ቀይሕ ባሕሪ ክፍለ-ዓለማት ኣፍሪቃን ኢስያን ዘራኽብ፡ ካብ ሰሜን ናብ ደቡብ ኣብ መንጎ ወሽመጥ ስዊዝ ካናልን ባብኤል-መንደብን ዘሳፍሐ፡ ምስ ህንዲ ውቅያኖስን ባሕሪ መዲተራንያን በተን ወሽመጣት ዘራኸብ ዓብይ ማያዊ ክፍሊ እዩ። ቀይሕ ባሕሪ ዘዋስና ሃገራት፡ ብወገን ምዕራብ ግብጺ፡ ሱዳን፡ ኤርትራን ጅቡትን ክኾና እንከለዋ፡ ብምብራቕ ድማ ሳዑዲ ዓረብያን የመንን ከዋስነኦ እንከለዋ፡ እስራኤልን ዮርዳኖስ እውን ብውሱን ደረጃ ምስ ቀይሕ ባሕሪ ዝራኸባ እየን።
ቀይሕ ባሕሪ ካብ ሰሜን ናብ ደቡብ 2,250 ኪ.ሜ ንውሓት ክህልዎ እንከሎ፡ ጠቕላላ ስፍሓቱ ከኣ 438,000 ትርብዒት ኪ.ሜ እዩ። ንጐኒ ዘለዎ ንውሓት ከኣ ኣብቲ ዝገፈሐ ኣካሉ 355 ኪ.ሜ ኮይኑ፡ ኣብቲ ዝጸበበ ወገኑ ከኣ 26-29 ኪ.ሜ እዩ።
ንቀይሕ ባሕሪ ዘዋስና ሃገራት ካብቲ ገማግሙ ዝተፈላለየ ንውሓት ዘለዎ ማያዊ ክፍሊ ይውንና። በዚ መሰረት ብግምታዊ ኣሃዝ ብመዕቀኒ ኪ.ሜ፡ ሳዑዲ ዓረቢያ 2,640፡ የመን 1,906፡ ግብጺ 1,906፡ ሱዳን 853፡ ኤርትራ 1,151፡ ጅቡቲ 316፡ እስራኤል 273፡ ዮርዳኖስ ከኣ 26 ብጽሒት ኣለወን።
ናይቲ ባሕሪ ወነንቲ ሃገራት ነፍሲ ወከፈን እዚ ዝስዕብ ማያዊ ስፍሓት ይብጸሓን። ሳዑዲ ዓረቢያ፡ 186,392፡ ሱዳን 92,513፡ ግብጺ 91,279፡ ኤርትራ 78, 383፡ የመን 35, 861፡ ጅቡቲ 7,037 ትርብዒት ኪ.ሜ ይውንና።
ኣብ ቀይሕ ባሕሪ ዝተፈላለየ ስፍሓት ዘለወንን ዝተፈላለዩ ኣገልግሎት ዝህባን 521 ደሴታት ኣለዋ። ኣብ ገማግም ቀይሕ ባሕሪ 10 ኣገደስቲ ወደባት ክህልዋ እንከለዋ፡ ንሳተን ከኣ፡ ወዳባት ጅዳ እስላማዊትን ያንቡን ናይ ስሳዑዱ ዓረቢያ፡ ወደባት ዓሰብን ምጽዋዕን ናይ ኤርትራ፡ ወደብ ፖርት ሱዳን ናይ ሱዳን፡ ወደብ ስፋጋ ናይ ግብጺ፡ ወደብ ኢላት ናይ እስራኤል፡ ወደባት ሑደይዳን ዓደንን ናይ የመን፡ ወደብ ኣቃባ ድማ ናይ ዮርዳኖስ እየን።
ዝለዓለ ቁመት ቀይሕ ባሕሪ 2,250 ኪ.ሜ ክኸውን እንከሎ፡ ዝገፈሐ ጐኑ 355 ኪ.ሜ ኮይኑ፡ እቲ ዝጸበበ ከኣ 26-29 ኪ.ሜ እዩ። ናይ ትሕቲ ማይ መሬት (surface) ስፍሓቱ ድማ 438,000 ትርብዒት ኪ.ሜ እዩ። ማእከላይ (average) ዕምቆቱ 490 ሜትሮ ኮይኑ፡ እቲ ዝዓመቐ ድማ 3,042 ሜትሮ እዩ። ምስዚ ኣስታት 40% ክፋል ቀይሕ ባሕሪ ዕምቆቱ ትሕቲ 100 ሜትሮ እዩ። ማይ ናይ ምሕዝ ጠቕላላ ዓቕሙ 233,000 ኩቢክ ኪ.ሜ እዩ ይበሃል።
ማይ ቀይሕ ባሕሪ 4.1% ጨዋም ከም ዝኾነን ምስ ናይ ካለኦት ማያዊ ኣካላት ክወዳደር እንከሎ ኣዝዩ ምዉቕ ምዃኑን ካብ ካለኦት ባሕርታት ፍሉይ ዝገብሮ እዩ። ምስዚ ዓቐን ጨው ግና ምስ ምዉታት ባሕርታት ዝምደብ ኣይኮነን። ናብኡ ዝፈሱ ወሓይዝ ስለ ዘየለዉ፡ ማይ ቀይሕ ወትሩ ጽሩይን ንመስተ ክውዕል ዝኽእልን እዩ። ቀይሕ ባሕሪ ኣብ ዓመት ብሓንቲ ሴንቲ ሜተር ዓቐኑ ከም ዝውስኽ እውን ይሕበር። ኣብ ቀይሕ ባሕሪ ኣስታት 1,200 ዓይነት ዓሳ ዝርከቡ ኮይኖም እቶም 10-20% ኣብ ካልእ ማያዊ ክፍሊ ዘይርከቡ እዮም።
ቀይሕ ባሕሪ ህንዳዊ ውቅያኖስን ባሕሪ መዲትራንያንን ብዘለዎ ናይ ምርኻብ ግደ ኣብ ኣህጉራዊ ንግዳዊ ምንቅስቓስ ዓብይ ግደ ኣለዎ። ብፍላይ ከኣ ኤስያን ኤውሮጵን ንምርኻብ ኣብ ዝግበር ጉዕዞ፡ ነቲ ብኣትላንቲክ ውቅያኖስ ኣቢልካ ዝግበር ነዊሕ ጉዕዞ ብፍርቂ ብምንካይ ወሳኒ ግደ ኣለዎ። 12-15% ግሎባላዊ ንግዲ ከኣ ብቀይሕ ባሕሪ ይመሓላለፍ።
መዘከርታ፡ እዚ ሓበሬታዚ፡ ካብ ዝተፈላለዩ ማሕበራዊ መራኸቢታት ዝተወስደ ስለ ዝኾነ ናይ ኣቐራርባ ምቕይያራት ከጋጥም ከምዝኽእል ኣብ ግምት ክኣቱ ይግባእ።
