http://ascenteq.com/project/epdp

ኣንበሳድር ማይ ሃመር ፍሉይ ልኡኽ ቀርኒ ኣፍሪቃ፡ ቤት ጽሕፈት ወጻኢ ጉዳይ ኣሚሪካ፡ ሚሲንጋ ኣንበሳድር ኣሜሪካ ኣብ ኢትዮጵያን ሚስ ጀኒን ሓላፊት ፖለቲካዊ ጉዳያት ኣብቲ ኢንባስን፡ ብኣባልነት ዝርከብዎ ልኡኽ ብ21 ለካቲት 2024 ኣብ ከተማ መቐለ ምስ ዝተፈላለዩ ኣካላት ተራኺቡ ዝተፈላለዩ ቦታታት እውን ከም ዝበጸሐ ማዕከናት ዜና ክልል ትግራይ ሓቢረን።

እቲ ልኡኽ ምስ ተወከልቲ ተቓወምቲ ውድባት ትግራይ ኣብ ዝገበሮ ርክብ፡ ብዛዕባ ውዑል ፕሪቶሪያን ኣተገባብራኡን ብሰፊሑ ዝተላዕለ ክኸውን እንከሎ፡ ብፍላይ ድማ ብዛዕባ ኣብ ትግራይ ዘሎ ጥሜት፡ ምምላስ ብሓይልታት ኣምሓራን ኤርትራን ተታሒዙ ዘሎ መሬት ትግራይን ተመዛበልቲ ናብ ቦታኦም ምምላስን ዝምልከት፡ ከምኡ እውን ጉዳይ ዲሞክራስን ናጽነትን ኣብ ትግራይ ኣብ ዝምልከቱ ዛዕባታት ከም ዝተመያየጡ ናይተን ውድባት ተወከልቲ ኣፍሊጦም።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ እቲ ልኡኽ ምስ ዶ/ር ደብረጽዮን ገ/ሚካኤል ኣቦመንበር ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ እውን ተራኺቡ። ምስ ዶ/ር ደብረጽዮን ዝተዘራረበሎም ጉዳያት ምስቶም ናይ ተቓወምቲ ውድባት ተመሳሰልቲ ኮይኖም፡ ዶር ደብረጽዮን ካብ ውዑል ፕሪቶርያ ሓያሎ ዝተተግበሩ ነጥብታት ከም ዘለዉ ጠቒሱ፡ ብፍላይ ንምጥያስ ተጋደልትን ምምላስ ተመዛበልቲ ናብ ቦታኦምን ዝምልከት ኣዕዚዙ ከም ዝተዛረበ ተፈሊጡ።

ብዘይካዚ እቲ ልኡኽ ኣሜሪካ ኣብ ርእሲቲ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ከካይድዎ ዝቐነዩ ርክብ ኣብ መቐለ እውን ምስ ፕረሲደንት ጌታቸው ረዳ ተራኺቡ ኣብ ተመሳሳሊ ዛዕባታት ተዘራሪቡ።

ኣብ መወዳእታ እቲ ልኡኽ ኣብ ከተማ መቐለ 800 ኣንበብቲ ዘተኣናግድ ዝነበረ፡ ሎሚ ግና ህንጻኡ ስለ ዝፈረሰ ኣገልግሎቱ ዘየለ ቤተ መጻሕፍቲ ምስተዓዘበ፡ ኣንበሳድር ኣሜሪካ ኣብ ኢትዮጵያ ናብ ንቡር ንምምላሱ ክሰርሑ ምዃኖም ኣፍሊጦም።

ኣምኒስት ኢንተርናሽናል/AMNESTY INTERNATIONAL፡ ሓለፍቲ ኢትዮጵያ ኩነታት ህጹጽ ኣዋጅ ብምጥቃም፡ ብሰላማዊ ኣገባብ ንዝቃወሙ ፖለቲከኛታትን ጋዜጠኝናታትን ብኣልማማ ካብ ምእሳር ንክቑጠቡ ጸዊዑ። እቲ ዓለም ለኻዊ ሰብኣዊ ትካል ብ19 ለካቲት 2024 ኣብ ዘውጸኦ ጸብጻብ፡ መንግስቲ ኢትዮጵያ ዝኣረገ ሜላን ህጹጽ ኣዋጅን ብምጥቃም፡ ናይ ሰባት መሰል  ምግሃስ ክቋረጽ ይግበኦ ኢሉ።

