።

ኣብ ትሕቲ ዓሌታዊ ስርዓት ኣፓርታይድ፡ 16 ታሕሳስ ካብ 1838 ኣትሒዙ፡ ከም ሃገራዊ በዓል ትኽበር ነይራ። ስለምንታይ፧

ኣብ 1838፡ ውግእ ፈልግ ንኮመ (Ncome River) ተኻይዱ። ኣብቲ ውግእ’ቲ፡ 464 ወረርቲ ኣፍሪካነርስ ወይ ባወርስ (Afrikaners/Boers) ኣንጻር ልዕሊ10,000 ተዋጋእቲ ዙሉ (Zulu warriors) ገጢሞም። ውጽኢቱ፡- ዝያዳ 3,000 ዙሉ ተቐቲሎም፡ 3 ባወርስ ቈሲሎም። እቲ ሬሳታት ኣብቲ ፈለግ ዛሕ ኢሉ፡ ንሕብሪ ናይቲ ውሕጅ ስለዚቐየሮ፡ ካብ ሽዑ ንደሓር፡ ፈለግ ንኮመ፡ ፈለግ ደም ተሰይሙ። መሬት ዙሉ ብኣፍሪካነርስ ተታሒዙ። እቶም ኣፍሪካነርስ ኣብቲ ውግእ ቅድሚ ምእታዎም፡ ንእግዚኣብሄሮም ብምምህላል መብጽዓ ኣትዮምሉ ነይሮም። ኣብቲ ውግእ እንድሕሪ ስዒሮም፡ ኣብታ ቦታ ከም መዘከርታ እተገልግል ቤተ-ክርስትያን ኪሰርሑ፡ ነታ ዕለት’ቲኣ ድማ ዓመት-ንዓመት ብወግዒ ከብዕሉዋ ምዃኖም። ከምታ ዚኣተዉዎ መብጽዓ ድማ፡ ካብ 1838 ክሳብ 1994፡ 16 ታሕሳስ፡ ከም መዓልቲ መብጽዓ፡ ከም መዓልቲ ምስጋና (Day of Vow or Day of Thanksgiving)፡ ን156 ዓመታት ተኸቢራ።

16 ታሕሳስ 1838፡ ነቶም ባወርስ መዓልቲ ዓወት፡ ትእምርቲ ሓበን፣ ነቶም ዙሉ ግን መዓልቲ ስዕረት፡ ትእምርቲ ውርደት; ትእምርቲ ምሕዳግ ወይ ምዝራፍ መሬቶም፡ ኢያ ነይራ። ኣብ ታሪኽ ኣፍሪቃ ድማ፡ ዓወት መግዛእታዊ ወራር፡ ስዕረት ሃገራዊ ተቓውሞ ተመልክት። ደበስ ህዝቢ ደቡብ ኣፍሪቃ ንምብሳር፡ ኣፍሪቃዊ ሃገራዊ ጕባኤ (African National Congress) ኣብ 16 ትእሕሳስ 1961 ስርዓት ኣፓርታይድ ንምእላይ፡ ብረታዊ ተቓውሞ ኣበጊሱ። እቲ ወግዓዊ ማዕርነት ኵሎም ዜጋታት ደቡብ ኣፍሪቃ ኣብ ትሕቲ ቅዋም ዚኣወጀ ሓድሽ ደሞክራስያዊ መንግስቲ ደቡብ ኣፍሪቃ ድማ፡ ንእማመ ኮሚሽን ሓቅን ዕርቅን ብምጽዳቕ፡ 15 ታሕሳስ መዓልቲ ዕርቂ ኪትከውን ወሲኑ፡ ዛጊት ን12 ዓመታት ዓመት-ዓመት ኪትበዓል ጸኒሓ።

ብኸምዚ ድማ፡ እታ ኣብ ትሕቲ ግዝኣት ኣፓርታይድ ንመብዛሕትኦም ዜጋታት ደቡብ ኣፍሪቃ ከም ግናይ መዘከርታ ስዕረትን ውርደትን ትበዓል ዚነበረት ዕለት፡ ኣብ ደሞክራስያዊት ደቡብ ኣፍሪቃ፡ እቲ ዚተኻየደ መስርሕ፡ ዛጊት ተዓዊቱ ዶ ኣሎ ኣይተዓወተን ብዘየገድስ፡ ሓድሽ መንፈስ ናይ ዕርቂ ከስፍን ሓሊኑ። በዚ መሰረት ድማ፡ 16 ታሕሳስ ከም ናይ ሓባር ሰናይ ትእምርቲ ዕርቅን ሃረርታ ሃገራዊ ንሓድነትን ዓሌታዊ ስኒትን ትኽበር ኣላ። ንሕና ካብዚ ተመክሮ’ዚ እንታይ ምህሮ ንቐስም፧ ነናይ ገዛእ ርእስና መደምደምታ ክንግበር ንኽእል። ብውሑዱ ግን፡ ዕርቂ ኣብ ፍትሒ ኪምስረት ከም ዚግባእ፣ ገበን ዚፈጸመ፡ ብጭብጢ ምስ ዚረጋገጽ፡ ፍርዱ ከልዕል፡ ኪናሳሕ፡ ኪኽሕስ፡ እቕሬታ ኪሓትት፣ ዚተበደለ ፍትሒ ኪረክብ፡ ኪከሓስ፡ ምሕረት ኪገብር፣ ኣድላዪ ምዃኑ ክንግንዘብ፡ የድሊ። ዕርቂ ዚዕላምኡ፡ ፍትሒ ዘመሓድር ፍርዳዊ መስርሕ ድማ፡ ኣራምን መሃርን’ምበር፡ ቅርሕንቲ ንምውጻእ ዚካየድ ፈዳይ ሕነን ቀጻዕን ኪኸውን ኣይግባእን።

ዕርቂ ኣብ ህሉው ኵነት ኤርትራዊ ዳያስፖራ

ኣብዚ ብዛዕባ ዕርቂ ክንዛረብ እንከሎና፡ ብደረጃ ሃገር፡ ብደረጃ ውድባት፡ ብደረጃ ሓፈሻዊ ፖለቲካ ኣልዒልና ክንዝቲ ንኽእል ኢና። ይዅን’ምበር፡ ኣነ ሎሚ ብዛዕባ ኤርትራዊ ዕርቂ ኣብ ዳያስፖራ ኣተኲረ እየ ክዛረብ።

ዚተፈላለዩ ኣሃዛዊ ግምታት፡ ሎሚ ኣስታት ሓደ ርብዒ ህዝቢ ኤርትራ ካብ ኤርትራ ወጻኢ፡ ኣብ ስደት ወይ ኣብ ዳያስፖራ ከም ዚነብር ይሕብሩ። መብዛሕትኡ ድማ፡ ብጕዳይ ሃገሩ ሕሙም፡ ብኵነታት ህዝቡ ሕዙን፡ ብድሌቱ ንደሞክራስያዊ ለውጢ ሕቡር ኢዩ። ይዅን’ምበር፡ ዛጊት፡ ሓድሕዳዊ ዝምድናታቱ ኰነ ፖለቲካዊ ንጥፈታቱ ብስኒት፣ ኣተሓሕዛኡ ንፍልልያት ኣረኣእያ ኰነ መርገጺ፡ ብሓድሕዳዊ ምክብባርን ምጽውዋርን ዚልለ ኣይኰነን።

መብዛሕትኡ (the silent majority) ኣብ ገዛእ ጕዳዩ፡ ኣብ ውራይ ሃገሩ ዳርጋ ተዓዛቢ ኰይኑ ጸኒሑ። እቲ ኣዝዩ ውሑድ፡ ኣብ መንጎ ደጋፍን ተቓዋምን ምልካዊ ስርዓት ተመቓቒሉ ንጡፍ ተራ ኪጻወት ጸኒሑ። ንግዜኡ፡ ነቲ መብዛሕትኡ ተዓዛብን ደጋፊ ምልካዊ ስርዓትን ኰይኑ ዚጸንሐ ንጐድኒ ገዲፍና፡ ንኵነታት ናይቲ ተቓዋሚ ወገን ንመርምር። እቲ ምርምር መታን ኪቐለልና፡ ብደረጃ ፖለቲካዊ ውድባት፡ በርጌሳዊ ማሕበራት፡ ተጣበቕቲ ሰብኣዊ መሰላት፡ ዜናዊ ማዕከት ነጻጺልና ክንርእዮ ንፈትን። ከመይ ዚኣመሰለ ስእሊ ንረክብ፧ በብመዳዩ ተሳንዩ፡ ዓቕምታቱ ኣወሃሂዱ፡ ብናይ ሓባር ራእይ ንናይ ሓባር ዕላማ ዚሰርሕ ወይስ ንሓድሕዱ እናተጠቓቐዐ፡ ጐድናዊ ፖለቲካዊ ቍርቍስ እናካየደ ብተናጸል ዚሰርሕ፧

ኤርትራዊ ፖለቲካ ዳያስፖራ፡ ብብዝሒ ፖለቲካዊ ውድባት፡ በርጌሳዊ ማሕበራት፡ ተጣበቕቲ ሰብኣዊ መሰላት፡ ዜናዊ ማዕከናት ኢዩ ዚልለ። ፖለቲካዊ ውድባት፡ በርጌሳዊ ማሕበራት፡ ኰነ ዜናዊ ማዕከናት፣ ኣብ ክንዲ ብተናጸል፡ ኣብ ብውልቃዊ ቅርሕንቲ ዚድፋእ፡ ፍረ-ኣልቦ ሓድሕዳዊ ቍርቍስን ምጥቕቓንን፡ ናብ ናይ ሓባር ዕላማ ዚቐንዐ፡ ኣድማዒ ሓባራዊ ስራሕ፤ ኪብገሱ ይግባእ። ምስቲ ኵሉ ፍልልያቱን ከሰንዮ ዚጸንሐ ሓድሕዳዊ ቍርቍስን ምጽልላምን፣ ነቲ ምልካዊ ስርዓት ኣብ ምቅላዕን ንቑሕ ሃገራዊ ተቓውሞ ኣብ ምዅስኳስን፡ ዛጊት ዓበይቲ ዓወታት ኣመዝጊቡ ኢዩ። እዚ ዅሉ ግን እኹል ኣይኰነን። ስለምንታይ፧ እቲ ቀንዲ ዕላማ ነቲ ምልካዊ ስርዓት ኣሊኻ ደሞክራስያዊ መተካእታ ምምጻእ ስለዚዀነ።

ምልካዊ ስርዓት ቀይሩ፡ ብቅዋም እትመሓደር፡ ንዅሎም ዜጋታታ ማዕረ ናጽነታት፡ ማዕረ መሰላት፡ ማዕረ ዕድላት እተረጋግጽ ደሞክራስያዊት ኤርትራ ንምምስራት ዘኽእል ኣድማዒ ምጥራይ ዕርቂ ይሓትት። ዕርቂ ኣብ መንጎ ፖለቲካዊ ውድባት፡ ዕርቂ ኣብ መንጎ በርጌሳዊ ማሕበራት፡ ዕርቂ ኣብ መንጎ ተጣበቕቲ ሰብኣዊ መሰላት፧ ዕርቂ ኣብ መንጎ ዜናዊ ማዕከናት። ከም ውጽኢት ናይዚ ዕርቅታት’ዚ፡ ኣብ መወዳእታ፡ ውህደት ሓባራዊ ጻዕሪ ናይ ኵሉ ተዋህሊሉ፡ ምስቲ ኣብ ውሽጢ ሃገር ዚካየድ ቃልሲ መላእ ህዝብና ተደሚሩ፡ ናብታ ኵላትና ሃረር እንብላ ደሞክራስያዊት ኤርትራ ከብጽሓና ይኽእል።

እቲ ስዒቡ ዚለዓል ሕቶ፡ ዕርቂ ብኸመይ ኣገባብ፡ በየናይ መንገዲ ዚብል ኢዩ።

2. ጻዕሪ መድረኽ ሃገራዊ ዘተ ንዕርቂ ኣብ አርትራዊ ዳያስፖራ

እቲ መድረኽ ሃገራዊ ዘተ ጀሚሩዎ ዘሎ መስርሕ ምህናጽ ጥርኑፍ ፖለቲካዊ ኣረኣእያ ፕሮ-ደሞክራስያዊ ሓይልታት፡ ኣብ ናይ ሓባር ራእይ ዚተመስረተ ናይ ሓባር ሸቶ ንምውቃዕ ተበጊስና፣ ብናይ ሓባር ዋንነትን ጻዕርን ተበጊስና እንተድኣ ሰሪሕና፡ ኣብ ዚሓጸረ እዋን ብዚሰለጠ መንገዲ፡ ዓወትና ከነረጋግጽ ዚከኣል እመስለኒ።

1. ዋዕላ ሃገራዊ ምምኽኻር ፖለቲካዊ ውድባት

ኣብዚ እዋን’ዚ፡ እታ ኣብቲ ኣብ ሕዳር 2015 ኣብ ናይሮቢ ዚተኻየደ ዋዕላ ሃገራዊ ምምኽኻር ዚቘመት Ad-Hoc Contact Group፡ ዅለን ፖለቲካዊ ውድባት፡ እንተላይ እተን ብዚተፈላለየ ምኽንያታት፡ ኣብቲ ዋዕላ ዘይተሳተፋ፡ ዚሓቍፍ፡ ዳግማይ ዋዕላ ሃገራዊ ምምኽኻር ንምስልሳል ምድላዋቱ ኣብ ምጽፋፍ ይርከብ። ኵሉ’ቲ ኣድላዪ ተክኒካዊ ምቅርራብ ምስ ተማልአ ድማ፡ ኣብ ዚሓጸረ እዋን ኪጋባእ ኢዩ። ስዒቡ፡ ንተመሳሳሊ ዕላማ ናይ ዕርቂ ምስፋንን፡ ብዚሓሸ ጥርናፈ፡ ዚተወሃሃደ ደሞክራስያዊ ቃልሲ ንምክያድን፡ ብተመሳሳሊ ኣገባብ፡-

2. ዓውደ-መጽናዕቲ በርጌሳዊ ማሕበራት፣

3. ዓውደ-መጽናዕቲ ተጣበቕቲ ሰብኣዊ መሰላት፣

4. ዓውደ-መጽናዕቲ ዜናዊ ማዕከናት፣

5. ሓባራዊ ዋዕላ ናይ ኵሉ ፕሮ-ደሞክራስያዊ ሓይልታት፣

በብምድቡ ኪከየድ መደባት ተታሒዙ ኣሎ። እዋኑ ምስ ኣኸለ ድማ፡ ኣብ ግዜኡ ኪሕበርን ኪሰላሰልን ኢዩ።

ጽን ኢልኩም ስለዝሰማዕኩምኒ አመስግን!