ፕረሲደንት ኣመሪካ ዶናልድ ትራምፕ፡ ንድምጺ ኣሜሪካ (Voice of America)፡ ሬድዮ ሓርነት (Radio Liberty)ን ካለኦት ደገፍቲ ዲሞክራሲ ትካላትን ዝስላዕ ዝነበረ በጀት ከም ዘቋረጸ ማዕከናት ዜና ኣሚሪካ ሓቢረን። ዳይረክተር ድምጺ ኣሜሪካ ከም ዝገለጽዎ፡ ኣብዚ እዋንዚ ኩሎም ሰራሕተኛታት ኣብ ምምሕዳራዊ ዕረፍቲ ይርከቡ ኢሎም።
ኮንግረስ ኣሚሪካ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት፡ ንበጀት ብዝምልከት ድሕሪ ምምራጽ ትራምፕ ንመጀምርያ ግዜ ምስተመያየጠ፡ ፕረሲደንት ትራምፕ ንምምሕዳሩ ዝሃቦ ህጹጽ ትእዛዝ ናይ ዝተፈላለዩ ትካላት በጀት ምቑራጽ እዩ። እቲ ትእዛዝ፡ ነቲ ንድምጺ ኣሜሪካ፡ ሬድዮ ነጻ ኤውሮጳን ሬድዮ ማርቲን ዘመሓድር “ዓለም ለኻዊ ትካል መዲያ ኣሜሪካ” ዝምልከት እዩ። ሬድዮ መርቲ ብቋንቋ ስፓኒሽ ናብ ኩባ ክፍነው ዝጸንሐ ፕሮግራም እዩ።
ኬሪ ሌክ ዝተባህለት ብትራንፕ ብኣማኻርነት ዝተመደበት ሰነቴር ብወገና፡ ሰራሕተኛታት ናይተን በጀተን ዝቋርጽ ትካላት፡ ቀጻሊ ምዕባለ ብዝምልከት ሓበሬታ ንምርካብ “ናይ ኢብመይል መልእኽቶም ይከታተሉ” ኢለን። እተን ሰነቴር ኣብ ካልእ መልእኽተን፡ ዓለም ለኻዊ ትካል መዲያ ኣሜሪካ፡ ብምጥፍፋእ (corruption) ዝተውሕጠ እዩ ከም ዝበላ እውን በቲ ዜና ተሓቢሩ።
ነቶም ኣብ ዕረፍቲ ዝጸንሑ ሰራሕተኛታት ኣብ ዝተዋሀበ ደብዳበ፡ “ክሳብ ሓዲሽ ሓበሬታ ዝወሃብ፡ ደሞዝኩም ክትክፈሉ ኢኹም” ዝብል ትሕዝቶ ይርከቦ። ብምትሕሓዝ ከኣ እቶም ሰራሕተኛታት ብዝኾነ ኣገባብ ብጸጋታት እቲ ዓለም ለኻዊ ትካል መዲያ ከይጥቀሙን ከም ኮምፒተርን ተለፎንን ዝኣመሰሉ መሳርሕታት ንከረክቡ እውን ይእዝዝ።
ድምጺ ኣሜሪካ ካብ 1942 ክሳብ 2025 ን83 ዓመታት ኣገልግሎት ዝሃበት ብ49 ቋንቋታት ፈነወኣ ከተካይድ ዝጸንሐት ትካል መድያ እይ። ካብti 49 ቁንቋታት፡ ናብዚ ከባቢና ዝፍነዋ መደበት ሬድዮ ትግርኛ፡ ኣምሓርኛን ኦሮሞን ይርከበአን። ናይ 2023 ጸብጻብ ከም ዝሕብሮ ዓመታዊ በጀት ድምጺ ኣሜሪካ ልዕሊ 267 ሚልዮን ድላር ኮይኑ፡ ብናይ 2021 ሓበሬታ መሰረት ከኣ ኣስታት 961 ኣባላት ዘለዉዋ ነባር ትካል መዲያ እያ።
ሽማግለ ዞባ ኤውሮጳ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ብ14 መጋቢት 2025 ምስ መራሕቲ ጨናፍር ኣኼባ ከም ዘካየደት፡ ብኣቦመንበራ ዝተላእከ ጸብጻብ ሓቢሩ። እቲ ጸብጻብ ኣብዚ ኣኼባ ካብ ኩለን ኣብ ኤውሮጳ ዝርከባ ጨናፍር ከም ዝተሳተፋ’ውን ጠቒሱ።
እዚ ምስ መራሕቲ ጨናፍር ዝተኻየደ ኣኼባ፡ ብውሳነ 2ይ ኣኼባ ሽማግለ ዞባ መሰረት ዝተጸውዐ ኮይኑ፡ ዕላምኡ ከኣ ጨናፍር ዞባ ኤውሮጳ ሰዲህኤ ኣብ ከመይ ደረጃ ከም ዝርከባ ንምድህሳስ ምንባሩ ተሓቢሩ። ኣብዚ ኣኼባ ኣቦመንበር ዞባ ብጻይ ሃይለ ወልዱ ኣቃውማን ናይ ስራሕ ምክፍፋልን መሪሕነት ዞባ ከመይ ከም ዝመስል ንተሳተፍቲ መብርሂ ሂቡ።
ኣብቲ ገምጋማዊ ኣኼባ፡ ነፍሲ ወከፍ ጨንፈር ኣብ ከመይ ደራጃ ከም እትርከብ፡ በቶም ወኪለምወን ዝተሳተፉ፡ ሓያልን ድኹምን ጐድንታተን ዝምልከቱ መብርህታት ተዋሂቡ። ኣብቲ መብርህታት ከም መምዘኒ ዝያዳ ቆላሕታ ዝተዋህቦምን ምይይጥ ዝተኻየደሎምን ነጥብታት፡ ምፍጻም ስሩዕ ግቡኣትን ፍሉይ ኣበርክቶታትን፡ ተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮን መንእሰያትን፡ ኣብ ምሕያል ዜናዊ ስረሓት ዘሎ ተሳትፎን ብምትኳር ቀሪቦም።
ኣብ መወዳእታ እዚ ኣብ ሰሰለስተ ወርሒ ክቕጽል ብተሳተፍቲ ለበዋ ዝቐረበሉ ኣኼባ፡ ብጻይ ጐይተኦም መብራህቱ ኣባል ፈጻሚ ሽማግለን ሓላፊ ቤት ጽሕፈት ውደባዊ ጉዳያትን ሰዲህኢ፡ ብዛዕባ ሰልፋዊ ንጥፈታትን ብደረጃ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ ዝካየድ ዘሎ ቃልሲ ኣብ ከመይ ደረጃ ከም ዝርከብን ንተሳተፍቲ ከም ዝሓበረ፡ እቲ ብኣቦመንበር ዞባ ኤውሮጳ ብጻይ ሃይለ ወልዱ ዝተላእከልና ሓበሬታ ጠቒሱ።