ጸብጻብ ኣምኒስት ኢንተርናሽናል፡ ፓርላማ ኢትዮጵያ ኣብ ክልል ኣምሓራ ኩነታት ህጹጽ ኣዋጅ ንቀጻሊ 4 ኣዋርሕ ኣናዊሑ፡ ኣብቲ ክልል ኣብ መንጎ ሓይልታት መንግስትን ዕጡቕ ሓይሊ ፋኖን ይካየድ ብዘሎ  ብውግእ ዝተፈጥረ ወጥሪ ብወተሃደራዊ ኣገባብ ክፈትሕ ምውሳኑ ዘይቅኑዕ ምዃኑ ኣስፊሩ። ኣተሓሒዙ ድማ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኢትዮጵያ፡ ክልላት ኣምሓራን ኦሮሞን ብውግእ ክልል ትግራይ ድማ ብማሕበራዊ ቅልውላው ይሕመሳ ከምዘለዋ ናይቲ ትካል ዞባዊ ዳይረክተር ቲገረ ቻውታህ ብምጥቃስ ኣስፊሑ ዘርዚሩ።

ጸብጻብ ኣምኒስቲ፡ ናይቲ ህጹጽ ኣዋጅ ድሕረ-ባይታ ዘርዚሩ፡ እቲ ኣብ ክልል ኣምሓራ ዝትግበር ዘሎ ኣዋጅ ኣብ ናይታ ሃገር ነጋሪት ጋዜጣ ከምዘይትሓትመን፡ ህውከት  ካብ ምግዳድ ሓሊፉ መፍትሒ ከምዘየምጸአ ገሊጹ። ብጉልባብ እዚ ኣዋጅ ዝተኣስሩ፡ ዶር ደሳለ ጫነ፡ ክርስቲያን ታደለን ዮሃንስ ባያሎውን ዝርከብዎም ፖለቲከኛታትን ብዙሓት ጋዜጠኛታትን ጉዳዮም ናብ ፍርዲ ቀሪቡ ብዘይሻራዊ ዳንነት ከምዘይተራእየ ድማ ኣስፊሩ።

ኣባላት 2 ጨናፍር ሰዲህኤ ኣብ ጀርመን ብዕለት 18.02.2024 ሓባራዊ ኣኼባ ከም ዘካየዱ ካብተን ጨናፍር ዝተረኽበ ሓበሬታ ኣረዲኡ። ከምዚ ዝኣመሰለ ሓባራዊ ኣኼባ ድሕሪ 4ይ ጉባኤ ሰልፊ ንሳልሳይ ግዝይኡ ይካየድ ምህላዉ’ውን ተፈሊጡ። ኣብዚ ኣኼባ ኣባላት ክልቲኡ ጨናፍር፣

1. ዳህሳስ ኣተሃላልዋን ንጥፈታትን ጨናፍር፤

2. ኣገዳስነት ሓባራዊ ዕዮን፤

3. ንጥፈታት ህዝባዊ ምንቅስቓሳት ብፍላይ ንብርጌድ ንሓመዱን

4. ሓፈሻዊ ህልዊ ኩነታት ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃን ዝብሉ ዛዕባታት ተዘራሪቦም።

