ክልላዊ መንግስቲ ኦሮሞ፡ ኣባላት ሰራዊት ሓርነት ኦሮሞ ብመንግስቲ ኢትዮጵያ ናብ ዝተዳለወሉ መደበር ክኣትዉ ከም ዝጀመሩ ብዘውጸኦ መግለጺ ኣፍሊጡ። እዞም ናብ መደበር ዝኣትዉ ዘለዉ ኣባላት ሰራዊት፡ ኣባላት ማእከላይ እዚ ናይቲ ሰራዊት ኮይኖም፡ ሳኒ ነጋሳ ዝተባህለ ላዕለዋይ ኣዛዚኦም ብ1 ታሕሳስ 2024 ምስ ክልላዊ መንግስቲ ኦሮሞ ብዝተፈራረሞ ናይ ሰላም ስምምዕ መሰረት ምዃኑ ተፈሊጡ።
ናይ ክልል ኦሮሚያ ቤት ጽሕፈት ርክብ ብ3 ታሕሳስ 2024 ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ፡ ናብቲ ዝተዳለወሎም መደበር ዝኣትዉ ዘለዉ ነቲ ዝተበጽሐ ስምምዕ ዝተቐበሉ እዮም። ክልል ኦሮሞ’ኳ ብወግዒ እንተዘይገለጾ፡ እቶም ናብ መደበር ዝኣትዉ ዘለዉ፡ ናይቲ ክልል ማሕበራዊ መድያታት ከም ዝጠቐሰኦ፡ ኣብ ዞባ ምዕራብ ሽዋ ከባቢ ግንደበረት፡ ቾቢ፡ አልፋታ፡ ኣምቦ፡ ሚድከኛን ጂብታን ዝተባህሉ ቦታታት ዝንቀሳቐሱ ዝነበሩ ኮይኖም ቁጽሮም ክሳብ 800 ከም ዝበጽሕ ተሓቢሩ።
ናይቲ ካልእ ኣካል መሪሕነት ሰራዊት ሓርነት ኦሮሞ ብወገኑ፡ ኣብ ዘውጸኦ ተጻራሪ መግለጺ፡ እቶም ጸዋዒት ተቐቢሎም ብስምምዕ ናብ ክልል ኦሮርሞ ኣትዮም ዝበሃሉ ዘለዉ፡ መንግስቲ ኦሮሚያ ቃልሶም ንከዳኽም ባዕሉ ዝፈጥሮም እዮም ብዝብል ተቓውመኦም ገሊጾም። ነቶም ዝፈራረሙ ሓለፍቲ ድማ ኣቐዲሞም ካብቲ ሰራዊት ተሰጒጎም ዝነበሩ እዮም ኢለሞም። ዝተፈላለዩ ምንጭታት ከም ዝብልዎ፡ ዝርዝር ትሕዝቶ ናይቲ ዝተፈራረምሉ ሰነድ ኣይተገለጸን።
ቅድሚ ሕጂ እቲ ብኩምሳ ደሪባ ወይ ጃል ማሮ ዝምራሕ ሰራዊት ሓርነት ኦሮሞ፡ ኣብ ታንዛንያ ዝያዳ 10 መዓልታት ዝወሰደ ዘተ ኣካይዱ ብዘይስምምዕ ከም ዝተበተነ ዝፍለጥ እዩ።
ኣንበሳድር ኮሎሚያ ኣነ መላኒያን ኣንበሳደር ሱዳን ኢማድ መስጦፋ ኣላዊን ኣብ ካይሮ
ኮሎምቢያ ዜጋታታ ኣብ ውግእ ሱዳን ዕሱባት ኮይኖም፡ ኣብ ጐኒ’ቲ ብጀነራል ሕመቲ ዝምራሕ ተወዋሪ ሓይሊ ተሰሊፎም ብምውግኦም፡ ናብቲ ብጀነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ መንግስቲ ሱዳን ኣብ 24 ሰዓታት 2ተ ግዜ ይቕረታ ከም ዝሓተተ Sudan News Agency ዝተባህለት ማዕከን ዜና ሱዳን ኣፍሊጣ። ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተር ኮሎምቢያ፡ ሉይስ ግልበርቶ ሙሪሎ፡ ንሱዳናዊ መሓዝኡ ዓሊ ዩሱፍ ደዊሉ ይቕረታኡ ከም ዝገለጸሉን እቶም ኮሎምቢያውያን ዕሱባት ካብ ሱዳን ናብ ሃገሮም ብዛዕባ ዝምለስሉ ኣገባብ ከም ዘዛራረቦን ሚኒስትሪ ወጻኢ ጉዳያት ሱዳን ዘውጸኦ መግለጺ ኣፍሊጡ።
ኣንበሳደር ኮሎምቢያ ኣብ ግብጺ ኣነ ሚለና ብወገና፡ ኣብ ካይሮ ናብ ዝርከብ ኣንበሳደር ሱዳን ተመሳሳሊ ወግዓዊ ናይ ይቕረታ መልእኽቲ ኣቕሪባ። እቲ ናይ ኮሎምቢያ ተደጋጋሚ መግለጺታት፡ ኮሎምቢያውያን ኣብ ጉዳይ ሱዳን ዝወሰድዎ ኢድ ምእታዎም ዘይቅቡል ምዃኑ ጠቒሱ፡ ብዛዕባ ናብ ሃገሮም ዝምለስሉ ኣገባብ ምዝርራብ ኣገዳሲ ምዃኑ ኣስፊሩ።
ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተር ሱዳን ብወገኑ ነቲ ብኮሎምቢያ ዝተወስደ ናይ ይቕረታ ስጉምቲ፡ ሃንደበታውን ኣገራምን ምዃኑ ድሕሪ ምጥቃስ፡ ኣብቲ ጉዳይ ምስ መንግስቲ ኮሎሚያ ምስራሕን መጻኢ ዝምድና ክልቲአን ሃገራት ምዕቃብን ኣድላይ ምዃኑ ገሊጹ።
ኣብ ዝሓለፈ ኣዋርሕ ሰራዊት ሱዳን ኣብ ልዕሊ ብሊቢያ ኣቢለን ናብ ሱዳን ዝኣትዋ ዝነበራ ቃፍላይ መካይን ናይቲ ተወርዋሪ ሓይሊ ብዝወሰዶ ስጉምቲ፡ ኮሎምቢያዊ መንነት ዝሕብር ሰነዳት ከም ዝረኸበ ሓቢሩ ምንባሩ እቲ ዜና ጠቒሱ።
ምክትል ሚኒስተር፡ ሚኒስትሪ ሰላም ዝነበረ ኣቶ ታየ ደንደኣ
ላዕለዋይ ጠቕላሊ ቤት ፍርዲ ኢትዮጵያ፡ ኣቶ ታየ ደንደኣ ዝተባህለ ፖለቲከኛ ካብ ማእሰርቲ ብዋሕስ ንክፍታሕ ብ2 ታሕሳስ 2024 ከም ዝወሰነ፡ በዓልቲ ቤቱ ወይዘሮ ስንታየሁ ኣለማየሁ ብምጥቃስ፡ መርበብ ሓበሬታ ኣዲስ ስታንዳርድ ኣፍሊጣ።
ምክትል ሚኒስተር፡ ሚኒስትሪ ሰላም ኮይኑ እናሰርሐ ኣብ ወርሒ ታሕሳስ 2023 ዝተኣስረ ኣቶ ታየ ደንደኣ፡ ብሰለስተ ክስታት እዩ ተኣሲሩ። እቲ ሓደ ዝተኸሰሉ ነጥቢ፡ ላዕለዋይ ሓላፊ መንግስቲ ክነሱ፡ ጸረ ሰላም ሓይልታት ዝድግፍ ፖሮፖጋንዳ ነዚሑ ዝበል ኮይኑ፡ ምስዚ ድማ ነቶም ጸረ ሰላም ዝተባህሉ ሓይልታት ግንባር ሓርነት ከም ዝድግፍ ኣብ ናይ ብፌስ ቡክ ገጺ ኣውጺኡ ዝብል ይብል። እቲ ሳልሳይ ድማ፡ ገዝኡ ብፖሊስ ምስተጐርጐረ፡ ፈቓድ ዘየብሉ ዕጥቂ ተረኺብዎ ዝብል እዩ።
.ላዕለዋይ ቤት ፍርዲ ቅድሚ ሕጂ፡ በቲ ክልተ ክስታት ሓሳብካ ብናይ ምግላጽ ሕገመንግስታዊ መሰሉ እዩ ተጠቒሙ፡ ብዝብል ናጻ ክብሎ እንከሎ፡ በታ ሳልሰይቲ ምስ ዘይሕጋዊ ዕጥቂ እትተሓሓዝ ክሲ ግና ነብሱ ንምክልኻ መሰኻኽር ንከቕርብ እዩ በይኑ ነይሩ።
በዚ መሰረት ኣቶ ታየ ናብቲ እግባይ ዝበለሉ ቤት ፍርዲ ቀሪቦም ኣብ ገዝኡ ዝተረኽበ ዕጥቂ ሕጋዊ ምዃኑ ንክምስክርሉ፡ ሚኒስተራት ዝርከብዎምን ላዕለዎት ሓለፍቲ መንግስትን ዝርከቦም መሰኻኽር ጸዊዑ ኣብ መስርሕ እንከሎ እዩ ብላዕላዋይ ጠቕላሊ ቤት ፍርዲ ኢትዮጵያ ብዋሕስ ካብ ማእሰርቲ ናይ ምፍታሕ ዕድል ከም ዝረኸበ እቲ ዜና ኣፍሊጡ።
