ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ህዝቢ ኤርትራ ዝሓለፎን ዝሓልፎ ዘሎን ኩለ-መዳያዊ ህይወት፡ ነጸብራቑን ስንብራቱን ኣብ እንዳ ኩሉ ኤርትራዊ ዘሎ እዩ። እዚ ርዱእ ኮይኑ፡ ከምቲ ወለድና “ኣብ ልዕሊ ልብኻ እንተዝምዕዱኻ፡ ኣብ ርእሲ ዘለካንከ እንተዝህቡኻ” ዝብልዎ እምተዘይኮይኑ፡ ህዝቢ ኤርትራ ብዛዕባ ዝሓለፈ፡ ዘሎን መጻእን ጉዳዩ ኣይፈልጥን እዩ ካብ ዝብል ኣይኮናን መዘኻኸሪ መልእኽቲ ክንሰደሉ ዘንቀድና።
ኤርትራን ህዝባን “ሕማመይ ሕማምካ፡ ቅሳነተይ ቅሳነትካ” ዝበሃሃሉ እምበር፡ ሓዲኦም ክሳቐ እንከሎ እቲ ካልእ ዝቐስነሉ፡ ፈላሊኻ ዝረአ ተመኩሮ የብሎምን። ህዝቢ ኤርትራ ፈታዊ ሃገሩ እዩ። ሃገሩ ክፈቱ እንከሎ ከኣ ምስ ልኡላውነታ፡ ናጽነታን ህዝባን እምበር፡ ስማዊ ኣፈታትዋ ኣይኮነን። ምኽንያቱ ሃገር ማለት ሩባ፡ ኩርባን ጐልጐልን ብዘይህዝቢ፡ ወይ ህዝቢ ብዘይ ተነጺሩ ዝተኸለለ መሬታዊ ክሊ ማለት ከምዘይኮነ ስለ ዝርዳእ። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ ህዝቢ ኤርትራ፡ ነቲ ህግዲፍ ህዝቢ እንዳብረሰ፡ ፈታዊ ኤርትራ መሲሉ ንምቕራብ ዘካይዶ ዝነበረ ፈተነ ዘይተቐበሎ። ኣብ ክሳብ ናይ ሕጂ ጉዕዞ ቃልስና ህዝብና “ሃገረይ ወይ ሞት” እንዳጨረሐ ዝኸፈሎ ክቡር ዋጋ ኣብዚ ሎሚ ኣብ ናጻ ሃገር ኮይንካ ክትዝክሮ እንከለኻ ምእማኑ ዘጸግም እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ኣብቲ ነዊሕ፡ መስተንክራዊ ቃልሱ ምእንቲ ናጽነት፡ ንኹሉ ብጸላኢ ዝወርዶ ዝነበረ ተጽዕኖን ጸቢብ ምቁጽጻርን ተጻዊሩን ገጢሙን፡ ኣብ ፖለቲካ፡ ቁጠባ፡ ማሕበራዊ፡ ምምሕዳራውን ሰብኣውን መዳያት ታሪኽ ዘይርስዖ ዋጋ ከፊሉ እዩ። ዝኸፈሎ ዋጋ ግና ከንቱ ኣይተረፈን፡ ናጽነትን ልኡላውነትን ኤርትራ ዝኣክል መሰረታዊ ዓወት ጨቢጡ። እንተኾነ እቲ ክሳብ ሕጂ ዘመግዝገቦን ንቃልሲ ክብገስ እንከሎ ዝዓለሞን ጋና ከምዘይመጣጠን ህልዊ ኩነታት ሃገርናን ህዝባን ባዕሉ መስካሪ እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ፡ ነዚ “ኤርትራ ኣይኮነንዶ ህዝባ እምና’ውን ይዋጋእ” ዝብል ናይ ጽንዓት መግለጺ ሒዙ ክጽዕት እንከሎ፡ ኣንዊሑ ዝጥምት ሕልሚ እዩ ነይርዎ። ሕልሙ ንጹር እዩ ነይሩ። ብዋጋ ደሙን ረሃጹን ዝተረኽበት ኤርትራ ንብዓታ ብደቃ ዝሕበስ እምበር፡ ተመሊሳ ዘይትነብዓሉ ውሑስ ኩነታት ምፍጣር ትጽቢቱ ነይሩ። ህዝቢ ኤርትራ ነዚ ሕልሙ ንምውሓስ ናይ ካልእ ኢድ ከይተበጸበየ፡ ኣብ ገዛእ ዓቕሙ ተኣማሚኑ ብጽፍሩ እዩ ተቓሊሱ። ኤርትራ ከኣ ቀዳማይ ምዕራፍ ሕልማ ተጋሂዱ ናጻን ልኡላዊትን ሃገር ኮይና። እቲ ድሕሪኡ ዝሰዓበ ንኤርትራ ዘተኣማምን ሰላም፡ ልምዓትን ዲሞክራስን ናይ ምልባሳ ዕማም ግና ብኸምቲ ብዝህቢ ኤርትራ ትጽቢት ዝተገብረሉ ክረጋገጽ ኣይከኣለን። እዚ ክሳብ ሕጂ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ከምዚ ንዕዘቦ ዘለና ኣጸጋሚ ክኸውንን ንኤርትራ ኣብ ሓደጋ ከውድቓን ዘይተገመተ ነይሩ ዘይተገመተሉ ምኽንያት ከኣ፡ “ደቃ ኢና” ዝብሉ፡ ኣጋጣሚ ተጠቒሞም ቃልሲ ህዝቢ ጨውዮም ስልጣን ዝሓዙ ውሑዳት ከም ገዛእቲ ኣይጭክኑን እዮም ዝብል የዋህ ግምት ስለ ዝነበረ እዩ። እንተኾነ ሕማቕ ኣጋጣሚ ኮይኑ፡ ልዕሊ ባዕዳውያን ወጻዕቲ ኮይኖም። ህዝቢ ኤርትራ ባዕዳውያን ዘንብዕዎ ንብዓት ሓቢሱስ ዳግማይ ብደቁ ክነብዕ ምርኣይ ከኣ ዘሕዝንን ዘገርመን ኣጋጣሚ ኮይኑ ኣሎ። ከምቲ “ሓወይ ዝብል ኣይውቃዕካ” ዝበሃ ከኣ እዚ ዳሕረዋይ ንብዓት ዝያዳ ዘሕዝን እዩ።
ቃልሲ ኤርትራ ካብ ቅድም እቲ ካልእ ኣበርክቶታት መመላእታ ኮይኑ፡ ናይ ህዝባ እዩ። እቲ ካብ ሕጂ ንድሕሪት ዝመጽእ ለውጢ እውን ብህዝቢ እዩ። እቲ “ለውጢ ኣብ ኤርትራ ካብ ውሽጢ ብህዝቢ ዝመጽእ እዩ” እንብሎ ከኣ ነዚ ንምዕዛዝ እዩ። ህዝብና ለውጢ ከምጽእ ኣብ ከመይ ዝበለ ኣጸጋሚ ኩነታት ይጥለብ ከምዘሎ ይርደኣና እዩ። እንተኾነ እዚ ዘሎ ጸገም ነቲ ለውጢ ናይ ምምጻእ ሓላፍነትን መስርሕን ከኽብዶን ከደናጉዮን እምበር፡ ከቶ ክዓግቶስ ኣይክእልን እዩ። ምኽንያቱ ኣብ ቅድሚ ሓይሊ ህዝቢ ጠጠው ዝብል የለን። እዚ ኣብ ቀረባ ጐረባብትና ብተመኩሮታት ዝተረጋገጸ እምበር ኣብ ኤርትራ ዝጅመር ሓድሽ ቅዲ ኣይኮነን።
ኣብ ኤርትራ ከም ሓሶትን ስንቅን እንዳሓደረ ዝፈኩስ ዘሎ ሓይሊ ህግዲፍ፡ ካብ ዝልለየሉ ባህርያት ሓደ፡ ብሓያልነትን ወሳንነትን ህዝቢ ዘይኣምን ምዃኑ እዩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ፡ ንጸገማት ህዝብና ቅጭጭ ከይበሎ ርእዩ ከምዘይረኣየ ዝሓልፎ፡ ንኣውያቱ እውን ጸማም እዝኒ ዝህቦ። እዚ ንወሳንነትን ርዝነትን ህዝቢ ትርጉም ዘይህብ ጉጅለ፡ ኤርትራ ክትበርስን ክትባድምን እምበር ክትስስን ከምዘይደሊ ብዙሕ ምልክታት ኣርእዩና እዩ። መንእሰይ ኤርትራ ሃጽ ኢሉ ንክስደድ ዝገብሮ ድፍኢታትን ኣብቲ መስርሕ ዘካይዶ ንግድን ከም ሓደ ኣብነት ዝውሰድ እዩ። ስለዚ መንእሰያት ዓዲ ክገድፉን ወለዲ ነዚ ተግባር ከተባብዕዎን እንከለዉ ኣንጻር ህግዲፍ ይሰርሑ ከም ዘለዉ ክርድኡ ኣይግባእን። ህግዲፍ እሞ ኤርትራ ናይ ምብራስ መደቡ ኣዕዊቱ እዩ ብኩርምቱ ዝስሕቕ።
ኣብ ቅድሚ ህዝቢ ኤርትራን ንለውጥን ፍትሕን ዝቃለሱ ኣብ ኤርትራ ይኹን ካብ ኤርትራ ወጻኢ ተወዲቦም ዝቃለሱ ዘለዉ ኣካላቱን፡ ኤርትራ ንምድሓን ኣብ ቅድሚኦም ዘላ ምርጫ ሓንቲ እያ። ንሳ ኸኣ ተቓሊስካ ንህግዲፍ ምውጋድ’ያ። እቲ ክሳብ ሎሚ ዘካየድናዮ ቃልሲ ክንድቲ ዝተጸበናዮ’ኳ እንተዘየድመየ ዝመኸነ ኣይኮነን። ሎሚ ህግዲፍ ደሓን ከምዘሎ መሲሉ ክቐርብዩ ዝፍትን ዘሎ እምበር ደሓን ኣይኮነን። ሓደ ጉዳይ የልዕል ሓደ ነገር ይወድቆ። ምስቲ ሓደ ይዕረቕ ምስቲ ካል ይበኣስ። እቲ ቀንዲ ስዕረቱ ከኣ ምሉእ ብምሉእ ካብ ሕልና ህዝብና ተሓጢጡ ምውጻኡ እዩ። ሎሚ ብስዉር ድዩ ብግሁድ ንህግዲፍ ዝረግም እምበር “ደሓን እቶ” ዝብል ኤርትራዊ ሕልና የለን። እዚ ማለት ግና ኣብቲ ዝድለ ዓወት ህዝቢ ንምብጻሕ ንህዝብና ኮነ ንዓና ዝጽበየና ዘሎ ቃልሲ ቀሊል’ዩ ማለት ኣይኮነን። ነዚ ነዊሕ ዝተጐዓዝናሉ ቃልሲ ኣብ መወዳእቱ ንምብጻሕ ከኣ ብሩህ ተስፋ ሰኒቕና ብዘይምቁራጽ ክንቅጽሎ ናይ ግድን ምዃኑ ንህዝብና ከም ወትሩ ነዘኻኽሮ።
ዝብእስያ ኣብ ዘይፈልጦ ዓዲ ከይዱ፡ ቆርበት ኣንጽፉለይ በለ ድዩ ዝበሃል”
Wednesday, 16 October 2019 13:02 Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ እዋንዚ ንኹሉ መሰላት ህዝብና ጓዕጺጹ ንኤርትራ ዝመርሕ ዘይኮነስ፡ ዝገዝእ ዘሎ ዲክታቶር ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ኣብ ቅድሚ ኤርትራውያን ገበነኛ እዩ። መን ይፈልጥ ኣብ ቅድሚ ካለኦት ንዓቶም ብዝኽድሞ ሰይጣን ዘይኮነ መልኣኽ መሲሉ ይሰኣል ይኸውን። እቲ ብገለ ጉዳይ ኤርትራ ውራዮም ዘይኮነ ወገናት ዝትኮበሉ መዳልያታት ከኣ ነዚ ዘመልክት እዩ። ንሕና ንዲክታቶር ኢሳይያስ “ዕሉል ገበነኛ” እንብሎ ብስምዒትን ጽልእን ዘይኮነ፡ ብመንጽርቲ ብሰንኩ ኣብ ኤርትራ ሳዕሪሩ ዘሎ ባዕሉ ዝዛረብ፡ ጸረ-ህዝቢ ተግባራቱ ኢና።
ኢሳይያስ ብቁንጣሮ “እንተለና ምስኡ፡ እንተሞትና ምስኡ” ዝመዝምሮም ድኑሳት ተሰንዩ፡ ብዘይ ሕገመንግስቲ ዝገዝእ፡ ሕድርን መስዋእትን ኤርትራውያን ዝጠልም፡ ድምጺ ህዝብና ይሰማዕ ንዝበሉ ዝኣስርን ዝስውርን፡ መሰል ሓሳብካ ምግላጽን ምውዳብን ዝገፍፍ፡ ናይ ዜጋታት ዝመረጽዎ እምነት ናይ ምስዓብ መሰል ዝነፍግን ብሰንክዚ ብዙሓት ዝኣሰርን ዝሕይርን፡ ንውልቃዊ ትዕቢትን ጉጅላዊ ረብሓን ልዕሊ ሕጊ ዝሰርዕ፡ መወዳእታ ዘየብሉ ግዱድ ዕስክርና ዘዘውትር፡ ኩሉ መሰረታዊ መሰል ህዝቢ ዝግህስን ካብዚ እኩይ ተግባራቱ ንክወእ ንዝተገብረሉ ዓለም ለኻዊ መጸዋዕታ ዝነጽግ፡ ኤርትራውያን ዜጋታት ኣብ ዓዶም ከይቅበሩ’ውን ዘይፈቅድ፡ ብኤርትራውያን ግዳያት ሓደጋ ባሕርን ምድረበዳን ዝባጩ፡ ልዕሊ ኩሉ ድማ ኤርትራዊ ልኡላውነት ኣብ ሓደጋ ዘእቱ፡ ኣብ ድሑር ኣተሓሳስባ ምፍዳይ ሕነን ቂምን ዝነብር፡ ኣብ ሎሚ ኮይኑ ብዛዕባ ጽባሕ ዘይኮነ ብዛዕባ ትማሊ ጥራይ ዝሓስብ ድንዙዝ እዩ። ስለዚ ንዲክታቶር ኢሳይያስ “ዕቡድ” ዝውሕዶ እምበር ዝበዝሖ ኣይኮነን።
