ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶር ኣብይ ኣሕመድ፡ ምስቲ መንግስቶም “ሸኔ” ዝብሎ፡ ንሱግና “መጸውዕየይ ሸኔ ዘይኮነ፡ ሰራዊ ሓርነት ኦሮሞ እዩ” ዝብል፡ ውድብ ክዛተዩ ምዃኖም ብ23 ማዝያ 2023 ኣብ መስርሕ ሰላም ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ኣስተዋጸኦ ንዘበርከቱ ኣካላት ኣፍልጦ ንምሃብ ዝተዳለወ ስነ ስርዓት ኣፍሊጦም።
ናይ ሰራዊት ሓርነት ኦሮሞ ኣዛዚ ኦዳ ተርቢ ብወገኑ እቲ ዘተ ሳልሳይ ኣካል ኣብ ዘለዎ ኣብ ሃገር ታንዛንያ ብ25 ማዝያ 2023 ከም ዝካየድ ብምጥቃስ፡ ነቲ ናይ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ መግለጺ ኣረጋጊጽዎ። ካብዚ ሓሊፎም ክልቲኦም ወገናት ዘተ ዝካየደሉ ቦታ ታንዛንያ ምዃኑ እምበር፡ እቲ ኣዛታዪ ሳልሳይ ኣካል መን ምዃኑ ብዝምልከት ዝሃብዎ ሓበሬታ የለን። እንተኾነ መንነቶም ክጥቀስ ዘይደለዩ ምንጭታት፡ ኣብቲ ዘተ ተወከልቲ ስዊድን፡ ነርወይ፡ ሕብረት ኤውሮጳን ኣሚሪካን ከም ዝሳተፉ ንቢቢሲ ገሊጸምሉ።
ሰራዊት ሓርነት ኦሮሞ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ክልል ኦሮሞ ብፍላይ ኣብ ምዕራብን ደቡብ ወለጋ ሰፊሕ ቦታ ተቖጻጺሩ ዘመሓድር ዘሎ ኮይኑ፡ ክሳብ ምዕራብ ሃረርጌን ሰሜን ሸዋን ብሰፊሑ ተንቀሳቒሱ ዝተፈላለዩ ስርሒታት ዝፍጽም፡ ብፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ካብ 2021 ጀሚሩ “ፈጣሪ ራዕዲ” ተሰይሙ ዘሎ እዩ።
መንግስቲ ኢትዮጵያ ንነዊሕ ግዜ ምስዚ ውድብዚ ከምዘይዛተኳ ይገልጽ እንተነበረ፡ ካብዚ ቀረባ ግዜ ግና ክዛተ ቅሩብነት ምዃኑ ኣርእዩ። እንተኾና ብዛዕባ እቲ ዘተ ካብ ኢትዮጵያ ወጻኢ ምክያዱን ሳልሳይ ኣካል ምስታፍን መንግስቲ ኢትዮጵያ ስለ ዘይተቐበሎ ምስምማዕ ስኢኖም ጸኒሖም። ሎሚ ግና ብመግለጺ ሰራዊት ሓርነት ኦሮሞ ናብ ዘተ ዝኣትዉ ዘለዉ፡ መንግስቲ ኢትዮጵያ ነቲ ሰሓኦ ዘቕረቦ ቅድመ-ኩነት ስለ ዝተቐበሎ እዩ ዝብል እምነቱ ኣንጸባሪቑ።
ብኻልእ ወገን ድማ ፕረሲደንትታት ኩለን ክልላት ኢትዮጵያ፡ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ብምክትል ፕረሲደንት ሰልፊ ብልጽግና ተመሪሖም ናብ ትግራይ ከም ዝጐዓዙ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድ ሓቢሮም። እቲ መገሻ ናብ ትግራይ፡ እቶም መራሕቲ ክልላት ኣብታ ክልል ዘሎ ኩነታት ተዓዚቦም ኣብ ህንጸት ዝሕግዝሉ ኩነታት ንምፍጣር ምዃኑ እውን ተሓቢሩ ።
ኣሜሪካ ልዕሊ 800 ኣባላት ሓለዋ ብ15 ማዝያ 2023 ናብ ቅርኒ ኣፍሪቃ ከም ዘዋፈረት ተሓቢሩ። እቶም ኣባላት ሓለዋ ቅድሚ ናብ ቀርኒ ኣፍሪቃ ምብጋሶም ኦክለሃማ ኣብ ዝርከብ መደበሮም ኣፈናንዋ ከም ዝተገብረሎም ኣዘዝቲ እቲ ትካል ኣፍሊጦም። እዞም ናብ ቀርኒ ኣፍሪቃ ዝተፋነዉ ኣባላት ሓላዋ፡ ኣካል ሓይሊ ዕማም ቶምሃውክ መበል 45 ኣጋር ብርጌድ ምዃኖም እውን ተሓቢሩ።
እዞም ኣካል ሓይሊ ዕማም ቶምሃውክ ኮይኖም ዝዋፈሩ ኣባላት ሓለዋ ኣሜሪካ፡ ምስቲ ኣብ ሓሙሽተ ቦታታት ምብራቕ ኣፍሪቃ ሰፊሩ ዘሎ ጸጥታዊ ኣሃዱታት ከም ዝተሓጋገዙን፡ ኣካልቲ ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ ዘሎ ናይ ግብረ-መልሲ ሓይሊ ኣሜሪካ ኮይኖም ዝሰፍሩን እዮም። እቶም ሓሙሽተ ቦታታት ምብራቕ ኣፍሪቃ ዝተባህሉ ኣብቲ ዜና ግና ኣይተረቑሑን።
ሌተናል ኮለኔል ብረንት ዊቸ ዝተባህሉ ኣዛዚ ሓይሊ ዕማም ቶምሃውክ፡ ኣብቲ ስነ ስርዓት ኣፈናንዋ ኣብ ዘስምዕዎ ቃል፡ ናይቶም ናብ ቀርኒ ኣፍሪቃ ዝወፈሩ ወተሃደራት፡ ቤተሰቦም ኣድላይ ዘበለ ሓገዝ ከም ዝግበረሎም ቃል ኣትዮም። ኣብቲ ኣጋጣሚ ዝተሳተፉ ቤተሰብ፡ ነቶም ወተሃደራት ሰናይ ትምኒቶም ገሊጾም ኣፋንየምዎም።