ዘልኣለማዊ ዝኽሪ ንሰማእታትና!

ኣብ ዋዕላ ምህናጽ ሓድሕዳዊ ምትእምማን ዝቐረበ መደረ

10-12 ነሓሰ 2016

ፍራንክፈርት፡ ጀርመን

ኣስገደት ምሕረትኣብ እበሃል። ኣብ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ካሊፎርኒያ ዝነብር ኣባል ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ እየ።

ክቡር ኣቦ-መንበር ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ መግስተኣብ ኣስመሮም

ክቡራት ኣባላት ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ

ክቡራት ወከልቲ ዕዱማት ውድባት

ክቡራት ኣቕረብቲ መጽናዕቲን ተሳተፍቲ ዋዕላ ብሓፈሻን

ኣቐዲመ፡ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ኣገዳስነት ሓባራዊ ዘተ ተረዲኡ ነዚ ኮንፈረስ‘ዚ ከዳሉ ምብቅዑ ከሞግሶ እደሊ። ቀጺለ ኣብ‘ዚ ኮንፈረንስ‘ዚ ተረኺበ ኣስተዋጽኦይ ከበርክት ዕድል ዝሃበኒ ብልቢ አመስግን። ዕዉት ዋዕላ ክኾነልና ድማ እምነ። ምልኪ ኣብ ሃገርና ኣብ ዝለዓለ ጥርዙ በጺሑ እንከሎ፣ ሓይሊ ተቓውሞ ተጠርኒፍና ፍትሓዊ ስርዓት ክንተክል ካብ ዘየኽእሉና ዘለዉ ቀንዲ ምኽንያታት ሓደ ኣብ መንጎና ምትእምማን ዘይምህላዉ እዩ። እሞ እዚ ዋዕላ‘ዚ „ዋዕላ ምህናጽ ሓድሕዳዊ ምትእምማን“ ብዝብል ኣርእስቲ ምክያዱ ለባም ውሳኔ እዩ።

ተዋሂቡኒ ዘሎ ኣርእስቲ „ኣብ ኤርትራ ስለምንታይ ናይ ዘይምትእምማን መንፈስ ሰፊኑ ይርከብ“ ዝብል እዩ።

ኩልና ከምእንፈልጦ እዚ ኣርእስቲ‘ዚ ኣዝዩ ዓቢ ከምምዃኑ መጠን፡ ብዙሕ ክዝረበሉ ይኽእል‘ዩ። ብዝተኻእለ መጠን ኣሕጽር ኣቢለ መበገሲ ምይይጥ ክኾነና ይኽእል ዝበልኩዎ ከቕርብ‘የ።

ብቐዳምነት ስለምንታይ ናይ ዘይምትእምማን መንፈስ ሰፊኑ ይርከብ ኣብ ዝብል ኣርእስቲ ክንዛረብ ምትእምማን እንታይ ማለት‘ዩ ክንብል የድልየና።

ሚርያም ወብስተር መዝገበ ቃላት ንእምነት

Trust is assured reliance on the character, ability, strength or truth of someone or something. ማለት ኣብ ጠባይ ክእለት ሓይሊ ወይ ሓቅነት ናይ ሓደ ሰብ ወይ ነገር ምሉእ እምነት ምንባር ክብል ይገልጾ።

ምትእማምን ክህሉ ይኹን ንኸይህሉ፡ ብናይ ደገን ውሽጥን ረቋሒታት ዝግዛእ‘ዩ። ኣብ ኩነታትና እንተተመልከትና‘ውን፡ ክልቲኡ ረቋሒታት ብብሩህ ንርእዮ።

ግዳማዊ ረቋሒ፡ በቲ ኣብ ሃገርና ዘሎ ምልካዊ ስርዓት ኣብ ልዕሊ ተቓውሞ ዝተኻየደ ጽዑቕ ናይ ጸለመ ወፈራ እዩ። እዚ ዘገርም ኣይኮነን። ኩሎም መለኽቲ ዝጥቀሙሉ ሜላ‘ዩ። ንዓመታት እዚኦም ኣይጠቕሙን‘ዮም፣ ከዳዓት‘ዮም ዝተበሃልናዮ፣ ህዝብና ኣብ ልዕሌና እምነት ከምዘጉድል ጌሩዎ‘ዩ።

ውሽጣዊ ረቋሒታት ብዙሕ ጨናፍራት ኣለዎ። ገለ ነጥብታት ክጠቅስ

1. ሓደ ካብቲ ዓበይቲ ሽግራትና፡ ነቲ ብጸላእትና ኣብ ልዕሌና ዝተኻየደ ጸለመ እንተ ብፍላጥ እንተ ብዘይፍላጥ ተቕቢልና ምቅልሑ እዩ። እቲ መላኺ ስርዓት ኣይጥቕሙን‘ዮም ይብለና፡ ንሕና ድማ ኣይንጠቅምን ኢና ክንብል ንውዕል። ኣብ ክንዲ ክንጥርነፍ ንኽእል ኢና ኢልና ንብገስ፡ ኣይንኽእልን ኢና ብምባል ንጅምር። እቲ ጸገም ንዓቒ ክንዕቕ ኣይኮነን። እቲ ጸገም እቲ ዝነዓቕ ክቕበሎ ከሎ እዩ። ኤለኖር ሮዘቨልት ዝበለቶ ውሩይ ጥቕሲ ኣሎ። „No one can make you feel inferrior without your consent“ ማለት ብዘይ ስምምዕካ ትሑት ዝገብረካ የሎን ትብል። ካልእ‘ውን፡ ኣቦና ኣቶ ወልደኣብ ወልደማርያም ኢሎሞ ዝበሃል ኣዘራርባ ኣሎ። ንሱ ድማ „ኤርትራውያን ከይንሰማማዕ ተሰማሚዕና ኢና“ ዝብል‘ዩ። ከም ዝዝንቶ፡ ኣብ ዋዕላ ቤትጊዮርጊስ ከምኡ ክብሉ ከለዉ፡ ጓሂኦም ክገልጹ ዝበሉዎ‘ምበር፤ ንሕና ኤርትራውያን፡ ንዘልኣለም ክንሰማማዕ ኣይንኽእልን ኢና ማለቶም ኣይነበረን። ምስ ግዜ ምንዋሕ ግን፡ እቲ ዘበገሶም ምኽንያት ተረሲዑ ኣሉታዊ ትርጉም ሒዙ ከይዱ። ኣብዚ እዋን እዚ፡ ሓይሊ ተቓውሞና ንምጥርናፍ ኣብ እንካይዶ ዘሎና ቓልሲ፡ እዚ ትርጉሙ ዝቐየረ ኣበሃህላ‘ዚ ኣዝዩ ጎዳኢ ይኸውን ኣሎ። እምበኣር ቅድሚ ኵሉ ኣተሓሳስባና ከነመዓራሪ ንኽእል ኢና ብምባል ክንብገስ የድልየና። ትሒቱ ወይ ባይታ ዘቢጡ ዘሎ ነብሰ ተኣማምነትና ክብ ክነብል ቅጽበታዊ ተደላይነት ኣለዎ። ክንጥርነፍ ዓቕሚ ከምዘሎና ምእማን የድሊ።

2. ኣብ ሕሉፍ ምንባር፡- ኣብ ፖለቲካዊ ቃልሲ ምስ ኩነታት መርገጻት ክቀያየር ንቡር‘ዩ። ኣብ ተመኩሮና ግን፡ ምስ ሓድሽ ኩነታት ንኽንጉዓዝ ኣረኣእያና ክንቅይር ንጽገም። ሓድሽ መድረኽ፡ ሓድሽ ዝምድናታት እዩ ዝፈጥር። ኣብ ሓደ መድረኽ ኣንጻር ዝነበረ ሓይልታት፡ ኣብቲ ዝስዕብ መድረኽ ክራኸብ ይኽእል። ብመጠኑ ሓይልታት ተቕዉሞና ሓድሽ ዝምድናታት ክፈጥሩ ፈቲኖም‘ዮም። ግን እቲ ኣተሓሳስባ ስለዘይቅየር እቲ ዝፍጠር ሓድሽ ዝምድናታት ነዊሕ ከይከደ ይፍንጣሕ። ፖለቲካን ቂምን መኻይዲ ኣይኮኑን። ኣባና ግን፡ ኣብ ሕሉፍ ስለእንነብር ቂምን ቅርሕንትን ሒዝና ኣብ ውዕላት ስለንኣቱ እዩ ዘይቕጽል። ኣይተበድልናን ማለት ኣይኮነን። ቂምን ቅርሕንትን ሒዝና ምንባር ግን ንቕድሚት ዘየሰጉም ናይ ሓንጎል መቑሕ ምኻኑ ተረዲእና ሓዳጋት ክንከውን ይግባእ። ሕድገት ነቲ ዝሕደገሉ ዘሎ ዘይኮነ፡ ነቲ ዝሓድግ ዘሎ እዩ፡ ካብ ናይ ሓንጎል መቑሕ ሓራ ዘውጽእ። እቲ ናይ ልሳን መቑሕ ዝሰበርናዮ ንመስል። ሎሚ ኩሉ‘ቲ ክንገብሮ ዘድልየና ንብሎ ኣሎና። ናብ ተግባር ክንሰጋገር ግን ካብ‘ቲ ናይ ሓንጎል መቑሕ ኮይኑ ኣሲሩና ዘሎ ግጉይ ኣተሓሳስባ ክንላቐቕ የድልየና።

3. ቅድመ ፍርዲ ምሃብ፡- እዚ‘ውን ሓደ ካብቲ ዓቢ ሽግራትና እዩ። ዉልቀ ሰብ ይኹን ውድብ ወይ ሰልፊ፡ ከይተዛረበ ኣቐዲምና ንፈርዶ። መብዛሕቲኡ ሰብ ኣብ ኣኼባታት ክኸይድ ከሎ፡ ክሰምዕ ዘይኮነ ክምክት ወይ ክጻረር እዩ ዝመጽእ። ንባዕሉ እቲ ቋንቋ እንጥቀመሉ‘ውን ዘለፋ ዝመልኦ ኮይኑ፡ ንዘተን ምቅርራብን ዝዕድም ኣይኮነን። ነዚ ዝገልጽ ካብ ተመኩሮና ክጠቅስ እደሊ። ድሕሪ‘ቲ ናይ 1981 ኲናት ሓድሕድ ኣብ ኮሮኮን ምስኣቶና፡ ዶር ሃብተ ኣኼባ ኣካይዱ ነይሩ። ኣነ‘ኳ ኣይተሳተፍኩዎን ግን፡ ኣብ‘ቲ ከባቢ ነይረ ከምዝሰማዕኩዎ፡ ዶር ሃብተ ኣኼባኡ ወዲኡ ኣብ ሕቶን መልስን ምስተኣትወ፡ ናህሪ ብዝነበሮ ብዙሓት ኣእዳዎም ሓፍ ኣቢሎም። ክልተ ብሓንሳብ ኮፍ ኢሎም ዝነበሩ ኣባላት ናይ ሓደ ቤት ጽሕፈት ኣብቲ ዝኸደ ምፍንጫል ነንበይኑ መርገጻት ዝወሰዱ፡ ኣእዳዎም ሓፍ ኣቢሎም። ዶር ሃብተ ነቲ ሓደ ንስኻ ኢሉ ክዛረብ ዕድል እንተሃቦ፡ ቅድም ንሱ ይዛረብ ኢሉ መሊሱሉ። እዚ ኣንታይ እዩ ዘርእየና፡ እቲ ብጻዩ ካብ ናቱ ዝተፈልየ መርገጽ ስለዝነበሮ፡ ከይተዛረበ እንከሎ ክቃወሞ ምውሳኑ እዩ። ከይሰምዖ እንከሎ ቅድመ ፍርዲ ብምሃብ ክቃወሞ ወሲኑ።

እቲ ናይ ሃዲእካ ምምይያጥን ሽግርካ ምፍታሕን ባህልና ናበይ ከይዱ? ወለድና ዋላ ነንበይኑ ርእይቶ እንተነበሮም „ጌጋ ይኽልኣለይ እምበር ትጋገዩ ኣለኹም“ ወይ „ለባም ከምዚ ከማኹም፡ ትሕሽዎ ደኣ“ እናበሉ ዶ ኣይኮኑን ዝካትዑ ዝነበሩ? ናበይ ከይዱ እዚ ባህሊ‘ዚ ኢለ ክሓስብ ከለኹ፡ ቀንዲ ካብ‘ቲ ምኽንያታት እቲ ኣብ ግዜ ብረታዊ ተጋድሎና ዘእተናዮ „ሰውራዊ ባህሊ“ ኮይኑ ይስመዓኒ። ሓደ ኣብነት ክጠቕሰልኩም። ብ1978 ዓ. ም. ፈ. ምስ ሓንቲ ብጸይተይ ናብ ፖለቲካዊ ቤት ጽሕፈት ንኣቱ ኔርና። ኣብኡ ትፈልጡዎም ትኾኑ ኣቦይ ኣብርሃ ዝበሃሉ ተቓላሳይ ኔሮም። ሓደ ማንጆስ ንብሎ ከኣ ወዲ 15 ዓመት ኣቢሉ ዝኸውን ኔሩ። ናብ‘ቲ መደበር እና ኣቶና „ኣብርሃ ተራኻ‘ዩ ማይ ውረድ ክብሎም ሰሚዕና“። ብጣዕሚ ሰንቢድና ከመይልካ ከምዚ ትብሎም? ኣቦኻ ጥራሕ ዘይኮኑ ኣብሓጎኻ ክኾኑ ይኽእሉንድዮም ንብሎሞ „ክሊ ግደፍና። ዴስነት እኳ‘ዩ። ኩልና ሓደ ኢና“ ክብል መሊሱልና። ብዙሕ ኣብነታት ክጠቅስ ምኸኣልኩ። ከይነውሓና ግን ክገድፎ‘የ። እቲ „ሰውራዊ ባህሊ“ ዝበሃል ነቲ ክቡር ባህልና ኣብ ምጥፋእ ዓቢ ግደ ነይሩዎ ዝብል እምነት ኣሎኒ።