እቲ ኣኼባ፡ ብመራሕቲ ክልቲኡ ጨናፍር ሰናይ ትምኒትን ሰላምታን እዩ ተኸፊቱ። ዝተጠቕሱ  ዛዕባታት  መዛተዪ ነጥብታት ምዃኖም ድሕሪ ምጥቃስ፡ ሓደ ድሕሪ ሓደ ተዛሪቡሎም። ኣብቲ ቀዳማይ ዛዕባ፡ ኣኼበኛታት ኣተሃላልዋን ንጥፈታትን ክልቲኡ ጨናፍር ብምሕባር፣ ነቲ ዘሎ ኣውንታዊ ንጥፈታትን ዝቕጽሉዎ ዘለዉ ኣባላትን ብምምጓስ፡  ንክህሉ ዝኽእል ሕጽረታት ንምምላእን መበራበሪ ምልዕዓላት ኣብ ምክያድ ተቢዑ ካብ ምቅላስ ካልእ መተካእታ ከምዘየለ ኣስሚሩሉ። ኣብ ሃገርና ዘሎ ጨቋኒ ስርዓት ከይተሳዕረ ራህዋን ሰላምን ክረጋገጽ ከምዘይካኣል’ውን ርእዩ።

ብድሕሪኡ ተሳተፍቲ ነቲ ብ3 ኣካላት፡ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ)ንምቛም ተበጺሑ ዘሎ ስምምዓት ብስፍሕ ዝበለ ተዘራሪቡሉ። ነዚ ዝምልከት ነቲ ብዕለት 10 ለካቲት 2024 ኣባላት መሪሕነት መሰጋገሪ ኣካል ንኣባላተን ዘቕረቡዎ ሰፊሕ ሰሚናር ኣሞጒሱ። ንካልኦት ኣብቲ መስርሕ ዘይተሳተፋ ውድባትን ምንቅስቓሳትን ክሓብርዎ ዝግበር ዘሎ ጻዕርታት ኣኼበኛታት ንኢዶም። ኣብዚ ዘሎናዮ ኩነታት ተቓውሞ፡ እቲ ሓደን መተካእታ ዘየብሉን ምርጫ፡ ብናይ ሓባር ጽላል ተጠርኒፍካ ምቅላስ ጥራይ ምዃኑ ብምእማን ድማ፡ መሰጋገሪ ኣካል ፖሓኤ ተጀሚሩ ዘሎ ምጥርናፍ ከይተሓለለ ክቕጽሎ  ኣኼበኛ ለበዋኡን ምሕጽንታኡን ኣስፊሩ።

ኣኼበኛ ኣብቲ 3ይ መዛረቢ ዛዕባ ብምእታው፡ ኣብዚ እዋን’ዚ ኣብ ውሽጢ ኤርትራውያን ይኹን ኣብ ናይ ወጻኢ ማዕከናት ዜና ኣብ ውዕዉዕ ደረጃ በጺሑ ብዘሎ  ብብርጌድ ንሓመዱ ዝካየድ ህዝባዊ ናዕቢ፡ ንመላእ ተቓላሳይ ህዝብና ዘተባብዕ፣ ንምልካዊ ስርዓትን ሰዓብቱን ድማ ዘርዓደ ምዃኑ መዚኑ። ሰዲህኤ ብደረጃ ጉባአኡ ዝወሰዶ መርገጽ መሰረት ብምግባር ድማ፡ ኩሎም ኣባላቱ ዘለዎም ውልቃዊ ተሞኩሮ ተጠቒሞም ኣብ ዘዘለዉዎ ናይ ምእላይ ተራኦም ከበርክቱ፡ ኣብ ዲፕሎማስያውን ፖለቲካውን ንጥፈታት ክተሓባበሩ ምጽንሖም ኣኼበኛ ንኢዱ፡ ገና ከይተሓለሉ ክቕጽሉዎ ድማ ተላብዩ። ኣብ ዝካየድ ዘሎ ሰላማዊ ሰልፍታት የጋጥሙ ንዘለዉ ሃሰያታትን ሕድሕድ ምድማይን ተሓታቲ እቲ ስርዓት ምዃኑ፡ ኣብ ሕጋዊ፡ ዲፕሎማስያውን ፖለቲካውን መድረኻት ኣብ ምግላጽ፣ ኣድላዪ ስጉምትታት ክወስዱ ከምዝግባእን ምትሕብባር መላእ ኣባላት ደምበ ተቓውሞ ከምዘድሊ ድማ ገሊጹ። መንእሰያትና’ውን፡ ንዝረኸብዎ ዲሞክራስያዊ መሰለ ተጠቒሞም፣ ንሕግን ስርዓትን ዝነብሩለን ሃገራት ኣኽቢሮም፣ መጻኢ ኲነታቶም ኣብ ግምት ዘእተወ ኣገባብ ክኽተሉ ከምዝግባእ ኣኼባ ጨናፍር ርእዩ።    