ሓይሊ ባሕሪ ሩሲያን ኢትዮጵያን ኣብ ኣዲስ ኣበባ ስምምዕ እናኸተሙ
ላዕለዎት ኣዘዝቲ ሓይሊ ባሕሪ ሩሲያን ኢትዮጵያን፡ ዝምድናኦምን ንምድልዳልን ኣብ ምህናጽ ዓቕሚ ንምትሕግጋዝን ብዛዕባ ዘኽእል ከም ዝተመያየጡ “ሂራን ኦን ላይን (hiran online)” ዝተባህለት መርበብ ሓበሬት ካብ መቃድሾ ሓቢራ። እዚ ርክብ ኣብቲ ኢትዮጵያ ኣፍደገ ባሕሪ ዘይብላ ክነሳ፡ ሓይሊ ባሕሪ ንምህናጽ ላዕልን ታሕትን ትብለሉ ኣብ ዘላ ምዃኑ እውን እቲ ዜና ሓቢሩ
ነቲ ናይ ምትሕብባር ስምምዕ ብ14 መጋቢት 2025 ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዝኸተሙ፡ ምኽትል ኣዛዚ ሓይሊ ባሕሪ ሩሲያ ኣድሚራል ቭላድሚር ቮሮቢየቭን ምክትል ኣዛዚ ሓይሊ ባሕሪ ኢትዮጵያ ኮሞደር ጀማል ቱፊሳን እዮም። ነዚ ብዝምልከት ካብ ሓይልታት ምክልኻል ኢትዮጵያ ዝወጸ መግለጺ ከም ዝሓበሮ፡ ኣብቲ ርክቦም ናይ ኢትዮጵያ ሓይሊ ባሕሪ ናይ ስልጠናን ምህናጽ ዓቕም ሰብን ሓገዝ ክረክብ ዘኽእለሉ ተክኒካዊ መዳያት ዝምልከት ከም ዝዳህሰሱ ሓቢሩ። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ፡ ወተሃደራዊ ልኡኽ ሩሲያ ኣብ ደብረዘይቲ (ብሽፍቱ) ዘሎ ማእከል መሰልጠኒ ሓይሊ ባሕሪ ኢትዮጵያ ወሲኽካ፡ ኣብ ዝተፈላለዩ ወተሃደራዊ ማእከላት ዑደት ከም ዘካየደ እቲ ዜና ኣፍሊጡ።
እቲ ናይ ኢትዮጵያ ኣዛዚ ቀዳምነት ብዛዕባ ዝህብዎም ናይ ስርሒት ስልጠናታት ንምክያድ ምስ ሓይሊ ባሕሪ ሩሲያ ዝምድናኦም ምድልዳል ከም ዝኸውን ጠቒሱ፡ ቀንዲ ዓላመኦም ከኣ ረብሓ ኢትዮጵያ ኣብዚ ዞባዊ ማያት ምርግጋጽ ምዃኑ ጠቒሱ። እቲ ዜና ኣተሓሒዙ፡ ነቲ ኢትዮጵያ ንምሕያል ሓይሊ ባሕሪ ዝምልከት ምንቅስቓስ፡ ካብቲ ብ2024 ምስ ሶማሊላንድ ብዛዕባ ምህናጽ መደበር ሓይሊ ባሕሪ ተበጺሑ ዝነበረ ምርድዳእ ተኸቲሉ ዝመጸ ምዃኑ ብምሕባር፡ ሎሚ ዝካየድ ዘሎ ምንቅስቓስ ከኣ ሰፊሕ ዞባዊ ወጥሪ ኣብ ዝተጋደደሉ ምዃኑ እታ መርበብ ሓበሬታ ኣዘኻኺራ።
ናይ ኢትዮጵያ ሓይሊ ባሕሪ ናይ ምህናጽ ህርፋንን፡ ምስ ሩሲያ ዘለዋ ወተሃደራዊ ዝምድና ምቕጻሉን ኣብ ዞባዊ ፖለቲካዊ ተዋሳእቲ ስኽፍታ የሕድር ከምዘሎ’ውን ተሓቢሩ። ግብጺ ምስታ ምስ ኢትዮጵያ ብቐረባ እትዳወብ ሶማሊያ ወተሃደራዊ ዝምድናኣ ምሕያላን ኣጽዋርን ሰራዊትን ተስፍር ምህላዋ ከኣ ምስዚ ዝምድና ሩሲያን ኢትዮጵያን ተደሚሩ ወጥሪ ዘሕይል ዘሎ ምዃኑ ኣብቲ ጸብጻብ ሰፊሩ’ሎ።
በቲ ዜና መሰረት ሩሲያ ወተሃደራዊ ህልውነኣ ኣብ ኣፍሪቃ ንምሕያል ከም ስትራተጂ መደብ ሰሪዓ ትሰርሓሉ ዘላ ኮይና፡ እዚ ምስ ሓይሊ ባሕሪ ኢትዮጵያ ትገብሮ ዘላ ዝምድና እውን ኣካሉ ምዃኑ ከም ዘርኢ ተሓቢሩ።
እዚ ኩነታት፡ ምስቲ ኢትዮጵያ ብተደጋጋሚ ዋንነት ገማግም ቀይሕ ባሕርን ወደብ ዓሰብን ከም እተረጋግጽ ትገልጸሉ ኣብ ዘላ ምዃኑ ዘሰክፍ እዩ። ስለዚ ናብቶም፡ በቲ ሓደ ወገን ኣብ ሃገርና ሰላምን ዲሞክራሲን ከነረጋግጽ፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ልኡላውነትን ሓደነትን ኤርትራ ከይድፈር እንቃለስ ዘላና ዘመሓላልፎ መልእኽቲ ረዚን ምዃኑ ክንግንዘቦ ይግበኣና። ህግደፍ ንወራር ሩስያ ኣብ ልዕሊ ዩክረይን ደጋፊት ምህላዋ ከኣ ካልእ ዘገርም እዩ።
ካብ መርበብ ኤንኤል ዝተወስደ፡ ፖሊስ ኔዘርላንድ ኣብ ምኽልኻል ግጭት ኤርትራውያን