ዲክታቶር ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ብውሽጣዊ ንቕሎኡ ዘይኮነ፡ ብግዳማዊ ተልእኾ ብዝተሃንደሰ ወዘኽዘኽ ተሰንዩ ምስ ኢትዮጵያ ከም ዝተዓርቀ ዘምስል፡ ሓድሽ ምስሊ ሒዙ ከውደኽድኽ ተኸታቲልናዮ ኢና። ምክትታል ጣራይ ዘይኮነ ኣዕሚቑና እውን ተዓዚብናዮ። ተግባራት ኢሳይያስ ኣብቲ ምስ ናይ ኢትዮጵያ ቀዳማይ ሚኒስተር ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ርክባቱ ዘርኣዮ ክሳብ ብነጻነት ኤርትራ ምጥዓሱ ዘመልክት ምንቅስቓስ ዝተገረሙ ወገናት ብዙሓት እዮም። ምስቲ ፍኹሰቱን ካብቲ ንልኡላውነት ኤርትራ መጢጡ ህዝቢ ኤርትራ ከዕሽወሉ ዝጸንሐ መርገጹ ሃንደበት ሸታሕ ምባሉን ከኣ ንህዝቢ ኤርትራ፡ ኣገሪምዎ፡ ኣሻቒልዎን ኩነታት ናበይ ገጹ ይምዕብል ከምዘሎ ክርዳእ ኣኽኢልዎን እዩ።
ኢሳይያስ በዚ ኩሉ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝፈጸሞ ገበን ኣብ ክንዲ ዝሓፍር፡ ብጹእ መሲሉ ክቐርብ ዝፈተነሉ፡ እንተኾነ ዕዳጋ ዝሰኣነሉ ኩነታት ክንዕዘብ ጸኒሕና ኢና። ንኣብነት ናትካ ዕዮ ገዛ ከይዓመምካ ናይ ዞባና ኣታዓራቒ ክትከውን ምህቃን። እንተኾነ ሓሓሊፎም ኤርትራዊ ዛዕባ ዘይኣጀንዳኦም ወገናት፡ ከሻህርትዎ ኣይጸንሑን ማለት ኣይኮነን። ግደ ሓቂ ግና ዲክታቶር ኢሳይያስ፡ ኣብኡ ደኣ የብጸሓና እምበር፡ ኣብ ቅድሚ ሕጊ ዝሕተት ብናይ ብዙሓት ኤርትራውያን ንጹህ ደም ዝተሓጽበ ገበነኛ እዩ።
ከምቲ ወለድና “ ንዘረባ ዘረባ የምጽኦ፡ ንሓመድ ድጉሪ የውጸኦ” ዝብልዎ፡ ኣብዚ እዋንዚ ኣዛራቢ ኮይኑ ዘሎ ናይ ከባቢና ኣጀንዳ፡ ናይ ኢትዮጵያ ቀዳማይ ሚኒስተር ናይ ዓመተ-2019 ናይ ሰላም ኖበል ተዓዋቲ ምዃኖም እዩ። ንኢትዮጵያዊ ቀዳማይ ሚኒስተር ብመንጽር ኣብ ሃገሮም ዘሎ ኩነታት፡ እዚ መዓርግዚ “ይምልከቶ ድዩ ኣይምልከቶን” ኣብ ኢትዮጵያውያን ውዑይ ኣዛራቢ ኮይኑ ዘሎ እዩ። እቲ ነዚ ኖበል ዝሃበ ኣካል እውን፡ እቶም ቀዳማይ ሚንስተር ነዚ ዝበቕዑ ክሳብ ሕጂ ብዝሰርሕዎ ዘይኮነስ፡ ኣብ መጻኢ ዝሓሸ ንክሰርሑ ንምትብባዕ እዩ ብዝብል ስኽፍታኡ ካብ ምግላጽ ዓዲ ኣይወዓለን። እቲ ዝርካቡ ነዚ መዓርግ ዘብጸሖም ከኣ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝጸንሐ ናይ “ኣይውግእ ኣይሰላም” ህሞት ምጥሓሶም ምዃኑ ክግለጽ ሰሚዕና ኣለና፡
እዞም ኢትዮጵያዊ ቀዳማይ ሚኒስተር እቲ ንኢትዮጵያ ኣብ ዝምልከት ዝገበርዎ ኣስተዋጸኦ ነዚ የብቅዖም ድዩ ኣየብቅዖም ንግዜኡ ንኢትዮጵያውያን ንግደፎ። እቲ ኣዝዩ ዘሕዝንን “ዝብእስ ኣብ ዘይዓዱ ከይዱ ቆርበት ኣንጽፉለይ ይብል” ዘብልን ግና፡ ገለ ኤርትራዊ ሓልዮት ኣዝዩ ዝረሓቖም ኤርትራውያን፡ “ዲክታቶር ኢሳይያስ እውን ኣብዚ ክሳብ ሕጂ ዝዕጾን ዝኽፈትን ዘሎን መጻኢኡ ዘይፍለጥ፡ ኢሳይያስን ጉጅለኡን ዝተቓልዕሉ፡ ሓድሽ ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን ኣበርክቶ ኣለዎ። ስለዚ ከምቲ ኣብ 1979 ንግብጻዊ ፕረሲደንት ኣንዋር ኣልሳዳትን እስራኤላዊ ቀዳማይ ምኒስተር መናቸም በጊን፡ ኣብ 1994 ድማ ኣቦመንበር ውድብ ሓርነት ፍልስጥኤም ያሲር ዕራፋትን እስራኤላዊ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢሳቕ ራቢንን ብሓባር ዝተዋህበ፡ ኣብዚ ናይ 2019 ከኣ ኢሳይያስ ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድ ክማቐል ይግበኦ ነይሩ ክብሉ ይደናደኑ ኣለዉ።” ከምዚኦም ዝኣመሰለ ድምጺ “ዓይኖም ብጨው ካብ ዝተሓጽቡን ሕንኮም ዝቐንጠጡን” ኤርትራውያን ምስማዕና እምበኣር ኣዝዩ ዘሕዝን እዩ። ንሕናን ምእንቲ ፍትሕን ርትዕን እንቃለስ ኤርትራውያንን ዘይኤርትራውያን ተጣበቕቲ ፍትሕን መሰረታዊ መሰላትን ግና፡ ዲክታቶር ኢሳይያስ ናይ ሰላም ኖበል ክስለም ዘይኮነስ፡ ኣብ ቅድሚ ፍትሒ ቀሪቡ ክፍረድ ኢና እንጽበን እንቃለስን። ንጹህ ደም ኤርትራውያን ፈሲሱን መሰሎም ተገፊፉን ስለ ዘይተርፍ ከኣ፡ እዚ ከም ዝኸውን ናይ ግዜ ጉዳይ እንተዘይኮይኑ ናይ ግድን እዩ። ምኽንያቱ ዝዘራእካዮ ክትሓፍስ ናይ ግድን ስለ ዝኾነ።
ኢሳይያስ እቲ ከምስል ዝብሎ ዝነበረ ቃሉ ዓጺፉ፡ ልዕሊ ክብሪ ኤርትራ ብሕታዊ ረብሓኡ ክብሩን ኣቐዲሙን፡ ቃል እስትራተጅያዊ ተረባሕቲ ለኣኽቱ ከየዕብር፡ ኢዱ ንቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዘርጊሑ ኣብ ኣስመራ፡ ንህዝቢ ኤርትራ ኣርእይዎ ዘይፈልጥ፡ ፍሽኽታን ዕልልታን ብክልቲኡ ኣእዳዉ ኣፍልቡ እንዳወቐዐ ኣርእዩ። ሰላም ዝጸምኦ ህዝብና ከኣ ነቲ ወትሩ ዘይእመን ጠላም ዲክታቶር ኣሚኑን፡ ሓቂ መሲልዎ፡ ኣጣቒዑን ዓሊሉን። ልዕሊ ኩሉ ድማ ነቲ ኢሳይያስ ዝድርጐሖ ቅድም ናይ ስምዒት ዝመስል ዝነበረ፡ ደሓር ግና ናይ ልቡ ምዃኑ ኣፉ መሊኡ ዝረጋገጾ “ክድዓት” ኣየቕለበሉን። ሕጂ እውን ኣብ ክንዲ በዚ ገበኑ ክሕተተሉ ምቅላስ፡ ኢሳይያስ ያኢ ናይ ሰላም ኖበል ተሰላሚ ክኸውን ጭልም ዝብሉ ኤርትራውያን ምህላዎም ኣዝዩ ዘሕዝን እዩ። እንተ ኢሳይያስ ሎሚ ገበነኛ ምዃኑ ዓለም ብዓለማ ስለ ዝፈለጠቶ፡ ብቕኒት “ዝብእስያ ኣብ ዘይፈልጦ ዓዲ ከይዱ፡ ቆርበት ኣንጽፉለይ በለ” ዝሕበኣሉ ዕድል ዕጹው እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
“ሰዲህኤ፡ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ፡ ረብሓኡ ምስ ለውጢ እምበር ምስ ጭቆና ከምዘይኮነ ብምግንዛብ፡ ንህዝቡን ንነብሱን ካብ’ዚ ኣሰቃቒ መነባብሮ ንምንጋፍ ኣብ ጐድኒ ህዝቡ ደው ኢሉ ንምልካዊ ስርዓት ህግዲፍ ከወግድ ጸዊዑ።” (ካብ ፖለቲካዊ ውሳነታት 3ይን ሓድነታውን ጉባአ ሰዲህኤ ዝተወስደ)
ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ካብ ነባራት ናይ ግዜ ናጽነት ተጋደልትን ደሓር ዝተሰለፉ መንእሰያትን ዝቖመ እዩ። ነዚ ንምንጽብራቕ እዩ ከኣ “ይከኣሎን ዋርሳይን” እንዳተባህለ ዝጽዋዕን ዝዝመረሉን። እቲ ይከኣሎ እቲ ነባር እዩ። እቲ ዋርሳይ ድማ እቲ ድሕሪ ናጽነት ሕድሪ ክርከብ ወይ ክወርስ ብስም ሃገራዊ ኣገልግሎት ዝተሰለፈ’ዩ። ይከኣሎ ነቲ ቀዳማይ ምዕራፍ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ ብናጽነት ኣጸንቢሉ፡ ንካልኦት ኣካላት ጅግንነታዊ ኣብነት ብዝኸውን ደረጃ ግብኡ ኣረጋጊጹ፡ ባህጊ ህዝቡ ኣውሒሱ እዩ። ድሕሪኡ ግና ኣይኮነንዶ ከምቲ ቃል ዝኣተዎ ሕድሪ ህዝቢ ኤርትራ ከረጋግጽ፡ ንገዛእ ርእሱ እውን ግዳይ ናይቲ ዋጋ ከፊሉ ዝደኮኖ ምሕዳርን ሓለፍትን ህግዲፍ ኮይኑ እዩ። ናይ 1994 ናይ ማይ ሓባር መቕዘፍቲ ናይ ሓርነት ውጉኣትን ናይ 2001 ማእሰርቲ “ቃልና ኣይንዕብር” ዝበሉ ላዕለዎት ኣዘዝቱን ከኣ ናይዚ ኣብነት እዩ።
ኣብ ከምዚ ዓይነት ደልሃመት “ይከኣሎ ንዋርሳይ እንታይ እዩ ኣውሪስዎ?” ዝብል ኣዛራቢ እዩ። ዋርሳይ ነቲ ኣብ ልዕሊ ይከኣሎ ዝተወስደ ናይ ምብታኑን ምድኻሙን ወስታታት ህግዲፍ ስለ ዝተዓዘቦ ብትግሃት ክወርስ ኣይከኣለን፡ ንምውራስ ዝሕግዝ ዝተጣጥሔ ባይታውን ኣይተነብረሉን። ። እቲ ኣብ ልዕሊ ይከኣሎ ዝወረደ በደል ኣብ ልዕሊኡ ከም ዝድገም ስለ ዝሰገአ ነቲ ንተሳትፎኡ ዝጽውዕ ዝነበረ ኣዋጃትን ጐስጓስን ብዓይኒ ጥርጠራ ክርእዮ ናይ ግድን ነይሩ። ህግድፍ ዝሓዞ ሸፋጢ መንገዲ እውን ነዚ ጥርጠራኡ ዘራጉድ እምበር፡ ዘቕስን ኣይነበረን። ዋላ’ኳ ዝተፈላለየ ኣስማት እንተተዋህቦ፡ ብግብሪ ግና ወተሃደራዊ ኣገልግሎት ዝሕመረቱ መደብ ሳዋን ኣተገባብራኡን ንጥርጠራ ይከኣሎን ቤተሰቡን ግብራዊ መልሲ ዝሃበ እዩ ነይሩ። ወዮ ንውሱን እዋን ወተሃደራዊ ትምህርቲ ወሲዱን ኣገልጊሉን፡ ድሕሪኡ ኣብ ወተሃደራዊ መዳይዚ “ተጠባባቒ ሓይሊ” ኮይኑ; ናብ ትምህርቱን ስሩሑን ክምለስ ዝነበሮ ትጽቢት፡ ስርዓት ኢሳይያስ ምስምሳት ብምፍጣርን ዘይተደለይቲ ውጉኣትን ስግኣታትን ብምኽፋት ብዝወሰዶ ሸፈጥን ጥልመትን መኺኑ። ምምሕዳር ኢሳይያስ ነዚ ስጉምቲ ስለ ዝወሰደ እዩ ከኣ እቲ ኣገልግሎት “መወዳእታ ዘየብሉ ግዱድ ዕስክርና” ዝብል ስም ዝተዋህቦ።