4. ርእይቶ ናይ ምቕያር መሰል ዘይምሕላው፡- ምዕብልና ርእይቶ ብምቕያር‘ዩ ዝምዝገብ። ዓለምና ኣብዚ ዘላቶ ምዕብልና ዝበጽሐት፡ ሓድሽ ምህዞታትን ሓሳባትን እናተቐበለት‘ዩ። ደቂ-ሰባት ብባህርያትና ሓድሽ ሓስባት ናይ ዘይምቕባል ጸገም (Resistance to change) ኣሎና። እዚ ድማ እንፈልጦን ዝለመድናዮን ስለዝቐለልና‘ዩ። ዓለምና‘ውን ለውጢ ብቐሊሉ ናይ ዘይምቕባል ጸገም የብላን ማለት ኣይኮነን። ጋሊለዮ ዝተባህለ ፈላስፋ ሓደስቲ ሓሳባት ምስኣቕረበ፡ ኣብ 1633 ብሮማውያን ተኾኒኑ፡ መጻሕፍቱ ከይንበብ ተወጊዱ ክሳብ ግዜ ሞቱ ናይ ገዛ እሱር ኮይኑ‘ዩ ሓሊፉዎ። ድሕሪ ዓመታት ግን፡ ዓለም ናይ ጋሊለዮ ሓሳባት ተቐቢላ፡ ኣብ‘ዚ ዘላቶ ስልጣኔ ክትበጽሕ ክኢላ። 

5. ዋጋ ዕዳጋ ምግባር ከም ስንፍና ምርኣይ፡- ደቂ-ሰባት ዝተፋላለየ ርእይቶታት ክህልወና ባርያዊ እዩ። ኣብ ዕጹው መንገዲ ምስዝብጻሕ ግን ዋጋ ዕዳጋ ምግባር‘ዩ መንገዲ ዘቐጽል። ሓደ ኣብነት ካብ ታሪኽ ናይ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ክጠቅስ። ጊላነት ንምድምሳስ ኣብ ዝካየድ ዝነበረ ቓልሲ፡ እቶም ጸሊም ምሉእ ሰብ ኣይኮነን ዝብሉን ምሉእ ሰብ እዩ ዝብሉን ምስተፋጠጡ፡ ዋጋ ዕዳጋ ጌሮም። ጸሊም፡ 3/5 ማለት ሰለስተ ሕምሲት ኣይ ሰብን እዩ ኣብዝብል ተሰማሚዖም። ድሒሮም፡ ንጸሊም ከም ምሉእ ሰብ ዝቕበል ሕጊ ኣጽዲቖም። እቲ ዋጋ ዕዳጋ ዝገበርዎ መስጋገሪ ኮይኑ። ናይ እንግሊዝኛ ምስላ „ኣብ ፍርቂ መንገዲ ጽንሓኒ“ (Meet me half way) ዝብል ኣሎ። እዚ ንፍትሓዊ ቓልሲ ሕብረተሰባት ኣብ ዓወት ዘብጽሕ ዓቢ መሳርሒ እዩ። ኣብ ኩነታትና ግን፡ ንዋጋ ዕዳጋ ከም ተምበርካኽነት ንርእዮ። ውድባት ንዘተ ክእትዋ ከለዋ ሚእቲ ካብ ሚእቲ መደባተን ክዕውታ ይኸዳ። መብዛሕተአን ብኸምኡ ስለዝመጻ ኸኣ ንሓድነት ንገብሮ ፈተነታት ኣይዕወትን። ምእንቲ ህዝብና ክነድሕን፡ ቀዳምነታት ሰሪዐን ዋጋ ዕዳጋ ጌረን ንቕድሚት ከሰጉማና ህጹጽ ተደላይነት ኣለዎ። ዋጋ ዕዳጋ ናይ ምግባር ክእለት ሓይሊ‘ምበር ድኽመት ኣይኮነን። መንጸፍ ምዕብልናን ሰላምን‘ዩ። መንጸፍ ሰላም ከኣ ሕድገትን ዋጋ ዕዳጋን‘ዩ።

6. ምትእምማን ብሓባር ካብ ምስራሕ ከም ዝፍጠር ዘይምርዳእ፡- ምትእምማን፡ ብምፍላጥን ብሓባር ምስራሕን እዩ ዝምስረት። ቀዳምነታትና ብግቡእ ሰሪዕና በቲ ኣንሰማማዓሉ ሓሳባት መደባት ሓንጺጽና እንተሰሪሕና ክንተኣማመን ንኽእል። ኣብ‘ዚ መዳይ‘ዚ፡ ዘረጋገጽናዮ ዓወታት ኣሎ። ሰላማዊ ሰልፊ ናይ ጀነቫን ካልኦት ቦታታትን ጽቡቕ ኣብነት‘ዩ። እቲ ጸገምና ብማዕዶ ኣብ ዝንዛሕ ናይ ጸለመ ወረታት ተመርኲስና ስለ እንፈራረድ‘ዩ። ነዚ ንምስዓር ብሓንሳብ ምስራሕ የድሊ።

7. ናይ ምንባብ ባህሊ ዘይምህላው፡- ናይ ምንባብ ባህሊ ዘይምህላው ሓደ ካብቲ ዓቢ ጸገማትና ኮይኑ ይርኣየኒ። ኣብ ክንዲ ዕላዊ መግለጺታት ኣንቢቡ ሰብ ዝዛረብ፡ ኣንቢበ ብዝብል መን ምዃኑ ዘይፍለጥ ሰብ ዝተዘርገሐ፡ ንትርጉም ዝቕይር ወረታት ተመርኲሱ ይዛረብ። ጭቁን ህዝቢ ኩሉ ግዜ ኣብ መለኽቲ እምነት ስለዘይብሉ፡ ሓበሬታ ንምርካብ ኣብ ብታሕቲ ታሕቲ ዝዋፈር ወረታት እዩ ዝምርኰስ። ኣብ ዳያስፖራ አንነብር ግን፡ ብዛዕባ ኩነታት ተቓውሞና ንምፍላጥ ኣብ ወረ ክንምርኰስ ኣየድልየናን እዩ። ናይ ውድባትን ሰልፍታትን ዕላዊ መግለጺታት ክነንብብ፡ ኣብ ኣኼባታት ተሳቲፍና ክንሰምዕን ክንሓትትን ብኡ መሰረት ከኣ ሚዛን ክንወስድ ይግባእ። ብመሰረቱ ኸኣ ናይ ሃገርና ጥራሕ ዘይኮነ፡ ታሪኽ ዓለምን ሕጂ ዝኸይድ ዘሎን ብምንባብ ኢና ክንመሃሮ እንኽእል። ምንባብ ኣተሓሳስባና ከነስፍሕ ስለ ዘኽእለና።

8. ብምኽንያት ኣብ ላዕሊ ዝተጠቐሱ ጸገማት ንብሎን ንገብሮን ዘይምስናይ፡- ኩሎም እነልዕሎም ጭርሖታት ቅኑዓት‘ዮም። ብግብሪ ግን ኣይስነዩን። ገለ ኣብነታት ክጠቅስ፡

• ህዝባዊ መንግስቲ ይተኸል ንብል። እገሌን እገሌን ስልጣን ደልዮም ኢዮም ኔው በልዎም ከኣ ንብል። ስልጣን ዝህብ ህዝቢ እንተኾይኑ፡ መንግስቲ ክትመርጽ ኢኻ ንእገሌን እገሌን ግን ኣይትመርጸሙን ኢኻ'ዶ ኣይኮናን ንብል ዘሎና። ወዮ ህዝቢ እዩ ዝመርጽ ንብሎ ደኣ ኣበይ ከደ?

• ኣብዝሓ ሰልፍታት ዝፈቅድ ስርዓት ክንተክል ንብል። ኩለን ዉድባት ሓደ ይኹና ከኣ ንብል። ሓደ ውድብ ምልኪ እዩ ዘምጽእ። ኣብ ሃገርና ዘሎ ስርዓት ምልኪ ንብሎ ሰልፍታት ስለ ዘይፈቅድ እዩ። ሓደ ሰልፊ ምህላው ሓድነት ማለት ነይሩ እንተዝኸውን፡ ኣብ ሃገርና ሰላምን ቅሳነትን ምሃለወ ነይሩ።

• ብዘይ ተሳትፎ ደቂ-ኣንስትዮ ዝዕወት ሰውራ የሎን ንብል። ክሳተፋ ዝመጻ ደቂ-ኣንስትዮ ድማ ርእይቶአን እንተሃባ፡ ኣነዋሪ ጸርፍታት ተጸሪፋን ይባረራ።

• መንእሰያት መሪሕነት ውድባት ክርከብዎ ኣለዎም ይበሃል። ዝበዝሑ መንእሰያት ግን ምእንቲ ተመኩሮ ክቐስሙ ክዉደቡ ፍቓደኛታት ኣይኮኑን። ዘይምዉዳብ ከም ምዕብልና ይዉሰድ።

• ህዝቢ ተጠርኒፉ ኣንጻር ምልኪ ክለዓል ንጽውዕ። ነቲ ስርዓት ገዲፎም ዝመጹና ኸኣ ንነጽግ።

• ህዝቢ ክጥርነፍ ኣለዎ ንብል ውድባት ኔው በልወን ከኣ ንብል። ምጥርናፍ ማለት ምውዳብ ማለት እዩ። ዘይተወደበ ህዝባዊ ምልዕዓላት ምልኪ ክፍርስ ይኽእል‘ዩ። ቀላሲ ዘይብሉ እንተነይሩ ግን ፍትሓዊ ስርዓት ክተክል ኣይክእልን‘ዩ። ተወዲቡ ዝጸንሐ ሓይሊ‘ዩ ስልጣን ዝምንዝዕ። ብዙሕ ክንመሃረሉ እንኽእል ኣብነታት ኣሎ። ኢትዮጵያን ግብጽን ክንጠቅስ ንኽእል። ኣብ ኢትዮጵያ ህዝቢ ተላዒሉ ንንጉሳዊ ስርዓት ሃይለስላስየ ምስኣፍረሰ፡ መተካእታ ዝኸውን ውዱብ ሓይሊ ስለዘይነበረ መንግስቱ ሃይለማርያም‘ዩ ጨውዩዎ። ኣብ ግብጺ‘ውን ናይ ሙባረክ ስርዓት ድሕሪ ምፍራሱ፡ ህዝቢ ዝተመነዮ ስርዓት ኣይተተኽለን። ብመሰረቱ ድማ ዘይተወደበ ኣይዕወትን እዩ።

• ውድባት ኣይጠቕማን ይበሃል። እዘን ዉድባት ሓድነት ዘይገብራ ከኣ ይበሃል። ዝምራሕ ዘይብሉ መራሒ የሎን። ዉድባት ይበዝሓ እንተልየን ክፍንጨል ዝደለየ መራሒ ሰዓቢ ስለዝረክብ ዘሎ እዩ። ሓድነት ከኣ ብኣዋጅ ኣይኮነን ዝመጽእ። ሓድነት ህጹጽ ጠለብና እዩ። ከም ህዝቢ ብድፍረት ንዝተጋገየ ዓገብ ክንብልን ምስ ኣባላት ካልኦት ዉድባት ክንላለን ብንሰማማዓሉ መደባት ብሓንሳብ ክንሰርሕን ይግባእ። ህዝቢ እንተተቐራሪቡ ውድባት ናብ ዘብለኦ የብለንን።

• ኣብ መንጎ ዕርክነትን ንዓላማ ብሓንሳብ ምስራሕን ዘሎ ፍልልይ ዘይምርዳእ፡- ንፍትሒ ንቃለስ ዘሎና ኣዕሩኽ (Best friends) ክንከውን ናይ ግድን ኣይኮነን። ኣብ ውልቃዊ ሂወትና ሰሪሕና ኢና ንነብር። ምስ ኣካያዲ ስራሕና ግን ኣዕሩኽቲ ኣይኮናን። ዓርክና ክኸውን‘ውን ኣይንጽበዮን። እቲ ንስርሓሉ ትካል ክድንፍዕ ሰስራሕና ሰሪሕና ገዛና ንኸይድ። ስራሕና ብግቡእ እንተዘይሰሪሕና ንቕጻዕ ወይ ንባረር። ንፍትሓዊ ቃልስና ግን ከምቲ ናብራና እንመርሓሉ ትካል ኣይንርእዮን።

እዚ ኩሉ ኣብ ላዕሊ ዝዘርዘርኩዎ ዘይንጹር ኣረዳድኣታት ናብ ፋሕ ምባልን ምፍንጫላትን ይወስደና። ጉባኤታት ኣብ ክንዲ መናሃርያ ዝኸውን መፋናጨሊ ኮይኑ ንረኽቦ። ጉባኤ ተመኩሮና ንመዝነሉ፡ ሓድሽ መደባት ንሕንጽጸሉ፡ ብሓድሽ መንፈስ ቃልስና ነሕንነሉ ክኸውን ዝግበኦ ዝበዝሕ ግዜ ናብ ምፍንጫል ይወስደና። ኩሉ ምፍንጫላት ካብ ጉባኤታትና ዝምንጨወ‘ዩ። ግቡእ ኣረዳድኣ ናይ ስልጣን ስለዘይብልናን፡ ስልጣን ምድላይ ከም ስስዐን ክትጭቁን ምድላይን ጌርና ንርእዮ። ኣብ ክንዲ ብግልጺ ንዛረበሉ ኣብ ጉባኤታት መን ንምረጽ ዝብል ሕቶ ብምስጢር ወፈራ ይካየድ። መተግበሪ ፍትሓዊ መትከል ስልጣን‘ዩ። እተን ዝማዕበላ ሃገራት፡ ንፍትሒ ዝቃለሱ ሓይልታት ስልጣን ስለዝሓዙ እዩ። ዝኾነ ዜጋ ከኣ ስልጣን ክደሊ መሰሉ እዩ። እቲ ሕቶ ጉባኤኛታት ይመርጽዎ'ዶ ኣይመርጽዎን እዩ። እቲ ዝገርም ኣብ እንነብረሎም ሃገራት ዝካየድ ምርጫታት፡ ከይፈራሕና ንዛረብ ምዃና‘ዩ። ስለምንታይ ኣብ ጉዳይ ሃገርና ብግልጺ ምዝራብ ንፈርሕ?