ኢሳያስ ብጳውሎስ ነታባይን ሱሌማን ዑስማን ዓበን ተሰንዩ
ኢሳያስ ኣፈወርቂ ብ30 ሕዳር 2024 በተን ኣብ ኤርትራ ብሒተን ዘለዋ መዲያትታ ህግደፍ ዝተመሓላለፈ ልዕሊ ክልተ ሰዓታት ዝወሰደ ቃለ-መጠይቕ ኣካይዱ። ኣብዚ ባዕሉ ብዘዳለዎ ሕቶታት እናተሓተተ ዘካየዶ ቃለ መጠይቕ፡ ከምቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ግልቡጥ ኣካይዳኡ ብናይ ወጻኢ ዛዕባታት እዩ ጀሚሩ።
ኣብቲ መጀመርያ ምስ ቁጠባዊ ዕቤት ብዝተተሓሓዘ፡ ቻይና፡ ቬትናም፡ ሰሜን ኮርያ፡ ኣሜሪካ እናበለ ብዙሓት ሃገራት ጠቒሱ። ንመጻኢ ፕረሲደንት ኣሜሪካ ንምሕጓስ ድማ ነታ “ኣሜሪካ እንደጋና ዓብይ ክንገብራ ኢና” ንእትብል ጭረሖ ትራምፕ ደጋጊሙ ኣኳማሲዕዋ። ብዛዕባ ኩለመዳያዊ ኩነታተን ክጠቅስ እንከሎ ብፍላይ ኣብ ስልጣን ንዘሎ መንግስት ኣሜሪካ ከምቲ ልማዱ ብትሪ ኸሲስዎ። ነዚ ኮለል ዝበሎ ብኸመይ ምስ ኩነታት ኤርትራ የተኣሳስሮ ግና ዝጭበጥ ሓሳብ ኣየቕረበን። ከም ሕብረት ኤውሮጳ ዝኣመሰላ ዞናዊ ውዳበታት እውን ካብቲ ጸርፉ ኣይደሓናን ክሳብ “ኣበይ ዘሎ ሕብረተሰብ ዓለም እዩ” ዝኣመሰሉ ስምዒታውን ዘይሓላፍነታውን ሓረጋት እውን ኣዘውቲሩ።
ኣብ ጉዳይ ሱዳን ኢዱ ኣእትዩ ይሕንክር ከም ዝጸንሐ ርኡይ እናሃለወ፡ ሱዳናውያን ኣብ ጉዳዮም ናይ ካልእ ኢድ ክኣትው ከየፍቀዱ ባዕላቶም ንክፈትሕዎ ክመክር ከም ዝጸንሐ ኮይኑ ክቐርብ ፈቲኑ። ካብዚ ሓሊፉ ናብቲ ብዙሕ ዝተዘርበሉ ናይ ዓመታት ውረድ ደይብ ዝምድና ኤርትራን ሱዳንን ተመሊሱ ብዙሕ ለፍሊፉ።
እቲ ዝነወሐ ግዜ ዝወሰደሉ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ እዩ፡ ኣብዚ እውን ካብቲ ልሙድ ካብ ኣብ ድሮ ውግእ ባድመ ዝነበረ ኩነታት ጀሚሩ፡ መዓት ክሕደትን ጥምዙዝ ፍጻመታትን ብምቕራብን ካብ ተሓታትነት ንምህዳምን ኮለል ኢሉ። ነቲ ብይን ዶብ ኣብ መሬት ዘይምምልካት ጠቕሊሉ ንኢትዮጵያ ጥራይ ከሰክማ ተሰሚዑ። “ንስኻኸ ኣብቲ ዕድል ዝረኸብካሉ ንምምልካት ኣብ ባይታ ብዝምልከት እንታይ ትገብር ኣለኻ?” ተባሂሉ ከም ዝሕተት ዘስተውዓለ ኣይመስልን። ካብዚ ሓሊፉ ብሓፈሻ ኣብቲ ህልውን ንኤርትራ ዝምልከትን ምዕባለታት ኢትዮጵያ ብፍላይ ድማ ብሰንኪ ናቱ ግጉይ ፖሊሲ ዝምድና ኤርትራውያን ኣብ ኢትዮጵያ ዘሕልፍዎ ዘለዉ መከራ ዝምልከት፡ ሕቶ ስለ ዘየዳለወ፡ ብቐጥታ ዝበሎ የለን። ሕሉፍ ሓሊፉ ትማሊ “ንኤርትራን ኢትዮጵያ መንዩ ዝፈልየን” ዝብል ዝነበረ ፈኸራኡ ተሪፉ “ኣበይ ዘላ ኢትዮጵያ እያ?” ኢሉ ክሓትት ተሰሚዑ።
ከምቲ ልማዱ ኣብ ጉዳይ ትሕዝቶ ሕገመንግስቲ ኢትዮጵያ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ጉዳይ ምህናጽ “ዓብይ ሓጽቢ ሕዳሰ ኢትዮጵያ እውን ንመለስ ዜናዊ ይትረፍካ ኢለ ኣማኺረዮ ነይረ ግና ኣይሰመዓንን” ዝበሎ ድማ ካብቲ ኣገረምቲ ኣበሃህላኡ እዩ። ነዚ ክብል እንከሎ ስለምንታይ ግብጺ ኣብቲ ኣንጻር ኢትዮጵያ ዘቕነዐ ኪዳን ኣስመራ ከም ዝተሰለፈት ምኽኑይ ንምግባር ዝዓለመ ይመስል።
እቲ ዘገርም፡ ኣብ መንጎ ትግራይን ፈደራል መንግስትን ውግእ ክካየድ ድሌት ከም ዝነበሮ፡ ግና ድማ ኣብይ ኣሕመድ እቲ ውግእ ከምዘይተርፍ ከም ዝሓበሮ ይጠቅስ። እዚ ዝብል ዘሎ እቲ ቅድሚ ኣብይ ኣሕመድ ነጋሪት ውግእ ንምውቃዕ፡ “ወያነ ጸወታ ተወዲኡ” ዝበሎ ተረሲዑ እዩ ካብ ዝብል ይመስል። ብናይ ኣብይ ድፍኢት ንደበረጼን ውግእ ንከየካይዱ ኣብ ኦሞሓጀር ከም ዝመኸሮ እንተኾነ ደብረጼን ከም ዝኣበዮ እውን ጠቒሱ። ከምዚ ኢሉ ክመጻደቕ ናይ መጀመርታኡ ኣይኮነን። እቲ ዝያዳ ዘገርም ኣብቲ ኤርትራውያን ዝሃለቕሉ ውግእ ትግራይ ኢዱ ከም ዝሓወሰ ግና ኣይጠቐሰን። ትማሊ ደጋጊሙ “ተኾሊፍና” ከምዘይበለ፡ ናይ ሰላም ሓላይ ብምምሳል ውዕል ፕሪቶርያ ክትግበር ከም ዝድግፍ ጠቒሱ፡ መንግስቲ ኣሜሪካ ንምኽሳስ ድማ ናይቲ ውዕል ዋናታት ካለኦት እዮም ይብል። ብሓፈሻ ኣብዚ ቃለ-መጠይቑ ከጉልሖ ዝፈተነ ጉዳይ ዘይምጥኖ ክነሱ፡ ናይ ፖለቲካ ፈላጥ፡ ናይ ሰላምን ዕቤትን ሓላይን ናይ ጽቡቕ መጻኢ መኻሪ ኮይኑ ንምቕራብ እዩ።
ኣብቲ ቅድሚት ክመጽእ ዝነበሮ ጉዳይ ኤርትራ “እኹል ማይን ጸዓት የብልናን” ኢሉ። ከምቲ ልሙድ ከኣ ነዚኦም ከይሓዝካ ምልማዕ ኣይከኣልን ይብል። ዘመናውን ምቹኣትን ኣውተቡሳት ከነቕርብ ይግበና ኢሉ። ግና መንን መዓስን እየ ክቐርባ መልሲ ኣይነበሮን። ቅድሚ 20 ዓመታት ዘውጻናዮ ናይ ልምዓት መደባት ኣሎ ኢሉ፡ ነቲ መደባት በብግዜኡ ነሕድሶ ኣለና ድማ ወሲኽሉ። መዓስን ብመንን እዩ እቲ መደባት ክትግበር እሞ ናይ ህዝቢ ራህዋ ከምጽእ ዝምልከት ግና ዝበሎ የለን። ወፍሪ፡ ኢድናስትሪ፡ ወደባት፡ ኣየርፖርት…ወዘተ ዝብሉ እውን ዘርዚሩ። ዘይሩዘይሩ ግና ኣብ ጉዳይ ኤርትራ ነታ ናይ ቀደሙ ጸገማት ምጽብጻብ እዩ ደጊምዋ እምበር፡ መጻኢ ተስፋን መፍትሕን ኣይኣመተን። እቲ ኣዝዩ ዘሕዝን ድማ ኣብ ፖለቲካ ናይ እንዳማቱ ክዘባርቕ ኣምስዩስ ንኤርትራ ዝምልከት ፖለቲካዊ ዝዕባ ዘይምጥቃሱ እዩ። እዚ ተደሚሩ እዩ ከኣ “ነዚ ክትግዕታዶ ትርህጻ” ዘብል። እቶም “እንታይ ሓድሽ ከየምጽእ” ኢሎም ነቲ ቃለ-መጠይቑ ክሰምዑ ግዜኦም ዘየባኸኑ ድማ ቅኑዓት ነይሮም።