በደላት ህግዲፍ ኣብ ልዕሊ መላእ ህዝቢ ኤርትራ ዝተፈላለየ መልክዕ ዘለዎ ኣብ ኩሉ ጽፍሕታትን ሕብረተሰብኣዊ ክፍልታትን ኤርትራ ዝፍጸም እዩ። ካብዚ ሓደ ከኣ እቲ ኣብ ልዕሊ ሓይልታት ምክልኻል ኣብ ልዕሊ ይከኣሎ ኮነ ዋርሳይ ክፍጸም ዝጸንሐን ዘሎን እቲ ዝመረረ እዩ። ህግዲፍ በደሉን ወጽዓኡን ዝያዳ ኣብ ልዕሊዚ ትካል ዘዛየደሉ ምኽንያት ከኣ፡ ዝተወደበን ዝተዓጥቀን ሓይሊ ስለ ዝኾነ ኣብ ስልጣኑ ስለ ዘስግኦ ኣቐዲሙ ክድህሎ ካብ ዘለዎ ሕዱር ተንኮል እዩ። ውሱናት ብሳላዚ ሓፋሽ ይከኣሎን ዋርሳይን ዝኸፈሎ ዋጋ ኣብ በሪኽ ቦታ ዝተቐመጡ ሰብ ጽሩራ፡ ኣብ ክንዲ ምእንቲ መሰል እዚ ዋጋ ከፊሉ መዓርግ ዘልበሶም ሰራዊት ዝሕለቑ፡ ኣብዚ ዘለናዮ ክፍለ-ዘመን ይዝውተር ኢልካ ክትግምቶ ብዘጸገም፡ ናይ ግሎም ኣገልጋሊ ገይሮም ብዘይክፍሊት ኣባይቶም ክሃንጽን ጀራዲኖም ክኹስኩስን ፈሪደምዎ። እዚ ከይኣክል ከኣ ምድረሰማይ ጸቢብዎ ሃጽ ኢሉ ክስደድ እንከሎ ብዘይ ፍርዲ ኣብ ፈቐዶ ክሳዳዊ ዶባት ረሽነምዎ። እቲ ኣብ ሸዊት ዕድመኡ ፈቐዶ ጐዳጉዲ ዝእሰርን ዝሳቐን ኣባል ሓይልታት ምክልኻል እሞ ድማ ኣዲኡ ትቑጸሮ።
ሓይልታት ምክልኻል ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራን ዝወርድ ዘሎ ጸገም፡ ዝርኣዮን ዝሰምዖን ስለ ዝኾነ ምዝርዛር ኣየድልዮን’ዩ። ኣብ ልዕሊኡ ዝወርድ ግፍዒ እውን ባዕሉ ደኣ ይፈልጦ እምበር ቀሊል ኣይኮነን። ስለዚ ምእንቲ ህዝቢ ኢሉ ጥራይ ዘይኮነ፡ ምእንቲ ገዛእ ርእሱ ክብል’ውን ዓይኑ ከንቁሕ ግዜ ይጠልቦ ኣሎ። ከምቲ ኣቐዲሙ ዝተገልጸ፡ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኣገዳዲ ዕጥቂ ዘለዎ፡ ብዝሓሸ ዝተወደበን እሂን-ምሂን ናይ ምባል ዝሓሸ ዕድል ዘለዎን፡ ካብ ኣብራኽ ህዝቢ ዝወጸን ስለ ዝኾነ፡ ካብዚ ሓሊፉ በቲ “ናተይ” ዝብሎ መንግስቲ እየ በሃላይ ምምሕዳር፡ ዝያዳ ዝተበደለ ስለ ዝኾነ፡ ነዚ ኣብ ሃገርና ዘሎ ፖለቲካዊ ኩነታት ኣብ ምቕያር፡ ከቢድ ሓላፊነት ከም ዘለዎ፡ ይዝንገዖ እዩ ዝብል እምነትኳ እንተዘይብልና ከነዘኻኽሮ ግና ናይ ግድን እዩ።
ኣሸሓት ኣባላት ሓይልታት ምክልኻል፡ በቲ ኣብ ልዕሊኦም ዝወረደ በደል ኣስካሕኪሖም ሃገሮም ገዲፎም ናብቲ መሰረታዊ መፍትሒ ዘይኮነ ስደት ከም ዘምርሑ፡ ናይ ዝተፈላለያ መደበር ስደተኛታት መዛግብ ዝርዝር ዝምስክሮ እዩ። እቲ ቀዳማይ ናይ ለውጢ ምርጫ፡ ኣብ ክንዲ ነቲ ሜዳ ንህግዲፍ ገዲፍካሉ ምኻድ ክሳዱ ሓኒቕካ ምጥምጣሙ’ኳ እንተኾነ፡ ካብ ኤርትራ ወጻኢ ኮይንካ እውን እቲ ቃልሲ ቀጻሊ እዩ ክኸውን ዝግበኦ። ንገለ ውሱናት ከምቶም ኣብ ነርወይ ብሰንኪ ግፍዒ ህግዲፍ ዓዲ ዝገደፉ ክንሶም፡ ምስ የማነ ገብረኣብ ኮይኖም ኣብ መበል 25 ዝኽሪ ምጅማር መደብ ሳዋ ዝሳዕስዑ ገዲፍካ፡ ኣብ ወጻኢ ኮይኖም ዝቃላሱ ዘለዉ ኣባላት ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ዝነበሩ ብዙሓት እዮም። ክቕጽልዎ ከኣ ህዝባዊ ሕድሪ ኣለዎም። ኣብ ስደት ኮይኖም ዘይመስረታዊ ኣብለጭላጪ ራህዋ ምስ ረኸቡ፡ ተመሊሶም ናይ ጣዕሳ ቀጥዒ መሊኦም፡ ምስ ህግዲፍ ተዓሪቖም ህዝቦም ከይርስዑ ከኣ ደጊምና ነዘኻኽሮም።
ኣብዚ እዋንዚ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ከም ትካልን ከም መንእሰይን ዝፍተነሉ ከምቲ ቀደም፡ ቡንባ ደርቢኻ ድፈዓት ብምፍራስ ዘይኮነ፡ እኩይ ኣተሓሳስባ ህግዲፍ ብምፍራስ ምዃኑ ክዝንጋዕ የብሉን። ከምቲ ይከኣሎ ኣንጻር ባዕዲ ተቓሊሱ ነጻነት ናይ ምርግጋጽ ኣብነት ዝኾነ፡ ዋርሳይ ከኣ ሕድሩ ጠሊሞም ህዝብና ይብድሉ ንዘለዉ ውሑዳት በዲሁ ሓርነት ኣብ ምርግጋጽ ህዝባውነቱ ከመስክር ግዜ ይጠልቦ ኣሎ። ኣብነት ሰራዊት ሱዳንን ካለኦት ንህዝቦም ዝተበጀዉ ሰራዊትን ክስዕብ ይግበኦ። ህዝቡ ኣብ ከምዚ ንዕዘቦ ዘለና ኣብ ጭንቅን ጸልማትን እንከሎ፡ እንተ ኣጽቂጡ ግና ኣብ ርእሲ’ቲ ንገዛእ ርእሱ ምብዳሉ ኣብ ታሪኽ እውን ከሕትቶ እዩ። ካብዚ ተሓታትነት ንምድሓን እዩ ድማ ሰዲህኤ፡ ረብሓ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ፡ ምስ ለውጢ እምበር ምስ ጭቆና ከም ዘይኮነ ብምግንዛብ፡ “ደሃይ ግበር” ዝብል መጸዋዕታ ዘቕርበሉ ዘሎ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ቃልሲ ከም ሓደ ኣገዳሲ መስርሕ፡ ኣብቲ ዝተዓለመሉ ሸቶ ንምብጻሕ ብቐጻሊ ዝካየድ ጉዕዞ እዩ። ቃልሲ ከም ስሙ ዕላማ ዘለዎን ናብቲ ዝሓሰብካዮ ንምብጻሕ ዋጋ ዘኽፍል ሓጐጽጐጽ ዘይፍለዮ እምበር፡ ደራኺ ምኽንያት ዘይብልካ ንዊንታ ዝካየድ ኣይኮነን።ቃልሲ ብሓንሳብ ኣብቲ ዝደለኻዮ ናይ ግዜ ገደብ፡ በቲ ዝመረጽካዮ ኣገባብ ዝብጻሕ ዘይኮነ፡ ብምዕራፋት ዝተኸፋፈለ፡ ካብ ትጽቢትካ ወጻኢ ብደሆታት ዘጋጥመሉ ብውረድ ደይብ ዝስነ መስርሕ እዩ። ከምዚ ዝኾነሉ ቀንዲ ምኽንያት፡ ጉዳያት ኣብ ቃልሲ ምሉእ ብምሉእ ኣብ ምቁጽጻር ሓደ ወገን ዝውሰኑ ዘይኮኑ ናይቲ ኣንጻሩ እትቃለሶ ኣካል ኩነታት እውን ኣብ ግምት ዘእቱ ስለ ዝኾነ እዩ።
መስርሕ ቃልሲ ኣብ ናይቲ ኣንጻር ወጽዓ ዝቃለስ ወገን ኣተሓሳስባን ኣተሓሕዛን ጥራይ ዝድረት ጌርካ ምውሳድ ኣብ ጌጋ ዘውድቕ እዩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ድማ ብዛዕባቲ ንስኻ ክትገብሮ ዝግበኣካ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብዛዕባቲ ኣንጻሩ እትቃለሶ ወገን እውን ኣፍልጦ ምሕዳር ኣገዳሲ ዝኸውን። ብዛዕባቲ ኣንጻሩ እትቃለሶ ወገን ዘለካ ኣፍልጦ ኣብ ጽፉፍ መጽናዕቲ ዝተሰረተ ምዃኑን ዘይምዃኑን ከኣ ኣብ ዓወትካ ዓብይ እጃም ኣለዎ። ኣብ ጉዳይና እንተመጺእና “ኣንጻር ወጽዓ ህግዲፍ ብኸመይን ምስ መንን ክንቃለስ ኣለና” ኣብ ዝብል ምእንቲ ከነድምዕ፡ ብዝዕባ ህግዲፍን እከይ ተግባራቱን እውን ክንፈልጥ ናይ ግድን እዩ። ኣብቲ መስርሕ “ሕጂኸ ዝብል ሕቶ ክንምልስ እንከለና እምበኣር ናይቲ ጨቛኒ ስርዓት ባህርያትን፡ ናትና ጭቆና ናይ ምዕጻፍ ዓቕምን ቅሩብነትን እዩ ኣብ ግምት ዝኣቱ።
ኣብ ከምዚ ህዝቢ ኤርትራ ዘካየዶን ዘካይዶ ዘሎን ቃልሲ እቲ መስርሕ ብምዕራፋት ዝተኸፋፈለ እዩ። ምስቲ ብምዕራፋት ዝተኸፋፈለ ምዃኑ ኣብ ሕድሕድ እቲ ምዕራፋት ዘሎ ምትእስሳርን ምጽልላውን ብግቡእ ክተሓዝ ዝግበኦ እዩ። እዚ ናይ ምዕራፋት ምትእስሳር እንተዘይተዓቂቡ እቲ መስርሕ ኣብ ኩሉ ግዜ ጀማሪ ምዃን እቲ ዝመጽእ ናይቲ ዝሓለፈ ጸጋን ውርሻን ዘይምጥቃምን እዩ ዝኸውን። ምስዚ ኩሉ ግና እቲ ቀንዲ ጠመተ ናብ መጻኢ ምምዕዳው ክኸውን ከም ዝግበኦ ምዝንጋዕ ኣይግባእን። “ንሕሉፍ ኣይንረሰዓዮ፡ እንተኾነ መጻኢ ከነማዕዱ እንከለና ናይቲ ዝሓለፈ እሱራት ኣይንኹን” እንብል ከኣ ምእንቲዚ ኢና።
ሓደ ምዕራፍ ቃልሲ ኣሳሊጥካ ናብቲ ቀጻሊ ክትሰግር እንከለኻ፡ ዘሎ ብደሆ ቀሊል ኣይኮነን። ኣብቲ መስርሕ ኣንጻርቲ ነቲ ቃልሲ ናብ ሓድሽ ምዕራፍ ኣሰጋጊሩ፡ ናብቲ ኣንዊሑ ዝጥምቶ ሸቶ ንምብጻሕ ዝቕጽል፡ ካብቲ ዘለዎ ናብ ካልእ ምዕራፍ ክቕጽል ዘይደሊ ኣካል የጋጥም እዩ። ኣብቲ ምቕጻል ዝሰማምዑ ኣካላት እውን እቲ ቀጻሊ ምዕራፍ በየናይ ኣቕጣጫ ይቐጽል ኣብ ዝብል ክፈላለዩ ልሙድ እዩ። ስለዚ ሓደ ምዕራፍ ወዲእካ ናብቲ ቀጻሊ ምስጋር ኩሉ ግዜ ልሙጽ ኣይኮነን። ቀዳማይ ምዕራፍ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ብናጽነት መስተረጋገጸ ተዛዚሙ። ናብቲ ናይ ህዝብና ኣርሒቑ ዝጥምት ሸቶ ንምብጻሕ ግና ቀጻሊ ምዕራፍ ቃልሲ የድሊ ነይሩ። ንሱ ከኣ ናጻን ልኡላዊትን ኤርትራ ሰላማዊት፡ ዲሞክራስያዊትን ምዕብልትን እትኾነሉ ኩነታት ምውሓስ ነይሩ። እንተኾነ ነቲ ዝተረጋገጸ ህዝባዊ ዓወት ናብቲ ቀጻሊ ምዕራፍ ንምስግጋሩ ቀሊል ኣይነበረን ጥራይ ዘይኮነ ክሳብ ሕጂ እውን ቀሊል ኣይኮነን። ቀሊል ናይ ዘይምዃኑ ቀንዲ ጠንቂ ከኣ ህግዲፍ ነቲ ዝተመዝገበ ዓወት ናብ ቀጻሊ ምዕራፍ ኣብ ክንዲ ምስግጋር “እዚ ይኣኽለኒ እዩ” ዝብል ንባህጊ ህዝብና ዝጠለመ ምርጫ ስለ ዝወሰደ እዩ። እነሆ ከኣ እቲ ቃልሲ ኣብ መንጎ “ኣብዚ ይኣኽለና” ዝብልን “ኣይፋሉን እዚ ክሳብ ሕጂ ተበጺሑ ዘሎ ዓወት መሰረታዊ ሸቶ ህዝብና ዘረጋገጸ ስለ ዘይኮነ ናብ ቀጻሊ ምዕራፍ ክሰጋገር ይግበኦ” ዝብልን ካብ ዝኸውን ናብ 30 ዓመታት ተገማጊሙ ኣሎ። ኣብዚ ሓደ ክዝንጋዕ ዘየብሉ እቲ ቀዳማይ ክሳብ ናጻናት ኤርትራ ዝነበረ ኮነ፡ እዚ ሕጂ ሒዝናዮ ዘለና ምዕራፍ ኣብ ውሽጦም ዝሕቆፉ ንኡሳን ምዕራፋትን ብደሆታትን ዘለዉዎም ምዃኖም እዩ።