ኣብ መወዳእታ ድማ ንዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃ ብዝምልከት ሓጺርን ሓፈሻውን ሓበሬታ ምስ ቀረበ፡ እቲ ዘሎ ኩነታት ኣዝዩ ኣብ ዝተሓላለኸን መኣዝኑ ዘጥፍአን ሕድሕድ ደም ዘፍስስን ኮይኑ ከም ዘሎን ተገሊጹ። እቲ ቀንዲ ጸገም ድማ፡ መራሕቲ ሃገራት ቀርኒ ኣፍሪቃ ስልጣኖም ንምንዋሕ ክብሉ፡  ንናይ ወጻኢ ሓይልታት ጐጎቲቶም ኣናምጽኡ ናይ ውክልና ውግኣት እናወልዑ እቲ ኩነታት ኣብ ዘይዛሪ ደም ምፍሳስ የእትውዎ ምህላዎን እቲ ፍታሕ ድማ ህዝብታት ቀርኒ ኣፍሪቃ ነዚ ተረዲኡ ኣንጻሩ ደው ክብል ምስዝኽእሉን ጥራይ ምዃኑ ብናይ ሓባር ተገንዝቦን ጽቡቕ ምርድዳእን ኣኼባ ዛዚሙ።  

“ኣብ መበል 21 ክፍለ ዘመን፡ ትምህርትን ክእለትን ንኣፍሪቃ፡”  ኣብ ትሕቲ ዝብል መሪሕ ጭረሖ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዝተጋብአ መበል 37 ዋዕላ መራሕቲ ኣፍሪቃ ብ17 ለካቲት 2024 ነቲ ሕብረት ንሓደ ዓመት ብኣቦመንበርነት ንክመርሕ ንፕረሲደትን ማውሪታንያ፡ መሓመድ ኣወልድ ኤልጋዞኒ መሪጹ። ዝሓለፈ ዓመት ነቲ ሕብረት  ክመርሕ ዝጸንሐ መራሒ ኮሞሮስ ኣዛሊ ኣሶማኒ ድማ ኣብቲ ስነስርዓት መኽፈቲ ሓላፍነቱ ኣረኪቡ።

ኣብቲ ከባቢ 34 መራሕቲ ሃገራትን ርእሰ-ብሄራትን ከምኡ እውን ወከልቲ ዞባውን ኣህጉራውን ትካላት ዝተሳተፍዎ መኽፈቲ ኣኼባ፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ፡ ኮሚሽነር ኮሚሽን ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ነቲ ሕብረት ክመርሕ ዝጸንሐን ሓድሽ ዝተመርጸን ፕረሲደንታት፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ፍልጥኤምን ፕረሲደንት ብራዚልን ዝርከብዎም መደረታት ኣስሚዖም። ኮሚሽነር ኮሚሽን ሕብረት ኣፍሪቃ ሙሳ ፋቂ ኣብ ዘስመዖ ቃል፡ ኣፍሪቃ ኣብ 2023 ብዕልዋ መንግታትን ሕድሕድ ውግኣትን ክትሕመስ ከም ዝጸንሐት ብዝርዝር ሓቢሩ።

ኣብዚ ኣኸባ ብዙሓት መራሕቲ ኣፍሪቃ ብዝተሓተ ጽፍሕታት ዝተሳተፉ ክኾኑ እንከለዉ፡ ብመንጽር ዞባና መራሕቲ ጅቡቲ፡ ኢትዮጵያ፡ ደቡብ ሱዳን፡ ሶማሊያን ከንያን ክሳተፉ እንከለዉ፡ መራሕቲ ኤርትራ፡ ሱዳን ግብጽን ዩጋንዳን ግና ኣይተሳተፉን።

ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተራት ሃገራት ኣፍሪቃ ዝሳተፍዎን ናብ ኣኼባ መራሕቲ ዝቐርብ ኣጀንዳን ውሳነ ሓሳብን ዘዳሉ ኣካል ድማ ኣቐዲሙ ካብ 14 ክሳብ 15 ለካቲት 2024 ኣኼባኡ ኣካይዱ። እዚ ኣኼባ መራሕቲ ኣፍሪቃ 18 ለካቲት እውን ክቕጽል እዩ

እዚ ከምዚሉ እናሃለወ፡ ኤርትራን ኢትዮጵያን ኣብ ኮሚተ ሰላምን ጸጥታን ሕብረት ኣፍሪቃ ዝነበረን ኣባልነት ከም ዝሰሓባን መስሓቢአን ምኽንያት ከምዘይሓበራን ተፈሊጡ።

ኣቦመንበር መሰጋገሪ ኣካል ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ)ን ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራን ኣቶ ገረዝግሄር ተወልደ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ምስ ሬድዮ ኤረና ቃለ መጠይቕ ኣካይዱ። ኣብቲ ዘካየዶ ቃለ መጠይቕ፡ ኤርትራዊ ሃገራውነት ከም ኩለን ሃገራት ኣፍሪቃ ውጽኢት መግዛእትን ክቡር ዋጋ ዝተኸፍለሉን ምዃኑ ብዝርዝር ገሊጹ። ኣተሓሒዙ ድማ ኤርትራ ናብዚ ሎሚ ሒዛቶ ዘላ ልኡላዊ ደረጃ ንክትበጽሕ ዝተኸፍለ መስዋእን ዝተኻየደ ቃልስን ክገልጽ እንከሎ፡ “ስእሊ ኤርትራውያን ሓርበኛታት ኣብ እንዳ ኩሉ ኤርትራዊ ኣባይቲ ተሰቒሉ ይርከብ እዩ” ብዝብል ገሊጽዎ።

ብዛዕባቲ ኣብዚ እዋንዚ ብገለ ወገናት ኤርትራዊ ሃገራውነት ከም ጸላኢ ህዝቢ ትግራይ ጌርካ ዝግለጽ፡ ከብርህ እንከሎ፡ ኤርትራዊ ሃገራውነት ብቃልሲ ኤርትራውያን ዝተረጋገጸ፡ ናብ ፍቕሪ ሰላምን ሓቢርካ ምንባር ዘተኩር እምበር ጽልኢ ዝዕድም ከምዘይኮነ ብዝርዝር ገሊጽዎ። ህዝብታት ኤርትራን ትግራይን ነንመሰሉ ሓቢሩ ዝተቓለሰ ብዓይኒ ጽልኢ ዘይርእአ፡ ሓቢሩ ተቓሊሱ ሓቢሩ ዝተዓወተ ምዃኑ ገሊጹ። ኣተሓሒዘ ከኣ ህግደፍ ንከምዚ ዓይነት መሰረታዊ ዘይምልስ ጥራይ ዘይኮነ፡ ንምርሕሓቕ ህዝብታት ዝሰርሕ ምዃኑ ከም ዘተሓሳስብ ጠቒሱ፡ ኤርትራዊ ሃገራውነትን ልኡላውነትን ብክቡር መስዋእትን ህዝበ ውሳነን ዝደልደለ ብምዃኑ ንድሕሪት ከምዘይምለስ ኣገንዚቡ።

ህላወ ኤርትራ ናይ ትግራይ ይኹን ናይ ካልእ ኣካል ረብብሓን ህልውናን ዝጻረር ከም ዘይኮነ ብምጥቃስ ከኣ ንህልውና ኤርትራ ኩሎም ኤርትራውያን ኣብ ዝተናውሐ ቃልሲ ብዛዕብባ ዝኸፈልዎ ክቡር ዋጋ ኣረዲኡ። እዚ መስርሕ ሃገራውነት  ኣባና ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ተመኩሮ ኩለን ብቃልሲ ህዝበን ህልውናአን ዘረጋገጻ ሃገራት ዝተራእየ  ምዃኑ ኣገንዚኡ።

