ታሪኽ ኣህጉራዊ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ዘይፈልጥ የለን። ይኹን እምበር ዓመት መጸ ክግለጽ ኣድላዪነት ኣለዎ ምኽንያቱ እቲ ሕዲሽ ወለዶ ነቲ ገዲም ወለዶ ክትክእ ከሎ እቲ ታሪኽ ክንገሮ ከሎ ዝሓሸ ስለዝኾነ ምድግጋሙ ኣይከፍእን ኢዩ። ኩልና ከም ንርድኦ ጓል ኣንስተይቲ ፍርቂ ሕብረተሰብ ኢያ። ስለዚ ንሳ ዘይብሉ ምሉእ ከኸውን ኣይክእልን ኢዩ።

ጓል ኣንስተይቲ ብባዮሎጂካዊ ፍጥረታ ካብ ወዲ ተባዕታይ ኣዚያ ትፈለ ኢያ። ማለት ብተፈጥሮ ንሳ እትገብሮ ወዲ ተባዕታይ ክገብሮ ኣይኽእልን ብኣንጻሩ ወዲ ተባዕታይ ክገበሮ ዝኽእል ድማ ጓል ኣንስተይቲ ክትገብሮ ኣይትኽእልን። ይኹን እምበር ሓደ ዝኾኑሉ ድማ ኣሎ። ንሱ ከኣ ናይ ኣእምሮ ወይ ናይ ብልህነት ኢዩ። እዚ ኣብ ጓል ኣንስተይቲ ይኹን ኣብ ወዲ ተባዕታይ ዘሎ ኢዩ። ስለዚ ጓል ኣንስተይቲ ካብ ወዲ ተባዕታይ ትሒታ ትረኣየሉ ጉዳይ የለን።

ኣብ ስራሕ ትሕቲ ወዲ ተባዕታይ ክኽፈላን፡ ናይ ምድማጽ መሰልን ተነፊገን፡ ናይ ስራሕ ማዕርነተን እውን ክግፈፋ ከለዋ ዝተዓዘባ ደቂ ኣንስትዮ ነዚ ወጽዓን ጭቆናን፡ ኣድልዎን እዚ ክውግዳ ሓቢረን ክቃለሳን ድምጸን ከስማዕ ዝጀመራሉ ግዜ ኣብ 1857 ኣብ ሃገረ ኣመሪካ ኢዩ። ኣብቲ ግዜ እቲ ልክዕ ከምዛ ሎሚ ዕለት 8 መጋቢት ቅድሚ 158 ዓመት ዝተገብረ ቅያ ዝጅምር ታሪኽ ቃልሲ ደቂ ኣንስትዮ እዩ። ኣብቲ እዋን እቲ ኣብ ፈብሪካታት ዓለባ ወይ ክዳውንቲ ዝሰርሓ ዝነበራ ደቂ ኣንስትዮ ኩነታት ሕማቕ ኣነባብራ ሰራሕተኛታትን ልዕሊ 10 ሰዓት ንመዓልቲ ዝሰራሓ ዝነበራን፡ ምስ ከምአን ዝኣመሰሉ ደቂ ተባዕትዮ ሰራሕተኛታት ዝነበረ ኣድልዎ ዝተዓዘባ ምእንቲ መሰለንን ማዕርነተንን ክብላ ንመጀመርያ ግዜ ሰላማዊ ስልፊ ዘካየዳላ ታሪኻዊት ዕለት ኢያ። ድሒሩ ድሕሪ 51 ዓመት ናይቲ ግዜ እቲ ድማ ማለት፡ ኣብ 1908 ኣብ ኒይው ዮርክ ዝተኻየደ ሰላማዊ ሰልፊ ናይ ምድማጽ መሰል፡ ብውሑድ ደሞዝ ንነዊሕ ሰዓታት ዘስርሑ ሰብ ፋብሪካታት ደው ንኽብልን፣ ትሕቲ ዕድመ ዝኾኑ ሕጻናት ድማ ኣብ ስራሕ ንኸይዋፈሩ ዝሓዘለ ጭርሖ ኢዩ ነይሩ። ኣብ 1909 ንመጀመርያ ግዜ ከኣ ማሕበርነታዊ ሰልፊ ኣመሪካ ነዛ ዕለት እዚኣ ማለት እቲ ኣብ 1908 ዕለት 28 የካቲት ኣብ ኒይው ዮርክ ዝተኻየደ ሰልፊ ንኽብሪ ናይ ደቂ ኣንስትዮ ክትከውን ወሰነ። ኣብ 1910 ብእህጉራዊ ማሕበረነት ኣብ ኮፐንሃብገን ዝተገብረ ኣኼባ ድማ ንኽብሪ ምንቅስቓስ ደቂ ኣንስትዮን ኣድማሳዊ መሰል ምድማጽ ደቂ ኣንስትዮ ንምጉንጻፍን ደገፍ ንምኽዕባትን ብማለት ፍሉይ ዕለት ከይወሰነ ‘’መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ’’ ዝብል ዓለም ለኸ መልክዕ ዝሓዘ ኣዋጅ ኣወጀ።