እዚ ሎሚ ዘለናሉ መድረኽ ብብዙሓት ንኡሳን ምዕራፋት ክሓልፍ ጸኒሑ፡ ብይኣክል ደሚቑ ዘሎ ምዕራፍ ቃልሲ፡ ኣብቲ ዝዓለሞ ሸቶ ንክበጽሕ ክምክቶ ዝግበኦ ብደሆታትን ክምልሶ ዝግበኦ ሕቶታትን ኣለዎ። እቲ ሕቶ ስለ ዘይተመለሰ ኢና ከኣ ”ሕጂኸ ናበይ? ሎሚ’ውን ክምለስ ዝግበኦ ሕቶ” ብዝብል ነልዕሎ ኣለና እምበር ሓድሽ ሕቶ ስለ ዝኾነ ኣይኮነን። እዚ ሕቶ’ዚ ግድን ክምለስ ዘለዎ እምበር ጓሲኻዮ ዝሕለፍ ኣይኮነን። ነዚ ሕቶዚ መሊስና እንተዘይሰጊርና፡ እቲ ጸገም ክብደት ናይዚ ሕቶ ዘይኮነ፡ ናትና ነቲ ሕቶ ናይ ምምላስ ዓቕሚ ውሱንነት ምዃኑ ክንግንዘብ የድልየና። ናይዚ ሕቶዚ መልሲ ብናይ ውሱናት ወገናት ኣስተዋጸኦ ዘይኮነ፡ ብናይ ኩልና ንወጽዓ ህግዲፍ ኣወጊድና ራህዋ ከነውሕስ እንቃለስ ኣካላት ኣበርክቶ ዝረጋገጽ እዩ። ናይዚ ሕቶዚ መልሲ፡ ነቶም ክሳብ ሕጂ ክሰዓሩ ዝከኣሉ ክንሶም ዘይሰዓርናዮም ዓንቀፍቲ ስምዒታት ምስዓር እዩ። ዘይምክእኣል፡ ዘይምትእምማን፡ ካብ ዝሓለፈ ተመኩሮኻ ዘይምምሃር፡ ናይ ጺብብ ሃይማኖታዊ ኣውራጃዊ ስምዒታት ግዙእ ምዃን፡ ኣብ ክንዲ መጻኢ ምምዕዳው ኣብ ሕሉፍ ምጽብጻብ፡ ኣብ ክንዲ ኤርትራዊ ኣጀንዳ ንኡሳት ኣጀንዳታት ምቕዳምን ካለኦት ጸቢብነታትን ምኹዳድ፡ ብሓጺሩ ንብዙሕነት ኣብ ክንዲ መሕየሊ መዳኸምን መረሓሓቕን ጌርካ ምውሳድ፡ እንተሲዕርና እቲ ሕቶ መሊስናዮ ማለት እዩ። ነዚ ሕቶ’ዚ ብግቡእ መሊስና ድማ ናብ ዓወት ዘብጽሕ ቅኑዕ ኣቕጣጫ ሒዝና ኣለና ማለት እዩ። ቅኑዕ ኣቕጣጫ ዝሓዘ ቃልሲ ከኣ ናይ ምዕዋቱ ምናልባት ውሑስ እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ሓደ ጉዳይ ኣብቲ እዋኑ ከተልዕሎ እንከለኻ ኣገዳስነት ኣለዎ። ካብዚ ነቒልና ኢና ድማ ኣብ ቅነ ዓለም-ለኻዊ መዓልቲ ሰላም፡ ብዛዕባ ሰላም ኣብ ኤርትራ ክንድህስስ ዝመረጽና። ሰላም ከም ባሕሪ ኣዝዩ ሰፊሕ ኣምር እዩ። ኣገዳስነቱ እውን ብኽንድኡ ደረጃ ወሳኒ እዩ። ትርጉሙ ከኣ ኣዝዩ ሰፊሕ እዩ። ሰላም ኣብ ኩሉ ህይወት ደቂ ሰባት ቦታ ኣለዎ። ብዙሓት ወገናት ንሰላም “ውግእ ብዘይምህላውን ድምጺ ተኹሲ ብዘይምስማዕን” ጥራይ ይገልጽዎ። ብርግጽ ውግእን ወረ ውግእን ዘይምህላዉ ሓደ ምልክት ሰላም እዩ። እንተኾነ ውግእን ተኹስን ዘይምህላዉ ጥራይ ዘተኣማምን ሰላም ኣሎ ምባል ኣየኽእልን።
ሓቂ እዩ፡ ውግእን ድምጺ ጥይትን ዘይምህላዉ መርኣያ ሰላም እዩ። እንተኾነ ብኩራት ሰላም ብረቂቕ ድምጺ ኣልቦ ጨንቅን መከራን እውን ዝግለጽ እዩ። “ሰላም ማለት ውግእ ዘይምህላው’ዩ” ዝብል ትርጉም ዘየዕግቦም ወገናት ንሰላም፥ ምስ ርግኣት፡ ዕረፍቲ፡ ራህዋ፡ ስምምዕ፡ ሕብረት፡ ዕርቅን ልዋምን ኣሰንዮም ይገልጽዎ እዮም። እዞም ምቁራት ቃላት ሎሚ ኣብ ኤርትራ ዘይምህላዎም ከኣ፡ ኣብ ኤርትራ ሰላም ዘይምህላዉ ዘመልክት እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ናይ ሕልናን ኣተሓሳስባን ህድኣት የብሉን። እዚ ኩሉ ተደሚሩ ከኣ ሓደ መርኣያ ናይቲ ኣብ ኤርትራ ሰላም ዘይምህላው እዩ። ኣብ ኤርትራ ሰላም ብዛዕባ ዘይምህላዉ ብዙሕ ምርምር ምክያድ ዘድልዮ ኣይኮነን። ርሑቕ ከይከድና ነቲ ኩሉ ዝርእዮ ኣብ ባይታ ዘሎ ኩነታት እንተዳህሲስናዮ፡ ሰላም ዘይምህላዉ ምርዳእ ኣይክጽግመናን።
ሎሚ ኣብ ኤርትራ፡ ፍትሒ የለን፡ ኣብ ኤርትራ ሓሳብካ ምግላጽን ምውዳብን ኣይፍቀድን እዩ። ኣብ ኤርትራ ዝኣመንካዮ ሃይማኖት ናይ ምስዓብ መሰል የለን። እዛ ብዛዕባ ሰላማ ንዛረበላ ዘለና ኤርትራ ኣብ ህልውናኣ ከም ሃገር እውን ሓደጋ ኣጋጢምዋ ኣሎ። ምኽንያቱ መሬት ኤርትራ ብዘይኣፍልጦ ህዝባን ብዘይግሉጽ ውዑላትን ይሽየጥን ይልወጥን ስለ ዘሎ። ብሰንኪ ስርዓት ህግዲፍ ኣብ ዓዶም ምስራሕ፡ ምምሃርን ምውላድን ምዝማድን ዝሓረሞም መንእሰያት እግሮም ናብ ዝመረሖም ስለ ዝፈለሱ ዓድታት ኤርትራ ሰብ ኣልቦ ኮይነን እየን። እቲ ኣብ ዓድኻ ሓሪስካን ነጊድካን ምፍራይን ምዕባይን ይትረፍ እሞ፡ ሎሚ ብዙሓት ቁሸታት ሃገርና ሰብ ምስ ሞተ ጉድጓድ ዝኹዕትን መኣውይቲ ዝነግርን መንእሰይ ይሓርመን ከም ዘሎ ኩሉ ዝምስክሮ እዩ። ወላድ መኻን ኮይኖም ዝጥውሮም ዝሰኣኑ ሽማግለታት ከኣ ብዙሓት እዮም። ካብዚ ዝዓቢ ምስኣን ሰላም ከኣ የለን።
ብዓብይኡ ኣብ ኤርትራ ሕገመንግስታዊ ስርዓት የለን። እታ ሃገር እትምረሓሉ ሕግን ዝመርሓ ዘሎ ኣካልን ኢደ-ወነናውያን እዮም። እቲ ናይ ወጻዕን ተወጻዕን ዝምድና ከኣ መመሊሱ ይኸርር’ዩ ዘሎ። እቲ ዝምድና ዝያዳ ክኸርር እንከሎ ከኣ እቲ ቃልሲ ብኽንድኡ ደረጃ እዩ ዝዓርግን ዝውጠርን። እዚ ከኣ ናይ ሰላም ምህላው ምልክት ኣይኮነን። ህግዲፍ ከይሓፈረ ጸረ-ሰላም ባህርያቱ ሓቢኡ፡ ኤርትራ ሰላም ዝሓረማ ክንሳ “ናይ ሰላም ደሴት” ክብላ ዝፍትን ምዃኑ ከኣ ዘገርም እዩ። ገለ ሰባት ነቲ ኣብ ኤርትራዊ ባይታ ዘሎ ባዕሉ ዝዛረብን ኣብ ክንዲ ዘንብቡን ዝድህስሱን፡ ነቲ ናይ ህግዲፍ ሸፋጢ ናይ ሰላም ኣተረጓጉማ ተኸቲሎም፡ ንኤርትራ ከም ብሰላም እትልለ ኣብ ገነት እትነብር ሃገር ክገልጽዋ ምፍታኖም ዘገርም እዩ። እሞ ኸኣ ኣብ ዘዘለዉዎ ናይ ስደት ሃገር ሓቀኛ ሰላም እንዳስተማቐሩ።
ንኤርትራ ምስ ኩነታት የመን፡ ሶርያን ሶማልያን ኣወዳዲርካ፡ ዝሓሸ ሰላም ዘለዋ ትመስል እያ። ናይዚ መበገሲ ከኣ ኣብ ኤርትራ ተኹሲ ዘይምስምዑን ኣብ ውግእ ሰባት ዘይምማቶምን እዩ። እቲ ቀንዲ ናብ ከምዚ መደምደምታ ዝወስድ መደዓዓሲ ምኽንያት እቲ ናይ ህግዲፍ ንኤርትራን ህዝባን ምስ ካብኣቶም ዝሓሸ ዘይኮነ፡ ምስ ካብኣቶም ዝኸፈአ ናይ ምውድዳር፡ ንቕድሚት ዘይኮነ ንድሕሪት ዘማዕዱ ኣካይዳ እዩ። ኣብዚ ሓደ ክበርህ ዝግበኦ ነጥቢ፡ ኣብ ኤርትራ ሰባት ኣብ ውግእ ዘይሞቱ ምዃኖም እዩ። ብሰንኪ ኣብ ሃገሮም ሰላም ዘይምህላዉ፡ ሰባት ኣብ ዓው ኢልካ ዘይዝረበሉን ዘይግሉጽን ውግእ ናብ ጐረባብቲ ሃገራት ክስደዱ እንከለዉ ኣብ ዶባት ኮነ ኢልካ ብትእዛዝ ሰብ መዚ መንግስቲ ዝቕንጸሉ መንእሰያት ብዙሓት እዮም። ኣንጻር ስርዓት ሓሲብኩም፡ ልኡኻት ናይ ወያኔ ኢኹም እናተባህሉ፡ ዝእሰሩን ዝቕተሉን፡ ናይ ላምፓዱሳ ተረኽቦ ወሲኽካ ኣብ ባሕርን ምድረበዳን ዝሃልቁ ዘለዉ’ውን ውጽኢት ኣብ ኤርትራ ሰላም ዘይምህላው እዩ። እዚ ከኣ ሰላም ማለት ውግእ ዘይምህላው ማለት ጥራይ ከምዘይኮነ ዘረድእ እዩ። ብዓብይኡ እንዳ ነፍሲ ወከፍ ኤርትራዊ ወሪዱ ዘሎ ናይ ሕልናን ሞራልን ሞትን ተስፋ ምቑራጽን ዓብይ ግምት ዝወሃቦ መርኣያ ብኩራት ሰላም እዩ።
ንሕና ንሰላም፡ ዲሞክራስን ልምዓትን ኢና እንቃለስ ዘለና። ኣብ ሃገርና ሰላም እንተዝህሉ፡ ዘሎ ሰላም ከነምጽእ ኣይመተቓለስናን። ህዝብና ከኣ ወትሩ ንሰላም ዝሃርፍ እዩ። “ሕረስ ሓረስታይ፡ ንገድ ነጋዳይ ዝብል ምምሕዳር ኣምጸኣልና” ዝብል ኣበሃህላ ህዝብና፡ ሰላም ክሳብ ክንደይ ወሳኒ ምዃኑ እዩ። ምርግጋጽ ሰላም እቲ ሓደ “ህዝቢ ይመርሕ ኣለኹ” ዝብል ኣካል ከረጋግጾ ዝግበኦ መባእታዊ ሓላፍነት እዩ። ህግዲፍ ነዚ ከውሕስ ስለ ዘይከኣለ ጥራይ “ውዱቕ ምምሕዳር እዩ” ምባሉ እንተዘይውሒድዎ፡ ኣይበዝሖን እዩ። ኣብዚ ዓለም-ለኻዊ ሰላም ዝዝከረሉ ቅነን ሰላም ዓብይ ኣጀንዳ ኣብ ዝኾነሉ ግዜን ብዛዕባ ሰላም ምዝራብና፡ ዓለም በይና ሰላምና ከተረጋግጸልና ንምጽዋዕ ክኸውን ኣይግበኦን። ናይ ግዳም ጽልዋታት ኣብ ምርግጋጽ ሰላም ብጽሒት ከም ዝህልዎ ርዱእ ኮይኑ፡ ቀንዲ ሰላምና ካብ ኢድና እዩ። ብመሰረቱ ቃልስና ምዕዋቱን ዘይምዕዋቱን ኣብዛ ሰላም ሓሪምዋ ዘሎ ኤርትራና ዘተኣማምን ሰላም ብምርግጋጽ’ዩ ክግለጽ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ንሕና: ኣዝዩ ዝዓዘዘ ዋኒን ዘለና ኤርትራውያን ኢና። “ንሕና” ንብል ዘለና፡ ወጽዓ ህግዲፍ ከይንቕበል ዝወሰና፡ ናይቲ ኣፍ እንከለዎ ዝተዓበሰን ዝተጠልመን ህዝብና ልሳን ክንከውን “ወጽዓ ህግዲፍ ዝቕበል ዝባን/እንግደዓ የብልናን” ኢልና ምስ ህዝብና ኣብቲ ንወጽዓ ኣወጊድካ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ናይ ምትካል ቃልሲ ተጸሚድና ዘለና ኤርትራውያን ማለትና ኢና። ዕድመ ቃልስና ነዊሕን ሰንሰለታውን፡ ቅድም ኣንጻር ግዳማዊ ወራርን መግዛእትን ድሕሪኡ ከኣ ኣንጻር ወጽዓን ጭቆናን ናይቲ ኣስማቱን ስልቱን እንዳቐያየረ ሎሚ ግና ኣብ ሓደ ሰብ ዲክታቶር ተንጠልጢሉ ዘሎ ህግዲፍ እዩ።