ምስዚ ብዝተተሓሓዘ፡ ናይዞም ተወሰኽቲ ኣሜሪካውያን ወተሃደራት ናብ ቅርኒ ኣፍሪቃ ምውፋር፡ ምስቲ ኣሜሪካ አቶም ኣሱዳን ኣብ ወጥሪ ዘለዉ ዜጋታታ ናብ ውሑስ ቦታ ከተውጽእ ኣብ ጅቡቲ ትገብሮ ዘላ ምድላዋት ዘተሓሕዝዎ ኣካላት ኣለዉ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ ኣሜሪካ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ጅቡቲ 360 ሺሕ ትርቢዒት ሜትሮ ኣብ ዝስፍሓቱ መደበር፡ ልዕሊ 4500 ቀወምቲ ወተሃደራት ከም ዘለዉዋ ይፍለጥ። ኣብ ርእሲዚ ተንቀሳቐስቲ ሓይልታት ባሕርን ኣየርን ከም እተዋፍር እውን ይንገር።
ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ)፡ ብ20 ማዝያ 2023 ብዘውጸኦ ጋዜጣዊ መግለጺ ኣብ ሱዳን ኣብ መንጎ ወተሃደራዊ ሓይልታት ሱዳንን ህጹጽ ረዳኢ ሓይልን ብዝተፈጥረ ወተሃደራዊ ረጽሚ ዝሓደሮ ስንባደን ስኽፍታን ገሊጹ። እቲ ጋዜጣዊ መግለጺ ኣብ ከተማ ካርቱም እቲ ወተሃደራዊ ጐንጺ ድሕሪ ምግጣሙ ዝለዓለ ጉድኣት ከም ዝወረደ ብምጥቃስ፡ ብኣማኢት ሰባት ከም ዝሞቱን ብኣሸሓት ድማ ከም ዝቖሰሉን ኣስፊሩ።
እቲ ናይ ሓባር ጋዜጣዊ መግለጺ፡ እቶም ዝዋግኡ ዘለዉ ኣካላት፡ ተኹሲ ኣቋሪጾም፡ ፍልልያቶም ብዘተን ልዝብን ንክፈትሕዎ ተማሕጺኑ። እቲ መግለጺ ብተወሳኺ ውግእ ዘኸትሎ ዕንወት ብምዝርዛር፡ እቲ ክቡር ህዝቢ ሱዳን ኣብ ሰላም ናይ ምንባር መሰሉ ክሕለወሉ ከም ዝግበእ ጸዊዑ።
ጋዜጥዊ መግለጺ ፖሓኤ፡ ሱዳን ካብተን ብዙሓት ስደተኛታት ዘዕቁባ ሃገራት ኣፍሪቃ ሓንቲ ምዃናን፡ ካብቶም ስደተኛታት ኣማእቲ ኣሸሓት ኤርትራውያን፡ ቅድም ኣብቲ 30 ዓመታት ናይ ቃልሲ ምእንቲ ናጽነት፡ ድሕሪ ናጽነት ድማ ብሰንኪ ጭቆና ህግደፍ ካብ 1991 ጀሚሮም ክሳብ ሎሚ ኣብ ሱዳን ተዓቊቦም ከም ዘለዉ ሓቢሩ።
ህዝቢ ሱዳን ለጋስን ለዋህን እዩ ዝበለ እቲ መግለጺ፡ ኤርትራውያን ንሱዳን ከም 2ይቲ ሃገሮም ከም ዝቖጽርዋ ብምጥቃስ፡ ኣብዚ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ኤርትራውያን ከም ሱዳናውያን ቀዳማይ ግዳይ ናይቲ ውግእ ኮይኖም ኣለዉ ኢሉ። ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ሱዳን ቅድሚቲ ውግእ ምጅማሩ እውን፡ ብሰንኪ ውሑዳት ሓላፍነት ዘይስምዖም ኣባላት ጸጥታ ናይታ ሃገር፡ ኣብ ጨንቂ ከም ዝጸንሑ ኣብቲ ጋዜጣዊ መግለጺ ተጠቒሱ። ብምትሕሓዝ ድማ እቶም ዝዋግኡ ዘለዉ ወገናት፡ ብህጹጽ ውግእ ጠጠው ኣቢሎም፡ ኩሉ ኣገልግሎት ህዝቢ ናብ ንቡር ክምለስን ሱዳናውያን ኮኑ ስደተኛታት ብሰላም ናይ ምንባር መሰሎም ክምለስ ጸዊዑ።
ኣብ መወዳእታ እቲ ጋዜጣዊ መግለጺ፡ ብኢድ ኣእታውነት ጨቋኒ ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ጉዳይ ሱዳን ከም ዝሰግእ ብምጥቃስ፡ ንዝኾነ ይኹን ኢድ ኣእታውነት ከም ዝነጽግ ኣመልኪቱ። ነቲ ውድብ ሕቡራት ሃገራት፡ ኢጋድ፡ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ካለኦት ኣካላትን ተኹሲ ጠጠው ንክብል ዘቕረብዎ መጸዋዕታ፡ እቲ ዲፕሎማሲያዊ ኣወሃሃዲ ኮሚተ፡ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) ዘለዎ ደገፍ ኣነጺሩ።
ብሓፈሻ ኣብ መላእ ሱዳን ብፍላይ ድማ ኣብ ከተማ ካርቱም ካብ 15 ማዝያ 2023 ዝጀመረ፡ ደማዊ ውግእ ሕድሕድ ጠጠው ናይ ምባል ፈተነታት ኣይተዓወተን። ሓንሳብ ን4ተ ሰዓታት ድሕሪኡ ድማ ን24 ሰዓታት ተኹሲ ጠጠው ክብል እሞ፡ ነበርቲ መሰረታዊ ቀረብ ከዳልዉን ኣብ ፈቐዶ ጐደናታት ቆሲሎም ዝወደቑ ሰባት ንክለዓሉን ተኹሲ ጠጠው ናይ ምባል ፈተነኳ እንተነበረ ከምዘይተዓወተ ዝተፈላለዩ ጸብጻባት ካብቲ ቦታ ሓቢሮም።
እቲ ኣብ መዓርፎ ነፈርቲ ካርቱም ዝካየድ ዘሎ ውግእ ስለ ዘይተቛረጸ፡ ብኢጋድ ተመዚዙም ናብ ሱዳን ከይዶም ምስቶም ነቲ ውግእ ዝመርሑ ዘለዉ ጀነራላት ከዘራርቡ ተሓሲቦም ዝነበሩ መራሕቲ ጅቡቲ፡ ደቡብ ሱዳንን ኬንያን ጉዕዘኦም ክስርዙ ተገዲዶም። ዜጋታተን ካብ ካርቱም ከውጸኣ መደብ ሰሪዐን ዝነበራ ሓያሎ ሃገራት እውን ብሰንኪ እቲ መዓርፎ ነፈርቲ ዓውዲ ውግእ ኮይኑ ምህላዉ ኣይከኣላን። በቲ ውግእ ዝተጐድኡ ኤርትራውያን ከም ዘለዉ ዝሕበር ዘሎ ኮይኑ፡ ምምሕዳር ህግደፍ ነዚ ብዝምልከት እንታይ ይገብር ከምዘሎ ኣይተፈልጠን። ልዕሊ 10 ካብ ዜጋታታ በቲ ውግእ ዝሞቱዋ ኢትዮጵያ ብወገና ፍሉይ ኣካል ኣቚማት ትከታተል ከም ዘላ ተነጊሩ።