ኣብ 1911 በቲ ተበግሶ ናይ ኮፐን ሃገን ዝተረኽበ ውጽኢት ከኣ ኣህጉራዊ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ 19 መጋቢት ንመጀመርያ ግዜ ኣብ ኣውስትርያ፡ ደንማርክ፡ ጀርመን…ወዘተ ከቢራ። ኣብዚ ዝተኻየደ ሰልፊ ኣብ ልዕሊ እቲ ቅድም ክብል ናይ ምድማጽ መሰል ዝነበረ ሕቶ፡ ናይ ስራሕ ኣድልዎ ደው ክብልን፡ ናይ ስራሕን ናይ ሞያን ስልጠና መሰልን ተወሳኺ ጠለባት ዝቐረበሉ ስለፊ ኢዩ ነይሩ። ኣብ 1913-1914 ድማ እዛ ኣህጉራዊ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ከም መሳርሒ ንቐዳማይ ውግእ ዓለም ዝነጽግ ሰልፊ ኮነት። በዚ መሰረት ደቂ ኣንስትዮ ሩስያ ከም ኣካል ናይ ዓለም ምንቅስቓስ ደቂ ኣንስትዮ ምዃነን ከኣ ናይ ኣህጉራዊ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮአን ንመጀመያ ግዜ ኣብ መወዳእታ ሰንበት ወርሒ የካቲት ኣብዒለናኣ። ኣብ ዝሰዓበ ዓመት ከኣ ኣብ ካልእ ሃገራት ኤውሮጳ ብዕለት 8 መጋቢት ዘካየደኦ ሰልፊ ወይ ነተን ኣብ ሩስያ ነቲ ውግእ ዝጻረራ ክድግፋ ይኹን ነቲ ውግእ ዝጻረር ንምግላጽ ሰልፊ ኣካያዳ።

ኣብ 1917 ድቂ ኣንስትዮ ሩስያ ድሕሪቲ ውግእ ዝሰዓበ ጸገም ማለት ናይ ‘’ዝብላዕ ባንን ሰላምን’ ዝብል ሰልፊ ኣብ መወዳእታ ሰንበት ናይ ወርሒ የካቲት ወይ ብናይ ግርጎርያን ኣውደ ኣዋርሒ ኣብ ዕለት 8 መጋቢት እትውዕል ሰልፊ ኣካየዳ። ድሕሪ ኣርባዕተ መዓልቲ ከኣ ንጉስ ጻር ካብ ስልጣኑ ወሪዱ እቲ ግዝያዊ መንግስቲ ድማ ናይ ምድማጽ መሰል ደቂ ኣንስትዮ ኣጽደቐ። ኣብ 1975 ድማ ሕብራት ሃገራት ዓለም ‘’ዓመት ኣህጉራዊ ደቂ ኣንስትዮ’’ ብዝብል ዕለት 8 መጋቢት ከብዕላ ጀመረ። እዚ ኩሉ ምእንቲ መሰልን ማዕርነትን ደቂ ኣንስትዮ ዝተኻየደ ቃልሲ ነዛ ክብርቲ ዕለት 8 መጋቢት ናይ ‘’ መዓልቲ ኣህጉራዊ ደቂ ኣንስትዮ’’ ኮይና ኣብ ታሪኽ ተመዝጊባ እነሆ ዓመት መጸ ኩልና ነብዕላ ንርከብ። ወጽዓ ኩሉ ግዜ ዓሌት፡ ሃይማኖት፡ ወገን ወይ ኣውራጃ ወይ ብሄር ወይ ቆርበት ኣይፈልን ስለዝኾነ ናይ ሓብር ቃልሲ ከምዘድልዮን ሓቢረን ከምዝተቓለስን ትሕብር ታርኽ ኢያ። ብቃልሰን ዘረጋገጸኦ መሰልን ማዕርነትን ግና ሚእቲ ብሚእቲ ኣይተዓወታሉን ዘለዋ። ምኽንያቱ ኣብ ዝኾነ ይኹን ጽፍሒ ዓብላሊ ቁጽሪ ወዲ ተባዕታይ ኢዩ ዘሎ። ቁጽሪ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ፖለቲካ ይኹን ኣብ ቤተ መንግስቲ ኣዝዩ ውሑድ ኢዩ። ብሕጂ እውን ተጠርኒፈን ክቃለሳሉ ዘለወን ጉዳይ ኢዩ።