ጀነራል ኣልቡርሃን ናብ ኣስመራ፡ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተሩ ናብ ኣዲስ ኣበባ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ኣቦ መንበር ልኡላዊ መሰጋገሪ ቤት ምኽሪ ሱዳን ሌ/ጀነራል ዓብደል ፋታሕ ኣልቡርሃን ናብ ኣስመራ፡ ናይ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተሩ ዓሊ ዩሱፍ ኣሕመድ ኣሸሪፍ ድማ ናብ ኣዲስ ኣበባ ናይ ሓደ መዓልቲ ምብጻሕ ኣካይዶም።
ጀነራል ኣልቡርሃን ኣብ ኣስመራ ብ26 ሕዳር 2024፡ ምስ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ተራኺቡ፡ ብዛዕባቲ ኣብ ሃገሩ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ክዘራረቡ እንከለዉ፡ ነቲ ብጀነራል ኣሕመድ ደጋሎ ዝምራሕ ወገን ድማ ብትሪ ከም ዝኸሰሶ ነዚ ብዝምልከት ዝተዘርገሐ ዜና ሓቢሩ። ምስቲ ንህልዊ ኩነታት ሱዳን ኣብ ዘሕዝን ደረጃ ወዲቑ ከም ዘሎ ዝጠቐሰ ጀነራል ኣልቡርሃ፡ ዋና ዳይረክተር ኣገልግሎት ስለያ ሱዳን ሌ/ጀነራል ኣሕመድ ኢብራሂም ሞፋዳልን ሚኒስተር ባህልን ዜና ኻልድ ዓሊ ኢልዓሲርን ሓቢሮም ናብ ኣስመራ ከም ዝተጓዕዙ ከኣ ቢቢሲ ኣፍሊጣ።
ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣብ ቅሉዓት መድረኻት ሱዳናውያን ብዘይ ናይ ወጻኢ ኢድ ኣእዳውነት ጉዳዮም ባዕላቶም ክፈትሑ እዩ ዝጽውዕ። ብግብሪ ግና ብፍላይ ኣብ ምብራቕ ሱዳን ኣብ ኤርትራ ዝተዓለመ ሰራዊት እናዋፈረ ነቲ ውግእ ኣብ ምግዳድ ዝርከብ ዘሎ እዩ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ሚኒስተር ወጻኢ ጉዳይ ሱዳን፡ ዓሊ የሱፍ ኣሕመድ ኣሸሪፍ ኣብ ተመሳስሊ መዓልቲ ናብ ኣዲስ ኣበባ ተጓዒዙ ምስ ኢትዮጵያዊ መዘናኡ ዶር ጊደዎን ጢመቲዎስ ተራኺቡ ብተመሳሳሊ ዛዕባ ተዘራሪቡ። ኣብቲ ዝርርቦም፡ ኣብ ርእሲቲ ንህልዊ ኩነታት ሱዳንን መፍትሒኡን ዝምልከት ምጥቃሶም፡ ብዛዕባ ዓብይ ሓጽቢ ህዳሰ ኢትዮጵያ እውን ከም ዘልዓሉ እቲ ዜና ሓቢሩ። ኢትዮጵያ ኣብ ጉዳይ ሱዳን ምስ ሕቡራት ዓረብ ኤማራት ብምትሕብባር ናብቲ ብጀነራል ኣሕመድ ደጋሎ ዝምራሕ ወገን ኣጽዋር ከተሰጋግር ጸኒሓ ተባሂላ ትኽሰስ እያ።
ብኻልእ ወገን ድማ፡ ብሱዳናዊ ፖለቲከኛ፡ ያሲን ዓርማን ዝምራሕ፡ ግንባር ሱዳናዊ ሰውራዊ ዲሞክራሲ፡ ብ24 ሕዳር 2024 ብዘውጸኦ መግለጺ፡ ኣንጻርቲ ኣብ ሱዳን ዝካየድ ዘሎ ውግእ ንክስለፍ፡ ናብ ሰፊሕ ሲቪላዊ ግንባር ሱዳን መጸዋዕታ ከም ዘቕረበ ሱዳን ትሪቡን ኣፍሊጣ። ዓርማን ኣብቲ ጸዋዒቱ ኣተሓሒዙ፡ ሓይልታት ሰውራን ለውጥን ሱዳን ክሓብሩን ውግእ ጠጠው ዝብለሉ መንገዲ ክጸርጉን ጸዊዑ።
ዓለም ለኻዊ ትካል፡ “ገስጋሲ ምሕዝነት” ብምኽንያት 25 ሕዳር ዓለም ለኻዊ መዓልቲ ምውጋድ ዓመጽ ኣብ ልዕሊ ደቂ ኣንስትዮ፡ ኩለ ጾታ መሰረት ዝገበረ ዓመጽ ኣብ ምውጋድ ከም ዝሰርሕ ኣፍሊጡ። ናይዚ ዓመትዚ መሰረታዊ ቆላሕታኡ ዝሃቦ ዛዕባ፡ “ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ፖለቲካን ተሓላቕነትን/ትግሃትን ( women in politics and activism,” ዝብል ኮይኑ፡ ዕላማኡ ከኣ ነተን ብጾታአን ጥራይ ድምጸን ዝዕፈንን ካብ ሕብረተሰብ ዝግለላን ብዱላት ምሕላቕ ከም ዝኾነ ሓቢሩ። ምስዚ ብምትሕሓዝ ከኣ ግደ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ህዝባዊ መድረኻት ኣብ ግምት ብምእታው “ብሓባር ኣብ ጐነን ንሰለፍ” ከም ዝብል’ውን ጠቒሱ።
እቲ ክውገድ ዝግበኦ ዓመጽ ደቂ ኣንስትዮ፡ ምፍርራሕን ግጉይ ሓበሬታ ምሃብን፡ ኣካላዊ መጥቃዕቲ፡ ካብ ዲሞክራሲያዊ ናይ ምምራሕ ግደአ ምግላል፡ ዲሞክራሲያዊ መሰለንን ማሕበራዊ ዕቤትን ምኽልካል የጠቓልል። እቲ ዘጋጥመን ጸገም ምግሃስ መሰላተን ጥራይ ዘይኮነ፡ መትከላት ፍትሕን ማዕርነትን ዝጻረር እውን እዩ። እዚ ንደቂ ኣንስትዮ ብማዕዶ ብናይ ጽልኢ መልእኽቲ ምፍርራርሕን ጾታዊ መጥቃዕቲ ምፍጻምን ከም ዘጠቓልል ከኣ ገስጋሲ ምሕዝነት ተሓቢሩ።
ገስጋሲ ምሕዝነት፡ እቲ ኣንጻር ደቂ ኣንስትዮ ዝፍጸም ዓመጽን በደልን ዝተጸንዐን ረቂቕን ምዃኑ ጠቒሱ፡ እዚ ንክውገንድ ዝኽእል ንጸኒሓዊ ኣሰራርሓ ብፍትሓዊ ትካላዊ ናይ ኣተሓሕዛ መርበብ ምትካእ ከም ዘድሊ ጠቒሱ፡ ነዚ ንምትግባር ተመሳሳሊ ርኢቶ ዘለዎም ደቂ ኣንስትዮን ደቂ ተባዕትዮን ብሓባር ማዕርነት ናብ ዝረጋገጸላ ዓለም ክጐዓዙ ከም ዘለዎም ኣስፊሩ።