ምስ ምቕጻል እቲ ውግእ፡ ክሳብ 5ይ መዓልቱ ልዕሊ 300 ሲቭል ሰባት ሞይቶም ዝያዳ 2000 ድማ ከም ዝቖሰሉን እቲ ኣሃዛት ቅልጡፍ ወሰኽ ዘርኢ ምዃኑን ተፈሊጡ’ሎ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ ኣብ ካርቱም ካብ ዘለዋ 59 ሆስፒታላት እተን 39 ገሊአን ብነፈርቲ ተወቒዐን ገሊአን ከኣ ሓይሊ መበራህትን ካለኦት ቀረባትን ስኢነን ኣገልግሎት ካብ ምሃብ ኣቋሪጸን። ኣብታ ልዕሊ 5 ሚልዮን ነበርቲ ከም ዘለዉዋ ዝንገረላ ከተማ ካርቱም፡ ኣብ ርእሲ’ቲ ቀጻሊ ደብዳብ ከቢድ ብረትን ነፈርትን፡ ኩሉ መሰረታዊ ቀረባት ስለ ዝተሳእነ ብዙሓት ካብ ነበርታ፡ እግሮም ናብ ዝመርሖም ብዝተረኽበ መጐዓዝያን ይሃድሙ ኣለዉ።
ካብቶም ተዋጋእቲ ሃገራዊ ሰራዊት ሱዳንን ቅልጡ ረዳኢ ሓይልን፡ ኣየናዮም እንታይ ተቖጻጺሩ ኣሎ ብንጹር ዘይተፈልጠ ኮይኑ፡ እቲ ዝኸበደ ውግእ ኣብ መዓርፎ ነፍርቲ ካርቱም፡ ሃገራዊ ቤተመንግስቲ፡ መደበር ተለቪዥንን ላዕለዋይ መእዘዚ መደበር ሰራዊትን ምዃኑ ዝተፈላለዩ ማዕከናት ዜና ይሕብሩ ኣለዉ።
ብዙሓት ሃገራት ኣብቲ ውግእ ኢድ ከም ዘለወን ስመን ዝጥቀስ ዘሎ ኮይኑ፡ ብንጹር “መን ምስ መን” ብጋህዲ ከም ዝተሰለፈ ዝተገልጸ የለን። “ግብጺ ነቲ ብጀነራል ኣል ቡርሃን ዝምራሕ ደጊፋ ናይ ነፈርቲ ሓገዝ ትህብ ከም ዘላን፡ እቲ ብጀነራል መሓመድ ሓምዳን ደጋሎ ዝምራሕ ወገን ድማ፡ ኣብ ሊቢያ ካብ ወገን ጀነራል ሃፍታን ናይ ኣጽዋር ሓገዝ ክረክብ ጀሚሩ ኣሎን” ዝብሉ ግና ብሰፊሑ ዝዝረበሎም ዘለዉ እዮም። እቲ ውግእ ጠጠው ኢሉ ናብ ዘተ ክእተው ዝጽወዓ ዘለዋ ሃገራት ብዙሓት ኮይነን፡ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ካብተን ቀንዲ ተውሳእቲ ኮይና’ላ።
ሓደ ካብ ፖለቲካዊ ተልእኾታት ፈስቲቫል ፍራንክፎርት 2019
ፈስቲቫል ኤርትራ ኣብ ፍራንክፎርትን ከባቢኡን ካብ ዝበዓል ልክዕ 20 ዓመት ኮይኑ። እዚ ሓደ ካብቲ ሰዲህኤ ዝቕጽሎ ዘሎ እወንታዊ ውርሻታት ተሓኤ- ሰውርዊ ባይቶ እዩ። ይኹን እምበር ብሰሪቲ ኣብ ምሉእ ዓልም ኣጋጢሙ ብዝጸንሐ ለበዳ ኮሮና ቫይረስ ንሰለስተ ዓመታት ምብኳሩውን ምኽንያታዊ እዩ ነይሩ። እዚ ዓመት’ዚ ግን ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ንኣገዳስነት ፈስቲቫል ከምወትሩ ኣዕዚዙ ስለዝርኣዮ፡ ድሮ ኣሰናዳኢት ሽማግለ መዚዙ ካብ 28 ክሳብ 30 ሓምለ 2023 ኣብ ፍራንክፎርት ክግበር ከምዝኾነ ሓበሬታዊ መግለጺ ሽማግል ፈስቲቫል ኣቐዲሙ ኣመልኪት ኣሎ። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ፡ ፈስቲቫል ኤርትራ ጽባሕ ራብዓይ ጉባኤ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ስለ ዝካየድ፡ ፖለቲካዊ ውሳኔታትን ካልእ ሓደስቲ ምዕብልናታትን ናይቲ ጉባአ ዝግለጸሉ ብምዃኑ ፍሉይ ድምቀት ክህልዎ እዩ።
ፈስቲቫላ ኤርትራ፣ ማሕበራው፡ ፖለቲካውን ባህላውን መዳያት ምንጽብራቕ ካብ ቀንዲ ዕላማታቱ ኮይኑ፣ እቲ ተፈላልዩ ዝጸንሐ ኣካል ሕብረተ-ሰብ ካብዝተፈላለየ ሃገራት መጺኡ ዝራኸበሉን ካብ ምንፍፋቑ ወጺኡ ናይ ዓመት ስንቂ ሕውነትን ፍቅርን ደሊቡ ናብ ንቡር መነባብራኡ ዝምለሰሉን ኩነት ስለ ዝፈጥር ኣገዳሲ ናይ ርክብ መኣዲ እዩ። ኮቪድ ዝባሃል ሕማም ግን ነዚኣውን ከሊኡና እዩ ነይሩ።
ኣብ ፖለቲካዊ መዳይ እንተኾነውን ኩሉ ደላይ ፍትሕን ዲሞክራስን ዝኾነ ዜጋ ብዘይዝኾነ ይኹን ኣፈላልይ ዝጋባኣሉ፡ ምስ ዝተፈላለዩ መራሕቲ ፖለቲካዊ ሓይልታትን ማሕበራትን ተራኺቡ ጉዳይ ሃገርን ህዝብን ዝዝትየሉ፣ ናይ እንካን ሃባን መድረኽ ስለዝፈጥር፣ ተበሃጊ እዩ። ከመይሲ ሓደ ካብቲ ኣብ ሃገርና ጠሪሱ በዂሩ ዘሎ መድረኽ ሓሳባካ ናይ ምግላጽ መሰል፣ ኣብ ዓዲ ጓኖት ክትረኽቦን ከተስተማቕሮን ከለኻ፣ ንምርግጋጹ ክግበር ዘለዎ ቃልሲ ዘንህርን ዘተስፉን ስለዝኾነ እዩ።