ደቂ ኣንስትዮ ኤርትራኸ? ደቂ- ኣንስትዮ ኤርትራ፡ ብባህሊ፡ ወይ ድሑር ሕብረተሰብኣዊ ሕማማት ይጥቅዓ ኣለዋ። በቲ መግዛእታዊ ግፍዕን ጭቆናን ተዋሪደንን ተሳቕየንን ኢየን። ነዚ ግፍዕን ወጽዓን ንምድምሳስ ድማ ኣብ ጎኒ ደቂ ተባዕትዮ ኣሕዋተን ምስቲ ኩሉ ባዮልጂካዊ ጸገማተን ነቲ ዝነበረ ሽግርን መከራን ተጻዊረን ብረተን ሓንጊጠን ኣንጻር ባዕዳዊ መግጻእቲ መዘና ዘይብሉ ታቓሊሰንን ተረባሪበን ክሳብ መስዋእቲ ዝኸፈላሉ ናጽነት እውን ኣጓናጺፈን ኢየን። እዚ ኹሉ ዝተኻየደ ቅያ ኣብ ታሪኽ ሰፍ ዘይብል ሓቦን ንሒን ዝተዓጥቀት ጓል ኣንስተይቲ ስና ነኺሳ ኣብ ዝኾነ ይኹን ጽፍሕታት እቲ ትካላት ናይ ሰውራ ኣገልጊላ ኢያ። ጻማ እቲ ዝገበረቶ ታሪኽ ግን ኣይተፈድየትን። ብኣንጻሩ እኳ ደኣ ነቲ ዝመዝገበቶ ታሪኸ ብፍላጥ ይኹን ብዘይፍላጥ ንምብላል ዝተዓጥኩ ኣይሰኣኑን ይኾኑ። እዚ ካብ ክቱር ሕርቃን ዝተላዕለ ከኸውን ይኽእል ምኽንያቱ እቲ ኣብ ሃገሩ ኣዕሪፉ ብሰላም ክነበር ዝምነ ዝነበረ ኤርትራዊ ዓቢ ይኩን ንእሽቶ ኣብ ስደትን መከራን ስለዝተሳጠሐ፡ ኣብቲ ኣብ ግዜ ሰውራ ዝተገብረ ጉድለታት ተመሊሱ ክኸስስን ክውንጅልን ደኣ እምበር ነቲ ሞያን ጅግንነተን ቅያን ደቂ-ኣንስትዮስ ካብ መዛግብቲ ታሪኽ ክሓክኽ ዝኽእል ኣካል የለን።

ደቂ ኣንስትዮ ኤርትራ፡ ናይ ትምህርቲ ዕድለን በቲ ክኸዶ ዝግበኦ ኣይከደን። ምኽንያቲ ሓደ እቲ ባህሊ፡ ከምኡ እውን ድኽነት፡ ካልኣይ እቲ ባዕዳዊ መግዛእቲ፡ ሳልሳይ ድማ እቲ ሕጊ ኣልቦ ዝኾነ ስርዓት ንገዛእ ርእሱ ዓቢ ሽግር ኢዩ። እቲ ስርዓት ነቲ ቑጠባ ባዕሉ ዓትዒቱ ብምሓዙ ቁጠባዊ ናጽነት ስለዘየለ ጓል`ኣንስተይቲ ርእሳ ክትክእል ኣይበቕዐትን።

ኣብ ፖለቲካዊ መዳይ እንተረአና ኣብቲ ናይ ምውሳን ተራን ግደን እውን ቁጽሪ ደቂ ኣንስትዮ ከምቲ ዝድለ ኣይኮነን። ኣብ ዝለዓለ ጽፍሒ ይተረፍ ኣብቲ ዝተሓተ ጸፍሒ እውን እንተኾነ ምስሊ ጓል ኣንስተይቲ ፈጺሙ የለን። ስለዚ ደቂ ኣንስትዮ ጌና ጥቑዓት ናይ ሕጊ-ኣልቦነትን ናይ ልምድን ባህልን ከምኡ እውን ኣብ ትሕቲ ጸብለትነትን ዓብላልነትን ደቂ ተባዕትዮ ዝውሰን ውሳኔ ኢየን ዝርከባ ዘለዋ። ብተወሳኺ ኣብ ኤርትራ ዲሞክራሲ የለን። ዲሞክራሲ ካብ ዘይሃለወ ድማ ሰብኣዊ መሰላት ይኹን ናይ ጾታ ማዕርነት ክርከብ ማለት ዘበት ኢዩ። ምኽንያቱ እዚ ስርዓት እዚ እቲ ንስልጣኑ ከናውሓሉ ዝኽእል ናይ ባዕሉ ሕጊ እምበር ንረብሓ መላእ ህዝቢ ዝግለገለሉ ሕጊ የልቦን።