ኣብ መደምደምታ፡ ሓይሊ ተቓዉሞና ክንጥርንፍን ኣብ እነፍቅራ ዉልዶ ሃገርና ፍትሒ ክነግስ ኣድማዒ ተራ ክንጻወትን ጽዕቕ ወፍራ ዘተን ምንቕቓሕን ክነካይድ የድልየና። ብርእይቶይ፡ እዚ ሕጂ እነካይዶ ዘሎና ኮንፈረንስ ሓደ ካብኡ እዩ። ቅድሚ ሕጂ ዝተኻየደ ከም‘ዚ ዝኣመሰለ ኣኼባታት ኣሎ። ዝያዳ ክተባባዕ እለዎ። ብምዝታይን ጽን ኢልካ ምስማዕን ጥራሕ ኢና ናብ ናይ ሓባር ኣረኣእያ ክንበጽሕ እንኽእል።

ጽን ኢልኩም ዝሰማዕኩምኒ የቐንየለይ።

ዝኽርን ክብርን ንስዉኣትና!

ውድቀት ንምልኪ!

ክንዕወት ኢና!

ኣስገደት ምሕረትኣብ

ኣብ ፈስቲቫል ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ብጸጋይ ነጋሽ ዝተዳለወ መደብ ዝቐረበ ጽሑፍ (ነሓሰ 9 2016)

ሓጺር ሌላ፡

ምስ መብዛሕትኹም፡ ሌላና ካብ ነዊሕ ክኸውን ይኽእል`ዩ። ቅድሚ ሕጂ ናይ ምልላይ ዕድል ዘየጋጠመና ብዙሓት ስለዘለኹም ግን ክላለየኩም ኣፍቁዱለይ።

ኣብ ሕቡራት ኣሜሪካ (ኮሎራዶ ስተይት) ይነብር። ኣብ ሕዳር 1974 ናብ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ተሰሊፈ። እንተኾነ፡ ካብ ከባቢ 1971 ጀሚረ ፡ ብፍላይ ድማ ኣብ 1973-1974 ፡ ኣብ EYS ዝተባህለ ናይ መንእሰያት ማሕበርን፡ ውሽጣዊ ስራሓት ገድሊን፡ ክነጥፍ ጸኒሐ`የ። ኣብ ዕጥቃዊ ቃልሲ፡ ወተሃደራውን ፖለቲካውን ስልጠና ድሕሪ ምውሳድ፡ ኣብ ሓይሊ 610 (ባርካ ላዕላይ) ተመዲበ ክሳብ ምውዳእ ካልኣይ ሃገራዊ ጉባኤ ናይ ተ.ሓ.ኤ. ጸኒሐ። ሓቂ ይሓይሽ ገድሊ ከም`ቲ ዝተጸበኹዎ ኮይኑ ኣይጸንሓንን። ኣብ`ቲ ኣገባብ ኣካያይዳ (ኣብ`ታ ሓይሊ) ዘይዕግበተይ፡ ኣብ ኣኼባ ይኹን ካልእ ኣጋጣሚታት- ስለምንታይ ከም`ዚ ወይ ከም`ቲ ዘይኮነ.. እናበልኩ ሕቶታት የበዝሕ ነይረ። ይዝክሮ ሳልሕ ኣቡበኩር (መራሕ ሓይሊ610)፣ ብታህዋኽ ቁልጡፍ ለውጢ ይደሊ ምንባረይ ተረዲእዎ፡ ሓደ ዕለት፡ ኣብ ዓድዘማት (ባርካ ላዕላይ) ዝተባህለ ዓዲ ነዊሕ ኣዕሊልና። ተመኩሩኡን፡ ሓፈሻዊ ጠባያት ገድሊን ገሊጹለይ። ሓቂ ይሓሽ፡ ሽዑ እቲ ዝብለኒ ዝነበረ ምኽኒያታት ኣይተዋሕጠለይን። ሳልሕ ኣቡበክር ኣብ ውግእ ድሉክ (ኣብ ጎድነይ ከሎ) ተወጊኡ ናብ ሕክማና ምስ ከደ ኣይተራኸብናን። ብህይወት ኣብ`ዛ ዓለም፡ እንተልዩ፡ ነቲ ኣብ መጀመርታ 1975 ዝመኸረኒ ምኽሪን፡ ነቲ ጸገማት ናይ ዘይምትእምማን፡ ዳግም ክንዝትየሉ ምበሃኩ፣ ጽቡቕ ክንራዳዳእ ምኽኣልና ኮይኑ እስማዓኒ።

ቅድሚ ናብ ገድሊ ምስላፈይ ጀሚሩ ናብ ስነ-ጽሑፍ ዝምባለ ነይሩኒ። ኣብ`ቲ ጊዜ`ቲ መጽሓፍ ክጽሕፍ`ውን ፈተነታት ገይረ። እንተኾነ፡ ከሕትመን ዕድል ኣይነበረን። ኣብ ሱዳን ምስ ኣተኹ ኣትሒዘ ክጽሕፋ ዝጀመርኩዋ መጽሓፍ ``ኪዳን ዝኣተወ`` ኣብ ኣሜሪካ ብ1988 ወዲአ ናብ ኣንበብቲ ኣቕሪበያ። ቀጺለ ኣብ 1999 `` ሓያት፡ ዛንታ ጽኑዕ ፍቕሪ`` ዝተባህለት ካልኣይቲ መጽሓፍ ደጊመ። ይተካእ ይለቀም ኣብ 1994 ንመጽሔት ``ነጸብራቕ ኤርትራ`` ከዳሉ ጀሚረ። ነጸብራቕ ኤርትራ ኣብ`ታ ናይ ፈለማ ናይ ርእሰ-ዓንቀጽ ሕታማ፡ ``ነጸብራቕ ኤርትራ ናይ ፍሉይ ፖለቲካዊ መስመር መነቓቒሒት ወይ ንጥፈታትን ጸብጻባትን ተቕርብ መጽሔት ዘይኮነትስ፡ ንኣብዝሓ ሓሳባትን ኣራኣእያታን ናብ ኣንበብቲ እንዳቕረበት፡ ንዓውደ ክትዕ ትኸፍት ክትከውን`ያ`` ትብል። ነጸብራቕ ኤርትራ ክሳብ 2006 ዓ.ም. ን44 ሕታማት ዝኣክል ኣሰናዲኣ።

ኣብ 2012 ኣብ ደንቨር ኮሎራዶ ዳግመ-ርኽክብ ገዳይም ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ዝብል መንቅስቓስ ኣበጊስና። ለብዘበን ዓመት፡ ኣብ ነሓሰ 19-21 2016 ኣብ ኣትላንታ ንመበል ራብዓይ ዓመት ክንራኸብ ኢና። እዚ ዳግመ-ርኽክብ`ዚ ንናይ ተ.ሓ.ኤ.ተመኩሮታትና - ብጽሑፍ፡ ብስእሊ፡ ብሙዚቃ፡ ብቪድዮ፡ ብቃል፡ ንምስናድ`ዩ። ኣብ`ዚተበግሶ`ዚ፡ ብዙሓት ኣብ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ዝተቓለሱ፡ ክሳተፍዎ እዮም ዝብል ሃረርታን ትጽቢትን ነይሩና። ክሳብ ሕጂ ግን ከም`ቲ ትጽቢትና ዛጊት ኣይተማለአን ኣሎ። ብዙሕ ምኽኒያታት ክህልዎ ይኽእል። እቲ ዝዓበየ ንዝሰፍሑ ገዳይም ተ.ሓ.ኤ. ሓበሬታ ኣይበጽሖምን ወይ እቲ ዝበጽሖም ሓበሬታ ዘይተማለአ ክኸውን ይኽእል እብል። ስለዚ፡ ኣብ`ዚ ናይ ሓበሬታ ዘመን፡ ብቑዕን ናብ ኩሉ ዝበጽሕን መራኸቢ ብዙሓን ዘይምህላው፡ ንባዕሉ ብዙሕ ሸነኻዊ ድኽመታት የኸትል። ስለዝኾነ፡ ናይ ምስናድ ተበግሶና መታን ዕዉት ክኸውን፡ ብኹሉ መራኸቢታት ብፍላይ፡ ፈይስ-ቡክን፡ ከምኡውን ናይ ገዛእ ርእስና ዌብ ሳይት ብምቛም ክንሰርሕ ጀሚርና ኣለና። ኣብ`ዚ ዕዮ`ዚ ይነጥፍ ስለዘለኹ፡ ናይ ገዛእ ርእስኻ መራኸቢ ብዙሓን ምህላው፡ ክሳብ ክንደይ ንኣሳልጦ ሓጋዚ ምዃኑ እርዳኣኒ። ብዙሕ`ውን ተማሂረሉ። መራኸቢ ብዙሓንን ስነ-ጽሑፍን፡ ብተመክሮን ብቐጥታ ብምስታፍን ዘዋህለልኩዎን ድኣ`ምበር ብትምህርቲ ዝቐሰምኩዎ ሞያ ኣይኮነን። እንተኾነ፡ BA in Sociology & Certificate in Conflict Resolution፡ ከምዘለኒ ግን ክሕብር እፈቱ።

* * *

ዝኸበርኩም ኣስናዳእቲን ተሳተፍትን ናይ`ዚ ሰሚናር

ውልቃዊ ስራሕና ገዲፍና፡ ካብ ርሑቕን ቀረባን ኣብ`ዚ ተረኺብና፡ ኣብ ህልዉን ዝጸንሐን ጉዳይ ኤርትራ፡ ዓቕምታትና ዘፍቅዶ እወንታ ከነበርክት ምርካብና፡ ሓበነይ ከይገለጽኩ ክሓልፍ ኣይደሊን። ብፍላይ ድማ፡ ነዚ ሰሚናር`ዚ ክዉን ንምግባር ንነዊሕ ጊዜ ክውድቡ፡ ከሳናድኡ ማእለያ ዘይብሉ ጻዕሪታት ንዝገበሩን ንዝደኸሙን ኣባላት ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ከመስግኖም እፈቱ።

እንዳባ! ጸገምና ሰፊሕ`ዩ። ብትኹልን ጋድምን ኣብ ኩሉ ማሕበራዊ፡ ባህላዊ፡ ቁጠባውን ሰነ-ኣእሙራውን ዝሰፍሐ ህዝብና ዘሊቑ ምህላዉ`ውን ንስሕቶ ኣይመስለንን። ነቲ ጸገም ምርድኡ ሓደ`ዩ። ጠንቂታቶም ንጹራት ኮይኖም ናይ ሓባር ተረድኦ ምህላውን፡ ኣብ ምፍተሖም ጥሙር ጻዕርታት ምትግባርን ከኣ ካልእ`ዩ። ጥሙር ጻዕሪታት እዩ ዝበኩር ዘሎ። ናይ ሓባር ውህሉል ስራሕ ከነፈጽም ከኣ፡ ምትእምማን ደኺሙ ኣሎ። ሓድ-ሓድ ምትእምማን ምስ ባህልን ልምድን ሓድ-ሕድ ምምልላእ፡ ምምርዃስ፡ ሓበሬታታ ምቅይያርን፡ ግድላት ሓቢርካ ምፍታሕን እዩ ዝረጋገጽ። ስለዝኾነ ድማ`ዩ፡ እምነት ምሕዳር፡ ሓደ ካብ`ቶም ኣብ ምፍታሕ ግርጭታት ዘዐውት ቀንዲ ረቛሒ ምዃኑ ዝእመነሉ (Trust and Trust Building By Roy J. Lewicki & Edward C. Tomlinson December 2003) ። ስለዚ ሓድ-ሕድ እምነት፡ ክረጋገጽ ዕድል ዝረክብ፡ ኣብ`ቲ ሓባራዊ ዕዮታት ብዝረጋገጹን ብዝዓኩን መንፈሳውን ስነ እእምሮውን ዕግበታት`ዩ። ኣብ`ዚ ሰሚናር`ዚ፡ ነቲ መንፈሳውን ስነ-ኣእምሮኣውን ዕግበታት ከመይ ይህነጽ ብዕምቆት ብዕዘት ምርኣዩ ኣገዳሲ እመስለኒ።

(1)``ሓድ-ሕድ``፡ (2) ``ምትእምማን``፡ (3) ``መራኸቢ ብዙሓን``፡ ስለስተ ኣምራት ክኾኑ ከለዉ ፡ ብዓይነት ይኹን ብትሕዝቶ በብመድረኹ ትርጉማቶም ይቀያየር`ዩ። ንኣብነት፡- ኣብ ጊዜ ሓርነታዊ ቃልሲ ``ሓድ-ሕድ`` ምስ ``ውግእ ሓድ-ሕድ`` ነተሓሕዞ ኔርና። ``ምትእምማን`` ከኣ ነቲ ኣብ`ቲ እዋን`ቲ ባዕዳዊ ጸላኢንምስጓግ ክህሉ ዝግበኦ ግንባር ንምጥቃስ፣ መራኸቢ ብዙሓን ድማ- ራድዮ፡ መጽሄት፡ ስልኪ-ኣልቦ መራኸቢ (ራድዮ-ሃለው)፡ ኳደረ ወዘተ ... ኢልና ክንጠቅስ ንኽእል። ሎሚ ``ሓድ-ሕድ ምትእምማን`` ነቲ ኣብ መንጎ ሓርበኛታት ሃገራውያን ክህሉ ዝግበኦ ናይ ሓባር ተረድኦን ናይ ሓበር ስራሕን ዝምልከት እዩ። ብሓጺሩ፡ ኣብ`ዚ ጽሑፍ`ዚ። መራኸቢ ብዙሓን ድማ ነቲ ናይ ቀደም ወሲኽካ ኣዝዩ ዝመዓበለን ዝቐልጠፈን ከም ኢንተርነት፡ ፈይስ-ቡክ፡ ፓል-ቶክ፡ ተለኮንፈረንስ ወዘተ ክንጽብጽብ ንኽእል።