ፈስቲቫል ኤርትራ ኣብ ፍራንክፎርት፣ ዝተዓደሙ መራሕቲ ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ውዳቤታትን በርጌሳዊ ማሕበራትን፣ ተወከልቲ ጀርመናዊ ሰልፍታትን ምምሕዳር ከተማ ፍራንክፎርትን ካልኦት መሓዙት ኤርትራውያንን ዝሳተፍዎ ክኸውን ትጽቢት ክህሉ እንከሎ፣ ኩሉ ደላይ ለውጥን ዲሞክራስን ኤርትራዊ ዜጋ ድማ ኣብ ውራዩ ተሳታፋይ ስለዝኾነ፣ ፍሉይ መጸዋዕታ ኮነ ዕድመ ዝጽበ ኣይመስልናን። ዕድሜናን ትጽቢትናን ግን፣ ዋንነት ተሰሚዕዎ ንመጽእ ኣለና’ሞ እንታይ ክንሕዝ ክብል ከሎ እዩ ግርማኡ።
በዚ መሰረት፡ ኩልና ደለይቲ ለውጢ ኤርትራውያን ብፍላይ ተቐማጦ ጀርመን፣ ካብ 28 ክሳብ 30 ሓምለ 2023 ኣብ ዘሎ ግዜ ቆጸራና ኣብ ፈስቲቫል ፍራንክፎርት ይኹን።
ብዳሓን የራኽበና።
ኣብ ከተማ ኣስመራ “ሓበሬታ ዘርጊሕክን” ብዝብል 25 መሸጢ መሳርሒ ኤለክትሮኒክስ ንሓደ ወርሒ ክዕጸዋን ነፍሲ ወከፈን 10 ሺሕ ናቕፋ ክኸፍላ ከም ዝተወነን፡ ሓንቲ ካብ ልሳናት ጉጅለ ህግደፍ ዝኾነት ኣብ ትሕቲ ”መንግስታዊ ሚኒስተር ዜና” ናይቲ ጉጅለ እትመሓደር፡ ኤሪቲቪ/ERITVI” ብ14 ሚያዝያ 2023 ኣብ ዘቃለሓቶ ዜና ተኣሚና።
እታ ተለቪዥን ንኣገልግሎት ዜና ኤርትራ ጠቒሳ ከም ዝሓበረቶ፡ እዚ ስጉምቲ ዝተወስደ፡ ኣብ ከተማ ኣስመራ ጨንፈር “ሕግን ስርዓትን” ብዝባሃል ህግደፋዊ ትካል እዩ። እተን ትካላት ዝተኸሰሳሉ ምኽንያት “ምስ ባህሊ ኤርትራ ዘይከይድ ፍልምታት ብዩቱብ ዘርጊሐን” ብዝብ ናይ ሓሶት ሸፈጥ እዩ።
ነቲ ተግባር ብቐረባ ዝተኸታተልዎ ኣካላት ከም ዘቃለዕዎ ግና፡ እቲ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኣስመራ ብዩቱብ ዝዝርግሑ ዘለዉ ቬድዮታት፡ ከምቲ እታ ተለቪዥን ዝበለቶ ኣንጻር ባህሊ ህዝቢ ኤርትራ ዘይኮኑ፡ ንጸረ ህዝቢ ተግባራት ምምሕዳር ህግደፍ ዘቃልዑን ካብ ኤርትራ ወጻኢ ንለውጢ ዝካየድ ዘሎ ቃልሲ ዝተቐድሑ ኣገደስቲ ቃለ-መጠይቓት ካለኦት ፖለቲካ መልእኽታትን እዮም።
ምስቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ናይ ኢንተርኔት ዕጽዋ፡ እቲ ብውሽጠ-ውሽጢ ዝዝርጋሕ ዘሎን ነቲ ጉጅለ ዓቕሉ ዘጽብበሉን ቪድዮታት፡ ካብ ሱዳን ኢትዮጵያን ካለኦት ዝሓሸ ናይ ኢንተርኔት ዓቕሚ ዘለዎ ከባብታትን ብሞባይላት ተጻዒኑ ናብ ኤርትራ ዝኣትው እዩ። ኣካላት ጸጥታ ህግደፍ ከምዚ ዓይነት ጥርጠራ ስለ ዝሓድሮም ሓደሓደ ግዜ ኣብ መዓርፎ ነፈርቲ ከይተረፈ ካብ መገሻ ናይ ዝተመልሱ ሰባት ሞባይላት ከም ዝፍትሹ ዝሕብሩ ኣካላት’ውን ኣለዉ፣
ሓይልታት ጸጥታ ህግደፍ ነቲ ምቁጽጻር ከስፍሕዎ መደብ ስለ ዘለዎም፡ ተዓዘብቲ ኤሪቲቪ እቲ ናይ ኤለክትሮኒካ ትካላት ምዕጻውን ምቕጻዕን ኣብ ኣስመራ ተደሪቱ ክተርፍ ኣይግበኦን ከም ዝበሉ ኣምሲሎ ምልዕዓላት የከይድ ስለ ዘለዉ ካብ ኣስመራ ወጻኢ ዘለዉ ዝምልከቶም ኣካላት፡ ከሎ ጌና ክጥንቀቑን ካልእ ሜላታት ክበላሓቱን ይግበኦም።
ኣብ ሱዳን ብ15 ሚያዝያ 2023 ኣብ ሰዓታት ንግሆ፡ ኣብ መንጎ’ቲ ብጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣል ቡርሃን ዝእዘዝ ሃገራዊ ሰራዊትን ብጀነራል ኣሕመድ ደጋሎ ሕመቲ ዝምራሕ፡ ቅልጡፍ ረዳኢ ሓይልን ሕድሕድ ውግእ ተኸፊቱ ይቕጽል ኣሎ። እቲ ውግእ ኣብ ዝተፈላለዩ ክፋላት ከተማ ካርቱምን ኣብ ከተማ መረውን ኣብ ዝርከቡ ወተሃደራዊ መደበራት፡ ቤተ-መንግስትን መደበራት ሓይሊ ኣየርን እዩ ተጀሚሩ። ነቲ ውግእ መን ጀሚርዎ ኣብ ዝብል ክልቲኦም ወገናት ምክሳስ ቀጺሎም ኣለዉ።
እቲ ብጀነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ ወገን፡ ነፈርቲ ውግእ ዝተጠቕመ ኮይኑ፡ እቲ ውግእ ኣብ ካለኣይ መዓልቱ ናብ ኩሉ ኩርነዓት ናይታ ሃገር ልሒሙ። በዚ መሰረት ኣብ ከተማታት፡ ፖርትሱዳ፡ ከሰላ፡ ገዳርፍ፡ ደማዚን፡ ካድጉሊን ኮስትን ዝርከብ ወተሃደራዊ መደበራት ናይቲ ቅልጡፍ ረዳኢ ሓይሊ፡ በቲ ብጀነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ ሃገራዊ ሓይሊ ሱዳን ከም ዝተታሕዙ፡ ሱዳን ትሪቡ ኣፍሊጣ። እቲ ብመሓመድ ደጋሎ ዝእዘዝ ሰራዊት ብወገኑ፡ መደበር ሓይሊ ኣየር መረዊ ተቖጻጺሩስ ኣብኡ ዝጸንሑ ወተሃደራት ግብጺ ከም ዝማረኸ ዘርኢ ምስሊ ዘርጊሑ።