ሕጊ ካብ ዘይሃለወ ድማ እቲ ስርዓት ምሉእ መሰልን ዕድላትን ብዘይህብ ኣተሓሳስባ ዝተዓብለለ ስለዝኾነ ጸረ-ዲሞክራሲ ኢዩ። ጸረ-ዲሞክራሲ ብምዃኑ ድማ ምዕሩይ ዝኾነ ዝርጋሐ ስልጣን ይኹን ማዕርነትን መሰልን ከኣ ዝነጽግ ክኸውን ናይ ግድን ኢዩ። ንማዕርነት ይኹን መሰል ዝጣበቕ ባእታ ስለዘየለ ከኣ ደቂ ተባዕትዮ ይኹን ኣውራ ድማ ደቂ ኣንስትዮ ኩሎም ተጸቒጦም ክግፍዑን ክጭቆኑን እምበር ክርህዎምን ንናይ ሃገር ምዕባሌ ከምዝሓስቡ ክገብር እቲ ስርዓት ፈጺሙ ኣይዕጭጮን ኢዩ።

ስለዚ ዲሞክራሲያዊ ምሕደራ ኢዩ ንመሰላትን ማዕርነትን ከውሕስ ዝኽእል። እዚ ዲሞክራሲያዊ ምሕደራ እዚ ክህሉ ድማ ተሳትፎ ናይ መላእ ዜጋ የድሊ፡ ማለት ክልቲኡ ጾታ ዓቢ ይኹን ንእሽቶ ማለት ኢዩ። ደቂ ኣንስትዮ ኤርትራ እምበኣር ብኹሉ ኢየን ተወጺዐን ዘለዋ። ካብዚ ወጽዓ ክለቓቓ ዝኽእለን ሓደ እቲ ጾታዊ ማዕረነት ዝብል ክረጋገጽ ናይ ኩልና ሓላፍነት ኢዩ። ካልኣይ ድምጺ ደቂ ኣንስትዮ ልዕሊ ኩሉ ክስማዕ ኣለዎ። ሳልሳይ እቲ ድሑር ዝምባሌታትን ድሑር ሕብረተሰብኣዊ ሕማማትን ሕማቕ ልምድን ባህልን ክልቲኡ ጾታ ካብ ነፍሱ ክውግዶ የድሊ። ራብዓይ ደቂ ተባዕትዮ ንማዕርነትን መሰልን ድቂ ኣንስትዮ ክጣበቑን ኣብ ግብሪ ከውዕልዎን ይግባእ። ብተወሳኺ ንጉዳይ ደቂ ኣንስትዮ ዝምልከት ሓጋዚ ከኸውን ኣብ መንጎ ደቂ ኣንስትዮን ኣብ መንጎ ሲቭል ማሕበራትን ኣብ መንጎ ፖለቲካዊ መስርሕን ምትሕብባርን ዝምድናን ክህሉ ኣለዎ። በዚ ኣቢሉ ድማ ደቂ ኣንስትዮ ካብ ራዕድን ፍርሕን ናጻ ዝኾናሉን ኩሉ ኣድልዎ ኣንጻር ደቂ ኣንስትዮ ናይ ምድምሳሱ መስርሕ ብዕቱብነት ክስረሓሉ ይግባእ።

ኣብ ኤርትራ፡ ህዝቢ ኤርትራ ዝመሓደረሉን፡ ህዝቢ ዝመረጾ መንግስቲ የለን። ህዝቢ ዝመረጾ መንግስቲ ካብ ዘይሃለወ ንመሰላትን ናጽነትን ማዕርነትን ዝጣበቕ ናጻ ዝኾነ ትካላት እውን የለን። ስለዚ ንመሰላትን ማዕርነትን ደቂ ኣንስትዮ ከውሕስ ዝኽእል ሓደ ደቂ ኣንስትዮ ብፍላይ ከምኡ እውን ደቂ ተባዕትዮ ብሓፈሻ ብሓባር ክስረሑ የድሊ። እዚ ከኣ ካብ ገዛን ካብታ ስድራን ይብገስ። ኣብ ርእሲኡ ምስቲ ቃልሲ ደቂ ኣንስትዮ ጎኒ ንጎኒ ዝኸይድ እቲ ናይ ወዲ ተባዕታይ ዕብለላ ክጎድልን ክመዓራረን ናይ ኮታ ወይ ሕዙእ ቁጽሪ ክወሃበን ኣለዎ። እዚ ሕዙእ ቁጽሪ እዚ እውን ብቃልሰን ከረጋግጸኦ ከምዘለዎን እውን ክዝንግዓ ኣይግባእን። እቲ ብቓልስና ክነረጋግጾ ኢና ዝብልኦ ኣብ ቦትኡ ከይኑ እቲ ሕዙእ ቁጽሪ ከኣ ተወሳኺ ሓይሊ ናይቲ መሰለን ዝሓታሉ ባእታ ምዃኑ ክኣምና እምበር ልማኖ ወይ ትኳቦ ኢዩ ኢለን ክነጽግኦ ኣይግባእን።