ገስጋሲ ምሕዝነት ነዚ ኣገዳሲ ዕለት መዓልቲ ኣንጻር ወጽዓ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ግምት ብምእታው፡ ፍሉይ ቆላሕታ ካብ ዝሃቦም ነጥብታት እዞም ዝስዕቡ ይርከብዎም።
1.ኣብ መስርሕ ፖለቲካን ተሓላቕነትን/ትግሃትን ደቂ ኣንስትዮ ንዘካየደኦ ቃልሲ ምዕዛዝ፡ 2.ንዝለዓለ መሰል ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ዝካየድ ቃልሲ ትካላውን ሕጋውን ኣሰራርሓ ምኽታልን ምድጋፍን፡ 3.ምእንቲ መሰል ደቂ ኣንስትዮ ብሳይበር/ብማዕዶ (online) ዝግበር ረቂቕ ቃልሲ ምሕያልን ምምዕባልን፡ 4.ጾታ መሰረት ዝገበሩ ዓመጻት ንምውጋድ ዝግበር ቃልሲ፡ ቀጻሊ ንክኸውን ምድፋእ፡ 5. ብፍላይ ከኣ ግህሰት መሰላት፡ ውግእ፡ ወጽዓን ዲክታተርነትን ብዝለዓለ ደረጃ ኣብ ዝረኣየሉ ከባቢ፡ መሰል ደቂ ኣንስትዮ ንከይገሃስ ኣጽኒዕካ ምቅላስ፡ ዝብሉ ይርከብዎም።
ዞባ ኤውሮጳ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ብ23 ሕዳር 2024 ጉባኤ ኣካይዱ። ኣብዚ ኣባላት መሪሕነት ሰልፊ ከም ተዓዘብቲ ተዓዲሞም ዝተረኽብሉ ጉባኤ፡ ኣቦመንበር ሰዲህኤ ብጻይ ገረዝጊሄር ተወልደ ቃል ኣስሚዑ። ኣብቲ ድሕሪ ናይ “እንኳዕ ኣብጸሓኩም” መልእኽቱ፡ ኣብ ዘስመዖ ቃል ሃለዋት ሰዲህኤን ፖሓኤን ከምኡ እውን ብዛዕባ ህልዊ ፖለቲካዊ ኩነታት ኤርትራ ጠቒሱ።
ኣቦመንበር ገረዝግሄር ተወልደ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ ኣብዚ እዋንዚ ኣወዳድባ መሪሕነቱን ኣብ መጻኢ ከተግብሮ ዝሓዞ መደባትን ኣብ ምጽፍፋፍ ከም ዝጸንሐን ናብ ተግባር ኣብ ምስግጋር ከም ዝርከብን ሓቢሩ። ነቲ ጽላል ዝያዳ ንምስፋሕ ድማ ምስ ዝተፈላለዩ ኣካል ዝገበር ርክባት ቀጻሊ ምህላዉ እውን ኣስፊሩ።
ህግደፍ ሎሚ እውን ህዝቢ ንምዕሻው ይምህዞ ብዛዕባ ዘሎ ጭቆናኡ ዘጋድድ ተግባራት ብሓፈሻ፡ ብፍላይ ከኣ “ናይ መሪሕነት ለውጢ ክንገብር ኢና” እናበለ የናፍሶ ብዛዕባ ዘሎ መዳህለሊ ኣብሪሁ። ኣብ ርእሲዚ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ መንጎ እስራኤልን ፍልጤምን ከምኡ እውን ኣብ መንጎ ሩሲያን ዩክረይንን ዝካየድ ዘሎ ውግኣት ይሕዞ ብዛዕባ ዘሎ ሓድገኛ መልክዓት ሓጺር ሓበሬት ሂቡ።
ኣብ መወዳእታ ከኣ ኣባላት ሰዲህኤ፡ ኣብ ምዕዋት መደባት ሰፍልፎም ኮነ ፖሓኤ ኣብ ኩሉ መዳያት ተሳትፈኦም ከዕዝዙ ጸዊዑ፡ ኣብ ዘካይድዎ ቃልሲ ደገፍን ምትሕብባርን መሪሕነት ሰዲህኤ ከምዘይፍለዮም ጠቒሱ።
ጉባኤ ዞባ ምልኣተ ተሳትፎ ምስ ኣረጋገጸ፡ ብኣቦመንበር ኣሰናዳኢት ሽማግለ ብጻይ ክብሮም ዓንዶምን ኣቦመንበር ዞባ ኮይኑ ክመርሕ ብዝጸንሐ ብጻይ ሃይለ ወልዱን ዝቐረበ ጸብጻባት ሰሚዑ። ብዘይካዚ ሓለፍቲ ናይተን ዝተፈላለያ ክፍልታት ኮይኖም ክሰርሑ ብዝጸንሑ ኣባላት መሪሕነት ዞባ ንዝቐረበ ጸብጻባት በብሓደ ሰሚዑ።
ድሕሪ ጸብጻባት ምቕራብ፡ ጉባኤ 3ተ ዝኣባላታ ነቲ መስርሕ ጐባአ እትመርሕ ኣካል መዚዙ፡ ኣብቲ ጸብጻባት ተመያይጡ። ድሕሪ ምምይያጥ ከኣ ነቲ ዝቐረበ ጸብጻባት ከም ሰነዳት ዞባ ኣጽዲቕዎ። ቀጺሉ ድማ ብመሰረት ቅዋም ሰዲህኤ፡ 7 ቀወምትን 2 ተጠባበቕትን ኣባላት ዘለዉዋ መሪሕነት ዞባ ብዲሞክራሲያዊ መንገዲ መሪጹ፡ እታ ዝተምርጸት መሪሕነት፡ ተቖጻጻሪ ንክትመርጽ ድማ ሓላፍነት ሂብዋ።
ኣብ መወዳእታ፡ ኣባላት ጉባኤ በታ ሓዳስ መሪሕነት እናተመርሑ፡ ኣባልነት ኣብ ምስፋሕን ኣብ ኩሉ ካልእ መዳያትን ሰልፎም ንምሕያል ክጽዕቱ ዘለዎም ቅሩብነት ብምርግጋጽ ጉባኤ ተዛዚሙ።
ባንኮለ ኣደዮ፡ ኮሚሽነር ንጉዳያት፡ ፖለቲካዊ፡ ሰላምን ድሕንነት ሕብረት ኣፍሪቃ
ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ነቲ ኣብ ሱዳን ብ2021 ዝተኻየደ ወሲኽካ፡ መራሕተን ብዕልዋ ስልጣን ናይ ዝሓዙለን ሃገራት ኣባልነት ምሕዳስ ከም ዘይቅበል ኣፍሊጡ። ብፍላይ ውግእ ይካየደዳ ንዘሎ ሱዳን ብዝምልከት ተዋጋእቲ ተኹሲ ጠጠው ኣቢሎም ኣብ ሃገሮም ዘሎ ጐንጺ ብፖለቲካዊ ዘተ ንክፈትሑ ጸዊዑ።
ሱዳን ድሕሪ’ቲ ናይ 2021 ዕልዋ ዝተወንዘፈ ኣባልነታ ኣብ ሕብረት ኣፍሪቃ ንክምለሰላ ብመንገዲቲ ብጅነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ ወገን ክትጽውዕ ጸኒሓ እያ። ጀነራል ኣልብርሃን ሕብረት ኣፍሪቃ ኣባልነት ሃገሩ ናብ ንቡር ክሳብ ዘይመለሰ ኣብ ጉዳይ ሱዳን ንከይሽምግል ክቃወሞ ጸኒሑ ዝዝከር እዩ።
ኣብ ሕብረት ኣፍሪቃ ኮሚሽነር ፖለቲካዊ፡ ሰላምን ድሕንነትን ጉዳያት፡ ባንኮለ ኣደዮ፡ እቲ ሕብረት ንዘይ ሕገመግስታዊ ዕልዋ ዘለዎ ተጸዋርነት ዜሮ ምዃኑ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ኣብ ዝሃብዎ ጋዜጣዊ መግለጺ ምሕባሩ ከኣ ካብቲ ሕብረት ዝተረኽበ ዜና ሓቢሩ።
ኮሚሽነር ኣደዮ፡ ሕብረት ኣፍሪቃ ኣብ ጉዳይ ሱዳን ምቁራጽ ተኹስን ሰብኣዊ ጉዳያትን ዘቐድም መፍትሒ ንምርካብ ምስ ዞባዊ ትካል ኢጋድን ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኮይኑ ክሰርሕ ከም ዝጸንሐ ጠቒሱ። ኣተሓሒዞም ከኣ ምልኣኽ ዓቃብ ሰላም ናብ ሱዳን ምስቲ ቀጻሊ ምቁራጽ ተኹሲ ተተሓሒዙ ዘሎ ዛዕባ ምዃኑ ገሊጹ።