እዚ ከምዚሉ እከሎ፡ ንህልዊ ኩነታት ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) ብዝምልከት ተሓቲቱ ከርህእከሎ፡  ሰለስቲአን ኣካላት፡ ስሙር ሃገራዊ ግንባር ኤርትራ፡ ዲሞክራሲያዊ ውድብ ዓፋር ቀይሕ ባሕርን ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራን ጉዕዘአን ቀጻሊ ምህላዉ ብምጥቃስ፡ ኤርትራዊ ሃገራዊ ባይቶ ንዲሞክራስያዊ ለውጢ ዝተረፍዎ ጉዳያት ወጊኑ ከርክብን፡ ዝሰፍሐ መድረኽ ንምፍጣር ምስቶም ካለኦት ኣካላት ዝብሮ ርክባት ክዕወት ዘለዎ ተስፋ ጠቒሱ።

ኣቶ ጌታቸው ረዳ ፕረሲደንት ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ፡ ድሕሪቲ ብ9 ለካቲት 2024 ልኡኻት መሪሕነት ክልል ትግራይን ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ኣብ ህላወ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዘካየድዎ ናይ ሓባር ገምጋማዊ ኣኼባ፡ ብ12 ለካቲት 2024 ኣብ መቐለ ጋዜጣዊ መግለጺ ሂቡ። ኣቶ ጌታቸው ኣብቲ ጋዜጣዊ መግለጹ ኣብ መንጎ ክልቲኡ ኣካላት ምትእምማን ከምዘይተፈጥረን ብመሰረት ውዕል ፕሪቶርያ ብዙሓት ዘይተተግበሩ ጉዳያት ምህላዎምን ሓቢሩ።

ኣቶ ጌታጨው ብመሰረት እቲ ኣብ ፕሪቶርያ ዝተኸተመ ስምምዕ፡ ድምጺ ብረት ተቛሪጹ ዝምድናዊ ሰላም ምፍጣሩን ዝተፈላለዩ መንግስታዊ  ኣገልግሎታት ምስ ሕጽረቶም ምጅማሮም ብኣውንታ ጠቒሱ፡ ብዙሓት ዘይተተግበሩ ከምዘለዉ ድማ ኣፍሊጡ። ካብቶም ዘይተተግብሩ፡ ትግራዎት ብምዃኖም ተኣሲሮም ዘለዉ ናይ ቅድም ኣባላት ሰራዊት ኢትዮጵያ ዝነበሩ ዘይምፍተሓም፡ ዕላውነት ውድብ ሕወሓት ናብ ንቡር ህልውናኡ ዘይምምላስን መሬት ወልቃይትን ራያን ናብ ክልል ትግራይ ተመሊሱ ካብኡ ዝተመዛበሉ ሰባት ናብ መረበቶም ዘይምምላሶምን እቲ ዝዓበየ ስኽፍታ ዘሕድር ጸገም ምዃኑ ጠቒሱ። ብዘይካዚ ብሰንኪ ዕጥቆም ዘውረዱ ተጋደልቲ ዝጣየስሉ ኩነታት ዘይምፍጣሩ፡ ኣስታት 270 ሺሕ ዕጡቕ ሓይሊየመሓድሩ ከም ዘለዉ ገሊጹ።