ብድራር መንታይ

ኣርዓዶም በርሀ

ብዛዕባ ናይ ኤርትራ ነጻነትን ንምርግጋጹ ዝተኻየደ ነዊሕን መሪርን ቃልስን ክዝረብ እንከሎ ከይተጠቕሱ ካብ ዘይሕለፉ ዓበይቲ ጉዳያት ሓደ ቅያ ኤትራውያን ደቂ ኣንስትዮ ኣብቲ መስርሕ ቃልሲ እዩ። ወሳኒ ግደ ደቂ ኣንስትዮ ኣዕዚዝካ ንምቕራብ ኣብቲ መዋእል ቃልሲ “ብዘይ ተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ዝዕወት ሰውራ የለን” ዝብል ጭረሖ ይቃላሕ ነይሩ። “ደቂ ኣንስትዮ ተንሰኣ ተሎ ዝረኽብናዮሎ ካብ ተመኩሮ” ዝብል ዜማ እውን ተዘሚሩ  እዩ። ሎሚ እውን ክብደት ተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ህያው ኮይኑ እቲ ጭረሖ “ብዘይ ተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ዝረጋገጽ ለውጢ የለን” ናብ ዝብል ማዕቢሉ ኣሎ። እዚ ጭረሖ እዚ “ኣብቲ ናይ ቃልሲ ባይታ ከመይ ኣሎ?” ዝብል ግና ሓደ ኣዘራራቢ ጉዳይ ኮይኑ ኣሎ።

ጾታዊ ወጽዓ ደቂ ቅንስትዮ ኣዝዩ ነዊሕ ዕድመ ዘለዎ ኮይኑ፡ ደቂ ኣንስትዮ ወጽዓ መሪርወን ነዚ ወጽዓ ንምውጋድ ብወግዒ ተወዲበን ድምጸን ኣስሚዐን ቃልሲ ዝጀመራ ቅድሚ 107 ዓመታት ኣቢሉ ኣብ ኣሜሪካ ብዝተላዕለ መሰረታዊ ናይ መሰል ሕቶ ምዃኑ ታሪኽ ተጋድሎ ደቀኣንስትዮ ዓለም ይሕብር። እዚ ክበሃል እንከሎ ግና ናብዚ ሕጂ ዘለዎ  ደረጃ ዓለም ለኻዊ ዝኽሪ 8 መጋቢት ንምብጻሕ ኣብ ምውሳን ዝኽበረሉ ዕለት ጥራይ ዘይኮነ ኣብቲ “ሕቶ ደቂ ኣንስትዮ እንታይ እዩ?” ዝብል ንምውሳን እውን ብኣዝዩ ብዙሕ ደረጃታትን ዝተሓላለኸ መስርሕን ክሓልፍ ጸኒሑ እዩ።

ደቂ ኣንስትዮ፡ ደቂ ኣንስትዮ ብምዃነን ዘጋጥመን ናይ ሓባር ጾታዊ ወጽዓ ክህልወን እንከሎ፡ ከከምቲ ናይቲ ዝነብራሉ ሃገር ቁጠባዊ ምዕባለ፡ ዝመሓደረሉ ስርዓትን ባህላዊ ተጽዕኖን ኣብ ገሊኡ ዝያዳ ዝመረረ ከም ዝኸውን ዝሰሓት ኣይኮነን። ንኣብነት ኣብዚ እዋንዚ ወጽዓ ደቂ ኣንስትዮ ካብቲ ብቑጠባዊ ምዕባለን ብደሞክራሲያዊ ዕቤትን ኣብ ዝሓሸ ዝርከብ ዓለም፡ ኣብ ከም ኤርትራ ዝኣመሰላ ብቑጠባ ኮነ ብስርዓተ-ምሕደራ ኣብ ዝተሓተ ደረጃ ናይ ዝርከባ ሃገራት ደቂ ኣንስትዮ ወጽዓ ዝያዳ ከም ዝኸፍእ ምጥቃስ ይከኣል። ደቂ ኣንስትዮ ድርብ ወጽዓ እዩ ዘለወን። በቲ ሓደ ወገን ጾታዊ ወጽዓ በቲ ካልእ ወገን ደማ ከም ኩሉ ዜጋ ዘጋጥመን ኩለመዳያዊ ወጽዓ። ደቂ ኣንስትዮ ቃልሰን እውን ከምኡ ድርብ እዩ።  ወጽዓ ደቂ ኣንስትዮ ናይቲ ዝተረፈ ሓፋሽ ህዝቢ ኩለመዳይዊ ወጽዓ ኣብ ዘይተፈትሓሉ በይኑ ፍታሕ ዝረክብ ኣይኮነን። ደሞክራሲያዊ ምምሕዳርን ቁጠባዊ ዕቤትን ኣብ ዝበኾረሉ ኩነታት ወጽዓ ደቂ ኣንስትዮ በይኑ ተነጺሉ ክፍታሕ ዘይሕሰብ እዩ። ደሞክራሲያዊ ስርዓትን ቁጠባዊ ዕቤትን ውሑስ ሱር ኣብ ዝሰደደሉ ስርዓት  ወጽዓ ደቂ ኣንስትዮ ናይ ምውጋዱ ዕድል ኣዝዩ ሰፊሕ እዩ። እዚ ማለት ደቂ ኣንስትዮ ወጽዓአን መሰረታዊ ፍታሕ ክረክብ ከም ዝግበኦ ዝተረደአ ሕብረተሰብ ኣብ ዘይተፈጥረሉ መፍትሒ ዝረክብ ኣይኮነን። ደቂ ኣንስትዮ ወጽዓአን ዝፍታሕ ነቲ ዝውጸዐን ተጻራሪ ጾታ ከም ጸላኢ ብምውሳድን ብምትህልላኽን  ዘይኮነስ ናይቲ ወጽዓ ክብደት ተረዲኡ ናይቲ ፍታሕ ኣካል ከም ዝኸውን ብምግባር ክኸውን ይግበኦ።