ኣብ ኔዘርላንድስ፡ ከንቲባ ከተማ ሪጂክስዊጅክ ኣብዚ ሒዝናዮ ዘለና ወርሒ መጋቢት 2025፡ ኤቨንት ፕላዛ ኣብ ዝተባህለ ማእከል ብኤርትራውያን ክካየድ ተመዲቡ ዝነበረ ኮንፈረንስ ከም ዝኣገደት “ኤንኤል ታይምስ (NL TIMES)” ዝተባህለት መርበብ ኣፍሊጣ።
ብመሰረት ናይታ ከተማ ከንቲባ ሁሪ ሳሂን ዝሃበቶ መግለጺ፡ ዋና ናይ ኣኼባ ማእከል’ኳ ኣቐዲሙ ናብ ምምሕዳር ናይታ ከተማ እንተዘይሓበረ፡ ናይታ ከተማ ኣመሓደርቲ ግና ነቲ ናይ ምእጋድ ስጉምቲ ንክውስኑ ንድሕሪት ከም ዘይበሉ ተፈሊጡ። መሰረታዊ ምኽንያት ናይቲ ምእጋድ ድማ ኣብ መንጎ ኤርትራውያን ክፍጠር ካብ ዝኽእል ምስሕሓብ ብምስጋእ ምዃኑ ኣብቲ ዜና ተጠቒሱ።
እቲ ዕጽዊ ኣኼባ ከካይድ መደብ ዝነበሮ ኤርትራዊ ማሕበረ-ኮም ኤርትራውያን ኣብ ኔዘርላንድ፡ ዝበሃ 500 ሰባት ዝሳተፍዎ ዕጽዊ ኣኼባ ናይ ምክያድ መደብ ከም ዝነበሮ እቲ ዜና ሓቢሩ። ኣተሓሒዙ ከኣ ብሰንክቲ ኣብ ኤርትራ ዝጭቁን ዘሎን ካብ ኤርትራ ወጻኢ እውን ንኤርትራውያን ዜጋታት ክቆጻጸር ዝደሊ ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ ኣብ መንጎ ኣብ ኔዘርላንድስ ዝርከቡ ኤርትራውያን ዘይምርድዳእ ከም ዝጸንሐ፡ ከም ኣመልኪቱ።
ካብቲ ኢሳያስ ከም መቆጻጸርን መገደድን ዝጥቀሞ ኣገባባት ኤርትራውያን ካብ ኣታዊኦም ዝተወሰነ ሚእታዊ ኣገዲዱ ክወስድ ዝገብሮ ጻዕሪ ምዃኑ እውን እቲ ዜና ኣቃሊዑ። ከምዚ ዝኣመሰለ ዓመጸኛ ፖሊሲ ኢሳያስ ከኣ ቅድሚ ሕጂ ኣብ ኔዘርላንድስ ጠንቂ ፍልልይ ተቓወምትን ደገፍትን ስርዓቱ ኮይኑ ከም ዝጸንሐ ተጠቒሱ። ከም ኣብነት ድማ ነቲ ናይ ቅድሚ ክልተ ዓመት ጉድኣት ዘኸተለ ግጭት ኤርትራውያን ኣብ ኔዘርላንድስ ዘኪሩ።
እታ ከንቲባ ቅድሚ ሕጂ ነቲ ናይ ኤርትራውያን ጉዳይ ብጥንቃቐ ብዘይምሓዞም ናብ ዝሰፈሐ ዓመጽ ኣንጻር ፖሊስን ናይ ህጹጽ ግዜ ኣገልግሎትን ናይታ ከተማ ከም ዝተሰጋገረ ዘኪራ፡ እዚ ተመኩሮዚ ድሕሪ ሕጂ ክድገም ከምዘይደልዩ እውን ገሊጻ። እቲ ዝመደቦ ዕጽዊ ኣኼባ ከይካይድ ዝተኣገዶ ኣካል ከኣ፡ በቲ ዝተወስደ ስጉምቲ ከም ዝሰንበደ እቲ ዜናዊ ጸብጻብ ኣመልኪቱ።
ልኡኽ ሕብረት ኤውሮጳ ዝርርከበን ዕስራን ኣርባዕተን ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዝመደበረን ኤምባሲታት፡ ብ13 መጋቢት 2025 ናይ ሓባር መግለጺ ምውጸአን “ቡርከና/BURKENA” ዝተባህለት መርበብ ሓበሬታ ኣፍሊጣ። ናይቲ መግለጺ መንቀሊ ኣብ ክልል ትግራይ መመሉሱ ዝገድድ ዘሎ ወጥሪ ምዃኑ እውን እታ መርበብ ኣፍሊጣ።
እተን ኤምባሲታት ነቲ ሓፈሻዊ ምዕባለታትን ኣብ ትግራይ ዝድይብ ዘሎ ሓደገኛ ወጥርን ይከታተልኦ ከም ዘለዋ ኣብቲ መግለጺአን ጠቒሰን፡ እቲ ወጥሪ ሃዲኡ ሰላማዊ ዘተ ክካየድ ጸዊዐን፡ እቲ ናይ ወርሒ ሕዳር 2022 ውግእ ጠጠው ዘበለ ውዕል ፕሪቶርያ ኣብ ምትግባር ከም ዝተሓባበራ ቃል ኣትየን። ኩሎም ወገናት እቲ ስምምዕ ንከይጠሓስ ብዘለዎም ዓቕሚ ንክሰርሑ ከኣ ብትሪ ከም ዝተሓሳስባ ኣብቲ ናይ ሓባር መግለጺአን ኣስፊረን።
ነቲ መግለጺ ካብ ዘውጸኣ ኣዲስ ኣበባ ዝመደበረን ኤምባሲታት፡ ናይ ኣሜሪካ፡ ዓባይ ብሪታንያ፡ ኒውዘላንድ፡ ጃፓን፡ ነርወይ፡ በልጂም፡ ሰርቢያ፡ ደንማርክ፡ ጀርመን፡ ኣየርላንድ፡ ስፐይን፡ ፈረንሳን ኢጣልያን ከም ዝርከበአን ኣብቲ መግለጺ ሰፊሩ’ሎ። እቲ መግለጺ ናይ ፕረሲደንት ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ ኣቶ ጌታቸው ረዳ ካብ መቐለ ናብ ኣዲስ ኣበባ ምኻድ ተኸቲሉ ዝወጸ እዩ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ ኣቶ ጌታቸው ረዳ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ካብ ዝርከቡ ናይ ኣሜሪካ ዝርከቦም ኣንበሳድራት ዝተፈላለዩ ሃገራት ኣብ ኣዲስ ኣበባ ቅድሚቲ መግለጺ ምውጽኡ ምዝርራቡ እውን “መርበብ ሓበሬታ ቡርከና” ሓቢራ።