ኣብቲ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዝተኻየደ ሓባራዊ ናይ ገምጋም ኣኼባ፡ ብዛዕባቶም ዘይተተግበሩ ዓንቀጻት ከም ዝተመያየጡን ክፍትሑ እዮም ዝብልዎም ጉዳያትኳ እንተሃለወ፡ ኣብቲ “መሬት ወልቃይትን ራያን ብዘይቅድመ ኩነታ ናብ ምምሕዳር ትግራይ ይመለስ ዝብል ግና ፍልልያት ከም ዘሎ ብተደጋጋሚ ዝንጸባረቕ ዘሎ እዩ። ፈደራል መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ክልላዊ ምምሕዳር ኣምሓራን “መሬት ወልቃት ንምምላስ” ብዝብል ዝንቀሳቐስ ጉጅለን ጉዳይ ወልቃይት ሎሚ “ብረፈረንደም ክፍታሕ” ኣብ ዝብል ይሰማምዑ እዮም።  ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ ግና “መሬት ብዘይቀመ-ኩነት ናብ ትግራይ ካብኡ ዝተመዛበሉ ይመለስ፡ ደሓር ብኣፍልጦ ክልል ትግራይ ብመሰረት ሕገመንግስቲ ኢትዮጵያ መስርሑ ሓልዩ፡ ረፈረንደም ይሕተት” ኣብ ዝብል መርገጽ እዩ ጸኒዑ ዘሎ። 

ውዕል ፕሪቶርያ ብሰንክዚ ዝምዕብል ዘሎ ፍልልያት ንድሕሪት ከይምለስ ዝሰግኡ ወገናት ኣለዉ።

ማሕበር ጋዜጠኛታት ሱዳን፡ ልዕሊ 100 ዓመት ዝዕድሚኡ ማእከል ስነዳ ሬድዮን ተለቪዥንን እምዱርማን  ብሰንኪቲ ኣብታ ሃገር ካብ 15 ማዝያ 2023 ዝጀመረ ውግእ ንከይዓኑ ዝሓደሮ ዝለዓለ ስግኣት ገሊጹ። እቲ ማሕበር ነዚ ዝሓደሮ ስግኣት ዝምልከት መግለጺ ዘውጸኤ፡ እቲ ውግእ ናብ ህንጻ ኮርፖሬሽን ሬድዮን ተለቪዥንን ሱዳን ኣብ ዝቐርበሉ እዩ።

እቲ ማሕበር ጋዜጠኛታት ናይ ስግኣት መግለጺ ከውጽእ ዝተገደደ፡  መንግስታዊ ወተሃደራዊ ሓይልታት ሱዳን ናብቲ ህጹጽ ተወርዋሪ ሓይሊ ሱዳን ተቖጻጺርዎ ዝጸንሐ ኣይቲ ኮርፖሬሽን ህንጻ ዝርከበሉ ከባቢ ገጹ የምርሕ ከም ዘሎ ዘመልክት  ሓበሬታ ስለ ዝበጸሖ ምዃኑ ተፈሊጡ።

ማሕበር ጋዜጠኛታት ሱዳን እቲ ነባር ማእከል ስነዳ መዲያታት ሰዳን ኣብ ሓደጋ ይወድቕ ከም ዘሎ ብምጥቃስ፡ ኣብ ምድሓኑ ኢዶም ከእትዉ፡ ናብ ሕቡራት ሃገራት ትካል ትምህርቲ፡ ሳይነስን ባህልን ዩኒስኮ/UNESCOን ኩሎም ኣብ ምዕቃብ ውርሻ ዝግደሱ ኣካላት ከም ዝሓበረ ኣፍሊጡ።

ብሰንክ’ቲ ኣብ ኤርትራ ዝካየድ ተደጋጋሚ ግፋ ስግኣት ዝሓደሮም ኤርትራውያን መንእሰያት ናብ ትግራይ ክሰግሩ እንከለዉ ጸገማት የጋጥሞም ከም ዘሎ ዝተፋላለያ ካብ ወጻኢ ዝፍነዋ ማሕበራዊ መድያታት ኤርትራ ሓቢረን። ብሓፈሻ ኣብ ኩሉ ካብ ኤርትራ ናብ ትግራይ ዘእቱ ዶባት፡ ብፍላይ ድማ ኣብ ዛላንበሳን ራማን እቶም መንእሰያት መንግስቲ ትግራይ ብዘይፈልጦም ሰባት እናተጨውዩ፡ ምስቲ ናይ ሊቢያን ሲናይን ብዝመሳሰል ኩነታት፡ ኣሸሓት ዶላራት ክኸፍሉ ከም ዘገድድዎም እቶም ምንጭታት ገሊጾም።