ደቂ ኣንስትዮ ፍርቂ ህብረተሰብነተን ብተግባር ዘርኣያሉ ብዙሕ ተመኩሮታት ምግላጽ ዝከኣል ኮይኑ፡ ኣብዚ መዳይ ተመኩሮ ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ ቅድሚት ከም ዝስራዕ ንሕና ኤርትራውያን ጥራይ ዘይኮና፡ ዓለምና እውን እተሰማማዓትሉ ሚዛን እዩ። እዚ ተመኩሮ እዚ ኣብ ኩሉ መስርሕ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ዝተንጸባረቐ ኮይኑ ብፍላይ ድማ ኣብቲ መሪር ናይ 30 ዓመታት ብረታዎ ቃልስና ንናጽነት ኤርትራ በሪኹ ተራእዩ’ዩ። ኣብዚ መሪር ቃልሲ ኣሓትና ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ፡ ጾታዊ ፍልዩነተን ተጽዕኖ ከይፈጠረለን፡ ምናልባት “ልዕሊ ደቂ ተባዕትዮ” እንተተባህለ ምግናን ከይከውን፡ ማዕረ ኣሕዋተን ደቂ ተባዕትዮ፡ ኣብቲ ዝኸበደ ብልሒ ናይቲ ቃልሲ ወተሃድራዊ ጊድራታት እውን ከይተረፈ መስተንክር ሰሪሐን እየ። ንናይ ካለኦት ውጹዓት ደቂ ኣንስትዮ’ውን ግዜ ዘይስዕሮ ኣብነት ኣውሪሰን እየን።

ኣብ ብረታዊ ቃልስና ተመሊስና ጉዳያት ዘኪርና፡ ናብዚ ሎሚ ህዝብናን ሃገርናን ዘሕልፍዎ ዘለዉ ሃለዋት ክንመጽእ እንከለና፡ ኣብ ቅድሜና ካብ ዝመጹ ዘሕዝኑ ግና ብተግባር ዝረኣዩ ዘለዉ ትርኽቦታት ህዝቢ ኤርትራ ካብ ጸጋታት ናይቲ ብደሙ ዘምጸኦ ነጻነት ብጉጅለ ህግደፍ ዝተጠልመ ምዃኑ እዩ። መላእ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዝተጠልመሉ ደቂ ኣንስትዮ እውን ከም ዝጥለማ  ፍሉጥ እዩ። እነሆ ከዓ ጥልመት ኢልካ ምግላጹ ኣብ ዘይኣኽሎ ደረጃ ይርከባ ኣለዋ። ኮንደኾን ኣብቲ ዕለቱ እንተተባህለስ ዝያዳ እዝንን ቀልብን ይረክብ ብዝብል ንደግሞ ኣለና እምበር ህልዊ ኩነታት ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ   ክሳብ ክንደይ ኣብ ሕማቕ ደረጃ ከም ዝርከብስ ብዛዕባ’ዚ ጉዳይዚ ዝግደሱ ዓለም ለኻዊ ትካላት እውን ከይተረፉ ኣፎም ደም ክሳብ ዝወጽእ ዘልዕልዎ ዘለዉ ጉዳይ እዩ።

ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ ከምቲ ምእንቲ ነጻነት ዝኸፈለኦ ዋጋ ኣብዚ ሎሚ ዝካየድ ዘሎ እሞ ኣብ ውሽጡ ከም ቀንዲ ዕማም ጉዳይ ደቂ ኣንስትዮ ዝሓቖፈ፡ ዝተሓላለኸ  ናይ ደሞክራሲያዊ ለውጢ ቃልሲ እውን እጃመን ካብ ናይ ደቂ ተባዕትዮ ንላዕሊ እንተዘይኮይኑ ንታሕቲ ከም ዘይኮነ ክርደኣ ጥራይ ዘይኮነ ነዚ ተረድኦ ዝምጥን ተሳተፎአን ከም ዝጽበየን ኣብ ቦታኡ ዘሎ እዩ።  ተሳትፎአን ኣብ ዝበኾረሉ ወይ ከምዚ ንዕዘቦ ዘለና ኣዝዩ ኣብ ዝዛሕተለሉ ወጽዓአን  ክፍታሕ ከምዘይክእል ከዓ ክርደኣ ይግበአን። ኣሕዋተን ደቂ ተባዕትዮ እውን ብኩራት ደቂ ኣንስትዮ መሰረታዊ ጸገም ናይቲ ቃልሲ ገይሮም ክርድእዎ’ሞ ናይ ግድን ህጹጽ ፍታሕ ክረኽብሉ ይግበኦም።