ብሰንክቲ ውግእ ዝወረደ ሓፈሻዊ ዕንወት ብንጹርኳ እንተዘይተገልጸ፡ ኣብ ልዕሊ ህይወት ሰባት ዝወረደ ጉድኣት ብዝብልከት ግና፡ ክሳብ 16 ሚያዝያ 2023 ንግሆ 56 ሲቪል ሰባት ከም ዝሞቱን 600 ዝኾኑ ድማ ከም ዝቖሰሉ ናይ ሱዳን ማሕበር ሓካይም ሓቢሩ።
መጻኢ ኩነታት ሱዳን ዘተሓሳሰበን፡ ኣሜሪካ፡ ዓረብ ሊግ፡ ሳዑዲ ዓረን ሕቡራት ዓረብ ኢመሬትን፡ ክልቲኦም ወገናት ውግእ ኣቋሪጾም ናብ ሰላማዊ ፍታሕ ክመጹ ጸዊዐን። ዋና ጸሓፊ ሕቡራት ሃገራት ኣንቶኖዮ ጉተርዝ ብወገኖም ብወሃብ ቃሎም ኣቢሎም፡ ውግእ ኣቋሪጾም ናብ መኣዲ ዘተ ክቐርቡ ኣተሓሳሲቦም። እንተኾነ ክልቲኦም ወገናት እቲ ሓደ ነቲ ካልእ “ብሓይሊ ከወግዶ እየ” ብዝብል መርገጾም ቀጺሎም ኣለዉ።
እቲ ናብዚ ውግእ ዘብጸሐ ጠንቂ ብመሰረቱ ናይ ስልጣን ውድድር ኮይኑ፡ ኣብቲ ክምስረት ዝሰረሓሉ ዝነበረ መሰጋገሪ መንግስቲ ሱዳን፡ ክልቲኡ ሰራዊት ክተሓናፈጽኳ ኣብ ስምምዕ እንተበጽሑ፡ “መስርሕ ምትሕንፋጽ ክንደይ ግዜ ይውሰድ? ነቲ ዝተሓናፈጸ ሰራዊትከ መን ይምረሓዮ?” ኣብ ዝብሉ ግና ጐሊሖም ክንገሩ ዝጸንሐ ፍልልያቶም እዮም።
መሓመድ ደጋሎ ሕመቲ፡ ኣብዚ ከባቢና ምስ ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ጥቡቕ ዝምድና ኣለዎ። ብኣህጉራዊ ደረጃ ድማ ምስ ሩሲያ ዝምድና ዘለዎ እዩ። በዚ መሰረት ጉዳይ ሱዳን ናይ ብዙሓት ናይ ኢድ ኣዙር መዋግኢ ከይከውንን ነቲ ኣብ ዞባና ዘሎ ፖለቲካዊ ኣሰላልፋ መሊሱ ዘጋድዶ ከይከውንን ናይ ብዙሓት ስግኣት እዩ።
ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ፡ ጉዳይ ሱዳን ናብ ዝኸፈአ ወጥሪ ይዓርግ ምንባሩ ብምጥቃስ ብዕለት 14.04.2023 ኣጠንቂቑ ከም ዝነበረ ዝዝከር እዩ።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ብምኽንያት በዓል ትንሳኤ 2023: ንነባሪ ሰላም እናማዕደወ፡ ንኹሎም ኤርትራውያን ብሓፈሻ ንኣመንቲ ክርስትና ድማ ብፍላይ እንቋዕ ጾመ-ልጓም ፈቲሑ፡ ናብ ዕለት ትንሳኤ ኣብጽሓና ብማለት ሰናይ ምንዮቱ ይገልጽ። ናይ 2023 በዓል ትንሳኤ፡ ንኹሉ’ቲ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዝወረደ ጉድኣትን ምክልባትን ስዒሩ፡ ኣብ ሃገርና ኤርትራ ኰነ ኣብ ከባቢናን መላእ ዓለምን ሰላም፡ ጥዕናን ማሕበራዊ ፍትሕን ከስፍን ይትስፎ።
ተስፋይ ወልደሚካኤል (ደጊጋ)
ኣቦ መንበር፡ ሰዲህኤ
ኣማኻሪ ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ የማነ ገ/ኣብ (ማንኪ)፡ ኣብ 2021 ብሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ ኣብ ልዕሊ ምምሕዳር ህግደፍ ዝተወሰነ እገዳ ካብ ተጠቃምነት ስዊፍት (SWIFT/Society for Worldwide Interbank Financial Transactions) ስለ ዘውጸኦም፡ ክሳብ ክንደይ የጨንቖም ከምዘሎ ተኣሚኑ። የማነ ነዚ ዝተኣመነ፡ ኣና ጋሪሶን ምስ ዝተባህለ ኣብ ማዕከን ዜና ብላክ ኣጀንዳ ሪፖርት (BLACK AGENDA REPORT)፡ እትጽሕፍ ጋዜጠኛ ኣብ ዘካየዶ እሞ: ብ12 ማዝያ 2023 ዝተሓትመ ቃለ መጠይቕ እዩ።
የማነ እቲ ማህሰይቲ ክሳብ ክንደይ ምዃኑ ተሓቲቱ ክምልስ እንከሎ፡ ኣብ ዓለም ለኻዊ ንግዲ ብሓፈሻ ብኤውሮን ዶላርን ብፍላይ ድማ ብዶላር ክትጥቀም እንከለኻ፡ እቲ ምትሕልላፍ ገንዘብ ብናይ ኣሜሪካ ባንክታት እዩ ዝካየድ፡ ስለዚ እተን ባንክታት ነቲ መስርሕ ይዓግቶኦ ኢሉ። ብስንክዚ ከም ኤርትራ ዝኣመሰላ ካብ ስዊፍት ዝተኣገዳ ሃገራት፡ መስርሕ ምስግጋር ዶላር ክፍጽማ ስለ ዘይክእላ ኣብ ጸገም ይወድቃ ክብል ተኣሚኑ። ካብዚ ንምውጻእ ብዛዕባ ዝጥቀምዎ ሜላ ምስ ተሓተተ ከኣ፡ ምዕራባውያን ንምምሕዳር ህግደፍ ስለ ዝጸልእኦን ክንጽለኦ ከም ዝጽዕራን ጠቒሱ ምስ ከም ሩሲያን ቻይናን ጥራይ ክሰርሑ ከም ዝቕሰቡ ኣመልኪቱ።