``ካብ ጉይይ ምዓል ክሳድ ምሓዝ`` ከምዝባሃል፡``ሓድ-ሕድ ምትእምማን?`` ናይ መነ-መን ክንምልስ የድሊ።ዝተፈላለዩ ሰባት ካብ ፖለቲካዊ እምነታቶም ነቒሎም፡ ዝተፈላለየ መልሲ ይህልዎም። ኣብ`ዚ ጽሑፍ`ዚ ግን ሓድ-ሕድ ምትእምማን ናይ ኩሎም ኣብ ኤርትራ ዲሞክራሲያዊ ንለውጢ ናይ ዝቃለሱ ሓርበኛታት ኤርትራውያን ማለተይ`ዩ። ተራ ``መራኸቢ ብዙሓን`` ክብል ከለኹ ከኣ፡ (1) ኣብ ኤርትራ ክረጋገጽ ንዘለዎ ማሕበራዊ፡ ፖለቲካውን ቁጠባውን ለውጢ፡ ዘደንፍዕን እወንታዊ ኣስተዋጸኦ ዘበርክትን (2) ንጥሙር ጻዕርታት ናይ ንዲሞክራሲያዊ ለውጢ ዘቃልሕን ዘተባብዕን (4) ንሃገራዊ ክብሪታት ዝያዳ ዘዕዝዝን ንቕድሚት እወንታዊ ምዕባለ ዝደፍእን ማለት`ዩ። ተራ መራኸቢ ብዙሓን ንምህናጽ ሓድ-ሕድ ምትእምማን እምባኣርከስ-፡ ኣብ ኤርትራ ንዲሞክራሲያዊ ለውጢ ንምዕዋት ዝቃለሱ ኩሎም፡ ኣብ ክንዲ ናብ ናይ ሓድ-ሕዶም ፍልልያት ወይ ድኹም ጎድኒ፡ ወይ ሕማቕ ኣበር.. ዘተኩሩ፡ ኣብ`ቲ ሓያል ሓርበኛዊ ዓቕምታቶምን ጸጋታቶምን ከተሓባቡሩን ብጥሙር ናይ ሓባር ጻዕሪታት፡ ነቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ግዕዙይ ስርዓት ንምልጋስ ጥጡሕ ባይታ ንኽፍጠር ዝሕግዝ`ዩ።

ነዚ ኣርእስቲ`ዚ ብዝያዳ ንምዕማቑን፡ ክሕግዙ ይኽእሉ ዝበልኩዎም- ኣብ ኣርባዕተተ ነጥቢታት ከፊለ ኣቕሪበዮ።ዝያዳ ብቐጻሊ ዘተን መጽናዕትን፡ ናብ ሓደ ጭቡጥ ናይ ዓወት መንገዲ ክመርሓና ይኽእል`ዩ ኢለ ድማ ይኣምን።

I. ሃገራውያን ዲሞክራሲያውያን ናይ ለውጢ ሓይሊታት ኣብ ሓድ-ሕዱ ዝማራኾሰን ዝመላላእን መራኸቢ ብዙሓን ምህላው፣
II. ንዲክታቶርያዊ ስርዓት፡ ካብ ሱሩ ክብንቆስ ዝሕግዝን፡ ኪኖ`ዚ ዝጥምትን መራኸቢ ብዙሓን ምውናን፣
III. መራኸቢ ብዙሓን- ንምቅልጣፍን ስሙርን ሃገራዊ ጻዓሪታት ብሓድ-ሕድ ምትእምማንን፣
IV. መዋጸኦ፣

I. መራኸቢ ብዙሓን፡ ኣብ ደንበ ተቛውሞ፡ ንናይ ህግደፍ ስትራተጂ ኣብ ግንባሩ ዝጨድድ ኣይኮነን። ስለምንታይ ዓቕምታቱ ድኹም`ዩ። ዝተባታተነን፡ ኣብ ሓድ-ሕዱ ዝያዳ ዝናቖትን`ዩ። ዘይተወሃሃደን ኣብ ሓድሕዱ ዘይማልላእን መራኸቢ ብዙሓን፡ ቀጥታውን ዘይቀጥታውን ጠንቂታት ናይ ዘይምትእምማንን ክኾነሉ ዝኽእል መሳዅቲ ኣለዎ። ነቲ ነጻነት ናይ ምጽሓፍ፡ ናይ ምዝራብ፡ ሓሳብካ ምግላጽ.. .. መትከላት ከይጋሃሰ፡ ሓደ ዝተወሃሃደን ሓያልን ናይ ሓበሬታት ምንጪ ክህልወናን ብትብዓት ክዉን ክንገብሮን ወሳኒ`ዩ።

ኣብ ህልው ናይ ዲያስፖራ መራኸቢ ብዙሓን እዚ ዝስዕብ ጅምላዊ ምዛናት ከቐመጥ እደፍር፡- ((1) ነቲ ኣብ ሃገርና ዘጋጥም ዘሎ ሓደጋታት ኣብ ምድሓን ጸጋታቱ ድሩት ምዃኑ (2) እተን ዘለዋ መራኸቢ ብዙሓን፡ ብመንጽር እቲ ኣብ ሃገርና ንዝወርድ ዘሎ ሓሳረ-መከራ ብዝግባእ ዘይምክታ ምህላወን (3) ንሃገራዊ ናይ ሓባር መንነት ብዝለዓለ ትዅረት ብዕዘት ዘየላዓዕላን ዘየናቓቐሓን ምህላወን (4) በብእዋኑ መልሰ-ግብሪ (reactive) እምበር ኣቐዲመን (ንህግደፍ ቀዲመን) ሃገራዊ ኣጀንዳ ሰሪዐን ይምክታ ዘይምህላወን (pro-active) (5) ኣብ ሓድ-ሕደን ክጨላገማ ይሓግያን ይኸርማን ምህላወን (6) ካብ ውሽጢ ኤርትራ፡ ንናይ ህግደፍ ተግባራት በብዕለቱን ብቐጻሊን መሊኡ ዝኸሽሕን ዕለታዊ ጸብጻብ እናቕረበ ዝብድህን መራኽቢ ብዙሓን ዘይምህላዉ... ኣብ`ዚ ኣርእስቲ`ዚ ኢድካ ዊጥ እናበልኩ ክነቅፍን ጉድለታት ክዝርዝርን ቀሊል ምዃኑ እርዳኣኒ`ዩ። ኣብ ፋሕ-ፋሕ ዝበለ ዓቕምታትን ምድግጋፍ ዝበዀሮ ባይታን ብሓደ ሸነኹ፡ ሰጥ ኢሉ ሚዛናት ዝህብ ወይ ሓቂ ካብ ሓሶት ዝነፊ ትካል ኣብ ዘሃለወሉ ህሞትን፡ ኣሎ ዝብሃል ድኽመታት ክረአ ናይ ግድን`ዩ። እሞ`ኸ እንታይ ይገበር?

ውጽኢት ናይ እኩብ ድምር ድኽመታትና፡ ህዝብና ኣብ ድቕድቕ ጸላም ክነብር ገይሩዎ። መለሳ ናይ`ዚ ጸላም`ዚ ክረክብ ወግሐ ጸብሐ ጸሎት ይገብርን ይምህለልን ኣሎ። ቁሊሕ ኢሉ ተስፋ ከማዕድወሉ ዝኽእል መተካእታ ስኢኑ ይነብር። ህልም-ውልዕ ዝብል ተስፋ ዘይኮነስ ሓቀኛን እናሓደረ ዝደምቕ ተስፋ። ኣብ ከም`ዚ ዝበለ ሃዋሁው፡ ደንበ ተቛውሞ፡ ተስፋ ክኸውን እምበር፡ ብጥልመት ህግደፍ እናማረረ ከም መኸውሊ ክጥቀመሉን ኣብ መሰረታዊ ዘይኮነ ዛዕባታት ሸንኮለል እናበለ ምንባርን ዕንክሊል ክበትኮ ክኽእል ኣለዎ። ተባዕ ተበግሶ ይድለ ኣሎ። ካብኡ ሓሊፉ፡ ድኽመታቱ ተሓንጊጡ ክቕጽል ዘማሙቖ እንተኾይኑ፡ ኣብ ዕንወት ኤርትራ፡ ከም ህግደፍ ተሓታቲ ካብ ምዃን ዝተርፎ ኣይመስለንን።

II. ህግደፍ፡ ሰኣን ዓቕሙ ኣይኮነን፡ ጠንቂ ጥፍኣት ሃገር ኮይኑ ዘሎ። ንማሕበራዊ ምዕባሌ ዝሓልኽ፡ ንስኒትን ሰላምን ዝዘርግ፡ ኩሉ ምንጪታት ቁጠባ ተቖጻጺሩ፡ ምሉእ ህዝቢ፡ ኣብ ድኽነትን ጽግዕተኛነትን ንኽነብር ... ዝገብር ኣገባብ ኣሰራርሓ ተግባርን፡ ብመጽናዕትን ብመደብን ዘተግብሮ ዘሎ`ምበር ብሃውሪ ወይ`ውን ሰኣን ምፍላጥ`ዩ ዝብል እምነት የብለይን። ብቑሉዕን ብስውርን ዝንቀሳቐሱ ትካላዊ መሳርሒታቱ ውህደት ዘለዎ`ዩ። ኣብ ኩሉ ጽፍሒታት ናይ`ቲ ሕብረተ-ሰብ ኣብ ውሽጢ ይኹን ኣብ ዲያስፖራ ኤርትራ ምስ`ቲ ከባቢኡን ኩነታቱን ተመሳሲሎምን (ኮመፍላጅ) ተጸፍዮም ዝዋስኡ ዓሳክር ኣለዉዎ።

ሓደ ዓርከይ፡ ንትቪ ኤረ ``መደንቆር`` ኢሉ ይጽዋዓ። ናይ ህግደፍ መራኸቢ ብዙሓን፡ ቁጽረን ብዘየገድስ፡ ትሕዝተኦን ሓደ እዩ፣ መደንቆር! ። ፈጠራዊ ፕሮፖጋንዳ፡ መዳናገሪ ድራማን ቀንዲ ውራየን`ዩ። ኣብ ውሽጢ- ማሕበር፡ ውድብ፡ ምንቅስቓስ፡ ቤተ-ጸሎት፡ ዓዲ፡ ስድራ-ቤት... ይሰልኳ። ዘይምትእምማን! ንሃገራዊ ወኒን ሕልናን ብደቂቕ ዘዳኽም፡ ንዜጋታት ዝነጻጽል፡ ኣብ ጥርጠራ፡ ኣብ ፍርሕን ስግኣትን ንክነብር፣ ህዝቢመዓልታዊ ህወቱ - ምንቅስቓሱ፡ ኣብ ዝበልዖ ዝሰትዮ፡ ዝሓስቦ ከም ዝቑረን ዝገብራ ህርኩታት ወካይል እየን። ንለባማት፡ ወይ ብዙሕ ሓበሬታ ንዝፍልጡ ብቐጻሊ- ይቕንጽላ፡ ይጨውያ። እቲ ሕማቕ፡ ነዚታት ዝምክትን፡ ዘፍሽል፡ ዘጋልጽ፡ ኣእምራዊ ክእለት ወይ ሰለያ፡ ኣብ ደንበ ተቓውሞ ዘይምህላዉ`ዩ።

III. ግደ መራኸቢ ብዙሓን፡ ንምቅልጣፍን ንምዕዛዝን ስሙር ሃገራዊ ጻዕሪታት ዓቢ እዩ ኢልና ክንዝቲ ከለና- ቅድም፡ ኣብ ኤርትራ ንዘሎ ሕማቕ ኩነታትን ናይ ሓባር መረዳእታ ክህልዉና የድሊ። ብዛዕባ እቲ ስርዓት ሓበራዊ ኣረዳድኣን ሚዛናትን ክህልወና ይግባእ። ናይ ምርድዳእን ምውህሃድን ጥጡሕ ባይታ ክንፈጥር ናይ ነፍሲ-ወከፍና ጻዕሪ ምዃኑ ምርዳእ። ናብ`ቶም ክዕወቱ ኣለዎም ኢልና ዝበጻሕናዮም ናይ ሓባር ተረድኦታት፡ ምሉእ ዓቕምና ከነወፊ፣ ኣብ`ዚ መስርሕ`ዚ፡ በብጊዜኡ ናይ ዝተሳላሰሉ ስራሓት፡ ናይ ሓባር መዐቀኒ/መምዘኒ ክህልዉና ምስምምማዕ ብጥብቂ ንሕተት።
እቲ ክሳብ ሕጂ ክስራሓሉ ዝጸንሐ፡ መስርሕ-ሓድነት/ስምረት፡ ናይ ውድባት ጥራሕ`ዩ። እዚ ኣገባብ ኣካያይዳ`ዚ ካብ ከባቢ 1970 ጀሚሩ ተደጋጊሙ ተፈቲኑ ዘይሰርሐ ፈተነታት`ዩ። ስለምንታይ`ዩ ዘይሰርሐ? ውልቃዊ/ጉጅላዊ ህልኽ ልዕሉ ሃገራዊ ረብሓ ስለዝዓዝዝ? ካብ ፖለቲካዊ ስልጣን ምሽራኽን ወይ ዘይምሽራኽን ዝምንጩ? ወይስ ባህላዊ ፍልልይ ወትሩ ስለዘንጸላልዎ? ኩሉ ክኸውን ይኽእል። ንባህላዊ ሸነኹ ምናልባት ዘይነስተብህለሉ ከይንኸውን ግን- ባህሊ ሓደ ኣዝዩ ኣገዳሲ ኣካልን ተምሳልን ናይ ግርጭትን ፍታሕን እዩ። ``... Though cultures are powerful, they are often unconscious. Influencing conflict and attempts to resolve conflict in imperceptible (ብዝረቐቐ) ways``..Culture and conflict. By Michelle LeBaron, July 2003.