ደቂ ኣንስትዮ ካብዚ ቃልሲ ዝርሕቃሉ ዘለዋ ምኽንያት፡ ምናልባት ናይቲ ዝሓለፈ ቃልሰን ጻማ እንታይ ከም ዝኾነ ስለ ዝረኣያ’ሞ ብኣኡ ስለ ሰከሓ ክኸውን ይኽእል ዝብል ግምት ኣለኒ። ናይዚ መንቀሊኡ ናይ ጉጅለ ህግደፍ ጥልመት እንድዩ፡ ኣብኣተን ዝተደረት ዘይኮነስ ንመላእ ህዝቢ ኤርትራ ኣረኻኺብሉ ዘሎ ጉዳይ ምዃኑ ክርሰዓኦ ኣይግበአንን። እቲ ፍታሕ ከዓ ቃልሲ እምበር ስቕታን ካብ ቃልሲ ምርሓቕን ከም ዘይኮነ ክርደኣኦ ኣብዚ ኣጋጣሚ አዘኻኽረን። እንተ’ቲ ምረት ናይቲ ዘሕልፈኦ ዘለዋ መከራ ዘርዚርካ ዝውዳእ ስለ ዘይኮነ ብድብድቡ “ኣስካሕካሒ” ኢለዮ ክሓልፍ እመርጽ። ነዚ ንምግላጽ ሰልፊ ደሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ 8 መጋቢት ዓለምለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ 2013 ብዝምልከት ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ “ብዙሓት ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ ሎሚ፡ ኣብ መደበራት ታዕሊም ኣብ ድፋዓት ናይ ውግእ ተጸሚደን፤ ኣይስራሕ፡ኣይትምህርቲ፡ ኣይሓዳር ኰይነን ግዜአን ብኸንቱ የሕልፋ ኣለዋ። እዚጥራይ’ውን ኣይኰነን፡ ሃገራዊ ኣገልግሎት ኣብ ትሕቲ ዝብል ምስምስ፡ ናይ ሰበ-ስልጣን ጀራዲን ክዅስኵሳ፡ ምድሪ ቤቶም ክጸርጋ፡ ቆልዕቶም ከጻውታን ክናብያን፣ እቲ ዝኸፍኤ ድማ፡ ሰበ-ስልጣን’ቲ ስርዓትን መጋበርያታቶምን ከም መርወይ ስጋዊ  ድሌታቶም ክጥቀሙለን ይርኣዩ ኢዮም። መነባብሮ ከቢድወን፡ ኣብ በረኻን ስንጭሮን ምንባር ነዊሕወን፡ መጻኢ ዕድለን ፍጹም መዋጽኦ ዘይርከቦ ጸልማት ኰይንወን ናብ ስደት ዘምርሓ ደቂ-ኣንስትዮ’ውን ውሑዳት ኣይኰናን። ኣብ’ዚ ሓደገኛ ጕዕዞ’ዚ፡ ኣብ ምደረ-በዳታት ብጽምኢ ዝሃለቓ፡ኣብ ባሕሪ ጥሒለን ድራር ዓሳ ዝዀና፡ ንዝተፈላለየ ዓመጽን ግፍዕን እተቓልዓን ገገዝእን ይቝጸረን ዘብል ኢዩ።”ዝበሎ ንኣብነት ምጥቃሱ እኹል እዩ።

ሰደህኤ ብመሰረቱ ውን ጉዳይ ደቂ ኣንስትዮ ከም ሰልፊ ኮነ ከም ሃገር ኣዝዩ ፍሉ ቆላሕታ ዘድልዮ ምዃኑ ስለ ዝርዳእ ኣብቲ ፖለቲካዊ  መደብ ዕዮኡ “ደቂ ኣንስትዮ ኤርትራ ፍርቂ ኣካል ሕብረተሰብ ኤርትራ ብምዃነን መሰለን ተሓልዩ ኣብ ኩሉ ህይወት  ሕብረተሰብናን ሃግርናን ብማዕረ ክሳተፋ ከም ዘለወን ይኣምን። ነዚ ንምርግጋጽ ከዓ እቲ ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ ካብ ኩሉ ማሕበራውን ውልቃውን ህይወትን ከግልለን ዝጸንሐ ባህላውን ፖለቲካውን ቀይድታት ብሕጊ ንምውጋድ ኣድላዪ ቃልሲ ከካይዳ እዩ።” ብዝብል ኣስፊሩ ይርከብ። ካብዚ ሓሊፉ እውን እዚ ሰልፊ ንግደ ደቂ ኣንስትዮ ኣብዚ ቃልሲ ንምዕዛዝ ካብ ዘለዎ ድልውነት ብምንቃል ካብቲ 9 ኣብያተ ጽሕፈት ፈጻሚኡ ሓደ ጉዳይ ደቂ ኣንስትዮ ዝከታተል እዩ። እዚ ሰልፋዊ ቅርቡነት ኣብ ፍረ ክበጽሕ ግና ተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ወሳኒ ክነሱ ክሳብ ሕጂ በቲ ዝተሓተ ደረጃኡ እውን ኣዕጋቢ ዘይምዃኑ ናብ ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ ዘመሓላልፎ መልእኽቲ ዕዙዝ እዩ።