ብጻይ ገረዝግሄር ተወልደ ኣቦመንበር ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ኣብ ኣወስትራልያ ዑደት የካይድ ኣሎ። ኣቦመንበር ሰልፊ ገረዝጊሄር ተወልደ ኣብ ጀማሪ ዑደቱ፡ ብ9 መጋቢት 2025 እዩ፡ ኣብ ከተማ መልበርን ኣቦመንበር ዞባዊ ሽማግለ ኣወስትራሊያ ምስ ዝርከቦም ኣባላት ሰዲህኤ ኣኼባ ኣካይዱ።
ኣብዚ ፈላሚ ኣኼብኡ፡ ብሓፈሻ ብደረጃ ሰዲህኤን ፖለቲካዊ ሓይልታ ኤርትራ (ፖሓኤ)ን ክትግበሩ ተታሒዞም ዘለዉ መደባት፡ ብፍላይ ከኣ ጉዳይ ምንቅስቓሳት መንእሰይን ዲፕሎማሲያዊ ርክብን ዝምልከቱ ዛዕባታት ሰፊሕ መብርሂ ሂቡ። ምስዚ ኣተሓሒዙ ከኣ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝቕልቀሉ ዘለዉ ጠንቂ ምልዓል ውግእ ከይኾኑ ዘስግኡ ምንቅስቓሳት ብዝምልከት ንተሳተፍቲ ገሊጹ።
ኣብ መብርሂኡ ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ካብ ውግእ ስለ ዘይርብሑ፡ “እምቢ ንውግእ፡ ሕራይ ንሰላም” ዝብል ምንቅስቓስ ከካይዱ ከም ዝግበኦም ጠቒሱ። ብሓፈሽኡ ሕብረተ ሰብ ዓለም፡ ብፍላይ ከኣ ተጽዕኖ ናይ ምፍጣር ዓቕሚ ዘለዎም መንግስታት እውን እዚ ዝረአ ዘሎ ምስሕሓብ ናብ ውግእ ቅድሚ ምዕራጉ፡ ብሰላም ዝፍተሓሉ መንገዲ ንምርካብ ጻዕሮም ከሕይሉ ህጹጽ መጸዋዕታታት ምቕራብ ኣድላይ እዩ ኢሉ።
ብዛዕባቲ ብኤርትራውያን መንእሰያት ዝካየድ ዘሎ ማዕበላዊ ቃልሲ ኣብ ዝሃቦ መብርሂ ከኣ፡ ጉዕዘኦም ብሰንኪ ሕጽረት ተመኩሮን ኣስተብህሎን ከይኩለፍ ምሕጋዞም ኣድላይ ምዃኑ ብምጥቃስ፡ ሰዲህኤ ኣብዚ መዳይዚ ንምሕጋዝ ድልዊ ምዃኑ ጠቒሱ። ኣብ ዝተፈላለየ ኩርነዓት ዓለም ዘለዉ ኣባላት ሰዲህኤ ድማ ዓቕሞም ብዝፈቕዶ ናይ ምትሕግጋዝ ግዲኦም ከበርክቱ ኣዘኻኺ። ኣተሓሒዙ መንእሰያት ኣባላት ሰዲህኤ ሰልፎም ናይ ምምራሕ ዓቕሚ ንክድልቡ ይስረሓሉ ከም ዘሎ ኣብሪሁ፡ ንሳቶምውን ነዚ ንምብቃዕን ሓላፍነት ንምስካም ድልውነቶም ከርእዩን ግቡኣቶም ናይ ምፍጻም ቅሩብነት ንክቕጽልዎ ኣዘካኺሩ።
ድሕርቲ ሰፊሕ መብርሂኡ፡ ብኣባላት ንዝቐረቡ ሕቶታት መሊሱ፡ ሓገዝቲ ለበዋታት ከኣ መዝጊቡ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ እቶም ዝተቐበልዎ ኣባላት ሰዲህኤ፡ ዑደቱ ዕዉት ንክኸውን ንዝገበርዎ ኩለ-መዳያዊ ኣቀባብላ፡ ኣብነታዊ ኣበርክቶን ምቅርራብን ኣመጒሱ። ዑደቱ ኣብ ዝተፈላለዩ ቦታታት ኣወስትራልያ ምስ ዝርከቡ ኤርትራውያንን ምስ ዝተፈላለዩ ኣካላት ዝገብሮ ዲፕሎማስያዊ ርክባትን ቀጻሊ ምዃኑ እውን ካብቲ ዝበጻሓና ዜናዊ ጸብጻብ ምርዳእ ተኻኢሉ ኣሎ።
“ደቂ ኣንስትዮ ፍርቂ ሕረተሰብ እየን፡ ብዘይተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ዝዕወት ሰውራ የለን”፡ ዝብሉ ጭረሖታት ግደ ጓለንስተይቲ ኣብ ምቕያር ሕብረተሰብ ክሳብ ክንደይ ዕዙዝን ብተመኩሮ ዝተረጋገጸን ምዃኑ ዘመልክቱ እዮም። ጓለንስተይቲ ክንድ’ቲ ኣብ ህዝባዊ ዕብየትን ቃልስን ዘለዋ ወሳኒ ብጽሒት፡ ድርብ ወጽዓ ብድርብ ቃልሲ ናይ ምክያድ ሓላፍነታ ከቢድ ምዃኑ ዘመልክት ግንዛበ’ውን እዩ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ኣብ ድሮ’ቲ “ቕልጡፍ ተግባር” ኣብ ትሕቲ ዝብል ጭረሖ ዝዝከር 8 መጋቢት ዓለምለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ 2025፡ ንርከብ ስለ ዘለና “እንኳዕ ኣብጸሓክን ኣብጸሓና”።