``ጎንጺ ወይ ፍልልያት-ዘይምርድዳእን ዘይምትእምማን፡ ከምኡ`ውን ናይ`ቶም ፍልልያት መሰረት/መንቀሊ ኣብ ባህላዊ ተረድኦታትን ግንዛቤታትን ተደብዮም ከይህልዉ ፈትሽካ ምርካብን ምልላይን ይሓትት። ብጥንቃቐ፡ ደረጃ ብደረጃ ምኻዶም/ምክትታሎም ዘኽእል ኣቐዲሙ ዝተጸንዐ ሓባሪ ስእሊ ምህላው ኣገዳሲ ይኸውን``( Zoughbi)።

ብመንጽር ባህላዊ ፍልልይ ዝፍጠር ግርጭት ዝበዝሕ ጊዜ ሕቡእ`ዩ። ብቐሊሉ ዝርከብን ዝጋሃድን ኣይኮነን። እቲ ኣብ ላዕሊ- ላዕሉ ንረኽቦን ንርእዮ፡ ንመዝኖ ወይ ፍርዲ ንህበሉ ነገራት- ጽንሕ ኢሉ፡ ንፋስ ብቐሊሉ ዝወስዶን ዝብትኖን ዶሮና ስለዝኾነ፡ ዝታሓዝን ዝጭበጥን ናይ ፍታሕ መበገሲ ክኸውን ኣይክእልን። ነዚ ዘቕርቦ ዘሎኹ ሓተታ ዝያዳ ዘብርህ ዛንታ ከካፍለኩም። ኣብ ቅርዓት ሕምብርቲ (ሎጎጭዋ) እዩ።ኣብ ወርሒ ሕዳር ታሕሳስ ክሳብ ጥሪ ዘሎ ጊዜ- ቁሪ ሓያል`ዩ። ኣብ`ዚ ጊዜ`ዚ፡ ሓንቲ ኣደ፡ ካብ በረኻ ዕንጨይቲ ጸይረን ናብ ዓዲ ክምለሳ ከለዋ፡ (ጸሓይ ኣብ ምዕራባ)፡ ሓደ ተጋዳላይ ወዲ መታሕት፡ ኣብ ሓደ እምኒ ተጸጊዑ ነታ ጸሓይ ``ሕድረኺ ኣይትዕረቢ`` ኢሉ ዝምሕጸና ዘሎ ይመስል ነበረ። ቆሪሩ። ቀጥቀጥ ይብል። እዘን ኣደ ``እዋይ ወደይ ኣዴኻ ትደፋእ!`` ይብላ ብድንጋጸ። ንሱ ድማ ነቲ ቋንቋ ትግርኛ እምበር፡ ነቲ ባህላዊ ቋንቋ ናይ ትግርኛ ብዘይምርዳእ ``ናዓኺ እባድኣ ድፍእ`` !! ኢሉ ይምልስ። ከምኡ`ውን፡ ካብ ዕለታት ሓደ መዓልቲ ኣብ ዓሌት፡ ነዛ ዛንታ ዝነገረኒ ሰብ`ኳ ኣብ`ዚ ኣሎ!!)፡ ሓንቲ ተጋዳሊት ውድቀ-ፈንጠርጠር ይሕዛ። ኣብ ከባቢኣ ዝነበሩ ተጋደልቲ፡ ንህይወታ ዘስግእ ነገር ከይትገብር ከቢቦም እናሓለዉዋ፡ ኢብራሂም ቶቲል መጺኡ ``እንታይ ኮይና?`` ይሓትት። እዚ ኣብ`ዚ ዘሎ ሰብ ከኣ ንኹሉ ከየስተባሃለ ``ሕማም ባርያ ሒዝዋ`` ይምልስ!! ኢብራሂም ቶቲል ``ስለምንታይ ሕማም ባርያ!`` ``ሕማም ገብረማርያም`` ንምንታይ ኣይትብልዎን?`` ይብል። ካብ`ዚ ንዳሓር ትርድእዎ ኢኹም። እቲ ባህላዊ ኣተራጓማ፡ ኣብ`ቲ ቋንቋን ባህላዊ ቋንቋን ዝፈጠሮ ናይ ኣረዳድኣ ፍልልይ።

ብተወሳኺ ናይ ወለዶታት ጋግ ዝፈጠሮ ጸገም`ውን ኣለና። ከም`ቲ ኣብ ከባቢ 1974-1975 ኣብ መንጎ ሓደሽትን ገዳይምን ተጋደልቲ ዘጋጥም ዝነበረ ፍልልያት፡ ሕጂ`ውን ኣብ መንጎ ወለዶታት ዘይምርድዳእ ኣሎ። 1974 ንዳሓር ዝተወልዱ ዜጋታት ኤርትራ፡ ኣብ ጊዜ ደርጊን ህግደፍን ዝዓበዩ እዮም።እዚ ወለዶ`ዚ ንዘመነ ደርግን ህግደፍን እዩ ዝፈልጥ። እዚ ማለት ከኣ ባህሊ- ቅትለት! ቅንጸላ! ንጹል ህላዌ! ወተሃደርነት! ሳዕሳዒት (ፓርቲ)፡ መስተ፡ ዝሙት! ... ማለት`ዩ። እዚ ባህሊታት`ዚ ከኣ ንካልኦት ብዙሓት ንኡሳን ባህሊታት ፈጢሩ ኣሎ። ስለዚ ኣብ ተረድኦታት፡ ኣገንዝቦታትን ኣተራጓጉማ ናይ ነገራትን፡ ብመንጹር መዕበያዊ ባህሊ ስለዝትርጎምን ዝንበብን፡ እዚ`ውን ካብ ሓደ ኣካል ናይ`ቲ ሓፈሻዊ ጸገማትና ክፍለጥን ፍታሕ ክናደየሉን ይግባእ።

ዝኸበርኩም ተሳተፍቲ ሰሚናር።

IV. እዚ ሰሚናር`ዚ፡ ጽሑፍ ኣቕሪብካ፡ ነቢብካ፡ ዝቐረበካ ሕቶታት መሊስካ፡ ክኸየድ የብሉን። ህዝብና ካብ`ዚ ሰሚናር`ዚ ብዙሕ ትጽቢቱ ኣለዎ። ተስፋ ይደሊ`ሎ። ነቲ ድቕድቕ ጸልማት ዝቐድድ ጎሕ ክርኢ ወግሐ-ጸብሐ ዓይኑ ንሰማይ ቋሕ! የብል ኣሎ። ዕላማና ንህዝብና፡ ካብ ባርነት! ካብ ክቱር ጸላም! ካብ ዘይፍታሕዊ ኣተሓሕዛን ጭቆናን ሓራ ምውጻእ`ዩ። ነቲ ናብ`ዚ ንብጻሕ ዝግበር ዘሎ ጻዕሪታት ከም ዘሎ እናኣመንኩ፡ ጊዜ ግን ወሳኒ ብርግጽ፡ ጸገምና ሰፊሕ`ዩ። እቲ ቅድሚ ገለ ዓመታት ጨቀወ ኩነታትና ሕጂ ናብ ዓዘቕትን ሰልምን`ዩ ተቐይሩ ዘሎ። ብዙሕ መጋማጠሊ ዝኸውን ጊዜ`ውን ኣሎን። ስለዚ፡ መራኸቢ ብዙሓን ኣብ ደንበ ተቛውሞ፡ ንናይ ህግደፍ ስትራተጂ ንክስዕሮ ዝተዋደደ ኣይኮነን ካብ በልና፣ብሰንኪ ኣብ ሓድ-ሕዱ ምንቛት ዓቕምታቱ ዝተባታተነ`ዩ ዝብል ገምጋም`ውን ካብ ሃለወ፣ ምብትታኑን ምድኻሙን ንስልኳታት ህግደፍ መሳኹቱ ሃህ ዝበለ`ዩ ኢልና ክንግምግም ዘጸግም ኣይኮነን። በዚ ገምጋም`ዚ፡ ህግደፍ ኣብ ሓደ ፍቕያ ወይ መማዕድዊ ቦታ ኮይኑ ክዕዘበና ጥራሕ ዘይኮነስ፡ ኣጀንዳታት ናይ ፋሕ-ፋሕ ሰሪዑ ኣብኡ ከዋሳኣናን ክዓንደናን ይኽእል የለን ዝብል እምንቶ የብለይን። እንተኾነ፡ ብሃውሪ ወይ ብይኸውን፡ ወይ ብግምታት ከይንኸይድ፣ ከይንነብር`ውን፡ ኣብ`ዚ ጉዳይ`ዚ ዘትከለ መጽናዕቲ ክግበር እላቦ። እቲ ቀንዲ መበግሲ ሓቦ፡ ውፍይነትን ቅኑዕ ውደባን`ዩ።

ንክልተ ወናማት ገዳይም ዜማውያን ኤርትራ ጠቒሰ፡ ካብ ዜማታቶም ክልቃሕ። እዞም ክልተ ዜማውያን ድሕሪ`ቲ ውግእ ሓድ-ሕድን ወራር ቀይሕ ኮኾብን ኩነታት ጸንኪርሉ ኣብ ዝነበረ ጊዜ ዝደረፍዎ`ዩ።

ነፍሲሔር የማነ ገብረሚካኤል-

ዓመታት ሓሊፉ ክትቃለስ ብትብዓት
ክትድርዕም ዓሳክር ናይ ገዛእቲ ስርዓት
ኣኽራናት፡ ጎቦታት፡ ሩባታት ስንጭሮ
ኣርኢኻዮ ቆራጽነት ጅግና ተመኩሮ
እነሆ ሕጂ ግን መልክዑ ቀይሩ
ንሓድ-ሕዱ ክናኸስ ብዙሕ`ዩ ከሲሩ።
እሞ`ኸ ሕጂ እንታይ ይገበር?
ብሓደ ንተኣከብ ንድሕነት ሃገር
ፍቕሪ፡ ስኒት፡ ሓቦ`ዩ መበገሲ
መጠርነፊ ባይታ መቃለሲ።

በረኸት መንግስትኣብ-

ባህሊ ሃገረይ መልክዕ መንነተይ
ካልእሲ ካልእ`ዩ ናተይ`ዩ ናተይ
ወናማት ድምጻውያን ኣቱም ተራኣይቲ
ምስቶም ዜማኛታት ሙዚቃ ቃነይቲ
ብፍሩያት ፊደላት ደረስቲ ሰኣልቲ
ኣበይ ድኣ ኣቢልኩም ኣብ`ዚ ጸልማት ለይቲ
ዘይተንጸባርቑ ኣቱም ከዋኽብቲ ...

ኣብ`ቲ ናይ 1982-1986 ኣዝዩ ዘሰክፍ መድረኽ ብነፍሴሔር የማነን በረኸትን ዝተጸወዐ ሃገራዊ ጸዋዒት ሕጂ`ውን መልክዑ ይቐየር እምበር ብትሕዝቶኡ ሓደ`ዩ። እዚ ጸዋዒት መጋማጠሊ ጊዜ ዘየብሉ ኣፈ-ኣርክቡ`ዩ።

እንታይ ይገበር?

ነፍሲሄር የማነ ባርያ ቅድሚ 31 ዓመት ጸዊዕዎ ``ብሓደ ንተኣከብ ንድሕነት ሃገር፣ ፍቕሪ፡ ስኒት፡ ሓቦ`ዩ መበገሲ - መጠርነፊ ባይታ መቃለሲ። ካብ`ዚ ንላዕሊ ከቕርቦ ኣይክእልን።

ካልኦት ኣዝዩም ኣገዳስቲ ዝብሎም ሰባት ከልዕል።

ባዓሉ ግርማ፡

ባዓሉ ግርማ ዝተባህለ ኢትዮጵያዊ ደረሳይ ኣብ`ታ ኣዝያ ህብብቲ መጽሓፉ ``ኦሮማይ`` ኣብ ዝተባህለ መጽሓፉ፡ ኣብ ናቕፋ ኣትዩ ንምሉእ ኢትዮጵያ ``ድል! ድል!`` ኢሉ ኣብ ራድዮን ጋዜጣን ከቃልሕ`ዩ ካብ ኣዲስ ኣበባ ኣትዩ። እቲ ኣብ ቅድሚኡን ኣብ ከባቢኦን ዝርእዮ ዝነበረ ሰራዊትን፡ ዘመናዊ ኣጽዋር ውግእን፡ ግደፍ ``ንወንበዲታት ሳሕል`` ክሳብ ማእከላይ ባሕሪ ብዘይ ብዙሕ ጸገም ጠሓሒሱ ክበጽሕ ዝኽእል`ዩ ዝብል ሓያል እምንቶ ነይሩዎ ክብሃል ይክኣል። ብኢትዮጵያውነቱ ዝኾርዕ ዜጋ ነይሩ። እንተኾነ፡ ኣብ ከባቢ መስሓሊት፡ ኣፍዓበትን ናቕፋን፡ እቲ ቁልጡፍ ዓወት ከመዝግብ`ዩ ኢሉ ዝተሃንጠየሉ ሰራዊት፡ ተገቲኡ ጠጠው ኢሉ። ናይ ድኽመትን ተስፈ ምቑራጽን ከርኢ ተዓዚቡ። ባዓሉ ግርማ፡ ብድፍረትን ትብዓትን ``ኦሮማይ`` ማለት ክንዕወት ኣይንኽእልን ኢና ካልእ መተካእታ ክረከብ ኣለዎ ኢሉ። ``የመረጃ ሥራ የመረጃ ስዎች ብቻ የሥራ ክልል ኣይደለም፡ ባህኑ ጊዜ ሕዝባዊ ባሕርይና መሠረት ሊነሮው ይገባል። ኡሉም ልኣብዮትና ላገሩ ኣንድነት ሰላይ መሆን ኣለበት። ኣብዮተኛ ነኝ ማለት ኣይበቃም ... ጓድ፡ መለኪያው ተግባር ነው``። ``ኦሮማይ``

ኔልሰን ማንዴላ፡ ``I have fought against white domination, and I have fought against black domination``. ናይ ኔልሰን ማንዴላ ጽንዓትን ትብዓትን ዝድነቕ `ዩ። ውድቀት ስርዓት ኣፓርታይድ ክሳዓር ዝኻኣለ፡ ውሽጣውን ዓለም-ለኻወን ኣስተዋጸኦ ኣለዎ። እንተኾነ፡ መሪሕነት ናይ ኔልሰን ማንዴላ ኣገዳሲ ተራ ኣለዎ። ብፍላይ እቲ ኣብ መወዳእታ ዝውሰዶ መርገጽ፡ ደቡብ ኣፍሪቃ ናይ ኩሎም ዜጋታታ ሃገር`ያ። ዕብለላ ፍትሓዊ ሰለዘይኮነ፡ ዓይነቱ ብዘየገድስ ንዕብለላ ምቅዋም ዝብል መርገጹ፡ ነቲ ናይ ጻዕዱ (ኣፐርታይድ) ስርዓት ከም ኣገባብን ትሕዝቶን ዝምክት፡ በቲ ካልእ ወገን ድማ፡ ንጻዓዱ ከም ጸላእቶም ንዝርእዩ ዝነበሩ ናይ ነዊሕ እዋን ብጾቱ`ውን ንኽቕበልዎ ቀሊል ኣይነበረን። ግን ሳላ ሓያል ተባዕ መሪሕነቱ፡ ንደቡብ ኣፍሪቃ ናይ ለውጢ መስርሕ በሪ ከፊቱላ።

ኣብ`ዚ ክዛረበሉ ደልየ ዘለኹ፡ ንቕንዕና ወይ ንሃገራዊ ጸገም፡ ዋላ ብናይ ቀረባ ብጾትና ወይ ውድብና፡ ወይ ዝኾነ ዝምድናታትን ምትእስሳር ንጊዜኡ ዘይድገፍ ይኹን፡ ተባዕ መረገጽ ወሲድካ ምትግባሩ ምእንትኡ ተሪርካ ምቅላስ ይሓተና ኣሎ። ትብዓት፡ ተሳጋጋራይን ጸላዋይን`ዩ። ትብዓት፡ ከም ዘርኢ ይፈሪ። ካብ ዝነኣሰ እናሰፍሐን እናደልደለን ከኣ ይኸይድ። ... Nor should we forget that courage is contagious, that it overcomes the silence and fear that estrange people from one another. Paul Rogat Loeb, ``The impossible will take a little while, page 15.