ስለዚ ከምቲ ወለድና “ካብ ጉይይ ምውዓል ክሳድ ምሓዝ” ዝብልዎ፡ ኣብዚ ኣጋጣሚ 8 መጋቢት ዓለም ለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ንዝከረሉ ዘለና ኣጋጣሚ፡ ብሓፈሻ ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ ብፍላይ ድማ መንእሰያት ደቂ ኣንስትዮ፡ ሓርበኛታት ኣደታተን መስዋእቲ ዝኸፈላሉ፡ ግና ድማ ኣብቲ ዝድለ ምዕራፉ ዘይበጸሐ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ንምምላእ ክሳተፋ መጸዋዕታና ነቕርበለን።

7 መጋቢት 2015

^{ብዕለት 14 02 2015 ዓ.ም.ፈ. ኣብ ከተማ ዮተቦር ሽወደን ብመንእሰያት ዝየዳለወ ምሸት መንእሰይ ብሰናይ ድሌት ንዓለም ክንልውጣ  ዝብል ጨርሖ ናይ ዝተፋላልዩ ሃገራት መበቆል ዘሎዎም መንእሰያት ተቀማጦ ከተማ ዮተቦርግ ኣብ ፍሪዝሁሰት ኣገዳሲ ምስዮት ተካይዱ። ኣብዚ ሓያሎ  ዘይ መንግስታውያን ማሕበራት ከም ቀይሕ መስቀል፡ ኣምነስቲ ኢንተርናሾናል፡ ማሕበር ደገፍቲ ስደተኛታት ንሱርያውያን፡ ንፈለስጢናውያን ፡ንኩርዲስታን… ወዘተ ዝተሳተፍዎ ኮይኑ ብፍሉይ ስእላዊን ፊልም ዝተሰነይ ህልዊ ኩነታት ኣብ ቃዛ ፈለስጢን ብሓደ ዓቢ ጋዜጠኛ ናይ ተለቪዝዮን ሃገር ሽወደን ሓጺር መደረ ነይሩ። ኣብዚ ኣጋጣሚ ኣዚ ሓው ጸሀየ ቀለታ ተረኺቡ ሓጺር መግለጺ ኣብ ህልዊ ኩነታት ሃገርና ኤርትራን ፡ ንመንእሰያት ኤርትራዊያን ዝወርድ ዘሎ መሪር ግፍዕታት ኣብ ሱዳን ኢትዮጲያ ሊብያ ኢጣልያ ሓቢሩ። ኣብ ኤርትራ ብዘይፍርዲ ተቀይዶም ዘሎዉ ኣሽሓት ህዝቢ ወለዲ፡ ሓያሎ ሚንስተራት 29 ጋዜጠኛታት ሓደ ካብኦም ሽወደናዊ ሓው ዳዊት ኢሳቅ ብዘይፍርዲ ኣብ መቁሕ እንሆ ልዕሊ 13 ዓመት ኮይኑ ኢሉ። እዚ ኩሉ ጠንቂ ከኣ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ኢሰብኣዊ ምሕደራ ስርዓት ህግዲፍ ምዃኑ ሓቢሩ ። ቀጺሉ ሓው ጸሃየ እንሆ ኣብዚ ከተማ ዮተቦርግ ትሕቲ ዕድመ ሕጻናት ኤርትራውያን ልዕሊ 50 ከም ዘሎዉ ሓደ ካብኦም ከኣ ብዕለት 04/02/2015 ነብሰ ቅትለት ከም ዝፈጸመ ብምሕባሩ ሓያሎ መንእሰያት ሓዘኖም ገሊጾም። እዚ ምስዮት እዚ ከኣ ብቀጻሊ ንእንነብረላ ዘሎና ዓለም ብድሌትና ክንቅይራ… ዝበል ንጥፈታት ክቅጽል ምኳኑ መራሒት እቲ መደብ ንኩሉ ተሳታፍይ ዓዲማ ብሉስሉስ መሃሪ ሙዚቃ ተዛዘመ።}