ኣብ ርእሲ’ዚ ብናይ ሲቪል ተሳትፎን ፖለቲካዊ ዘተን ዘይተተከኡ ወታደራዊ ምንቅስቓስ መፍትሒ ኣየምጽእን እዩ ምስ በለ፡ ናይ ሕብረት ኣፍሪቃ ኮሚተ ዲሞክራስን ቅኑዕ ምምሕዳርን መጻኢት ሱዳን ምስ ጐረባብታ ብሰላም እትነብር ንክትከውን መጸዋዕታ ከቕርብ ምጽንሑ ኣመልኪቱ።
ኣብ መወዳእታ ድማ እቲ ኮሚሽነር፡ ሕብረት ኣፍሪቃ ናይ ወጻኢ ሓይልታት ኢድ ኣእታውነት ኣብ ኣፍሪቃዊ ጉዳያት ኮኒኑ፡ ብፍላይ ንጉዳይ ሱዳንን ሊቢያን ከም ኣብነት ጠቒሱ። ንግደ ሕብረት ኣፍሪቃ ኣብ ምክልኻል ምጥቃም ዕሱባት ወተሃደራት ድማ ኣጉሊሑ ኣስፊሩ።
ላዕለዋይ ኮሚሽን፡ ኤርትራውያን ስደተኛታ ሓለዋ ንክግበረሎም ጸዊዑ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ካብቶም ኣብ ፈቐዶ መደበራት ፖሊስ ኣዲስ ኣበባ ዝዳጐኑ ዘለዉ ኤርትራውያን
ላዕለዋይ ኮሚሽ ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት (UNHCR)፡ ብ20 ሕዳር 2024 ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ መንግስቲ ኢትዮጵያ ናብ ሃገሩ ይስደዱ ናይ ዘለዉ ኤርትራውያን ሓለዋ ከመሓይሽ ምጽውዑ ብምጥቃስ፡ ማዕከን ዜና ሽንህዋ ካብ ኣዲስ ኣበባ ኣፍሊጡ። እቲ ላዕለዋይ ኮሚሽን ኤርትራውያን ብክልላት ዓፋርን ትግራይን ኣቢሎም ናብ ኢትዮጵያ ይውሕዙ ከም ዘለዉ ጠቒሱ። እቶም መሰረታዊ ሓገዝ ክግበረሎም ዝተባህሉ ከኣ እዚኣቶም ምዃኖም ናይቲ ላዕለዋይ ኮሚሽን መግለጺ ኣስፊሩ።
በቲ መግለጺ መሰረት ኣብ ዓመተ 2024 ካብ ወርሒ ጥሪ ጀሚሩ፡ ክሳብዚ መግለጺ ዘውጸሉ ዕለት 20 ሺሕ ሓተቲ ዑቕባ ኤርትራውያን ናብ ኢትዮጵያ ከም ዝኣተዉን ብዘይካኦም 70 ሺሕ ኣቐዲሞም ዝተመዝገቡ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ኢትዮጵያ ከም ዘለዉ ተገሊጹ። እቲ መግለጺ ኣተሓሒዙ ናይዞም ግዳያት ኣብቲ ዝኣትውሉ ግዜ ምምዝጋቦም ኣብ ቀጻሊ ንምሕጋዞም መሰረታዊ ተደላይ ምዃኑ ኣፍሊጡ።
ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት፡ መንግስቲ ኢትዮጵያ ነዞም ኤርትራውያን ንምምዝጋብ ኣብ ዝገብሮ ምንቅስቓስ ክተሓጋገዝ ቅሩብ ምዃኑ ብምጥቃስ፡ እቲ ምምዝጋብ ነቶም ስደተኛታት ትምህርቲ፡ ኣገልግሎት ጥዕናን ምርኻብ ምስ ቤተሰብ፡ ስራሕ ምትሓዝን ዝኣመሰሉን ኣገልግሎት ንምቕራብ መሰረታዊ ምዃኑ ሓቢሩ።
ህጹጽ ምዝገባ ናይዞም ሓተቲ ዑቕባ ግዳይ ዘይሕጋውያን መሰጋገርቲ ደቂ ሰባት ንከይኮኑ መከላኸሊ ስልቲ ምዃኑ’ውን ብምጥቃስ፡ ኢትዮጵያ ካብ ኣፍሪቃ 3ይቲ ብዙሓት ስደተኛታት ዘዕቘበት ሃገር ከም ዝኾነት ሓቢሩ። ኣብ ኢትዮጵያ ካብ ዘለዉ ብሚልዮናት ዝግመቱ ስደተኛታት እቶም ዝበዝሑ ካብ ኤርትራ፡ ደቡብ ሱዳንን ሶማሊያን ዝተሰዱ ምዃኖም ከኣ እቲ ኮሚሽን ጠቒሱ።
ዓብደልራሕማን መሓመድ ዓብዱላሂ (ሲሮ)
ኣብታ ንገዛእ ርእሳ ከም ሃገር እትፈልጥ፡ እንተኾነ ናይ ካለኦት ዝምልከቶም ኣካላት ኣፍልጦ ዘይረኸበት ሶማሊላንድ፡ ብ13 ሕዳር 2024 ብዝተኻየደ ምርጫ ወዲ 69 ዓመት ዓብደልራሕማን መሓመድ ዓብዱላሂ (ሲሮ)፡ ዝበሃል ተወዳዳሪ ካብ ተቓዋሚ ሰልፊ ዋዳኒ 63.992% ድምጺ ብምርካብ ከም ዝተዓወተ ነቲ መስርሕ ምርጫ ዝመረሐ ኮሚሽን ኣብ ሃርጌሳ ብዘውጸኦ ጋዜጣዊ መግለጺ ኣፍሊጡ።
ንዝሓለፈ 7 ዓመታት ኣብ ስልጣን ዝጸንሐ ሙሰ ቢሂ ኣብዲ ድማ 34.81% ብምርካብ 2ይ ክኸውን እነክሎ እቲ ሳልሳይ ተወዳዳሪ ፈይሳል ከኣ 0.74% ጥራይ ከም ዝረኸበ እቲ ኮሚሽን ምርጫ በቲ ናይ 19 ሕዳር 2024 ጋዜጣዊ መግለጺኡ ሓቢሩ።
ድሕሪቲ ውጽኢት ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ናብ ህዝቢ ሶማሊላንድ ናይ ሓጐስ መልእኽቲ ሰዲዳ። ኣንበሳደር ኣሜሪካ ኣብ ሶማሊያ ድማ ንተመኩሮ ምርጫ ሶማሊላንድ ኣብቲ ዞባ ከም ናይ ሰላም ሞዴል ንኢዱ፡ ቀጻሊ ምስግጋር ስልጣን ሰላማዊ ንክኸውን ድማ ጸዊዑ። ምስቲ ዝተሳዕረ ሙሰ በሂ ኣብ ምስሕሓብ ኣትዩ ዝነበረ መራሒ ጅቡቲ ዑመር ገሊ ድማ ናይ ሓጐስ መግለጺ መልእኽቲ ሰዲዱ።
እዚ ኣብ 13 ታሕሳስ 2024 ብወግዒ ስልጣን ክርከብ ትጽቢት ዝግበረሉ ዓብደልራሕማን መሓመድ ዓብዱላሂ ናይ ሱማሊላንድ ናይ ወጻኢ ጉዳይ ሓላፊ ኮይኑ ኣብ ርእሲ ምስርሑ፡ ን12 ዓመታት ኣፈጉበአ ፓርላማ ምንባሩ እውን ተሓቢሩ። እዚ ሓድሽ ተመራጺ ሶማሊላንድ ከም ሃገር ኣፍልጦ ክትረከብ ኣብ ግዜ ውድድርኳ እንተገለጸ፡ እንተኾነ ምስ ሶማሊያ መቃድሾ ምዝርራብ የድሊ ዝብል እምነት ከም ዘለዎ እውን ይንገረሉ።
እዚ ውጽኢት ምርጭ ሶማሊላንድ፡ ምናልባት እቲ ኣብ መንጎ ኢትዮጵያን ሶማሊላንድን ተበጺሑ ዝነበረ መረዳድኢ ሓሳብ ተቛሪጹ፡ ናይቲ ከባቢ ናይ ኣሰላልፋ ሓይልታት ለውጢ የምጽእ ይኸውን ዝብል ናይ ብዙሓት መዛረቢ ኮይኑ ዘሎ እዩ።
More...