ኣብዚ እዋንዚ ብሳላቲ ነዊሕ መዋእል ዝወሰደ ቃልስን ንተሳትፎ ጓለንስተይቲ፡ ኣፍልጦ ዝህቡ ስርዓታት በብኩርናዑ ምምስራቶምን፡ ብደረጃ ዓለም ክንርኢ እንከለና፡ ተሳትፎኣ ይብርኽ ምህላዉ ምርዳእ ይከኣከል። በመንጽር ተሳትፎ ኣብ ፓርላማ ኣብነት ንምጥቃ ፡ ኣብ ሩዋንዳ 61.3%፡ ኩባ 53.1%፡ ቦልቪያ 53.1%፡ ሜክሲኮ 48.2%፡ ደቡብ ኣፍሪቃ 42.7%፡ ኡጋንዳ 34% ወንበራት ብደቂ ኣንስትዮ ዝተታሕዘ እዩ። ኣብ ወተሃደራዊ መዳይ ከኣ ብደረጃ ዓለም ብማእከላይ ገምጋም ኣብ ሓይሊ ኣየር 24.1%፡ ኣብ ሓይሊ ባሕሪ ድማ 21.3% ደቂ ኣንስትዮ ምዃነን መዛግቲ የርእዩ። እዚ ዝተጠቕሰ ኣሃዛት እኹልዩ ማለት ዘይኮነ፡ ኣብ ዝበረኸ ንምብጻሕ እቲ መንገዲ ተታሒዙ ከምዘሎ ዘርኢ እዩ።
ኣብ ኤርትራ’ኳ ፓርላማ ስለዘየለ ብዛዕባ ተሳትፎ ዝለዓል ኣይኮነን። ካብታ ማዕረ ደቂ ተባዕትዮ ጀግንነት ብምፍጻም እትምጎስ ጓለንስተይቲ ሓንቲ’ኳ ኣብ ወተሃደራዊ መዓርግ ጀነራልነት ዘይምብጸሓ፡ መርኣያ ኤርትራዊት ጓለስተይቲ ክሳብ ክንደይ ካብ ውጽኢት ናይቲ ኣብ ቃልሲ ዝኸፈለቶ ዋጋ ተነፊጋ ከም ዘላ ዘርኢ እዩ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ ግና፡ ህግደፍ ሎሚ እውን ንጓለንስተይቲ ኣብ ልዕልቲ ድርብ ወጽዓ፡ ወጽዓ ብዝድርብ ኣገባብ ካብ ምስታፍ ዓዲ ኣይወዓለን። ኤርትራዊት መንእሰይ ኣብ መደበር ታዕሊም ሳዋ ኣብ እትጸንሓሉ ዘጋጥማ ሓሳረ መከራ ከኣ ናይዚ ኣብነት እዩ።
ኤርትራዊት ኣብ ግዜ ሰውራ ንወሳኒ ተሳትፎ ጓለንስተይቲ ተግቢራቶ እያ። ኣብ ሃገርና ንዝነበረ ባህላውን ሃይማኖታውን ዕንቅፋታ ፈንጺጋን ንኩሉ ተፈጥሮኣዊ ተጽዕኖታት ተጻዊራን ንትርጉም ማዕርነት ብንቕሓት ተገንዚባ ምስ ወዲ ተባዕታይ ብቑጽሪ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብግብሪ’ውን ኣብ ኩሉ መዳያት ተመዓራርያ ፈጺማቶ እያ። ኹሉ ወዲ ተባዕታይ ዝኸኣሎ ክኢላ ጥራይ ዘይኮነ፡ ጸብለልታ ዘርኣየትሎም ተመኩሮታት ምንባሮ’ውን ዝርሳዕ ኣይኮነን። እቲ ሓቂ ከምዚ ክነሱ፡ ብናይ ሓሶት ናይ “ዋዕሮ” መዝሙር ንምትላል ዝግበር ሸርሒ ህግደፍ ከኣ የተዓዛዝብ።
መላእ ህዝቢ ኤርትራ እታ ብቃልሱ ዘረጋገጻ ሃገሩ፡ ከመይ ክትኮነሉ ከም ዝደሊ ዘማዕድዎ ራኢ ነይርዎ እዩ። እንተኾነ ኤርትራ ድሕሪ ነጻነት፡ ብሰንክቲ ናይ ታሪኽ ኣጋጣሚ ኮይኑ፡ ናጽነት ዝተረከበ ደሓር ህግደፍ ዝተባህለ ህዝባዊ ግንባር ዝፈጠሮ ዘይተጸበዮ በሓትነት፡ ኣንጻር ትጽቢቱ ከም ዝኾነት ብግብሪ ዝረአ ዘሎ እዩ። ስለዚ እያ ድማ ኤርትራ ድሕሪ ነጻነት ኣንጻር ትጽቢት እቲ ዝተቓለሰላ መላእ ህዝባ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብዓለም ደረጃ እውን ናይ ድሕረትን ጥሕሰትን ኣብነት ኮይና እትጠቀስ ሃገር ኮይና ዘላ። ኤርትራዊት ጓለንስተይቲ እውን ከም ውጽኢት ናይቲ ኣብ ግዜ ሰውራ ዘካይደቶ ድርብ ቃልሲ ኣብ መጻኢት ኤርትራ ድርብ ኣወንታ ትጽበ ከም ዝነበረት ብዝተፈላለዩ ኣገባባት፡ ኣብ ዘዝተወደበቶ ኮይና ዘንጸባረቐቶ ነይሩ። እንተኾነ ብሰንኪ ጥልመት ኢስያስን ጉጅለኡን ሕልማ ኣይተጋህደን። ብግብሪ ከኣ፣ ኣብታ ብቃልሳ ነጻ ዘወጸት ኤርትራ፡ ካብቲ ናብ ቃልሲ ክትወፍር እንከላ ዝነበራ ወጽዓ ብዝገደደ ተደራራቢ ወጽዓታት፡ ኣብ ሃገር ኮነ ኣብ ስደት ብብዙሓት ምጥቃሶም ዘሰክፉ ሕማቕ ተርእዮታት እትሳቐ ዘላ እያ።