እዚ ወጻዕን ጨፍላቕን ጉጅለ፡ ብሰንኪ ዝዘርኦ መርዛም ውዲታት ኣንጻሩ ሓደ ዓይነት ሚዛን ምሓዝ ክሳብ ክንደይ ከቢድ ከም ዝነበረ ንኹላትና ንጹር እዩ። እቲ ጉዳይ ኣጸጋሚ ዝነበረሉ ምኽንያት እኩብ ድምር ናይቲ ብምክፍፋልና ዕድሚኡ ዘንውሕ ጉጅለን ናትና ንጉዳያት ብግቡእ ህዝባውን ሃገራውን ረብሓ ዘይርዳእን ምንባሩ እንኽሕዶ ኣይኮነን። ሎሚ ግና ሳላ ዘይስልኪ ቃልሲ ሓይልታት ለውጢ፡ ህግዲፍ ሃይማኖቱ፡ ቋንቋኡ ኮነ ኣውራጃኡ ብዘየገድስ ናይ ዝኾነ ኤርትራዊ ፈታውን ተሓላቕን ከም ዘይኮነ ተጋሂዱ እዩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ ኣብ ዝተወሰነ ግዜ ዝድግፍዎ ኣምሲሉ ዘቕርቦም ዝነበረ ወገናት’ውን እንዳጠለምዎ፡ ትካላዊ መለለይ ናብ ዘየብሉ ርጉም ውልቀሰብ ወሪዱ ዘዕለብጥ ዘሎ። እቶም ኣብ ከባቢኡ ዘለዉ ሓደ እዋን ሓላፍትን ኣብ ውሳነ ዝሳተፉን መሲሎም ዝርኣዩና ዝነበሩ’ኳ፡ ናይ ኣካል እምበር ናይ ሓሳብ መሰነይትኡ ከም ዘይኮኑ ተፈሊጡ እዩ። ሎሚ “ኢሳይያስ ናብ ከምዚ ዝኣመሰለ ሃገር ክገይሽ እዩ፡ ወይ ልኡኽ ክሰድድ እዩ” እንተተባሂሉ እቶም ዘሰንዩ ወይ ዝለኣኹ መቐየርታ ዘይብሎም ዑስማን ሳልሕን የማነ ገብረኣብን ምዃኖም ዘተሓትት ኣይኮነን።
ምስዚ ኩሉ ግና እዚ ዲክታቶር ብዛዕባኡ ጸረ-ህዝቢ መራሕን ብዛዕባ ኤርትራ ከም ኣብ ቀራና መንገዲ ዘላ ሃገርን እንታይ ይበሃሎ ከም ዘሎ ኣብ ግምት ከእቱ፡ ፈጺሙ ቅሩብ ስለ ዘይኮነ፡ ብቕኒት “ንኺድ ጥራይ” ይጋልብ ኣሎ። ደጊም በቲ ሒዝዎ ዘሎ ክቕጽል እምበር መላሲ የብሉን። እዚ ኣካይዳ ኣብ ዲክታቶር ኢሳይያስ ጥራይ ዝረአ ዘሎ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብዙሓት ከምኡ ዝኣመሰሉ ዲክታቶራት ዝሓለፍዎ ብውርደትን ውድቀትን ዝድምደም መንገዲ እዩ። እዚ ናባና ዘመሓላልፎ መልእኽቲ ከኣ፡ ናይ ህዝብናን ሃገርናን መጻኢ ዕድል ኣብ ኢድ ህዝቢ እምበር ኣብ ኢድ ኢሳይያስ ዘየለ ምዃኑ እዩ። ኣብዚ ኩነታት ብጽሒትና ብጽሒት ሓይልታት ለውጢ እንታይ ምዃኑ’ኳ ዝጠፍኣና ኣይኮነን። እንተኾነ ብጽሒትካ ምፍላጥ ጥራይ እኹል ኣይኮነን። በቲ ዝፈለጥካዮን ዝመረጽካዮን መንገዲ “ድምጽኻ ኣበሪኽካን ስጉምትኻ ኣንዊሕካን” ብቐጻሊ ምጉዓዝ ናይ ግድን የድሊ። እቲ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ብደሆ ከኣ ነዚ ምብቃዕን ዘይምብቃዕን እዩ።
ህግዲፍ ንህዝብና መዘና ብዘየብሉ ኣገባብ ይውጽዖ ከም ዘሎን፡ ንሕና ከኣ ኣንጻርዚ ወጽዓ ንቃለስ ከም ዘለና ደጋጊምና ክንጠቕሶ’ኳ ባህርያዊ እንተኾነ፡ እቲ ቀንዲ ኣድህቦናስ ብዛዕባ ንዓና ዝምልከት ቃልሲ እዩ ክኸውን ዝግበኦ። ንሕና ሓንሳብ ህግዲፍ ጸላኢ ህዝብናን ሃገርናን ምዃኑ ካብ ተረዳእና ኣንጻሩ እንታይ ክንገብር ከም ዝግበኣና ኣጽኒዕናን ተሊምናን እንንቀሳቐስ እምበር፡ እቲ ጉጅለ በብዝጥዕሞ ነናብ ዘዝኸፈተልና ኣጀንዳ ክንኩብኮብ ኣይግበኣናን። ካብ ኩሉ ግዜ ተኻላኻላይ ምዃን ወጺእና ኣጥቃዕቲ እውን ክንከውን ይግበኣና። ክሳብ ከም ናይ ላምፓዱሳ ህልቂትን ናይ ኢሳያስ ክሕደት ኣብ መገሻኡ ናብ ኢትዮጵያን ዝኣመሰሉ ዘነድሩን ደምካ ዘፍልሑን ተረኽቦታት ዘጋጥሙ ከይተጸበና ተበግሶታት ክንወስድ ይግበኣና። ኣብ መስርሕ ቃልሲ፡ ክብን ለጠቕን ከጋጥም ንቡር’ኳ እንተኾነ፡ ኣብ ነናይ ውድባትና ኮነ ናይ ሓባር ንጥፈታትና ብዝከኣለና ካብ ናይ “ሕዝ ግድፍ” ኣካይዳ ክንወጽእ ይግበኣና። ቃልስና ንትማሊ፡ ሎምን ጽባሕን ዘተኣሳሰር ቀንዲ ቆላሕታኡ ንቕድሚት ዝጥምት እምበር፡ ወትሩ ጀማሪ ክኸው ኣይግበኦን። ኣብ ምዕራፋት ቃልስን ተዋሳእቱን ሓደ ካብቲ ካልእ ምብልላጽ ክህሉ ባህርያዊ ኮይኑ፡ ክንመዝን እንከለና ኣተሓሕዛና ንነፍሲ ወከፍ ምዕራፍ ነናቱ ሚዛን ዝህብ ርትዓዊ እምበር፡ ነቲ ሓደ ሓጢጡ ዝድርቢ፡ ነቲ ካልእ ከኣ ሰማይ ሰቒሉ ዝንእድ ዕሙት ኣገባብ ክኸውን ኣይግበኦን።
እቲ ኣውንታና ከም ዘለዎ ኮይኑ፡ ኣብ መስርሕ ብቓልሲ ክንስዕሮ ዝግበኣና ድኽመታትና ብዙሕ መልከዓት ዘለዎን ብወድዓውን በዓል ቤታውን ዝግለጽ እዩ። ማለት ገሊኡ ፈውሱ ኣብ ኢድና ዘሎ እዩ። ገሊኡ ከኣ ግዜን ዓቕምን ምውህላል ዝሓትት እዩ። እቲ እንውቀሰሉ እቲ ሰኣን ዓቕምና ዝተርፈና ዘይኮነ፡ እቲ ክንገብሮ `ንኽእል ክነስና ዘይንገብሮ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ሓቢርና እንቃለሰሉ መድርኽ ምፍጣር ክሳብ ክንደይ ኣድላይ መድረኻዊ ዕማም ምዃኑ ኩልና እንርደኦ እዩ። ኣድላይነቱ ስለ ዝተረደኣና ኢና ከኣ ዝተበተነ ዓቕምና ኣርኒብና ናብ “ተዛሪቡ ዘስምዕን ወቒዑ ዘድምዕን” ከነበርኾ ንቃለስ ዘለና። በቲ ሓደ ወገን እዚ ወሳኒ ኣብ ሓደ መኣዲ ቃልሲ ናይ ምምጻእ ዕማም ግዜ ምርካብን ዓቕሚ ምድላብን ኣየድልዮን ማለት’ኳ እንተዘይኮነ ነቲ ዝዓበየ ክፋሉ ከነሰላስለሉ ዘኽእል ዓቕምን ግዜን ግና ኣብ ኢድና ዘሎ እዩ። ነቲ ኣብ ኢድና ዘሎ ክሳብ ሎሚ ኣብ መዓላ ከነውዕሎ ዘይምኽኣልና ከኣ ብሓቂ ከተሓሳስበና ዝግበኦ እዩ። ምትሕስሳብ ጥራይ ዘይኮነ ካብ ናይ ክሳብ ሕጂ ተመኩሮና ተማሂርና ንመጻኢ ከም ደፋኢ ዓቕሚ ክንጥቀመሉ ይግበኣና። ስለዚ ኢና እምበኣር ወዮ ክሕቆን ጸኒሑ ክሳብ “ይኣክል” በጺሑ ዘሎ ድምጽና፡ ብራኸኡ ሓልዩ ይቐጽል” ንብል ዘለና።
ብሓባር ክንሰርሕ እንዳደለናን እንዳተገበኣናን፡ ከም ድሌትና ናይ ዘይምዃና ምኽንያት፡ ንዓና ነቶም ተዋሳእቲ ኮነ ኢልና ክንምስጥሮ እንተዘይደሊና ምስጢር ኣይኮነን። እቲ ዝርዝሩ ገዲፍና እቲ ጠንቂ መሊእና ካብ ጸቢብነት ክንወጽእ ስለ ዘይከኣልናን ካብ ናይቲ ጸቢብነት እንዳባለሒ ዝነብር ወጻዒ ጉጅለ ጽልዋ መሊእና ሰለ ዘይወጻእናን እዩ። ኣብ ብዙሕ ዝርዝር ከይኣተና፡ ንሃይማኖታውን ኣውራጃውን ጸቢብነት ተመሊሱ ከምዘይድገስ እንተስዒርናዮ ትርጉም ምውድዳርን ምትሕብባርን ተረዲእና ብቕንዕና እንተ ተንሲእና ከም እንስዕርን ድምጽና በሪኹ ከም ዝቕጽል እሙን እዩ። ነዚ ከነረጋግጽ እንተዘይበቒዕና ግና ከቶ፡ ሹሻይ ህግዲፍ ካብ ምዃን ኣይክንድሕንን ኢና’ሞ ነስተብህል።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ ነዊሕ ጉዕዞ ቃልስና፡ በብግዜኡ ዝቕልቀሉ መድረኻውያን ዛዕባታት ኣለዉ። ንሓንሳብ ብዛዕባ ግፍዕታት ወጻዒ ስርዓት ህግዲፍ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ንዛረብ፡ ንሓንሳብ ብዛዕባ ግህሰት ሰብኣዊ መሰል ኣብ ኤርትራ ንጽሕፍ፡ ንሓንሳብ ድማ ብዛዕባ ስደትን ሳዕቤናቱን ንምድር፡ ከም “ይኣክል” ዝኣመሰሉ ኣነቓነቕቲ ተርእዮታት መደርኽ መሓዞም ከኣ ነዚ ዘመልክት እዩ። ምንቅስቓስ “ኣግኣዝያን ኢና” ዝብሉ ወገናት ከኣ ሓደ ካብቶም ንሓንሳብ ክገሃዱ ንሓንሳብ ከኣ ክስወሩ ዝጸንሑ ዛዕባታት እዩ። ኣብቲ ዝጀመረሉ እዋን ብርክብ ህዝቢ ንህዝቢ ክኽወል ጀሚሩ ነይሩ። ሎሚ ግና ዳርጋ ዋናታቱ መን ምዃኖም ተነጺሮም ኣብ ሰፋሕቲ መድረኻት ክቃላሕ ጀሚሩ ኣሎ።