ለበዋ።

1. ሃገራዊ ሕቶ ማእከሉ ዝገበረ- ብቀጻሊ እናማዕባለ ዝስጉም- መሃሪ ሓባርን መዋጸኦ ናይ`ዚ ኣጋጢሙ ዘሎ ኩነታትን ብዝተፋለለየ መስኖታት መራኸቢ ብዙሓን ኣቢሉ ዘለዓዕል፣ ዝያዳ ኣትኩርኡ፡ ናብ ውሽጢ ኤርትራ ዝነብር ህዝብና ዝቐንዐ ኮይኑ፡ ብዝቐለለ ቋንቋን ኣብ`ቲ ዕለታዊ ህይወቱ ዘጋጥምዎ ዘለዉ ጸገማትን ጠንቅታቶምን እናሓበረ፡ ህዝቢ ክለዓዓል ዘተባብዕ፣ ክህሉ ዝኽእል ግርጭታት፡ ኣብ መንጎ ህዝቢታት ይኹን ውድባት፡ ብልዝብን ብኣላዝቦን ክፍትሑ፡ ንረብሓ ሰፊሕ ህዝብን ሃገርን ምዃኑ ዘዕዝዝ፣ ኣብ መንጎ ወለዶታት ተፈጢሩ ዘሎ ናይ ኣረዳድኣን ባህላዊ ግንዛቤታትን ዘጻብብን ዘለግብን፣ንህዝባዊ ምልዕዓል ንምሓያል ትምህርቲን ተመኩሮን ዘቕርብ። ህዝባዊ ትካል ቀንዲ መድሕን ዲሞክራሲያን፡ ግዝኣተ ሕግን ምዃኑ፡ ብሓሳብን ተግባርን ዘተባብዕ፡ ምእኩሉን ንኹሎም ሓርበኛታት ኤርትራ ዝጥርንፍ፡ መደበር ረድዮ ከም ዘድሊ ይራኣያኒ።

ገለ ጥቕሲታት፡

• ``ብሕልፊ`ኳ ደረስቲ፡ ``መንግስትና ከይነቐይሞ``፡ ወይ`ውን ``እዚ መንግስትና ኣይፈትዎን ይኸውን`ዩ፡ ወይ`ውን ``ከም`ዚ ኣንተጻሓፍኩስ ከም`ዚ ስለ ዝዀነ`ዩ ኪብሉኒ ኢዮም`` ናይ ዚብል ረማሲ ርእሰ-ሳንሱር (ሰልፍ ሰንሰርሽፕ) ግዙኣት ከይኰኑ ምጥንቃቕ ከድልዮም ኢዩ።`` ናይ ደረስቲ ናጽነት፡ ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣርእስቲ፡ ኣብ ስመራ ክበብ ሰራሕተኛታት መንግስቲ ብዕለት 27 11 1992 ዝተዋህበ መደረ ዶክ. ግርማይ ነጋሽ

ዝተወከስኩዎም ጽሑፋት ወይ መጽሓፍቲ፡
1. ቅድሓት ነጸብራቕ ኤርትራ። መጽሔት ካብ ሰነ 1994-2006።
2. ኦሮማይ፡ ብብዓሉ ግርማ
3. Trust and Trust Building By Roy J. Lewicki & Edward C. Tomlinson. December 2003. University of Colorado.
4. The Impossible Will Take A Little While, Book by Paul Rogat Loeb.
5. Understanding Conflict Resolution, War, Peace and the Global System.
6. Culture and Conflict, by Michelle LeBaron, July 2003. (Http://www.beyondintractability.org)

ጸጋይ ነጋሽ
ነሓሰ 2016

ብኣምባሳደር ኣድሓኖም ገብረማርያም

መእተዊ

ዝተፈላለዩ ናይ ሓበሬታ ምንጭታት ከምዘመልክትዎ አብ ትሕተ ሰሃራ ዝርከባ ሃገራት አፍሪቃ እቲ ዝበዘሕ ግጭታት ዝርአየለን ሃገራት ኢየን። አካል ናይቲ ዞባ ዝኾና ሃገራት ቀርኒ አፍሪቃ ድማ ብኣብ ነፍሲ ወከፍ እተን ሃገራት ዘሎ ውሽጣዊ ግጭትን (intra-state) ከምኡ ድማ እተን ሃገራት አብ ሓድሕደን ብዝገብርኦ ግርጭትን (inter-state) ዝተለለያ ‘የን።

እቲ አብ ውሽጢ ሓደ ሃገር ዝርአይ ግጭታት፤ ምስቲ እተን ሃገራት አብ ሓድሕደን ዝገብርኦ ግጭታት ስለ ዝጸላሎን ዝመላላእን፡ ሓደ ውሱን ግጭት አብ ሓደ ውሱን ግዜ ንምፍትሑ አዝዩ ከቢድ ይገብሮ። ናይ ኤርትራ አብ ጉዳይ ምብራቕ ሱዳን ምትእትታው ዓይነታዊ አብነት’ዩ። አብ ጉዳይ ሶማል ዘሎ ምትእትታው ነቲ ውሽጣዊ ግጭት ከምዝሓላልኾን ስቓይ ህዝቢ ሶማል ከም ዘነዋሕን ዘጠራጥር አይመስለንን።

ዋላ እኳ እቲ አብ ሃገርና ዘሎ ግጭታት ስፍሕ ብዝበለ መንገዲ ክረአን ክትንተንን ዝግባእ እንተኾነ፡ ሎሚ ዘቕርቦ ግን ሓጺርን ነቲ ሃገርና ናብ ብርሰትን ምብትታንን ዝመርሕ ዘሎ ግጭታት ንምፍታሕ ሓጋዚ ኢዩ ኢለ ዝአመንኩሉ ውልቃዊ ርእይቶይ ኢዩ። ብመሰረቱ እዞም አብዚ መድረኽ እዚ አብ ኤርትራ ዘሎዉ ግጭታት አብ ክልተ ከፊለ ኢየ ዝርእዮም።

• ቀዳማይ አብ መንጎ ህግደፍን ህዝቢ ኤርትራ ዘሎ ግጭት፤
• ካልአይ ድማ አብ መንጎ እቶም ንስርዓት ህግደፍ ንምቕያር ዝቃለሱ ዘሎዉ ሓይልታት ዘሎ ግጭት።

አብ መንጎ ህግደፍን ህዝቢ ኤርትራ ዘሎ ግጭት

ህግደፍ ከም ሓደ ቶታሊታርያን ወይ ቶታላዊ ስርዓት ንህዝቢ ኤርትራ ብራዕድን ሽበራን ይገዝኦ አሎ። ሰብአዊ፤ ፖለቲካዊ፤ ቁጠባዊ፤ ማሕበራዊ፤ ባህላውን ታሪኻውን ጸጋታት ኤርትራ አብ ትሕቲ ሙሉእ ምቁጽጻሩ ዝገዝእ ዘሎ ስርዓት’ዩ። ህዝቢ ኤሪትራ ብዓይኒ ህግደፍ ዝዛረብ መጽዓኛ’ዩ። ዝተአዘዞ ክፍጽም ዘሎዎ መሰል አልቦ ፍጡር’ዩ። ስለዚ አብ መንጎ ህግደፍን ህዝቢ ኤርትራን ዘሎ ግጭት ክፍታሕ እንተኾይኑ፤ ህዝቢ ኤርትራ ነቲ ተመንዚዕዎ ዘሎ መሰላት ክምልስ ክኽእል አሎዎ። እቲ ክንምልሶ ዘለና ሕቶ እምበአር ብከመይ እዞም ዝተመንዙዑ መሰላት ናብ ዋንኦም ዝኾነ ህዝቢ ክምለሱ ይኽእሉ ዝብል መሰረታዊ ሕቶ ኢዩ። ሕመረት ናይ ጽሑፈይ ድማ ነዚ ሕቶ’ዚ ንምምላስ ዝግበር ሃቐነ’ዩ። አብ ፖለቲካ ኤርትራ ነዚ ሕቶ እዚ ብኽልተ መንገዲ መልሲ ክወሃበሉ ምርአይ ልሙድ ኢዩ።

• ቀዳማይ ብብረታዊ ቃልሲ ክኸውን እንከሎ፤
• ካልአይ ድማ አብ ውሱን ዕላማታት ዘተኮረ ውሱን ጎነጻዊ ስርሓት ዘይዓጹ ብመሰረቱ ግን ሰላማዊ ብዝኾነ መንገዲ ፍታሕ ምምጻእ እዩ።

ብረታዊ ቃልሲ

አብዚ መድረኽ እዚ ህዝቢ ኤርትራ ሓደ ካብቶም ክረኽቦ ዝደሊን ዝትምነዮን መሰረታዊ መሰል ብሰላም ናይ ምንባር መሰል እዩ። እቲ ንዓሰርተታት ዓመታት ብዘይ ምቁራጽ ዚዛረዮ ደም ደቁ ሓንሳብን ንሓዋሩን ክውገደሉ ይደሊ። ውግእን ወረ ውግእን ክሰምዕ ይደሊ የሎን። ሰላም አብ ውሽጡ ሰላም ምስ ጎረባብቱ ረኺቡ ክነብር ብቐዳማይ ደረጃ ዝሰርዖ ጠለብ ኢዩ ኢልና እንድሕር አሚና፡ ምልጋስ ህግደፍ እውን ብሰላማዊ መንገዲ ክኾነሉ ህዝቢ ኤርትራ ይደልን ይጽልን። ምኽንያቱ፦

• ብረታዊ ቃልሲ አብ ሓድሕድ ውግእ ከእትወና ኢዩ፤
• ካብ ምቁጽጻር ወጺኡ ነታ ዓዲ ፍጹም ክበታትና ኢዩ፤
• ነዞም ካብ ሕቕፎና ተመንጢሎም አብ አገልግሎት ዝበልዩ ዘሎዉ ጫለዳ ብምጥፋእ ፍጹም ከጽንተና’ዩ፤
• መመኽነይታ ናይ ደገ ኢድ ምትእትታው ብፍላይ ድማ ናይ ኢትዮጲያ ብምዃን ነዚ ብክቡር መስዋእቲ ዝመጸ ልዑላውነትን ነጻነትን ሃገር አብ ሓደጋ ክሰጥሖ’ዩ፤ ወዘተ ዝብል ስግአት ስለ ዘሎዎ’ዩ።

ሰላማዊ መንገዲ

ከምቲ አብ ላዕሊ ተንኪፍናዮ ዘሎና ህዝብና ዘሎዎ ሽግር ብሰላም ክፍታሓሉ ድልየቱ እዩ። እዚ ፍታሕ’ዚ ምሉእን ነባርን ክኸውን እንተኾይኑ ድማ መሰረታዊ ክኸውን አሎዎ። ብህግደፍ ተበዲለን ተዋሲነን ውዘተ ዝብሉ አካላት ናይቲ ሕብረተሰብ ዝዓግበሉን ዝቐስነሉን ክኸውን ይግባእ።

ነዚ ጠለብ’ዚ ህግደፍ ክማልኦ ኢዩ ኢልካ ምሕሳብ ግን ሕልሚ እዩ። ምኽንያቱ ህግደፍ መሰረታዊ ለውጢ ክገብር ብባህሪኡ አየፍቅደሉን ኡዩ። ካብቲ ዝኸዶ ዘሎ አካይዳ ዝኾነ ዓይነት ለውጢ- ዋላ ጽገናዊ ኪገብር እንተኾይኑ ክጽቀጥን አብ ወጥሪ ክአቱ አለዎ። አብ ትሕቲ ብርቱዕን ዝተወሃሃደን ጸቕጢ ጽገናዊ ለውጢ ክቕበል ክግደድ ኢዩ ኢልና ግን ክንግምት ንኽእል ኢና። እዚ ዓይነት ለውጢ ‘መኾርመዪ ረኺብካ መሳፍሒ’ ንምርካብ’ዩ። ብሓጺሩ መሰረታዊ ለውጢ ንምርግጋጽ ክውሰድ ዝከአል ስልታዊ አገባብ ኢዩ።

ህግደፍ ንሃገራት ምዕራብ ንምትላል ካብ ወጥሪ ንምውጻእን ድሮ ጽገናዊ ለውጢ እገብር አሎኹ ዝብል ሓሶት ከቃልሕ ጀሚሩ አሎ። አብ አህጉራዊ መጋብአያ ገበን ከይክሰስ ዝፈጠሮ ዘሎ ስልቲ’ዩ። ኤርትራዊ ደምበ ተቛውሞ ሓያል ጸቕጢ እንተ ገይሩን ህግደፍ ድማ ጠፋእኩ ዝብለሉ ደረጃ እንተ በጺሑን ገለ ጽገናታት ክገብር ክግደድ ይኽእል’ዩ። ሓደ ካብ’ቲ ክግበር ዘለዎ ናይ ጸቕጢ አገባብ ድማ አብ’ቲ ንሂሉ ዘሎ ቑጠባዊ ሰረቱን ተሸምሪሩን ዘሎ ፖለቲካዊ ሰረቱን ንጹርን ውሱኑን ጎነጻዊ ስርሓት ዘይዓግት ክኾውን ይግብኦ። ከምዚ ዝአመሰለ ጎነጻዊ ስጉምቲ ክውሰድ ዝግባእ ህግደፍ ስነ መጎት ሓይሊ ጥራይ ስለ ዝርዳእ’ዩ። እቲ ጽገናዊ ለውጢ ክትግበርን ተቐባልነት ክህልዎን ዝኽእል ግን ህግደፍ ምስ ተቛወምቲ ሓይልታት ብምስምማዕ መሰጋገሪ መንግስቲ ክምስርት ምስ ዝቕበል ጥራሕ ኢዩ።