ኤርትራ ናይ ሎሚ ካብ ትጽቢት ህዝባ ወጻኢ ምህላዋ፡ እቲ ግዳይ ዝኸውን ዘሎ ህዝቢ ዝሓልፎ ዘሎ መሪር ህይወት ርኡይ ምስክር ኮይኑ፡ ጉዳይ ዲሞክራስን ኩለ-መዳያዊ መሰልን ዘገድሶም ዓበይቲ ትካላት እውን ኣብ ፈቐዶ መድረኽ ኣውያቶም ዘስምዑላ ዘለዉ እያ። እቲ ምረት ዝያዳ ኣብ ልዕሊ ጓለንስተይቲ ዝወርድ ዘሎ ምዃኑ ከኣ ምረት ድርብ ወጽዓ ንዝርዳእ ፍሉጥ እዩ። ኣብ ልዕሊ’ታ ካብ ኤርትራ ሓሊፉ ንካለኦት ኣንጻር ድርብ ወጽዓ ዝቃለሳ ደቂ ኣንስትዮ’ውን ኣብነት ዝኸውን ቅያ ፈጺማ ከተብቅዕ ብህግደፍ ኣብ ልዕሊኣ ዝተፈጸመን ዝፍጸም ዘሎን በደል፡ ካብ ድርብ ወጽዓ ክትናገፍ ይትረፍስ፡ ተራ ተሳትፎኣ ኣብ ዝተነፍገትሉ እያ እትርከብ።
ህግደፍ ብዘሕፍር ሸፈጥ፡ ብኣጻብዕ ብዝቑጸራ፡ ሕድሪ ሓርበኛታት ኣዴታተን፡ ኣሓተንን ደቀንን ዝጠለማ ባእታታት ሰብ ፍሉይ ሓለፋ ኣሳቲፉ ክወራዘ’ዩ ዝፍትን። ኤርትራዊት ጓለንስተይቲ ግን፡ እቲ “ድርብ ወጽዓ ብድርብ ቃልሲ” ዝብል እምነት ወትሩ ካብ ሕልነኣ ከምዘይወጽእ ርዱእ ኮይኑ፡ 8 መጋቢት ዓለምለኸ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ክትዝከር እንከላ ናይ ቃልሲ ሕራነኣ ዝያዳ ከም ዝብርኽ ፍሉጥ እዩ።
ኤርትራዊት ጓለንስተይቲ ኣብ ቅነ 8 መጋቢት ኮይና፡ “ከመይ ኔይረ ኣብ ከመይከ ኣለኹ?” ኢላ ክትሓትት ባህርያዊ እዩ። መልሳ ከኣ “ግደይ ካብ ዝነበሮ ብራኸ ኣንቆልቊሉ” ዝብል ከም ዝኸውን ኩነታታ ዝምስክሮ እዩ። ኣብ ከምዚ ዝኣመሰለ ዝኽሪ ብዛዕባ ብኽመይ ናብቲ ኣብ ግዜ ሰውራ ዝነበራ ብራኸ፡ ነዚ ህልዊ ኩነታትና ብዝምጥን ትምለስ ክትሓስብ እምበር፡ ስለ ዝጠተልመት ብዘካየደቶ ቃልሲ ክትጠዓስ ከም ዘይግበኣ ፍሉጥ እዩ። ከምቲ ዝተጠልመ ሓርነት ህዝቢ ንምምላስ ዝካየድ ዘሎ ቃልሲ፡ ኣንጻር ድርብ ወጽዓ ጓለንስተይቲ ንዝካየድ ቃልሲ እውን ብዘይካ ምሕዳሱን ምሕያሉን ካልእ መተካእታ የለን። ደቂ ኣንስትዮ ዘካይዳኦ ዘለዋ ቃልሲ ንተሳትፎ ጥራሕ ዘይኮነ ናብ ማዕረ ክፍሊት ንማዕረ ስራሕ ዝዓለመ ክኸውን ከሎ፡ ኣብ ከም ኤርትራ ዝኣመሰላ ሃገራት ዝረአ ዘሎ ግን ንኣገልግሎት ጥራሕ ከም ዝድለያ ክኸውን እንከሎ፡ የሕዝን።
ኣብዚ ምእንቲ ሓርነት ህዝቢ ኤርትራ እንቃለሰሉ ዘለና መድረኽ፡ ድሩትነት ተሳትፎ ጓለንስተይቲ ካብ ዘሻቕሉ ዓበይቲ ብደሆታት ሓደ እዩ። “ብዘይተሳትፎ ጓለንስተይቲ ዝዕወት ሓርነትን ዲሞክራሲን የለን” ዝብል ናይ ብዙሓት እምነት ካብ ኮነ፡ በቲ ብኩራት እትሻቐል ጓለንስተይቲ ጥራይ ዘይኮነት ናይ ኩልና “ናይ ህዝባ ዝኾነት ኤርትራ” እንብህግ ሻቕሎት እዩ። ብፍላይ እተን ሰብ ድርብ ወጽዓ ኤርትራውያን መንእሰያት ደቂ ኣንስትዮ፡ ኣርማን መተካእታን ናይተን ሰብ ቅያ ኣደታተን ምዃነን ተረዲደን ኣብ ምብርታዕ’ቲ ክንድቲ ዝድለ ዘይጐልበተ ውዳበታት ደቂ ኣንስትዮ ንክሳተፋ፡ ኣብዚ ቅነ 8 መጋቢት ነዘኻኽረን። እዚ ክበሃል እንከሎ ግና፡ ቃልሲ ደቂ ኣንስትዮ ፍሉይ ግምትን ቆላሕታን ዝወሃቦ እምበር፡ ካብቲ ቃልሲ መላእ ህዝቢ ኤርትራ ተፈልዩ ዝረኣይ ከምዘይኮነን ኣበርክቶ ኩሉ ደላይ ለውጢ ኤርትራዊ ከም ዘድልዮን ክዝንጋዕ ኣይግበኦን።
8 መጋቢት ስለምንታይ ከም እትዝከር ኣብ በበይኑ ኩርናዕ ዓለም ዘለዋ ደቂ ኣንስትዮ ዝረደኣአ ኮይና፡ ግና ድማ ኣብቲ ኣዘኻኽራ፡ ነናብቲ ዝነብራሉ ዘለዋ ሃለዋት ከም ዝቓንይኣ ፍሉጥ እዩ። ብመንጽርዚ ኤርትራዊት ጓለንስተይቲ ንጭረሖ “ድርብ ወጽዓ ብድርብ ቃልሲ” ምስቲ ኤርትራን ህዝባን ዝሓልፍዎ ዘለዉ ህይወት ኣገናዚባ እትበራበረሉ ከም ዝኸውን ርዱእ እዩ።
ኣምኒስት ኢንተርናቲኦናል (Amnesty International)፡ ኣብ ዝሓለፈ ሰለስተ ኣዋርሕ 600 ኤርትራውያን ተገዲዶም ካብ ኢትዮጵያ ናብ ኤርትራ ከም ዝተመልሱ ብምጥቃስ፡ ብሓፈሻ ኣገዲድካ ኤርትራውያን ናብ ሃገሮም ከም ዝምለሱ ምግባር ንክኹነን ናብ ባይቶ ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራት መጸዋዕታ ኣቕሪቡ።.