ምንቅስቓስ ኣግኣዝያን ናይቶም ኣብ ኤርትራን ትግራይን ዘለዉ ትግርኛ ዝዛረቡ ምትእኽኻብ ዝምነ ምዃኑ ዋናታቱ ክነግሩና ይፍትኑ ኣለዉ። ኣብቲ ምምስሳል ኣብ ልዕሊ እቲ ቋንቋ ትግርኛ፡ እምነት ሃይማኖት ተዋህዶ ምድራብ እውን ኣሎ። ምስቲ ኣብ 40ታት ኣብ ሃገርና ተፈቲኑ ዘይተዓወተ ፖለቲካዊ ርኢቶታት ከዛምድዎ እንከለዉ ከኣ “ከምቲ ናይ ቅድም ትግራይ ትግርኚ ማለት እዩ” ክብልዎ ንሰምዕ ኢና። ብዙሓት ከም ዝሰማምዕሉ እዚ እቲ ኤርትራ ከም ሃገር፡ ባህጊ ህዝባ ከተማልእ ዘይምኽኣላ ዘሕደሮ ተስፋ ምቑራጽ ዝተሃንደሰ ናይ ዓቕሊ ጽበት ምህዞ እዩ። ካለኦት እውን ናይቶም መንቀልቱ ናይ መንነት ቅልውላው ዝወለዶ እዩ ዝብልዎ ኣለዉ። እቲ ክኸውን ዝነበሮን ዝግበኦን ግና ዓቕሊ ኣጽቢብካ ዓዲ ዘየእቱ ኣቋራጭ መንገዲ ዝመስለካ ምምራጽ ዘይኮነ፡ ነታ ባህጊ ህዝባ ከተማልእ ዘይከኣለት ዘላ ኤርትራ ጸገማ ኣጽኒዕካ፡ ናብቲ ክሳብ ሎሚ ዘይበቐዓቶ ከም እትበቅዕ ንምኽኣል ስንኻ ነኺስካን ሓድነትካ ኣደልዲልካ ምቅላስ እዩ። ቅልውላው ዝወለዶ ምርጫ ግና ቅልውላው ዝውስኽ እምበር ካብ ቅልውላው ዘውጽእ ኣይኮነን።
ንኣግኣዝያን ብዝምልከት ክለዓል እንከሎ፡ ኣብ መንጎ ጐረባብቲ ኤርትራውያንን ተጋሩን ዘሎ፡ ናይ ቋንቋ፡ ባህሊ፡ መውስቦ፡ ወለዶ፡ እምነትን ንግድን ዝኣመሰሉን ዘሎ ምቅርራባት ዝከሓድ ኣይኮነን። ነዚ መሰረት ገይሮም ኣብ ኩሉ መዳያት ህይወቶም ክቀራረቡን ንክልቲኦም ኣብ ዘርብሕ ክተሓጋገዙን ከኣ ኣድላይን ዝድገፍን እዩ። ወዮ “ካብ እመት ስድሪ ኣላታ” ኮይኑ ብዛዕባ ምስ ህዝቢ ትግራይ ንዛረብ ኣለና እምበር፡ ኤርትራና ምስ ኢትዮጵያ፡ ሱዳንን ካለኦት ጐረባብትን ኣብ ናይ ሓባር ረብሓን ምክብባርን ዝተሰረተ ጽቡቕ ዝምድና ክህልዋ ምስራሕ ካብ ቀዳምነታትና ሓደ እዩ። እንተኾነ ከምቲ “ከም ሓው ተፋቐር’ሞ ከም ጓና ከኣ ተሓሳሰብ” ዝበሃል፡ ኣብ ከበሳ ኤርትራን ትግራይን ዘሎ ህዝቢ ዘለዎ ምምስሳል ከም ዘለዎ ኮይኑ፡ ነናቱ ልኡላዊ ሃገራት ኤርትራን ኢትዮጵያን ከም ዘለዉዎ ፈጺሙ ዘይስገር እዩ። ዶብ ከይዓገተካ ብዛዕባ ዝግበር ምቅርራብን፡ ዶብ ስለ ዝኽልክለካ ክግበር ብዛዕባ ዘየብሉን ዝምድናታት ምርዳእ ከኣ ኣዝዩ ኣገዳሲ እዩ። እቶም ነዚ ሕቶዚ ምምላስ ምስ ሰኣኑ ንኤርትራ ከም ልኡላዊት ሃገር ክቕበልዋ ዕጥይጥይ ዝብሉ ግና ወድዓዊ ሓቂ ኣብ ምቕባል ዝተሳዕሩ እዮም።
ቅድሚ ኩሉ ናይታ ብቃልሲ ደቃ ልኡላውነታ ዘረጋገጸት ኤርትራ ሓድነት፡ ዘይቁርመም ዘይሽርመም ምዃኑ ኩልና እንተላይቶም ኣብ ምንቅስቓስ ኣግኣዝያን ኣለና ዝብሉ ክርድእዎን ክርዕምዎን ግድን እዩ። ነዚ ዝድህሰስ ሓቂ ዘይቅበልን ዘየኽብርን ግና፡ ምናልባት ንነብሱ ዓዲ ክቕይር ይኽእል እምበር ቆርሚመ ቆራሚመ ሓድሽ ክሊ ክፈጥር እየ እንተበለ፡ ከሎ ጋና ከምዘይክእል ክርዳእ ይግበኦ። ኤርትራ ብብዙሓት፡ እምነታት፡ ቋንቋታት፡ ባህልታት፡ ኣውራጃታት ዝወቀበት እምበር። ትግርኛ ናይ ዝዛረብን ሓደ ሃይማኖት ናይ ዝኽተልን ክፋል ህዝቢ ጥራይ ኣይኮነትን። ትግራይ እውን ከምኡ። ኤርትራዊ ሓድነትን ልኡላውነትን ዘይስገር ካብ ኮነ፡ እዚ ተዓቂቡ ንክነብር ትግርኛ ንዝዛረብ ህዝቢ ኤርትራ ካብቲ ኣብ ካልእ ልኡላዊት ሃገር ዝነበር ብቋንቋ ዝመሳሰሎ፡ እቲ ኣብ ኤርትራ ዝነብር ካልእ ቋንቋ ዝዛረብ ወገኑ እዩ ዝቐርቦ። እዚ እቲ ዓብይ ዘይስገር ጉዳይ ኮይኑ ነዚ ብዘይሃሲ ምስቲ ካብ ልኡላዊ ክሉ ወጻኢ ክነሱ ብቋንቋን መሰል ዛዕባታትን ዝመሳሰሎ ኣይንገድን ኣይዋሰብን ማለት ግን ኣይኮነን። ከምቲ ዝበልናዮ ትግርኛ ዝዛረብ ኤርትራዊ ምስቲ ኣብ ትግራይ ዝነብር ብቋንቋ ዝራኸቦ ከም ዝቀራረብ፡ እቲ ትግረ ዝዛረብ ኤርትራዊ ምስቲ ኣብ ሱዳን ዝነብር ትግረ ዝዛረብ ዘይዛመደሉን ዘይቃረበሉን ምኽንያት የለን። ኣብ ዓፋርን ኩናማን እውን ተመሳሳሊ ኩነታት ክፍጠር ይኽእል።
ካብዚ ሓሊፉ ካብዝን ካብትን መመዥሪጥካ፡ ከምዚ ኣግኣዝያን ኢና ባሀልቲ ዝብልዎ፡ ሓደስቲ ከባብታት እንዳፈጠርካ፡ ነዛ ምእንቲ ህላወኣ ዝተቃለስናላን ምእንቲ ህንጸታ ንቃለሰላ ዘለናን ኤርትራና ንምህሳስ ዝውሰድ ወስታ ብሓጺሩ ነውሪ እዩ። ወይ ድማ ንሓደ ብቋንቋ ዝመሳሰለካ ወገን ወሲድካ ኤርትራ ናይቶም ዝተረፉ ትኸውን ኢልካ ምሕሳብ እውን ዘይሩ ዘይሩ ሓድነታ ምግሃስ ስለ ዝኾነ ቅቡል ኣይኮነን። ብመንጽር እዚ ክንርእዮ እንከለና፡ ምንቅስቓስ ኣግኣዝያን ኢና በሃልቲ “ኣብ ዝበጽሖ የብሉን” ኢልካ ሸለል ዝበሃል ዘይኮነስ፡ ከሎ ጋና ቆላሕታ ሂብና ክንሰርሓሉ ዝግበኣና እዩ። ቅድሚ ኩሉ እቶም መንቀልቲ ክሳብ ክንደይ ኣብ ከውሒ ጸሚዶም ከም ዘለዉ ተረዲኦም ኣእዳዎም ክእክቡ ሓገዝ ከድልዮም እዩ። ካብዚ ሓሊፉ እቶም ኣብቲ ምንቅስቓስ ዘየለናን ዘይንቅበሎን፡ ሓድነት ኤርትራ ንምድኻም ክሳብ ክንደይ ብዙሕ መጻወድያታት ይጻወድ ከም ዘሎ ክንርዳእ’ሞ እጅገና ሰብሲብና ክንቃለሶ ከም ዝግበኣና ክንፈልጥ የድልየና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
“ሓድነትና ወትሩ ምስጢር ዓወትና” እንብል፡ ንስለ ምባል ዘይኮነ፡ ብተግባር እውን ዝተረጋገጸ ሓቂ ስለ ዝኾነ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ኣብ መጀመርያ 60ታት ኣብ ቅድሚኡ ክልተ ምርጫታት ነይርዎ። እቲ ሓደ ብቃልስኻ መሰል ርእሰ-ውሳነኻ ምርግጋጽ እቲ ካለኣይ ድማ ኩሉ መሰላትካ ተገፊፉ ኣብ ትሕቲ መግዛእቲ ምንባር። ህዝቢ ኤርትራ ከኣ ነቲ ዋጋ ዘኽፍል ግና ድማ በዓል ምሉእ መሰል ብምዃን ዝኽሕሰካ መሪር ቃልሲ መሪጹ ተበጊሱ። ኣብቲ ቃልሲ ዝጀመረሉ እዋን ብመንጽር ነገራዊ ዓቕሚ ኣወዳዲርካ ኣብ መንጎ ህዝቢ ኤርትራን ሓይሊ መግዛእትን ዝነበረ ፍልልይ ኣዝዩ ዝተረሓሓቐ’ዩ ነይሩ። ንኣብነት ህዝቢ ኢትዮጵያ ኣብቲ እዋንቲ ልዕሊ 20 ሚልዮን ኣብ ዝነበረሉ፡ ህዝቢ ኤርትራ ካብ ከባቢ ክልተ ሚልዮን ንላዕሊ ኣይነበረን። ኣብቲ ሽዑ እዋን ብዙሓት ነቲ ሰፊሕ ፍልልይ ዘስተብሃሉ ክኢላታትን ተመራመርትን ከይተረፉ፡ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ኣንጻር መግዛእቲ ክዕወት ኣይክእልን እዩ ዝብል ግምቶም ብምዕዛዝ “ዘይትኽእሎ ቃልስስ መፋሕፍሕ ዝባንካ” ክሳብ ምባል በጺሖም ነይሮም።
ተዓዘብቲ ኮኑ ባዕሉ ሓይሊ መግዛእትን ዓንገልቱ ጐብለላትን ኣብ ግምት ዘየእተዉዎም ክልተ መሰረታዊ ብልጫታት ህዝቢ ኤርትራ ነይሮም። እቲ ሓደ ናይ ሕቶኡ ፍትሓውነት ኮይኑ፡ እቲ ካለኣይ ከኣ ምስ ኩሉ ብዙሕነቱ ኣብ ጉዳይ ሃገር፡ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ዘይንቕነቕ ሓድነት። ከምኡ ስለ ዝኾነ ከኣ ብሓይሊ ሰብን ብሓገዝን ብሸመታን ብዝተረኽበ ኣጽዋርን ኣዝዩ ዝበዘሐን ዝማዕበለን ሓይሊ መግዛእቲ ድሕሪ ነዊሕ ምርብራብ ተሳዒሩ። እዚ ዓወት ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ልዕሊ መግዛእቲ፡ ናብቶም ብቐጥታ ዝተስሳዕሩ ጥራይ ዘይኮነ ናብቶም ዓንገልቶም እውን ንዘለኣለም ዘይርሳዕ መልእኽቲ ኣመሓላሊፉ እዩ። ብዘይካዚ ብዙሓት ውጹዓት ንመሰሎም ንክቃለሱ ብጽንዓት፡ ሓድነትን ተጻዋርነትን ህዝብና ተተባቢዖም እዮም። ምስጢር ተዓዋትነቱ ሓድነቱ ምዃኑ ንህዝቢ ኤርትራ ጥራይ ዘይኮነ ንመግዛእቲ’ውን ኣብቲ መስርሕ ተሰቊርዎ እዩ። ንህዝቢ ኤርትራ ንምስዓር ነቲ ሓያል ጐኒ ሓድነቱ ምብታን ወይ ምድኻም መፍትሒ ምዃኑ ተርዲኦም ከኣ ሓይልታት መግዛእቲ ኣብ ሕድሕዱ ክብትንዎ’ሞ ኣዳኺሞም ክስዕርዎ ፈቲኖም እዮም። ህዝቢ ኤርትራ ግና ኣብ ቅድሚ ሓድነቱ በቲኖም ከዳኽምዎ ዝሃቀኑ፡ ብግዝያዊ ረብሓን መዝነትን ተዓሽዩ ኣይተጻዕደን። ሳላ ከምኡ ዝኾነ ከኣ ኣኽሊል ዓወት ደፊኡ ልኡላዊት ኤርትራ ኣረጋጊጹ።
ሓድነትና ምስጢር ዓወትናን ጽንዓትናን ዝኸውን ኣብ ግዜ ብረታዊ ቃልስና ጥራይ ዘይኮነ ኩሉሻብ ዕጥቅና እዩ። ሎሚ ኣንጻር ዘቤታዊ ወጽዓ መሪር ቃልሲ ነካይድ ኣብ ዝሃለናሉ ህሞት እውን ንግደ ሓድነት ህዝቢ ኤርትራ ዝትክእ ሓይሊ የለን። ጨቋኒ ስርዓት ድሕሪ ምውጋድ ኣብ ዝካየድ ህንጸት ሃገርን ዲሞክራስያዊ ስርዓትን ሓድነትና ወሳንነቱ ሕዙእ እዩ። ምእንትኡ ኢና ከኣ ኩሉ መጻኢ ጉዳያትና ብሓድነት ህዝብን መሬትን ኤርትራ ክቃነ ይግበኦ እንብል። ሓድነት ህዝብን ሃገርን ምዕቃብን ምውሓስ ኩሉ መሰላትን ዘሳኒ እምበር ዝጻረር ኣይኮነን ዝብል እምነት ኣለና። ሓድነቱ ናይ ዓወቱ ምስጢር ምዃኑ ንዘረጋገጸ ህዝቢ ኤርትራ፡ ክጭቁንዎ ዝደልዩ ወገናት ቀደም ኮነ ሎሚ፡ ነዚ ሓድነቱ ክዘርጉ ካብ ምፍታን ዓዲ ኣይውዕሉን። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ ሎሚ እውን ሓድነት ህዝቢ ኤርትራ ካብ ጠርባሽ ፈተነታት ዓዲ ዘይወዓለ። እንተኾነ ህዝቢ ኤርትራ ሎሚ ኮነ ጽባሕ፡ ከም ትማሊ፡ “ሓድነተይ ዝትንክፍ ወይልኡ” ካብ ምባል ንድሕሪት ከምዘይብል ንተኣማመን ኢና። ንሕና ከኣ ኣብ ጐኑ ኣለና።