ቅድመ ኩነት ንናይ ሓባር መሰጋገሪ መንግስቲ

ክብ ኢሉ ከምዝተገለጸ ናይ ሓባር መሰጋገሪ መንግስቲ ክምስረት ዝከአል መሰረታዊ ዝኾኑ ነገራት ምስ ዝማልኡ ኢዩ፦

• መጀመርታ እቶም ህግደፍ ዘቖሞምን ዝግልገለሎም ዘሎን ናይ ዓፈናን ሽበራን መሓውራት ክድምሰሱ አለዎም።
• ኩሎም ናይ ፖለቲካን ሕልናን እሱራት ክፍትሑ አለዎም።
• አድለይቲ ናይ መንግስቲ ትካላት፤ ንአብነት ፖሊስን ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራን ወዘተ ካብ ፖለቲካ ሻርነት ነጻ ይኾኑ። ነዚ ንምግባር ድማ ብናይ ግዜ መቓን ዝተቐየደ ትምህርትን ምሕዳስን ተገይርሎም ዝቅጽሉሉ መንገዲ ክፍጠር ይከአል።

እዚ አተሓሳስባ ናብ ህዝቢ ከነስርጾ እንተኺኢልና፡ ካብዚ ዝዓቢ መተዓረቒ ነጥቢ ክርከብ እውን ስለዘይከአል ህግደፍ ድማ እንተነጺጉዎ ህዝቢ አብ ልዕሊ ህግደፍ ጸቕጢ ዝፈጥረሉን ህዝባዊ ናዕቢ ናብ ዝድርኽ ደረጃ ዝዓርገሉ ኩነታት ክፍጠር ይከአል ኢዩ። ብዝተዋሃሃደ መገዲ ክንሕዞን ህዝብና ከነእምንን ይግባእ። ወናኒ ናይ’ቲ ለውጢ ህዝቢ’ዩ። ህዝቢ ዘይተሳተፎ ቃልሲ አብ ወጻኢ ኮይና ዝበልና እንተ’ልና ንቕይሮ ነገር የሎን።

ደምበ ተቛውሞ

ብሓፈሻ አዘራርባ ደምበ ተቛውሞ ኤርትራ አብ ክልተ ከፊልካ ክረአይ ይከአል፦

• ፖለቲካዊ ውድባት
• ሲቪካዊ ማሕበራት

ብአጠቓላሊ ፖለቲካዊ ውድባት አብ ሰለስተ ዝተፈላለያ ደምበታት ዝተመቓቐሉ ኢዮም። ንሳቶም ድማ፦

• ሃገራውያን ዲሞክራስያውያን ውድባት፦ እቶም አብዚ ምድብ’ዚ ዝስርዑ ቡዙሓት’ዮም። አብ ሓድሕዶም ከምቲ ዝግብኦ ምቅብባል አሎዎም ክበሃል አይከአልን። አብ አገደስቲ ሃገራውያን ጉዳያት ንጹርነት ይጎድሎም። ንምሳሌ ኩሎም ድሕሪ ህግደፍ አብ ሃገርና ዘይምእኩል ምምሕዳር ክህሉ ከምዘለዎ ይጭርሑ’ዮም። እንታይ ዝዓይነቱ ዘይምእኩል ምምሕዳር ክኸውን ከምዘለዎ ብንጹር ዘቐመጠን ዘእመነን ግን ክሳብ ሕጂ አየጋጠመንን። እቲ ዝበዘሐ ዕግርግርን ምሕራም ምጽውዋርን አብ’ዚ ምድብ’ዚ ኢዩ ዝረእ።
• ብሄራዊ ውድባት፦ አብ ኢትኒካዊ አቃውማ ዝተሞርከሰ ፈደራላዊ ስርዓት አብ ኤርትራ ክትከል ዚደልዩ ኮይኖም፡ ብኹሉ እንተንኡ ቅዳሕ ናይቲ አብ ኢትዩጲያ ዘሎ ስርዓት ኢዮም ከም አብነት ዝጠቕሱ። አብ ኩሉ መግልጺታቶም ድማ ንጠለባቶም ዝምልሽ ስርዓት እንተ ተመስሪቱ አካልን አምሳልን ናይ ውህድቲን ልዑላዊትን ኤርትራ ኮይኖም ክነብሩ ከም ዝደልዩ የነጽሩ።
• እስላማዊ ውድባት፦ እዞም ውድባት እዚኦም ሃይማኖትን መንግስትን ኪነጻጸሉ የብሎምን ዝብል ርእይቶ ሒዞም ዝተበገሱ ኢዮም። ሕጂ ተዳኺሞም አሎዉ’በር ምስ ህዝባዊ ግንባር ድሒሩ ድማ ምስ መንግስቲ ኤርትራ አብ ደማዊን አዕናዊን ውግእ ሓድሕድ አትዮም ዝነበሩ’ዮም። አብዚ እዋን’ዚ አቀራርብኦም ልዙብ ኮይኑ ብንጹር ሃይማኖታዊ እምነቶምን ክብርታቱን ዘኽብር ስርዓት እንተ ተተኺሉ፡ ምፍልላይ ሃይማኖት ካብ መንግስቲ ንምቕባል ጸገም ዘለዎም አይመስለንን።

እዞም አብ ላዕሊ ዝሰመናዮም ሰለስተ ዝተፈላለዩ አቃውማን አረአእያን ዘሎዎም ተቓወምቲ ስርዓት አስመራ፡ ብዝተሓተ ፕሮግራም ተሰማሚዖም ካብ 1999 አትሒዞም ብደገፍ ናይ ኢትዮጲያን ሱዳንን ሓደ ጽላል ክቑሙ ኪኢሎም ኢዮም።

ብተመሳሳሊ ብ2005 ነቲ አቐዲሙ ቆይሙ ዝነበረ ጽላል ካልኦት ተቛወምቲ ተወሲኾሞ ተመሳሳሊ ጽላል አቑሞም ክሳብ ሕጂ ድማ ይቕጽል አሎ። ግና አየድመዕን።

እዚ ብዝተሓተ ፕሮግራም ተራኺብካ ብሓባር ምቅላስ ዝብል ስትራተጂ ሓደ አወንታዊ አበርክትኡ ነተን አብ ተታብአን ዓሪደን ዝነበራ ውድባት አብ ትሕቲ ሓደ ናሕሲ ከምዝመጻን ከምዝፋለጣን ምግባሩን ነቲ ዘለወን ፍልልያት ንከይባላሕን ብመጠኑ ንከማሓድረኦን ዘኽእል አፍደገ ምኽፋቱ ኢዩ።

ብዘይካ እዚ ክብ ኢሉ ዝተገልጸ አወንታዊ ጎድኑ፡ ብዝተሓተ ፕሮግራም ተጠርኒፍካ ምቅላስን ህግደፍ ካብ ስልጣን ምውጋድን ዝብል ስትራተጂ ክሳብ ሕጂ ብግብሪ አይሰረሓን። ክሳብ ሕጂ ህግደፍ ካብ ስልጣን ክአሊ ዝኽእል ብቕዓት አየጥረየን። ብሕጂ ክሰርሕ’ዩ ኢልካ ምሕሳብ’ውን ዝከአል አይመስለንን። ግን ድማ ከም’ቲ አብ ላዕሊ ዝተገልጸ ነተን ዝተፈላለያ ስነሓሳብ (አይዲኦሎጂ) ዝኽተላ ውድባት አቀራሪቡወን አፋሊጡወንን አመሓዝዩወን’ዩ። እዚ ኩነት አብ ምጉልባት ኤርትራዊ ሃገርነት ዓቢ አስተዋጽኦ ስለዘለዎ ክቕጽል ይግባእ።

እዚ ክብ ኢሉ ዝተገልጸ ምትእኽኻባት ሲቪላውያን ማሕበራት ወሲኹ ሃገራዊ ባይቶ አብ መወዳእታ 2011 አቑሙ ኔሩ’ዩ። እዚ’ውን ብዝተፈላለየ ምኽንያታት አይሰረሐን። ቅድሚኡ ዘይነበሩ ምቅሕሓራት ግን ሕጂ ሳዕሪሮም አሎዉ። አብዚ ናይ ኮለል መስርሕ ድማ ቡዙሕ ግዜን ጽዓትን ባኺኑ፡ ከቢድ ሃገራዊ ዕማም ድማ ተሰናኺሉ። ስለዚ ብርእይቶይ እዚ ብዝተሓተ ፕሮግራም ተአኻኪብካ ምስራሕ ዝብል ስትራተጂ ንህግደፍ ንምቕያር ኮነ ነቲ ዝድለ ለውጢ ንምምጻእ ዘኽእል ቅኑዕ መሳርሒ ኢዩ ዝብል እምነት የብለይን።

ናይ ሓሳብን ግብርን ለውጢ (Paradigm Shift)

እዚ ብዝተሓተ ፕሮግራም ተራኺብካ ናይ ምቅላስ አገባብ ከምቲ ዝአመናዮ ስለ ዘይሰረሐ፡ ሃገር ካብ ምብትታን ንምድሓን ኣብ ንቕሓትን ድሌትን ህዝብና ተሞርኪስና ፍታሕ ክንደሊ ታሪኽ ይሓትት አሎ። አብዞም ዝስዕቡ ነጥብታት ምትኳር አዝዩ አገዳሲ ኢዩ ኢለ ይአምን።

• እቲ ሃገራዊ ዲሞክራሲያዊ ኢየ ዝብል ሓይሊ ወይ ሓይልታት ነዚ ዘለናዮ መድረኽ ዝበቅዕ ንጹርን፤ ሃገር ከድሕን ዝኽእልን መበቆላዊን ፕሮግራም ነዲፉ ከድምዕ ዝኽእል ውድብ ክፈጥር ክኽእል አለዎ።
• እተን ፖለቲካውያን ሓይልታት አብ ሓደ ቁራዕ ተጠጢቐን ነቲ ደስኪሉ ዘሎ ኩነታት ንቅድሚት ወጢጠን ድሕነት ሃገር ከረጋግጻ አለወን። ብተወሳኺ መስርሕ አብ ሓደ ቁራዕ ምጥጣቕ እምነኩርናዕ ናይቲ ዝድለ መስርሕ ምህናጽ ሃገርን ሃገርነትን ምዃኑ ከስምረሉ እደሊ።
• ካብ ሓያሎ ዓመታት ጀሚሩ፡ ዓንዲ ማእከል ሃገርነትናን መንነትናን ዝኾነ ታሪኽ ብረታዊ ቃልስና ኩናት ተአዊጂዎ አሎ። ቅድሚ ገለ ዓመታት እቲ “ካልእ ኩናት” ክብል ስምየዮ ነይረ አንጻር ህግደፍ ዝካየድ ፍትሓዊን ዲሞክራሲያዊን ቃልሲ በቲ ሓደ መዳይ፡ አንጻር መንነትናን እንታይነትናን ዝካየድ ኩናት በትኢ ካልእ መዳይ፡ በዘን ህግደፍ ረሲዔን አብ ሓድሕደን ዝቋመታ ናይ አረአእያ ምፍልላይ ምብልላዕ ኮይኑ ዝረአየን ገዳይም ውድባትን በዘን አብ ፈቐድኡ ዝምስረታ ዘለዋ ናይ መንእሰያት ውድባት ዝበሃላን ዝዕመም ታሪኻዊ ሓላፍነት አይኮነን። ስለ’ዚ ንምፍጣሩ መስዋእቲ ከፊልና መስዋእቲ ዝኸፍልን ራህዋ ዘረጋግጽ ውድብ የድሊ አሎ።
• ቅድሚ ሕጂ ዝግበር ዝነበረ ናይ ለውጢ ቃልሲ ካብ-ናብ ብዝብል ናይ ግዜ መቓን ተቐይዱ ዝሰርሕ አይነበረን። እዚ አብ ሓደ ቁራዕ ተጠጢቑ ለውጢ ከምጽእ ትጽቢት ዝግበረሉ ሓይሊ ግን ናይ ግዜ መቓን ሓንጺጹ አብ ኤርትራ ለውጢ ከረጋግጽ ኢየ ኢሉ ክብገስ አለዎ። እዚ አተሓሳስባን አንፈትን እንተ ዘይተኸቲልና እቲ ካልእ መገዲ አብ ህግደፍ ዘየሰንብር ቃልሲ ተጸሚድና ጸሓይ ክሳብ ዝዓርብ አለኹ ምባል’ዩ። እዚ ድማ ሞት”ዩ።
• ቅድሚ ሕጂ ኩሉ ሰብ አንጻር ህግደፍ ጸጸጸሩ ይደርቢ ንብል ኔርና ኢና። ሕጂ ንብሎ ዘለና ድማ ኩሉ ዝድርበ ጸጸር ተአኻኺቡ ናብ ደንጎላ ተቐይሩ ናብ ሓደ መአዝንን ብሓደ ሓይልን ተደርቢዩ፡ ርእሲ ህግደፍ ወቒሩ ክሰብር ወይ ድማ ሂወቱ ዘሕጽር ክኾውን ይግባእ ኢና ንብል ዘሎና።
• እዚ ክብ ኢሉ ዝተጠቐሰ ግብራዊ ሓሳብ ክትግበር ዝከአል ግን እተን ሃገራውያን ሓይልታት (እንኮላይ ሲቪላዊ ማሕበራት) ሃገር መታን ከድሕና አብ ሓደ ውድብ ምስ ዝመጻን ብሓባር ሃገር ዘድሕን ፕሮግራም ነዲፈን አብ ሓደ ቁራዕ ተጠጢቐን ውህደት ፈጺመን ምስ ዝሰርሓ’ዩ።
• እቲ አብ ሓደ ቁራዕ ዝተጠጠቐ ሓይሊ ፍጹም ናይ ግብርን ናይ አተሓሳስባን ለውጢ ጌሩ አብ ሓድሕዱ ዝግበር ምምንጫት ወጊዱ ካብ ባዶ ክጅምር ይግባእ። ብሓጺሩ ከምቲ ብቛንቛ እንግሊዘኛ ዝበሃል Paradigm Shift ክገብር አሎዎ። እዚ ማለት ድማ ነቲ ዘይሰርሐ ከም ተመኩሮ ተማሂርናሉ ብሓዲሽ ንጀምር’ዩ።

ጽን ኢልኩም ዝሰማዕኩምኒ አዝየ የመስግን።

ዘልአለማዊ ዝኽርን ክብርን ንሰማእታት!

ዓወት ወይ ሞት!