ጀነራል ኣልቡርሃን፡ ሆስፒታላት ካርቱም ኣጋጢምወን ዘሎ ብደሆታት እናተሓበረ (16 ሕዳር 2024)
ኣብ ከተማ ካርቱም ዝርከብ ሆስፒታል፡ 33 ሺሕ ምስ ውግእ ብዝተተሓሓዘ ጉድኣት ንዘጋጠሞም ሰባት ሕክምና ከም ዝሃበ፡ ላዕለዋይ ሓላፊ ጥዕና ሱዳን ሓቢሩ። ካብዚኣቶም እቶም 22 ሺሕ ብጥይት ዝተወቕዑ እሞ መጥባሕቲ ዝተኻየደሎም ምዃኖም እውን እቲ ካብ ሱዳን ዝተረኽበ ዜና ኣስፊሩ።
እዚ ሓበሬታ ዝተዋህበ፡ ላዕለዋይ ወተሃደራዊ ኣዛዚ ሰራዊት ሱዳን፡ ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃን፡ ብ16 ሕዳር 2024 ኣብ ከተማ ካርቱም ዝርከብ ሆስፒታል ኣል ባሊክ ኣብ ዝበጽሓሉ ምዃኑ፡ እቲ ሓበሬታ ኣረዲኡ። ኣብቲ ምብጻሕ ኣባል ልኡላዊ ኮሚተ ሱዳን ጀነራል ያሲን ኣል ዓጣን ኣመሓዳሪ ከተማ ካርቱም ኣሕመድ ዑስማንን ከም ዝተረኽቡ’ውን ተፈሊጡ።
ናይ ከተማ ካርቱም ህጹጽ ሕክምናዊ ኮሚተ ሓላፊ፡ ማሓመድ ኢብራሂም ብወገኑ፡ ድሕርቲ ውግእ ኣብ ማዝያ 2023 ምጅማሩ ኣብታ ከተማ ካብ ዝርከባ 54 ሆስፒታላት እተን 31 ከምኡ ድማ ካብ 243 ማእከላት ጥዕና እተን 158 ኣገልግሎት ምሃብ ከምዘየቋረጻ ኣፍሊጡ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ብመሰረት ጸብጻብ ትካል ጥዕና ዓለም፡ ኣገልግሎት ጥዕና ካርቱም ካብቲ ቅድሚ ውግእ ዝነበረ ዝለዓለ ነይሩ ከም ዝበለ መሓመድ ኢብራሂም ንመርበብ ሓበሬታ ሱዳን ትሪቡን ገሊጹ።
ብመሰረት ጸብጻብ ትካል ጥዕና ዓለም፡ ብደረጃ መላእ ሱዳን ብሰንኪ ውግእ 80% ትካላት ጥዕና ካብ ኣገልግሎት ወጻኢ ኮይነን እየን። ኣመሓዳሪ ከተማ ካርቱም ነዚ ብዝምልከት ኣብ ዝሃቦ ተወሳኺ መብርሂ፡ ብሰንኪ ውግእ ዝዓነዋ ትካላት ናይ ምትካእ ጻዕሪ ከም ዝግበር ጠቒሱ፡ እዚ ድማ ሓደስቲ ምህናጽን ዝዓነዋ ምጽጋንን ከም ዘጠቓልል ኣስፊሩ። እቲ ዝኸበደ ብደሆ ኣብቲ ብሕመቲ ዝእዘዝ ሰራዊት ሒዝዎ ዝጸንሐ እሞ ተሳዒሩ ዝለቐቖ ከባብታት ምዃኑ’ውን ጠቒሱ።
ኣብ ከተማ ሎንደን ኣብ ዝርከብ ቤት ትምህርቲ ጥዕናን ጽሬትን ብሓደ ሱዳናዊ ጉጅለ ዝተኻየደ መጽናዕቲ ከኣ ኣብ ከተማ ካርቱም ብሰንክ’ቲ 15 ማዝያ 2023 ዝጀመረ ውግእ ኣስታት 61 ሺሕ ሰባት ከም ዝሞቱ ጠቒሱ፡ እዚ ከኣ ድሕሪ ውግእ መጠን ሞት ሱዳን ብ50% ምውሳኹ የመልክት ይብል።
ናይ ጀነራል ኣል ቡርሃን ካብ ፖርትሱዳን መጺኡ ኣብ ካርቱም ከምዚ ዝኣመሰለ ምንቅስቓስ ምክያድ፡ ኣብ ወተሃደራዊ መዳይ ልዕልና ይረክብ ከም ዘሎ ዝሕብር’ዩ ዝብል ርኢቶ ዘለዎም ወገናት ኣለዉ።
ህዝቢ ናይታ ኣስታት 6 ሚልዮን ህዝቢ ዘለዋ ከም ሃገር እትንቀሳቐስ እንተኾነ ኣፍልጦ ዘይረኸበት ሶማሊላንድ ብ13 ሕዳር 2024 ፕረሲደንት ንምምራጽ ድምጹ ሂቡ። እዚ ልዕሊ ሓደ ሚልዮን ህዝቢ ድምጺ ዝሃበሉ ምርጫ ሶማሊላንድ፡ ን4ይ ግዜ ዝካየድ ዘሎ ካብቲ ክካየደሉ ዝነበሮ ግዜ 2ተ ዓመታት ድሒሩ ዝተኻየደ እዩ። ሶማሊላንድ ድሕሪ ውድቀት መንግስቲ ዘይድ ባረ ጀሚራኳ ካብ መቃድሾ ተፈልያ፡ ንገዛእ ርእሳ ከም “ሃገር” እንትፈለጠት፡ ብደረጃ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ይኹን ውልቂ ሃገራት ግን ክሳብዚ እዋን ኣፍልጦ ኣይረኸበትን።
ኣብዚ ፕረሲዳንታዊ ምርጫ፡ ኣብ ስልጣን ዝርከብ ሙሴ ቢሂ ኣብዲ ካብ ሰልፊ ኩልሜ፡ ዓብዱራሕማን መሓመድ ዓብዱላሂ ካብ ሰልፊ ዋዳኒን ፈይሳል ዓሊ ዋራበ ካብ ሰልፊ ዩሲኣይዲን ተወዳደርቲ እዮም። እዞም ተወዳደርቲ ኣብ ኣሰራርሓ ፍልልይ ሃልይዎም፡ ቁጠባ ኣብ ምዕባይ፡ ዲሞክራሲያዊ ምምሕዳር ኣብ ምስፋሕን ሶማሊላንድ ከም ሃገር ኣፍልጦ ንክትረክብ ኣብ ምጉስጓስ ግና ተመሳሳሊ መርገጽ ከም ዘለዎም ይንገረሎም።
በዚ መሰረት ነቲ ሶማሊላንድ መህነጺ መደበር ሓይሊ ባሕሪ ዝኸውን 20 ኪሎሜትር ትርብዒት ዝስፍሓቱ መሬት ኣብ ገመገም ባሕርን ኣገልግሎት ወደብን ን50 ዓመታት ክትህባ፡ ኢትዮጵያ ብወገና ከም ሃገር ኣፍልጦ ንክትህባ ብ1 ጥሪ 2024 ዝበጽሕዎ መረዳድኢ ሓሳብ ሰለስቲኦም ሕጹያት ተወዳደርቲ ይድግፍዎ እዮም።
ሶማሊላንድ ብኣብዘሓ ሰልፋዊ ስርዓት እትመሓደር ክትከውን እንከላ፡ ናይ ገዛእ ርእሳ፡ ባንዴራ፡ ገንዘብ፡ ሕገመንግስትን ፓስፖርትን ኣለዋ። ብዘይካዚ ቅድሚ ሕጂ ብዘካየደቶም ምርጫታት ካብ ሃገራት ቀርኒ ኣፍሪቃ ዝሓሸ ዲሞክራሲያዊ ሃዋህው ዝረኣየላ ከም ዝኾነት ብዙሓት ይምስክሩላ።
ነቲ ምርጫ ዝመርሕ ዘሎ ኣካል፡ እቲ ኣብ 2 ሺሕ መውሃቢ ድምጺ ነቑጣታት ዝተኣከበ ድምጺ ካብ ታሕቲ ጀሚሩ ክሳብ ላዕሊ ምስ ተቖጽረ ኣብ 21 ሕዳር 2024 ውጽኢቱ ክንግለጽ ትጽቢት ኣሎ።
እዛ ከም ሃገር ዘይትፍለጥ ሶማሊላንድ፡ ጌና ከም ሃገር ኣፍልጦ ከይረኸበት፡ ሕገመንግስቲ ወኒና ምርጫታት ብምክያድ ዲሞክራሲያዊ ሃዋህው ክትፈጥር እንከላ፡ ቅድሚ 31 ዓመታት ልኡላውነታ ዝኣወጀት ኤርትራ ግና ብዙሕነት ዘይተፍቅድ፡ ሕገመንግስቲ ዘይወነነትን ዝመርሓ ኣካል ዘይመረጸትን ኮይና ትቕጽል ዘላ እያ።
ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝተቐትሉ ጋዜጠኛታት ፍትሒ ዘይረኽቡለን ተባሂለን
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ኣብ ውድብ ሕቡራት ሃገራት፡ ትካል ሳይነስን ባህልን (UNESCO)፡ ብዘውጸኦ ጋዜጣዊ መገለጺ፡ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝርከበአን ሃገራት ኣብ ዝሓለፉ 17 ዓመታት ብዛዕባ ዝተቐትሉ ጋዜጠኛታተን ኣጻርየን መልሲ ከም ዘይሃባ ገሊጹ። እቲ ጋዜጣዊ መግለጺ ካብ 2006 ክሳብ 2023 ኣብ ዝነበረ ዓመታት ኣብ 75 ሃገራት 1, 189 ጋዜጠኛታት ከም ዝተቐትሉ ጠቒሱ ክሳብ ሎሚ፡ ናይቶ 947 ጋዜጠኛታት ጉዳይ ኣብ ዝኾነ ናይ ፍትሒ ትካል ከም ዘይቀረበ ኣፍሊጡ
ዩነስኮ ነዚ ጸብጻብ ዘቕረበ 6ን7ን ሕዳር 2024፡ ኣብ ዋና ቤት ጽሕፈት ሕብረት ኣፍሪቃ ኣዲስ ኣበባ 25 ኣንበሳድራትን 75 ወከልቲ ሃገራት ኣብ ዝተሳተፍዎ፡ “ጉዳይ ዝቕተሉሉ ጋዜጠኛታት ብዘይተሓታትነት ክሕለፍ የብሉን” ብዝብል ምስ ሕብረት ኣፍሪቃ ብምትሕብባር ኣብ ዘካየዶ ኣህጉራዊ ርክብ እዩ። ኣብዚ ምይይጥ ኣብቲ ዝተጠቕሰ ግዜ፡ ኣብ ኢትዮጵያ ክልተ ኣብ ኤርትራን ኬንያን ድማ ነፍሲ ወከፈን ኣርባዕተ ጋዜጠኛታት ከም ዝተቐትሉ ጠቒሱ፡ ኢትዮጵያን ኬንያን ብዛዕባቲ ቅትለት ተሓቲተን መልሲ ክህባ እንከለዋ፡ ኤርትራ ግና መልሲ ከም ዘይሃበት ኣቃሊዑ።
እዚ ኣብ ከክልተ ዓመት ዝሕተም ናይ ዩነስኮ ጸብጻብ ከም ዝሓበሮ፡ ኣብ ኣፍሪቃ ካብ ዝተቐትሉ ጋዜጠኛታት፡ ናይ 26 ጉዳይ ብመስርሕ ፍትሒ መዕለቢ ከም ዝረኸበ፡ ካብ 75 ንላዕሊ ናይ ዝኾኑ ኣብ መስርሕ ፍትሒ ከም ዘሎን ናይ 60 ዝኾኑ ግና ኣበ ከመይ ደረጃ ከምዘሎ ከምዘይፍለጥ ኣስፊሩ።
ኣብ ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ዳኛ ሰብኣዊ መሰላት ዴኒስ ኣዳጄ፡ ኣብቲ ርክብ ኣብ ዘስምዕዎ ቃል፡ “ድሕንነት ጋዜጠኛታት ብኸይ ይሕለው” ብዝብል ኣብ ዝሃቦ ርኢቶ፡ ሃገራት ኣፍሪቃ ነዚ ዛዕባዚ ዝምልከት ምጽራይ ንክካየድ ዘለወን ቅሩብነት ኣዝዩ ዝተሓተ ምዃኑ ሓቢሩ። እቲ ቤት ፍርዲ ኣብ ዝኾነት ዓለም ለኻዊ ሕጊ ሰብኣዊ መሰል ዝኸተመት ሃገር ዝፍጸም ጥሕሰት ናይ ምርኣይ ሓላፍነት’ኳ እንተለዎ፡ ብተግባር ግና ሃገራት ብመንጽርዚ ክምዘና ከም ዘይደልያ ምጥቃሶም እውን እዚ ጸብጻ ተቒሱ።
ክሳብ ሎሚ ጉዳይ ዝተቐትሉ ጋዜጠኛታተን በዚ ቤት ፍርዲ ክረኣይ ፈቓደኛ ዝኾናን መንግስታተን ግጉያት ምንባሮም ተነጊርዎም ዝተቐበሉን ሃገራት ኣፍሪቃ፡ ታንዛንያ፡ ሩዋንዳ፡ ቤኒንን ኮትዲቭዋርን ጥራይ ምዃነን ድማ ተሓቢሩ። ብዓለም ደረጃ ካብ ዝቕተሉ 10 ጋዜጠኛታት እቶም 8 ፍትሒ ከም ዘይረኸቡ እቲ ጸብጻብ ዩነስኮ ኣስፊሩ።
ኤርትራ ብሓፈሻ ብጥሕሰት ሰብኣዊ መሰል፡ ብፍላይ ከኣ ጋዜጠኛታት ኣሲርካ ኣሲርካ ሃለዋቶም ብምጥፋእን ኣብ ቅድሚት ካብ ዝስረዓ ሃገራት ዓለም ሓንቲ ምዃና ዝዝከር እዩ።
ኢሳያስ ኣፈወርቂ ካብቶም ቀዳሞት ናብቲ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት መበል 47 ፕረሲደንት ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ ንክኸውን ዝተመርጸ ዶናልድ ትራምፕ ናይ “እንኳዕ ኣሓጐሰካ” መልእኽቲ ዘመሓላለፉ መራሕቲ ሃገራት ምዃኑ ኣዝዩ ኣዘራራቢ ኮይኑ ቀን’ሎ። እቲ ኣዛራቢ ዝገበሮ ንዝተመርጸ መራሒ ሃገር ሰናይ ትምኒት ምግላጽ ብኣኡ ዝተጀመረ ስለ ዝኾነ ዘይኮነስ፡ በቲ ዕድመ ልክዑ ካብ ምርጫ ክሃድም ዝጸንሐን ዘሎን ሕሉፍ ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ዝተባህለ ስለ ዝኾነ እዩ። ኢሳያስ ነዚ መልእኽቲ ዘመሓላለፈ፡ እቲ ብምርጫ ናብ ሓላፍነት ምምጻእ ባህ ኢልዎ ዘይኮነ፡ ንዕኡ ዘገድስ ጠቕምን ደገፍን ንምርካብ ምዃኑ ንትራምፕ እውን ኣይጠፍኦን እዩ። ምኽንያቱ ቅድሚ ሕጂውን ካብ ዕጽዋ ዓዲ ሃሎ ዝወጸ፡ ሳላ ምምጻእ ትራምፕ ናብ ስለጣን እዩ።
እዚ ኣብተን ናይ ጉጅለኡ ልሳናት ተኸዊሉ፡ ካብ ዓበይቲ ማዕከናት ዜና ዓለም ዝሕባእ ኢሳያስ፡ ኣብ ሓደ ኣጋጣሚ ብሓንቲ ተባዕ ጋዜጠኛ ተለቪዥን ኣልጀዚራ፡ “ኣብ ኤርትራ መዓስ ኢዩ ምርጫ ዝካየድ?” ተባሂሉ ምስ ተሓተተ፡ ብዛዕባ ምንታይ ይሕተት ከም ዝነበረ ጠፊእዎ ዘይኮነስ፡ ንምህዳም ብስንባደን ቁጠዐን “እንታይ ምርጭኡ?” ብዝብል ተገልቢጡ ንሕቶኣ ብሕቶ ክምልሶ ፈቲኑ። ብዘይነግፈረግ “ኣብ ሃገርኩም ኣብ መጻኢ ዝግበር ምርጫ ማለተይ እየ”፡ ምስ በለቶ ከኣ፡ ብስምዒት “ድሕሪ 30፣ 40 ዓመታት ምናልባ’ውን ካብኡ ንላዕሊ” ኢሉ ብምጉጣጥ ዝሃቦ መልሲ ዲክታተርነቱን ተሓታትነቱን ተቓሊዑ መስሓቕ ሰብ ካብ ዝኾነሉ ኣጋጣሚታት ሓደ ምንባሩ ዝዝከር ዘሎ እዩ።