ኣብዚ እዋንዚ መልክዖም እንዳቐያየሩ ኣንጻር ሓድነት ህዝቢ ኤርትራ “ውጥም ቅልቅል” ዝብሉ ኣካላት ብዙሓት እዮም። ኣብዚ ዘራጊ ተግባራት ዲድክታቶር ዘራጊቶ ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ቅድሚት ዝስራዕ እዩ። ሎሚ እሞኸኣ ኢሳይያስ ካብቲ ናይ ክሳብ ሕጂ ዘራጊ ተግባራቱ ብዝገደደ ንገዛእ ርእሳ ነታ ሉኡላዊት ኤርትራና ከም ሃገር እውን ክንደይ ደኣ ከይሰልጦ እምበር፡ ይደናደና ከም ዘሎ ናይ ኣደባባይ ምስጢር እዩ። ኣንጻር ህልውነኣ ንዝደናደና ሃገር፡ ሓድነት ህዝቢ ካብ ምዝራግ ድሕር ከምዘይብል ከኣ ርዱእ እዩ። ኣብ ዘየላ ሃገር ኣይኮነንዶ ብዛዕባ ሓድነት ህዝቢ ብዛዕባ ህልውናኡ ክትሓስብ እውን ኣጸጋሚ ስለ ዝኸውን። ካብዚ ሓሊፉ ሰልፎም በበይኖም ዝመስል ብግብሪ ግና ሓድነት ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ምልሕላሕ ምስ ኢሳይያስ ዘሳንዩ ካለኦት ወገናት እውን ኣለዉ። ምንቅስቓስ ናይቶም “ኣግኣዝያን ኢና” ዝብሉ ናይዚ ሓደ ኣብነት እዩ። ካብቲ ሳላ ሕድነቱ ልኡላዊ ክብሪ ዝረኸበ ህዝብና ዝተወሰነ ቆንጢሮም ምስ ካልእ ብምድብላቕ ዘየለ ድሑር ስምዒታትን እምነታትን ዝማእከሉ ምትእኽካብ ክፈጥሩ ንከንቱ ዝሃልኩ ዘለዉ እዮም።
ሎሚ ነቲ ከም ናይ ሓድነቱ ድልዱል መግለጺ፡ ኣብ ግዜ ሓጐስን ሓዘንን፡ ኣብ መድረኽ ምውራድን ምድያብን ኣብ ቃልሲ ብሓደ ተዋጊኡን ተሰዊኡን ኣብ ሓደ ጉድጓድ ተቓቢሩ፡ ኣብ ሓደ መኣዲ ዝተመገበ ብዓል ዝና ህዝቢ ክትብትን ምፍታን ናይ ጥዕና ዘይምዃኑ ኣብ ቅድሚ ኩሉ ብሩህ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ሓድነቱ ንምድልዳል እዚ ክቡር ዋጋ ክኸፍል እንከሎ፡ ሃይማኖታውን ባህላውን ብዙሕነቱ ዘንጊዑ ዘይኮነ፡ ኣብቲ “ህልውና ሃገር ልዕሊ ኩሉ” ዝብል ዘይንቕነቕ እምንቶኡ ስለ ዝጸንዐ እዩ። ሎሚ ሃይማኖትን ባህልን ንዝኣመሰሉ ስምዒታት ልዕሊ ህልውና ሃገርን ህዝብን ክስርዑ ዘይግበኦም ዝንባለታት ናብ ቅድሚት እንዳምጻእካን ጸቢብነት እንዳባላሕካን፡ ንህዝቢ ኤርትራ እናቆጠርካን ብትሕቲ ሃገርነት ናብ ዘዝመሳሰልዎ ክትወስዶ ዝግበር ፈተነ ሓደጋኡ ብዙሕ ኮይኑ፡ ደሚርካ ክረአ እንከሎ ነታ ናይ ዓወትን ሓያልነትን መግለጺት ህዝቢ ኤርትራ ዝኾነት “ሓድነት” ንምብታን እዩ። ስለዚ ሓድነት ህዝብና ካብ ህልውናኡ ስለ ዘይፍለ ወትሩ ክንዕቅቦ ይግበኣና።
ርእሰ-ዓንቀጽ፡ ሰዲህኤ
ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ማዕረ ምግሃድ ኤርትራ ከም ሃገር ዝዕድመኡ ነዊሕ እዩ። ኤርትራ ከም ሃገር ካብ እትፍለጥ፡ ባህርያቱን ደረጃታቱን ደኣ ይቀያየር እምበር ህዝባ ካብ ቃልሲ ዓዲ ውዒሉ ኣይፈልጥን። ኩሉ ቃልሱ ከኣ ዘይናትካ ኣብ ምድላይን ዘይግዝኣትካ ምውራርን ዘድሃበ ዘይኮነ፡ መሰልካ ናይ ምውሓስ ግደነታዊ ሓላፍነት እዩ ነይሩ። እቶም ኣንጻርዚ መሰረታዊ መሰላቱ ስለ ዝኾኑ ክቃለሶም ዝጸንሐ ሓይልታት ንሓንሳብ ግዳማውያን ንሓንሳብ ከኣ ውሽጣውያን ኮይኖም፡ ብትሕዝተኦም ግና ዘይፈላለዩ ኣንጻር ልኡላውነት ኤርትራ ከም ሃገርን ኣንጻር ህዝባ ከም ሓታቲ መሰልን እዮም።
ነቲ ዝተናውሐን ክሳብ ሕጂ ቀጻሊ ዘሎን ተመኩሮ ቃልሲ ህዝብና ኣብ ውሱን ኣጋጣሚ ምዝርዛር ኣጸጋሚ እዩ። በመሰረቱ’ውን ኣብዚ ርእሰ-ዓንቀጽ’ዚ እነድህበሉ፡ እዋኑ ስለ ዝኾነ፡ መበል 58 ዓመት ባሕቲ መስከረም (1961-2019) ምጅማር ብረታዊ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ እዩ። ባሕቲ መስከረም 1961 ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ “ሀ” ኢሉ ዝጀመረሉ ዘይኮነ፡ ናብ ሓድሽን በሊሕን ምዕራፍ ቃልሲ ዝተሰጋገረሉ እዩ። ነቲ ቅድሚኡ ኣብ ኤርትራ ክሕቆን ዝጸንሐ ፖለቲካዊ ማዕበል፡ ናብ ተራጻሚ ኣገባብ ቃልሲ ዝተሰጋገረሉ እዩ። እቲ ኣጋጣሚ ኣብ ፖለቲካዊ ተመኩሮ ኤርትራ፡ ዓብይ ነጥበ-መቐይሮ ስለ ዝነበረ፡ ነታ ነዚ ዘበሰረት ዕለት ባሕቲ መስከረም ኩልና ኤርትራውያን ወትሩ ክንዝክራ ናይ ግድን እዩ። ጸጋታትን ውርሻታትን ባሕቲ መስከረም ኣብ ዓመት ሓደ ግዜ ጥራይ እንዝክሮ ዘይኮነ፡ ኣብ ኩሉ ዕለታዊ ህይወትና ግቡእ ቦታ ኣለዋ። ኣጋጣሚ ባሕቲ መስከረም ብዙሕ ምስጢራት ዝሓቖፈት ስለ ዝኾነት፡ ነቲ ቃልሲ ዘበሰረትን መጻኢ ዕድል ኤርትራን ህዝባን ዘመላኸተት’ውን እያ። ኣብቲ ናይ ክሳብ ሎሚ መስርሕ ቃልስና ዝሓለፉ ኤርትራውያን ሓርበኛታት ብዘይኣፈላላይ፡ ብዓብይኡ ከኣ ነቲ ዘይከኣል ዝመስል ዝነበረ ከም ዝከኣል ዝገበረ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ኣጋጣሚ ባሕቲ መስከረም ክዝከሩ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብናይ ክሳብ ሕጂ መስዋእቶም ክምጐሱ፡ ንናይ መጻኢ ቃልሲ ከኣ ዝዕደሙ ኣካላት እዮም። ከምኡ ስለ ዝኾነ ኢና ድማ ሓደ ተግባር ክንፍጽም እንከለና “ዝኽርን ክብርን ንሰማእታት ኤርትራ” ብዝብል ሕድሪ እንክትም።
ኣብዚ ኣብ ውሽጡ ብዙሓት ምስጢራት ዝሓቖፈ ናይ 58 ዓመታት ተኸታታሊ ቃልሲ፡ ህዝቢ ኤርትራ ብዙሓት ተስፋ ዝህቡን ተስፋ ዘቑርጹን፡ ዘዕዉቱን ዘስዕሩን፡ ዘቀራርቡን ዘረሓሕቑን ተዘክሮታት ተራእዮም እዮም። ኮታ ሓደ ብደሆ ክሓልፍ እንከሎ ብካልእ ብደሆ እንዳተከኦ እዩ ቃልስና ክቕጽል ጸኒሑን ዘሎን። ናይቲ ካብ ዓቕሞም ንላዕሊ ዝኾነ እከይ ተግባራት ወራሪ ሓይሊ’ኳ ካብኡ ካልእ ስለ ዘይትጽበ፡ ዝኾነ መኾነ። ኣብዚ መስርሕዚ ብሰንኪ፡ ጉዳዩ ብግቡእ ክሕዝ ዘይምብቅዑ ንኤርትራዊ ከጋጥሞ ዝጸንሐ ሕድሕዳዊ ግጭትን ክሳርኡን ግና ተጣዒስካ ዘይምለስ፡ እንደጋና ከም ዘይድገም ምግባሩ ዝከኣል፡ ኣዝዩ ኮርኳሕ መንገዲ እዩ ክጐዓዝ ጸኒሑ። ቃልስና ሕጂ እውን ጌና ካብዚ ኩርኳሕ ጉዕዞ ኣይወጸአን ዘሎ።
ባሕቲ መስከረም ነዚ ጌና ዘይተዛዘመ ቃልስና ዘበሰረት ታሪኻዊት ዕለት ብምዃና ክንዝክራን ከነጸንብላን ግድን ስለ ዝኾነ፡ እንሆ ከምኡ ክንገብር ጸኒሕና። እንተኾነ እዛ ዕለት እያ ዘይትቕየር እምበር እቲ ክንዝክራ እንከለና ዝኸበና ህሞትስ፡ ከከም ናይቲ እዋን ምዕብልናታት ክቀያየር ዝጸንሐ እዩ። ድሕሪ 10 ዓመታት ምብሳር ብረታዊ ቃልስና 1971 ኣብ ተሓኤ ዝተራእየ ምፍንጫል፡ ድሕሪ 20 ዓመት ምብሳር ብረታዊ ቃልስና ብ1981 ሓያል ውግእ ሕድሕድን ምብሓት ሜዳ ኤርትራ ብህዝባዊ ግንባር ሓርነት ኤርትራን ህዝባዊ ወያነት ሓርነት ትግራይን፡ ድሕሪ 30 ዓመታት ምብሳር ብረታዊ ቃልስና 1991 ኤርትራ ካብ መግዛእቲ ኢትዮጵያ ናጻ ምውጸኣ፥ ድሕሪ 40 ዓመታት ምብሳር ብረታዊ ቃልስና 2001 ምእሳር ነባራት መራሕትን ላዕለዎት ካድራትን ህግሓኤን ምዕጻው ውልዶ ናይ ብሕቲ ሚድያን ብህግዲፍ፡ ኩሎም እዚኣቶም ኣብቲ ናይ 58 ዓመታት ነዊሕ ጉዕዞ ነናቶም ንኡስ ምዕራፋትን ጽልዋን ዘለዎም ተረኽቦታት እዮም። እዚ ውረድ ደይብ ኣብቶም ቀጥታዊ ተዋሳእቱ ጥራይ ተደሪቱ ዝተርፍ ዝነበረ ዘይኮነ፡ ኣሉታዊ ኮነ ኣውንታዊ ሳዕቤናቱ፡ ኣብ ጥቕላላ ህይወት ህዝቢ ኤርትራ ዝነበሮን ዘለዎን ስንብራት ቀሊል ኣይኮነን።