ማንኪ፡ ብዘይካ ካብ ስዊፍት ምውጻእ ካልእ እገዳ እንተልይዎም ምስ ተሓተተ፡ ኣመሪካ ኣብ ብዙሓት ሃገራት ዘሎ ናይ ኤርትራ ዲፕሎማሲያዊ ተልእኮ ናይ ባንክ ሕሳባት ዓጽያቶ እያ ምስ በለ፡ እዚ ማለት ድማ እቲ ዲፕሎማሲያዊ ንጥፈታት ዳርጋ ጠጠው ኢሉ እዩ። ምኽንያቱ ክዝርዝር እንከሎ፡ ከኣ ክራይን ናይ ካልኦት ኣድለይቲ ኣገልግሎትን ክፍሊት ምፍጻም ከምዘይከኣል ጠቒሱ። ኣተሓሒዙ ድማ ኣመሪካ ብሰንክዚ እገደኣ ንዲፕሎማሲያዊ ንጥፈታት ኤርትራ ብዝለዓለ ደረጃ ከም ዝጐደኣቶ ጠቒሱ። ምስዚ ኣሜሪካ ዶላር ናብ ናቕፋ ከምዘይሽረፍ ስለ ዝገበረት፡ ኤርትራውያን ካብ ወጻኢ ናብ ቤተሰቦም ክልእኹ ከም ዝጽገሙ ኣይሓብአን። ካብዚ ንምውጻእ ኣብዚ መስርሕ ምልኣኽ ገንዘብ ኣዝዩ ዝማዕበለሉ ግዜ ዶላር ናብ ኤርትራ ብጁባ ሰባት ጥራይ ከም ዝኣቱ ኣስፊሩ።
እቲ እገዳ ኣህጉራዊ ሕብረተሰብ ኣብ ኤርትራ ንግድን ወፍርን ንምክያድ ክሳብ ክንደይ ይጸልዎ ኣብ ዝብል ድማ፡ ምስ ኤርትራ ንግዳዊ ስረሓት ዘካይዳ ኩባንያታትን ኮርፖረሽናትን ኣብ ትሕቲ እገዳ ብምዃና ምሳና ክሰርሓ ኣዝዩ የጨንቐን’ዩ። ንገዛእ ርእሰን ኣብ ጌጋ ወዲቐን ግዳይ እገዳ ኣመሪካ ከይኮና ይሰግኣ እየን ይብል። ብዘይካዚ ኣብቲ ናይ ቅድሚዚ ናይ 2021 ዝነበረ እገዳ ብዛዕባ ዘጋጠሞም ጸገማት እውን ሓያሎ ተዘክሮታት ኣቃሊዑ።
ጉጅለ ህግደፍ ነዚ ስንብራት እገዳ ሓቢኡ፡ ዝመጸ እገዳ እንተመጸ ዘውርደልና ማህሰይቲ የለን እናበለ ከደናግርን ክሓብእን ከም ዝጸንሐ ዝፍለጥ እዩ።
ሃገራዊ ሰራዊት ሱዳን፡ ድሕሪቲ “ህጹጽ ረዳኢ ሓይሊ” ዝበሃል ብጀነራል ደጋሎ ዝእዘዝ ሰራዊት ብዘይ ኣፍልጦኡ፡ ሓድሽ ወፍሪ ብምክያዱ፡ ብ13 ማዝያ 2023 ናይ መጠንቀቕታ መግለጺ ከም ዘውጸአ ማዕከናት ዜና ናይታ ሃገር ኣፍሊጠን። እቲ ሓድሽ ወፍሪ “ህጹጽ ራዳኢ ሓይሊ” ኣብ ከትማታት ካርቱምን ኣብ ሰሜናዊ ግዝኣት ሱዳን ካብ ካርቱም 210 ኪሎ ሜተር ርሒቓ ኣብ እትርከብ ከተማ መረውን ከም ዝተኻየደ ተገሊጹ።
እቲ ወተሃደራዊ መጠንቀቕታ ዝወጸ፡ ምውፋር ናይቲ ሰራዊት፡ ኣብ ዝሓለፉ ሒደት መዓልታት ናብተን ዝተጠቕሳ ከተማታት ከም ዝተኻየደ ዝሕብሩ ጸብጻባት ምስ እተዘርግሑ ምዃኑ ተፈሊጡ። ነበርቲ ከተማ መረዊ ናይቲ “ህጹጽ ረዳኢ ሓይሊ” ኣብ ከባቢቲ ናይ ሱዳንን ግብጽን ነፈርቲ ውግእ ዝርከባሉ መዓርፎ ነፈርቲ ምስ በጸሐ ሰላማዊ ሰልፊ ናይ ምክያድ መደብ ከም ዝነበሮም፡ እንተኾነ ከምዘይቀጸልዎ ተፈሊጡ።
ሃገራዊ ሰራዊት ሱዳን፡ ነቲ “ህጹጽ ረዳኢ ሓይሊ” ናይ ምኽባቡ መደብኳ እንተነበሮ፡ እንተኾነ እቲ “ህጹጽ ረዳኢ ሓይሊ” ብወገኑ ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ፡ ናብ ሰሜናዊ ክፍሊ ናይታ ሃገር ምውፋሩ፡ ዘይሕጋውያን መሰጋገርቲ ሰባትን ዕጸ-ፋርስን ንምቑጽጻር ምዃኑ ዝገልጽ ምኽንያት ከም ዝሃበ እቲ ጸብጻብ የመልክት።
ወሃቢ ቃል ሃገራዊ ሰራዊት ሱዳን፡ ነቢል ዓብደላ ብኣንጻሩ ናይቲ “ህጹጽ ረዳኢ ሓይሊ” ሓድሽ ምንቅስቓስ ብኣፍልጦ ኮነ ብምትሕብባር ምስ ሃገራዊ ሰራዊት ኮነ ሓይልታት ጸጥታ ሱዳን ዝተኻየደ ከምዘኮነ ብምጥቃስ ተቓዊመምዎ። እቶም ወሃቢ ቃል ሰራዊት ሱዳን ኣተሓሒዞም፡ ምንቅስቓስን ቦታ ምቕያርን “ህጹጽ ረዳኢ ሓይሊ” ኣንጻር መምርሒታት ሃገራዊ ኮሚተ ጸጥታ ሱዳን ምዃኑ ጠቒሶም፡ በዚ ኣካይዳ እንተቐጺሉ፡ ናይታ ሃገር ጸጥታ ፈጺምካ ናብ ፍጹም ምዝራግን ዘይምርግጋእን ክመርሕ ከም ዝኽእል ኣጠንቂቖም። ቅድሚ ሕጂ ብ29 መጋቢት 2023 ኣብ ዝተኻየደ ሃገራዊ ሰሚናር፡ ንምትሕንፋጽ ሃገራዊ ሰራዊት ሱዳንን ህጹጽ ረዳኢ ሓይልን ዝምልከት ብዘይምርድዳእ ከም ዝተሓለፈ ከኣ ኣዘኻኺሮም።
እቲ መግለጺ መጠንቀቕታ ኣብ መወዳእታ፡ ሰራዊት ሱዳን ምእንቲ ሰላምን ምርግጋእን እታ ሃገር ዝኸፈሎ ዘሎ ዋጋ ብምጥቃስ፡ ብዛዕባቲ እናሓደረ ዝዛይድ ዘሎ፡ ሃገራዊ ቦታኡ ዘስእን ሓደጋ ብዝምልከት ንፖለቲካዊ ሓይልታት ሱዳን ኣጠንቂቑ።
እዚ ከምዚሉ እከሎ፡ ፍሉያት ልኡኻት፡ ፈረንሳ፡ ጀርመን፡ ነርወይ፡ ዓባይ ብሪታንያ፡ ኣሜሪካን ሕብረት ኤውሮጳን በቲ ኩነታት ዝሓደሮም ስግኣት ዝምልከት ናይ ሓባር መግለጺ ኣውጺኦም። ኣብቲ መግለጺኦም ሱዳናውያን ሲቪላውን ወተሃደራውን መራሕቲ እቲ ወጥሪ ንምህዳእ ህጹጽ ስጉምቲ ንክወስዱ ጸዊዖም።
More...