ኣምኒስት ኣብቲ ናብ ዓመታዊ ጉባአ ሰብኣዊ መሰል ዘቕረቦ ናይ ቃል ጸብጻብ፡ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ኩነታት ሰብኣዊ መሰል ብምሕባር፡ ኤርትራውያን ስደተኛታት ካብ ሃገሮም ወጻኢ ብፍላይ ኣብ ኢትዮጵያን ሱዳንን ከጋጥሞም ብዛዕባ ዝጸንሐ ሕማቕ ኣጋጣምታት ዘርዚሩ። ምስዚ ብምትሕሓዝ ንሓበሬታኡ ከም መወከሲ ዝወስዶ ፍሉይ ተኸታታሊ ሰባብኣዊ ኰነታት ኣብ ኤርትራ፡ በብግዜኡ ከቕርቦ ብዝጸንሐ ጸብጻባት ምዃኑ ብምሕባር፡ ኩነታት ኤርትራውያን ስድተኛታት ብፍላይ ከኣ ኣብ ልዕሊ ኣደታትን ህጻናት ዘጋጥም ጸገማት፡ ብዝምልከት ዘቕረቦ ጸብጻብ እዩ። እቲ ሰብኣዊ ትካል ብዛዕባ እቶም ካብ ቱርኪ ተገዲዶም ኣብ መወዳእታ 2024 ናብ ኤርትራ ዝተመልሱ 180 መንእሰያት እውን ኣብቲ ናብ ባይቶ ሰብኣዊ መሰል ዘቕረቦ መተሓሳሰቢ ኣስፊሩ።
ኣምኒስት ኢንተርናሽናል ኣብቲ ጸብጻቡ፡ ኣብ ኤርትራ ዝካየድ ግዱድን መወዳእታኡ ዘየብሉን ውትህድርናን ብዘይክፍሊት ምዝመዛ ጉልበትን ብዝርዝር ጠቒሱ፡ ካብ እሙናት መዲያታት ዝረኸብኩዎ ሓበሬታ ብዝብል፡ ስርዓት ህግደፍ ካብ ወርሒ ለካቲት 2025 ጀሚሩ ብሰንክቲ ኣብ መንጎ መራሕቲ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝፍጠር ዘሎ ወጥሪ፡ ሰፊሕ ወተሃደራዊ ጐስጓስ የካይድ ከም ዘሎ ኣቃሊዑ።
ኣተሓሒዙ ድማ ኩለን ሃገራት መሰል ኤርትራውያን ስደተኛታት ብምሕላው፡ ግቡኣተን ንክፍጽማ መጸዋዕታ ኣቕሪቡ። ከምኡ ከኣ ካብ 2015 ጀሚሩ ፍሉይ ተኸታታሊ ብምምዛዝ ብዝተገብረ ጻዕሪ ኣብ ኤርትራ ኣብ መዳይ ሰብኣዊ መሰል ዝተራእየ ምምሕያሽ ከምዘየለ ጠቒሱ።
ኣብ መወዳእታ ከኣ ኣብ ሰሜን ጎንደር ኣለምዋጭ ኣብ ዝበሃል መደበር ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ወርሒ ጥሪ 2025 ሓሙሽተ ስደተኛታት ብዘይተፈልጡ ሰባት ተጨውዮም ኣስታት 500 ሺሕ ብር ብምኽፋል ከም ዝተፈትሑ ኣብቲ ጸብጻቡ ሓቢሩ።
ዋና ከተማ ደቡብ ሱዳን ጁባ፡ ኣብኣ ይካየድ ብዘሎ ማእሰርትን ናይ ሓይሊ መሊሻ ኣብ ዝተፈላለዩ ቦታታት ብምውፋርን ትናወጽ ከም ዘላ፡ ሱዳን ትሪቡን ሓቢራ። ኣብቲ ኩነታት ምክትል ሓላፊ ስታፍ ናይታ ሃገር ገብሬየል ዱወፕ ደጋፊ ቀዳማይ ምክትል ፕረሲደንት ሪያክ ማቸር ብምዃኑ፡ ኣብ ዋና መእዘዚ ናይቲ መሊሻ ተኣሲሩ ከም ዘሎ ተፈሊጡ።
.ብ4 ለካቲት 2025 ድማ ሚኒስተር ነዳዲ ደቡብ ሱዳን፡ ፖውት ፖልን ካለኦት ብዙሓት ናይቲ መቻር ዝመርሖ ሰልፊ ደገፍትን ኣብ ኣባይቶም ተኣሲሮም። ኣካላት ጸጥታ ከኣ ኣብ ከባቢ መንበሪ ገዛ ሪያክ ማቻር ተዋፊሮም ከም ዘለዉ፡ እቲ ዜና ጠቒሱ። እቲ ማእሰርቲ ዝተኻየደ ድሕሪቲ ብጉዳይ ጸጥታዊ ኩነታት ምምሕዳራት ኢኳተርያልን ምዕራብ ባሕሪ ኣል ጋዛልን ዝተኻየደ ፍሉይ ኣኼባ እዩ።
ኣብ ግዝኣኣት ላዕለዋይ ናይል፡ “ጻዕዳ ሰራዊት መሊሻ” ተባሂሉ ዝጽዋዕ ደጋፊ ሪያክ መቻር ሓይሊ መሊሻ ኑዌር፡ ምስ ሰራዊት መንግስቲ ምስተጋጨወ፡ ኣብ ከባቢ ኣብ ዶብ ምስ እትርከብ ናሲር እትበሃል ከተማ ተቖጻጺሩ ምህላዉ’ውን እቲ ዜና ኣፍሊጡ። ናይቲ ሓይሊ መልሻ ምንቅስቓስ፡ ናብቲ ኣብ 2013 ዝነበረ ዘይምርግጋእ ከየምርሕ ኣስጊኡ ኣሎ። እቲ ብሪያክ መቻር ዝምራሕ ወገን፡ ነቲ ኣብ ልዕሊ ደገፍቱ ዝፍጸም ዘሎ ማእሰርቲ ተቓዊሙ፡ ንኣዛዚ ሰራዊት ደቡብ ሱዳን ጀነራል ፓውል ናንጐየን ተሓታቲ ገይርዎ’ሎ።
ብመሰረት ሱዳን ትሪቡን ዝዘርገሖ ዜና፡ እቲ ነቲ ሓድሽ ኩነታት ኣመልኪቱ ዝወጸ መግለጺ፡ ነቲ ማእሰርቲ ዘይሕጋዊ ምዃኑ ብምጥቃስ፡ ናይ ሓባራዊ መከላኸሊ ሓይሊ ዕማም ምክትል ኮይኑ ዝሰርሕ ዘሎ ዱውፕ ላም ከኣ ነቲ ኩነታት ሓሊኽዎ’ሎ ተባሂሉ። ኣብ ከባቢ መንበሪ ገዛ ቀዳማይ ምክትል ፕረሲደንት ናይታ ሃገር ሪያክ መቻር ዝተዋፈረ ሓይሊ ከም ዘስግእ እውን እቲ መግለጺ ደጊሙ ሓቢሩ።
ሮይተርስ ብወገኑ ካብ ኬንያ ከም ዝሓበሮ ድማ፡ ኩነታት ደቡብ ሱዳን ናብቲ ካብ 2013 ክሳብ 2018 ዝነበሮ ህውከትን ዕግርግርን ከይምለስ ከም ዘስግእ ኣጠንቂቑ።