እነሆ መበል 58 ዓመት ባሕቲ መስከረም ምጅማር ብረታዊ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ እውን፡ ናይ ገዛእ ርእሳ ጽልዋ ሒዛ መጺኣ። ከምተን ቅድሚኣ ዝነበራ ባሕትታት መስከረም ከኣ ሓላፍነት ከተሰክመና እያ። ሎሚ ከቢበሙና ዘለዉ ምዕባለታት መብዛሕትኦም ዓሚ፡ ቅድሚ ዓምን ቅድሚኡን ዝነበሩ ክነሶም ውሱን ምዕብልና ዘርኣዩ እዮም። መብዛሕተኦም ከኣ በቲ ሓደ ወገን ተስፋ ዝህቡ በቲ ካልእ ወገን ግና ብደሆና መሊሶም ዘዕዝዙ ኮይኖም ንረኽቦም። ህዝብና ኣብ መስርዕ ቃልሲ ኣንጻር ወጽዓ ህግዲፍ ሎሚ’ውን ቀጥ ኢሉ ጸኒዑ ምህላዉን ብሳላዚ ጽንዓቱ፡ ሰግኣት ህግዲፍ ይዓርግ ምህላዉ ተስፋ ዝህብ ተርእዮ እዩ። ናብ ደረጃ “ይኣክል” ምምድያቡ ከኣ ናይዚ ተደራቢ መርኣያ እዩ። ናይ ይኣክል ምልዕዓል ኣብ ዝጭበጥ ውጽኢት ንክበጽሕ ብዙሕ ምውሕሓጥ፡ ምርድዳእን ምውድዳብን ከም ዝተርፈና፡ ኣብዚ ታሪኻዊ ዕለት ከነስተውዕለሉ ናይ ግድን እዩ። ብኣንጻሩ ብሰንኪ ህግዲፍ ሓፈሻዊ መነባብሮን ህይወትን ህዝብና ካብ ዝሓመቐ ናብ ኣዝዩ ዝኸፈአ ይኸይድ ምህላዉ፡ ሃገርና መንእሰይ ዝሓረማ ኮይና፡ ናይ ብርሰት ደበና የንጸላልዋ ከም ዘሎ ክስቆረና ይግበኦ። ናይ “ርድኡንን ኣድሕኑንን” ኣውያት ሃገርና ከኣ ዓው ኢሉ ይስማዕ ኣሎ። ንሕና ሓቢርና “ኣለናልኪ” ኢልና ልሳን’ቲ ተዓቢሱ ዘሎ ህዝባና ክንከውን ዘይምኽኣልና ክብደት ናይቲ ኣብ ኣብ እንግደዓና ዘሎ ብድሆ ዘመልክት እዩ። ስለዚ ኣብዚ ታሪኻዊ ኣጋጣሚ ባሕቲ መስከረም፡ ናይ ቃል ዘይኮነ ናይ ተግባር ይኣክል ከነበርኽ ንጥለብ ኣለና።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ንመበል 58 ዓመት ባሕቲ መስከረም ኣብ ጽባሕ 3ይን ሓድነታውን ጉባአና ኢና እንቕበላ ዘለና። እዚ ከኣ ካብ ናይ ቅድሚ ሕጂ ኣቀባብላና ንባሕቲ መስከረም ዝተፈልየ ይገብሮ። ምእንቲ ብግብሪ ዝተፈልየ ክኸውን ከኣ ሓቢርካ ብምስራሕ ድሕነት ሃገርን ህዝብን ምድሓን ዘቐድም ውሳነታት ጉባአና ከነተግብር፡ ክንቃለስ ምዃና ኣብ ታሪኻዊ መበል 58 ዓመት ባሕቲ መስከረም ቃል ንኣቱ።
ዝኽርን ክብርን ንሰማእታት ኤርትራ
1 መስከረም 2019
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ብዛዕባ ሓያልነት ህዝቢ ናይ ሓባር ኣረዳድኣ ኣለና ዝብል እምነት ኣለና። ህዝቢ ሓያልነቱ ባዕሉ ዘረጋግጾ እምበር ብማንም ዝትኮበሉ ኣይኮነን። ህዝቢ ሓያልነቱ ዘርእየሉ ብዙሕ መንገድታት ኣለዎ። ሃገሩ ምስ ኩሉ፡ ነገራውን መንፈሳውን ጸጋታታን ክብራን፡ ኣብ ሓደጋ ክትወድቕ እንከላ፡ ናይ ምድሓና ሓላፍነት ናይ ህዝቢ ሓያልነት ምዃኑ ሓደ መርኣያ ሓያልነቱ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ናይዚ መዳይ’ዚ ሓያልነቱ ኣብ ቃልሲ ምእንቲ ናጽነት ሃገሩን ልኡላውነቱን ዘኸፈሎ ዘርዚርካ ዘይውዳእ ዋጋ ኣመስኪርዎ እዩ።
ብዘይካዚ ህዝቢ ልዕልና ሕጊ ዘረጋግጸሉን መሰረታዊ መሰላቱ ዘውሕሰሉን ሕገመንግስቲ ዝመሰረቱ፡ ስርዓተ-ምምሕዳር ክውንን ምብቅዑ እውን ካልእ ሓያልነቱ ተፈቲኑ “ይበል” ዝተባህለሉ መዳይ እዩ። ህዝቢ፡ ናይቲ ብቓልሱ ዝውንኖ ስርዓት ተጠቃሚ ምእንቲ ክኸውን፡ ባዕሉ ዘደይቦን ዘውርዶን ብምርጫ ዝመጽእ “ናተይ” ዝብሎ ተግባሪ መሪሕነት ክውንን ምብቅዑ ካልእ ናይ ህዝቢ ሓያልነትን ልኡላውነትን መረጋገጺ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ኣብዚ መዳይዚ ብሰንኪ ጥልመት ኢሳይያስ ዝመርሖ ጉሒላ ጉጅለ፡ ጌና ከም ዘይበቐዐ ንኹላትና ብሩህ እዩ። እቲ ዘካይዶ ዘሎ ናይ ሞትን ሕየትን ቃልሲ ከኣ ኣብዚ መዳይዚ በሪኹ ንክረአ እዩ።
ህዝቢ እዚ መርኣያ ሓያልነቱ ዝኾነ መሰሉ ኣብ ዘይተረጋገጸሉ፡ ኣንጻርቲ ናብዚ ከይበጽሕ ዝዕንቅጾ ዓመጸኛ ሓይሊ ክቃለስ ባህርያዊ እዩ። ህዝቢ መሰሉ ክንፈግ እንከሎ፡ ዋላ እንተጸገሞ፡ ምቹእ ኩነታት ክሳብ ዝፍጠረሉ ደኣ ይጽበ እምበር፡ ተስፋ ቆሪጹ ንናይ መሰል ቃልሱ ንሓዋሩ የዋድቖ ማለት ዘበት እዩ። ህዝቢ መሰሉ ክትኮቦ ዘይኮነ፡ መንዚዑ ክውንን ናብ ቃልሲ ክነቅል እንከሎ፡ መምስ ኩነታቱ ዝተፈላለየ ኣገባባት ይጥቀም። ንኣብነት ህዝቢ ኤርትራ ናጽነቱ ንምጭባጥ ኣንጻር መግዛእቲ ዘካየዶ ቃልሲ፡ እቲ ኩነታት ከምኡ ንክመርጽ ዘገድዶ ስለ ዝነበረ በሊሕ ጐነጻዊ (ዕጥቃዊ) ኣገባብ ቃልሲ መሪጹ። ህዝቢ ኣገባብ ቃልሲ ክመርጽ እንከሎ፡ እቲ ቀንዲ ኣብ ግምት ዘእትዎ፡ ወድዓውን በዓል ቤታውን ጥጡሕነት እዩ። ኣገባብ ቃልሲ ክውስን እንከሎ ከኣ ኩነታት ናይቲ መሰሉ ስለ ዝገፈፎ፡ ኣንጻሩ ዝቃለስ ኣካል ክመዝን’ኳ ኣድላይ እንተኾነ ቀንዲ መስሕብ መምዘኒኡ ናቱ ኩለ-መዳያዊ ዓቕሚ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ድኹምን ድልዱል ጐኒ ጸላኢና ጨቋኒ ጉጅለ ኢሳይያስ፡ ናይ ህዝብና ኩነታትን ዘለዎ ድልውነትን፡ በዓል ቤታዊ ዓቕሚ ተቓውሞናን ከባብያውን ኣህጉራውን ኩነታትን ኣብ ግምት ኣእቲና ክንመዝን እንከለና፡ ኣብ ኤርትራ እቲ ተመራጺ ኣገባብ ቃልሲ ኣብ ውሱናት ብረት ዝዓጥቁ ባእታታት ከይተደረት፡ ሓፋሽ ህዝቢ ዘሳትፍ ዘይጐነጻዊ ኣገባብ ቃልሲ እዩ። ምርጫ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ከኣ እዚ እዩ። እዚ ኣገባብ ቃልሲ፡ መሰል ክትኮበልካ ኢድካ ዘርጊሕካ እትጽበየሉ፡ ወይ ጸላኢ ክጽወዓካ ድምጹ እትቋመተሉ፡ ናይ ምምልስላስ እምበር፡ ናይ ምግዳድ ባህሪ ዘየብሉ፡ ፍጹም ናይ ህይወት ዋጋ ዘይክፈለሉ ማለት ኣይኮነን። ኮታ መንዛዒ፡ ህዝቢ ዘሳትፍን ኣብቲ መስርሕ ዘጋጥም ዕንቅፋት ንምእላይን ንምክልኻልን ክቡር ዋጋ ዘኽፍል ኣብ ብዙሕ ተመኩሮታት ተፈቲኑ ዘድመዐ ናይ ለውጢ ኣገባብ እዩ።
ኣብዚ ዝሓለፈ ኣስታት ዓሰርተ ዓመታት፡ ናይዚ ኣገባብዚ ውጽኢታውነት ኣብ ብዙሓት ንኩነታትና ክጸልዋ ዝኽእላ ናይ ቀረባ ሃገራት ተመኩሮ ኣርእዩና እዩ። እቲ ኣዝዩ ዝቐረበ ዳርጋ ኣብ ውዑይ መስርሕ ዘሎ ከኣ ናይ መዳውብትና ሱዳን ተመኩሮ እዩ። ገለ ወገናት ተመኩሮ ህዝብታት ኤርትራን ሱዳንን ስለ ዝፈላለ፡ ህዝባዊ ዓመጽ ኣብ ሱዳን ሰሪሑ ማለት ኣብ ኤርትራ ይሰርሕ ማለት ኣይኮነን፡ ዝብል መጐት የምጽኡ እዮም። ኣብቲ ሓቂ ክንመጽእ እንከለና ግና፡ እዚ ኣገባብዚ ኣይኮነንዶ ኣብ መንጎቲ ብብዙሕ ጉዳያት ዝመሳሰል ህዝቢ ኤርትራን ሱዳንን ኣብ ዓለም እውን ዝሰርሕ ብዙሕ መግለጽታት ዘለዎ ፍቱን ናይ ለውጢ ኣገባብ እዩ። ኣብ ዝርዝር ኣተገባብራኡ ግና ከከም ፍሉይ ኩነታትን ተመኩሮን ናይተን ሃገራትን ህዝበንን፡ ንኡሳን ሜላዊ ፍልልያት ከንጸባርቕ ይኽእል። ንኣብነት ተመኩሮ ህዝቢ ኤርትራ ናብ በረኻ ወፊርካ ተዓጢቕካ ኣንጻር ጸላኢ ፊትንፊት ምውጋእ እምበር ህዝባዊ ናዕቢ ወዲብካ ለውጢ ናይ ምምጻእ ተመኩሮ ኣይኮነን ክብሉ ይስምዑ እዮም። እንተኾነ ናይቲ ቃልሲ ባህሪ ክቀያየር እንከሎ፡ እቲ ህዝቢ ዝጥቀሞ ኣገባቡ እውን ክለዋወጥ ናይ ግድን እዩ። እቲ መሰልካ ናይ ምምንዛዕ ኣዝዩ ሃብታም ተመኩሮ ዘለዎ ህዝቢ ኤርትራ፡ ዘይጐነጻዊ ህዝባዊ ማዕበል ክፈጥ ከም ዝኽእል ዘጠራጥር ኣይኮነን። ግና እዚ ኣገባብዚ ስለ ዝደረፍካዮን ዝመረጽካዮን ጥራይ ዝዕወት ዘይኮነ፡ ካብቲ ጐነጻዊ ኣገባ ብዘይፍለ ምናልባት’ውን ዝኸበደ ሓያል ጻዕሪ፡ ስምረትን ጽንዓትን ናይ ለውጢ ሓይልታት ዘሓትት እዩ።
ስለዚ ካብ ኣሕዋት ሱዳናውያን፡ ነቲ መስርሕ ሓንሳብ ምስ ሓዝካዮ ኣብ ውጽኢት ክሳብ ዝበጽሕ ስንኻ ነኺስካ ናይ ምቕጻሉ ተመኩሮ ክንመሃሮ ዝግበኣና እዩ። ሱዳናውያን ነቲ ክጭቁኖም ዝጸንሐ ፕረሲደንት ዑመር ኣልበሽር ብሓይሊ ኣብ ምውጋድ ከይተደረቱ፡ ድሕሪኡ ዝመጽእ ለውጢ ውሑስን ቀጻልን ምእንቲ ክኸውን፡ ብሓንሳብ ድርብ ዕማም ሒዞም ከዕውቱ ምብቀዖም እውን ካልእ ክንመሃሮ ዝግበና እዩ። ሱዳናውያን ዘተኣማምን መስርሕ ናብ ዲሞክራሲ ንክፈጥሩ፡ ኣብ መንጎ ወተሃደራዊ ክፍልን ሲቪላዊ ማሕበራትን ኣብ ሓጺር ግዜ ተኸኣኢሎምን ናይ ምምራሕ ሓላፍነት ኣመቓሪሖምን ናይ ሃገሮም ሰላምን ቀጻልነትን ቅድሚት ሰሪዖም ኣብ ስምምዕ ምብጸሖም ከኣ፡ እቲ ዝዓበየ ክንመሃሮ ዝግበና እዩ። ንሕና ኣብ መዳይ ምክእኣልን ዓበይቲ ጉዳያት ምቕዳምን ክሳብ ክንደይ ከም ዘይበቓዕና እንርደኦ እዩ። ካልእ ኣገዳሲ ጉዳይ፡ እዚ ኣብ ሱዳን ዝተራእየ ንሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ’ው ሰማዒ እዝኒ እንተተረኺቡ፡ ንዓብይ ኣሕመድ ሓላፍነት ዘሰክሞ ተመኩሮ እዩ። ስለዚ ካብ ሱዳናውያን እንመሃሮ፡ ንህዝባዊ ሓያልነት ዝገትኦ ከም ዘየለ እዩ።