ኣብ ኤርትራ ድሕሪ ናጽነት፡ 75 ኣባላት ማእከላይ ኮሚተ ህግሓኤ፡ 75 ድማ ካብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ኣብ ውሽጢ ሃገርን ውጻእን ብፍሉይ ኣበርክተኦም ዝተሓርዩ፡ “ዘይምልከቶም” ክነሱ፡ ወከልቲ ህዝቢ ዝብል ስም ዝተዋህቦም፡ ናይ ህዝባዊ ግንባር ኣባላት ዝነበርዎ፡ 150 ዝኣባላቱ “ሃገራዊ ባይቶ” ተባሂሉ ዝተሰየመን ንኢስያስ ፕረሲደንት ሃገረ-ኤርትራ ዝብል መዓርግ ዘልበሶን መሪሕነታዊ ኣካል ነይሩ። እንተኾነ እዚ ኣካልዚ ብምርጫ ህዝቢ ንዝምስረት ባይቶ ዝትክእ ዘይኮነ፡ ግዝያዊ መንግስቲ እዩ ነይሩ። እቲ ዘሕዝን ከኣ ኢስያስን ውሑዳት ሰዓብቱን ነዚ ኣካልዚ እውን ብመንጽር ምብሓት ስልጣን ዘስገኦም ኮይኑ ስለ ዝተራእዮም ዕድመ ኣይረኸበን። ሎሚ ናይዚ ኣካል ምንባር ዛንታ ኮይኑ፡ ቦታኡ ቅድም ብሓደ ጸቢብ ጉጅለ ድሕሪኡ ብውልቀ መላኺ ተባሒቱ ዙሎ እዩ።
ኤርትራን ህዝባን ክሳብ ክንደይ ብምርጫ ዝተመስረተ መንግስቲ ዝተሓረሞምን ዲሞክራሲያዊ ምምሕዳር ዝጸምኦን ኮይኖም ከም ዘለዉ፡ ኤርትራውያን ባዕልና እንርደኦን ንቃለሰሉ ዘለናን እዩ። ኣብ ርእሲኡ ዝተፈላለዩ ጉዳይ ዲሞክራስን ኣገዳስነት ምርጫን ዘገድሶም ዝተፈላለዩ ዘይኤርትራዊ ናጻ ወገናት’ውን “ኤርትራ ብውትህድርና ብዝተዓብለለ ኣዝዩ ጨቋኒ ኣካል እትምራሕ፡ ካብ 1993 ጀሚሩ ንይምሰል’ውን ዝኾነ ይኹን ሃገራዊ ምርጫ ዘየካየደት፡ ብዲክታተር ኢስያስ ኣፈወርቂ ፍጹማዊ ስልጣን ዝተባሕተላ ሃገር እያ። እቲ ብኸምዚ ኣገባብ ዝጭቆንን ማእሰርትን መጭወይትን ዘይተፈልዮን ህዝባ ድማ መሪር ቃልሲ ኣካይዱ ብ1993 ብረፈረንደም ወግዓዊ ልኡላዊት ሃገሩ ዘውሓሰ እዩ” ኢሎም ክገልጽዎ ጸኒሖምን ኣለዉን።
ኢሳያስ “እንታይ ምርጭኡ እዩ?” ኢሉ ክሓትት እንከሎ፡ ክሕጭጭን ካብቲ ዝፈርሖ ኣጀንዳ ክሃድምን ስለ ዝደለየ እንተዘይኮይኑ፡ ትርጉሙ ጠፊእዎ ኣይኮነን። ወረ ንከምስልሲ ኣብቲ ኣብ ናቕፋ ካብ 10 ክሳብ 16 ለካቲት 1994 ዝተቓነዐ 3ይ ውድባዊ ጉባአ ህግሓኤ ዝጸደቐ ሃገራዊ ቻርተር ኣብ ገጽ 22፡ ነቲ ኣብ ኤርትራ ዝትከል ስርዓት “ኣብ ልኡላውነት ህዝቢ፡ ዲሞክራሲያዊ መትከላትን ኣገባባትን፡ ተሓታትነት፡ ግሉጽነት፡ ብዙሕነትን ምጽውዋርን ዝተሰረተ ቅዋማዊ ዲሞክራስያዊ ስርዓት ክኸውን ኣለዎ” ዝብል ሓሳብ ኣስፊሩ ይርከብ። ሎሚ እዞም ኣብቲ ቻርተር ተጸባቢቖም ሰፊሮም ዘለዉ፡ መርኣያ ብዲሞክራሲያዊ ምርጫ ዝምስረት መንግስቲ ዝኾኑ ቃላት፡ ኣይኮነንዶ ኣብ ፖለቲካዊ ባይታ ህግደፍ፡ ኣብ መዝገበ-ቃላቱ እውን ዝርከቡ ኣይመስለናን። ምኽንያቱ ብዓብይኡ እቲ ናይዞም ኩሎም መሰረት ክኸውን ዝነበሮ ናይ 1997 ሕገ መንግስቲ፡ “ሞይቱ እዩ” ተባሂሉ መርድኡ ካብ ዝንገር ዓመታት ሓሊፉ ስለ ዝኾነ። ካብኡ ሓሊፉ እቲ ሎሚ ኣብ ኤርትራ ዘሎ “ኣንጻረይ ተዛሪብካን ፈጺምካን” ኢሉ ጥራይ ዘይኮነስ “ሓሲብካ” ኢሉ ዝኣስር ዘሎ ጉጅለ ናይቶም ኣብ ቻርተሩ ዘስፈሮም ቃላት ተኣማኒ ክኸውን ፈጺሙ ኣይክእልን እዩ።
ኣምሰሉነት ህግደፍ እዚ ጥራይ ዘይኮነ፡ 10 ምዕራፋት፡ 68 ዓንቀጻትን ብዙሓት ንኡሳን ዓንቀጻትን ዝሓቖፈ ኣብ ዓሰርተ ገጻት ዝሰፈረ፡ ነቲ ሕገመንግስቲ መሰረት ገይሩ ዝተነድፈ ሰነድ “ሕጊ ምርጫ” እውን ኣዳልዩ ነይሩ እዩ። ከምቲ “ድሕሪ ሞት ጥዕና ቅበጽ” ዝበሃል፡ ሎሚ እዚ ሰነድ እውን “ነዴኺ ማይ ውረድላ” ኮይኑ እዩ። ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ንምውሓስ ብህዝቢ ዝምረጽ ዲሞክራሲያዊ ስርዓት ግና ክሳብ ዓወት ቀጻሊ እዩ። ከምቲ “ኣዴኻሲ ብስም ኣይትወጽዕካ” ዝበሃል ደኣ ኮይኑ እምበር፡ ኢሳያስ ኣፈወርቂሲ ምስ ኩሉቲ ጥልመቱን ክሕደቱን “ፕረሲደንት ሃገረ ኤርትራ” ተባሂሉ ክጽዋዕ ዘሕፍር እዩ። ማዕረቶም ሕጽረታቱን ብቕዓቱን ብዘየገድስ ብምርጫ ናብ ስልጣን ዝደየቡ ፕረሲደንታት ክስራዕ ከኣ ሃየንታ እዩ።
ኣብቲ ኢሳያስ ካብ ምርጫ ክሃድም ዘባኸኖ ናይ ልዕሊ 30 ዓመታት ግዜ፡ ርሑቕ ከይከድና፡ ኣብ ጐረቤትና ኢትዮጵያ’ኳ ምስ ኩሉቲ ዘመዝግቦ ዝነበረ ሕጽረታትን ዘጋጠሞ ዕንቅፋታትን ኣብቲ ኢስያስ ምርጫ ካብ ምክያድ ክሃድመሉ ዝጸንሐ ግዜ “ውግኣትን እገዳታትን” እናሃለዉ፡ 6 ዙር ምርጫ ተኻይዱ ናብ 7ይ ዙርያ ገጾም የመዓድዉ ኣለዉ።
ምስቲ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ዝተኻየደ እሞ ኢስያስ ተጓይዩ መልእኽቲ ሰናይ ትምኒት ዘመሓላለፈሉ፡ ብሓያልን ናጻን ውድድር ዝሓለፈ ምርጫ ኣሜሪካ ከነወዳድሮ እንከለና ከኣ፡ ንሱ ኣብታ ሓንሳብ ብስም ዋና ጻሓፍነት ህግሓኤን ኣቦመንበርነት ባይቶን ዝተወጠሓ መንበር ተጣቢቑ እንከሎ፡ ካብ 1991 ክሳብ 2025 ዓሰርተ ምርጫታት ብምክያድ፡ ካብ ጆርጅ ዳብሊው ቡሽ ክሳብ ሮናልድ ትራምፕ 7 ፕረሲደንትታት ሰላማውን ዲሞክራስያውን ናይ ስልጣን ምርኽኻብ ኣካይዶም።
“ዘይቐንእ ኣይወለድ” ከም ዝበሃል፡ ኢሳያስ ነዚ ተዓዚቡ ዋላ ንምልክት ንሕናውን “ምርጫ ከነካይድ ኣለና” ክብል መተገበኦ። እንተኾነ ኣተኩሮኡ ኣብ ናይ ካለኦት ስራሕ ምውርዛይ እምበር፡ እትኽእሎ ሰሪሕካ ኣብነት ኣብ ምዃን ስለ ዘይኮነ፡ እንጽበዮ ኣይኮነን።