ኣብ ኤርትራ ኣብዚ ዝሓለፈ ቅንያት፡ ኣብ ኣውራጃ ሰራየ ካብ ዝርከባ ክልተ ገዳማት ኣስታት ሓምሳ መነኮሳት ብጫካናት ሓይልታት ጸጥታ ህግደፍ ከም ዝተኣስሩ፡ ተለቪዥን ኣሰና ሓቢራ። እዞም ካብ ክልቲኡ ጾታታት ተዓፊኖም ዝተኣስሩ መነኮሳት ካብ ገዳም ኣቡነ ኣውኔናስ ትምዛእን ደብረ ሳህሊ ዛይደከሎምን ምዃኖም ተፈሊጡ።
እታ ተለቪዥን ከም ዝገለጸቶ፡ እቲ ማእሰርቲ ብዘይካ ኣዝዮም ውሑዳት ብዕድመ ስለ ዝደፍኡ እሞ ኣብ መንገዲ ከይመቱዎም ዝገደፍዎም እንተዘይኮይኑ፡ ኣብ ልዕሊ ኩሎም መነኩሳት ናይተን ገዳማት ዝተወስደ ስጉምቲ እዩ። እዞም መነኮሳት ዝተኣስሩ ኣብዚ እዋንዚ ኦርቶደኩሳዊት ቤተ-ክርስትያን ኤርትራ “ይመርሑ ኣለዉ”፡ ዝበሃሉ ኣባ መከጻቕ ዝተባህሉ ናይ ህግደፍ መሳርሒ ብዝሃብዎ ትእዛዝ እዩ። እዞም ብዕድመ ዝደፍኡ መነኮሳት ዝተኣስርሉ ቦታ ኣይተፈለጠን።
እቲ ዜና ከም ዝሓበሮ፡ እዞም ኣቦታት ዝተኸሰስሉ ምኽንያት፡ ኣብ ስነ ስርዓት ቀብሪ ናይቶም ድሕሪ ነዊሕ ማእሰርትን ስቓይን ዝዓረፉ ፓትርያርክ ኤርትራ ኣብነ ኣንጠንዮስ ተሳቲፍኩም ከተብዑ፡ ሎሚ እውን ኣብ ቅዳሴ ስሞም ትጽውዑ ኣለኹም ዝብል ምዃኑ ተፈሊጡ። እዞም ኣቦታት ንከይእሰሩ “ዝፈጸምናዮ ተግባር ጌጋ እዩ” ኢልኩም ፈርሙ እኳ ተባሂሎም እንተነበሩ፡ ንሳቶም ግና ኣንጻርቲ ኣሚኖም ዝፈጸምዎ ሃይማኖታዊ ተግባር ኮይኖም ክቐርቡ ፈቓደኛታት ኣይኮኑን።
ህግደፍ ከም ኣካል ናይቲ ብቐጻሊ ኣብ ልዕሊ መንእሰያት ኤርትራ ዝወስዶ ዘሎ ናይ ግፋ ስጉምቲ፡ ኣብያተ ክርስትያንን ገዳማትን እውን ኣገልገልተን ይስእና ከም ዘለዋ ዝፍለጥ እዩ።
ብሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ዝዳሎ ፈስቲቫል ኤርትራ 2023 ካብ 28 ክሳብ 30 ሓምለ 2023 ኣብ ሃገር ጀርመን፡ ከተማ ፍራንክፈርት፡ ከም ዝጋባእ ናይቲ ፈስቲቫል ኣሰናዳኢት ሽማግለ ሓቢራ።
ኣሰናዳኢት ሽማግለ ፈስቲቫል ኤርትራ፡ ኣብዚ ብሰንኪ ኮቪድ-19 ተቛሪጹ ዝጸንሐን ድሕሪ ምዝዛም ራብዓይ ጉባአ ሰዲህኤ ዝጋባእን ፈስቲቫል ንኽትሳተፉ እናጸውዐት፡ ናይ ቦታ ፈስቲቫል ንጹር ኣድራሻን ዝርዝር መደባቱን ከተስዕብ እያ።
ራብዓይ ጉባአ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ ካብ 23 ክሳብ 26 ሓምለ 2023 ዝካየድ ኮይኑ፡ ውጽኢቱ ኣብዚ ፈስቲቫል ክንገር እዩ።
ኣሰናዳኢት ሽማግለ ፈስቲቫል ኤርትራ 2023
ኣብ ኢትዮጵያ ክልል ኣምሓራ፡ ብሰንኪ ኣብ መንጎ ሓይልታት ምክልኻል መንግስትን ፍሉይ ሓይሊ ኣምሓራን ዝተፈጥረ ቅልውላው፡ ኣብ ኩለን ከተማታት ናይታ ክልል ሓያል ወጥሪ ተፈጥሪሩ’ሎ። ናይቲ ወጥሪ መንቀሊ ፈደራላዊ ሓይሊ ምክልኻል ብውሳነ እቲ ብልጽግና ዝመርሖ መንግስቲ መሰረት፡ ናይቲ ክልል ፍሉይ ሓይሊ ዕጥቂ ከፍትሕ ክንቀሳቐስ እንከሎ፡ እቲ ፍሉይ ሓይሊ ከኣ ብሓይሊ ዝተሰነየ ናይ “ዕጥቅና ኣይንፈትሕን” ተቓዎሞ ስለ ዘርኣየ ምዃኑ ናይ ፈደራል መንግስቲ ኮነ ናይቲ ክልል መራኸብቲ ብዙሃን ኣፍሊጠን።
በዚ መሰረት ኣብ ኩሉ ከባብታት ክልል ኣምሓራ ብሰላማዊ ሰልፍን ሰራዊት ፈደራል ዝንቀሳቐሰሉ መንገድታት ብምዕጻው ቀጻሊ ተቓውሞታት ይካየድ ኣሎ። ከም ጐንደርን ደብረብርሃንን ኣብ ዝኣመሳላ ከተማታት ድማ ድሮ ናይ ምንቅስቓስ ገደባት ተወሲኑ ኣሎ። ናይ ክልል ኣምሓራ መንግታዊ ትካላት ዳርጋ ንቡር ስረሐን ከቋርጻ እንከለዋ፡ ሓሓሊፉ እውን ኣብ መንጎ ፈደራላዊ ሓይልታትን ፍሉይ ሓይሊ ኣምሓራን ወተሃደራዊ ጐንጽታት ይኽሰት ኣሎ።
በቲ ሓሓሊፉ ዝፍጠር ዘሎ ወተሃደራዊ ጐንጽታት ብዘይካ ናይ ክልቲኡ ወገናት ዕጡቓት፡ ሰቪል ሰባት እውን ይጉድኡ ከም ዘለዉ ተሓቢሩ። ጋዜጣ ዋሽንግተን ፖስት ከም ዝጠቐሰቶ፡ ሲ ኣር ኤስ/CRS ዝተባህለ ኣብ ትሕቲ ካቶሊካዊት ቤተክርስትያን እትንቀሳቐስ ኣሚሪካዊት ትካል ረዲአት፡ ኣብ ዞባ ሰሜን ወሎ ከባቢ ከተማ ቆቦ ክልተ ኣባላታ ብሰንኪ ኣብቲ ቦታ ዝተኸፍተ ተኹሲ ከም ዝሞቱ ተፈሊጡ።
ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ እቲ ዕጥቂ ናይ ምፍታሕ ውሳነ፡ ነቶም ዕጥቆም ዝፈትሑ ናብ ሓይልታት ምክልኻል ወይ ፈደራል ፖሊስ ናይታ ሃገር ናይ ምእታው ዳግመ-ስርርዕ ኮይኑ ኣብ ኩለን ክልላት ዝትግበር እዩ ዝብል መግለጽታት ይህብ ኣሎ። ፍሉይ ሓይሊ ክልል ኣምሓራ ብኣንጻሩ፡ ቀንዲ ቆላሕታ ናይቲ ምፍታሕ ዕጥቂ፡ ፍሉይ ሓይልን ፋኖን ኣምሓራ ኮይኑ፡ ዕላምኡ ድማ ወልቃይትን ራያን ናብ ትግራይ ኣሕሊፍካ ንምርካብ ዝዓለመን እዩ ዝብል ስግኣት ከም ዘለዎም እዮም ዝገልጹ ዘለዉ። ወልቃይትን ራያን ናብ ትግራይ ንምምላስ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣብ ውዕል ሰላም ፕሪቶርያ ዝተሰማማዓሉ ከም ዝኾነ ዝፍለጥ እዩ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ምስዚ ንኢትዮጵያ ናብ ዝገደደ ሰፊሕ ውግእን ምብትታንን ከይወስዳ ዘስግእ ዘሎ ቅልውላው ብዝተጠሓሓዘ፡ ብኣሸሓት ዝቑጸሩ፡ ምሁራት፡ መራሕቲ ተቓወምቲ ውድባትን ጋዜጠኛታትን ዝርከብዎም ተወለድቲ ብሄር ኣምሓራ፡ ብፍላይ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ይእሰሩን “ሕጋዊ ኣይኮነን” ብዝብል ምኽንያት ኣባይቶም ይፈርስን ምህላዉ ዝተፈላለዩ ወገናት ይሕብሩ ኣለዉ።
እቲ ኣብ ሓድሽ ኣሰላልፋ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኢትዮጵያ፡ ኣብ ጐኒ ኣምሓራ ከምዘሎ ክንገረሉ ዝጸንሐ ህግደፍ፡ ድሕሪ እቲ ኩነታት ናብ ወተሃደራዊ ጐንጺ ምዕራጉ ድምጹ ኣየስምዐን። ክጠልሞም ድዩ ክሕግዞም እውን ኣይተፈልጠን።
ምስሊ፡ ከተማ ሰንዓ ካብ ማሕበራዊ መዲያ
ካብቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ዝሓሸን ቀጻልን ተኹሲ ጠጠው ናይ ምባል ስምምዕ ንምብጻሕ ኣብ ዋና ከተማ የመን ሰንዓ ልኡኽ ሱዕድ ዓረቢያ ምስ ጉጅለ ሑቲ ኣብ ምዝታይ ከም ዝርከብ ዝተፈላለዩ ብዛዕባ ቅልውላው የመን ዝትንትኑን ዝከታተሉን ኣካላት ኣፍሊጦም። ነቲ ዘተ እትሽምግል ናይ ዘላ ሃገር ዖማን ልኡኽ ኣብ ሰንዓ ከም ዝርከብ እውን ተፈሊጡ። ከተማ ሰንዓ ካብቲ መንግስቲ የመን ብሓይሊ ዝሰጐጉሉ 2015 ጀሚራ ኣብ ትሕቲ ምቁጽጻር ጉጅለ ሑቲ እያ እትርከብ።
ኣብ የመን ኣብ መንጎ ሑቲን ብሳዕዲያ ዝምራሕ ሕብረትን ውግእ ድሕሪ ምጅማሩ፡ የማናውያን ተገዲዶም ሃገሮ ምልቃቕ ቀጺሎም። በዚ መሰረት ኣብዚ እዋንዚ ካብ ህዝቢ የመን 80% ኣብ ምጽባይ ረዲአት ወዲቑ ከም ዘሎ እቲ ሓድሽ ጸብጻብ ኣስፊሩ።
ብዛዕባዚ ተረኽቦ ብሓለፍቲ ሱዕድያ ዝተዋህበ መረጋገጺ የለን። እንተኾነ፡ ብጉጅለ ሃውቲ ዝተዘርግሐ ጽሑፍ፡ ናይ ሱዑዲያ ልኡኽን ሸምገልቲ ዖማናውያንን ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ከተማ ሰንዓ ከም ዘለዉ ኣረጋጊጹ። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ናይ ሑቲ መራሒ መሓመድ ዓሊ ኣል-ሃውቲ፡ መንነቱ ንምሕባእ ገጹ ሸፊኑ ምስ ሓላፊ ሱዑዲ ዓረቢያ ሰላም ክበሃል እንከሎ መሊቑ ዝወጸ ስእሊ ኣቃሊዑ። እዚ ምስሊ ናይ ክልቲኦም ወገናት ስምምዕ ኣብ ናይ መወዳእታናይ ምብጻሕ ድሌቶም ዘርኢ ምዃኑ ብሓደ ስሙ ዘይተጠቕሰ ሓላፊ ዝተዋህበ ሓሳብ ኮይኑ፡ ቅድሚ መወዳእታ ናይዚ ሒዝናዮ ዘለና ወርሒ ማዝያ 2023 ስምምዕ ክኽተም’ዩ ዝብል ግምት ሂቡ።
ብዛዕባ ትሕዝቶ ናይቲ ስምምዕ ብወግዒ ዝተገልጸ የለን። እንተኾነ፡ ምኽፋል ዝሓለፈ መሃያ ህዝባዊ ሰራሕተኛታት የመን፡ ዳግመ-ምኽፋት ወደባትን መዓርፎ ነፈርትን፡ ኣብ ርእሲዚ ዳግመ-ህንጻ ሃገረ የመን፡ ምውጻእ ናይ ወጻኢ ሓይልታት ካብታ ሃገር፡ ምምስራት ናይ ስግግር ፖለቲካን ዝብሉ እውን ኣብ ግምት ከም ዝኣትዉ እቲ ጸብጻብ ይሕብር። እዚ ምስቲ ናብ ግዝያዊ ተኹሲ ምቁራጽ ኣብጺሑ ዘሎ ናይ ሕቡራት ሃገራት ጻዕሪ ማዕረማዕረ ዝረአ እዩ። ብሳላቲ ናይ ሕቡራት ሃገራት ግዝያዊ ተኹሲ ምቁራጽ፡ ሓያሎ እገዳታት ከም ዘቃለለን ክሳብ ናብ ምልውዋጥ ምሩኻት ከም ዘብጸሐ እውን ተገሊጹ።
ጉዳይ የመን ዝተሓላለኸን ኣልቃዒዳ ዝኣመሰሉ ብዙሓት ሓይልታት ኢዶም ዘእተውሉ ስለ ዝኾነ፡ በዚ ኣብ መንጎ ልኡኻት ሱዑድያን ሑቲን ክብጻሕ ትጽቢት ዝግበረሉ ስምምዕ ጥራይ ዝውዳእ ኣይኮነን። ኣብ መንጎ ሱዑድያን ኢራንን ኣብ የመን ክካየድ ዝጸንሐ ናይ ኢድ ኣዙር ውግእ ናብ ምውዳኡ እዩ ዝብሉ ወገናት ኣለዉ።
በቲ ሓደ ወገን፡ ጉጅለ ህግደፍ ቅድም ምስ ኢራን ወጊኑ፡ ደሓር ሰልፉ ቀይሩ ምስቲ ሱዑድ ዓረቢያ እትመርሖ ወገን ተሰልፉ ኣብ ውግእ የመን ከም ዝተሳፈን ንወገን ሱዕድያ ወተሃደራዊ መደበር ፈቒዱ ዶላራት ከም ዝተኸፍለን ዝዝከር እዩ። በቲ ካልእ ወገን ድማ ብዙሕ ዘይዝረበሎም ኣብ የመን ዝሳቐዩ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣለዉ።