እቲ ኣዝዩ ኣጸጋሚ ዝገብሮ ድማ፡ እቶም ኣብ ዶባት መንእሰያት ጅሆ ሒዞም ገንዘብ ዘኽፍሉ ዓመጸኛታት ምስ ኣብ ኣስመራ ዘለዉ ደለልቲ ምትእስሳር ዘለዎም ምዃኑ ኮይኑ፡ እቲ ግዱድ ምኽፋል ዶላራት ከኣ ኣብቲ ዶብ ሓደ ግዜ ጥራይ ዝፍጸም ዘይኮነ እንደጋና ናብ ካለኦት ደለልቲ ተረኪቦም ዳግማይ ክኸፍሉ ዝግደዱ ምዃኖም እዩ። እቲ ሰንሰለት ጭውያን ምኽፋል ገንዘብን ኣብ ትግራት ጥራይ ዝውሰን ዘይኮነ ብማእከል ኢትዮጵያ ኣቢሉ ክሳብ ኬንያን ኡጋንዳን ዝዝርጋሕ ሓደገኛ ሰንሰለት ብምዃኑ ከኣ ዝያዳ የተሓሳስብ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ድሕሪቲ ውግእ ትግራይ ኣብ መደበር ስደተኛታት ማይዓይኒ ተሪፎም ዝነበሩ ሒደት ኤርትራውያን ስደተኛታትን ኩነታት ከቢድዎም ካብ መደበር ኣለምዋጭ/ዳባት ናብኡ ዝተመልሱን  ኣብዚ እዋንዚ ብዘይዝኾነ ይኹን ሓገዝን ሓለዋን ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ሕቡራት ሃገራት፡ መንነቶም ብዘይፍለጡ ለይቲለይቲ ብዝንቀሳቐሱ ዕጡቓት ህይወቶም ኣብ ሓደጋ ወዲቑ ከም ዘሎ ባዕላቶም ካብቲ ቦታ ሓቢሮም።

ኦክስፋም ዝተባህለ ዓለምለኻዊ ትካል ረዲአት ብ10 ለካቲት 2024 ብዛዕባቲ ኣብ ኢትዮጵያ ክልል ትግራይ መመሊሱ ዝገድድ ዘሎ ጥሜት ዘጠንቅቕ መግለጺ ኣውጺኡ። እቲ ትካል ኣብቲ መግለጺኡ፡ ብሰንኪ ናይ 2ተ ዓመታት ውግእን ድርቅን ኣብ ትግራይ ናይ ዘራእቲ ግዜ ስለ ዝበኾረ፡ ናብ ዓሚቕ ሰብኣዊ ቅልውላው ዘውድቕ ኩነታት ከም ዝተፈጥረ ኣስፊሩ።

ወኪል ኦክስፋም ኣብ ኢትዮጵያ ኣቶ ገዘሀኝ ከበደ፡ ነቲ ኩነታት፡ እዚ ኣጋጢሙ ዘሎ ሓደጋ ጥሜት ንኣብነት ዝጥቀስ ኮይኑ፡ ካብዚ ሓሊፉ ተወሳኺ ሚልዮናት ምግማቱ ካብ ዘጸግም ናይ ጥሜት ሓደጋ ንምድሓንን ናይ ዕለት መግቢ ንምርካብን ሃንቀው ዝብለሉ ዘሎ ኩነታት ክፍጠር እዩ ብዝብል ገሊጽዎ። ኣስዒቡ ድማ ነዚ ኩነታት ስቕ ኢልካ ምዕዛቡ “ፖለቲካውን ሞራላውን ውድቀት እዩ” ኢልዎ።

እቲ ናይ ኦክስፋም መግለጺ፡ እቲ ዝወሃብ ዘሎ ሓገዝ ምስቲ ተፈጢሩ ዘሎ ጸገም ዘይመጣጠን፡ ከም ኣብ ምድረበዳ ሓንቲ ንጣብ ማይ ዝቑጸር ኮይኑ፡ ዝምልከቶም ወሃብቲ ሰብኣዊ ሓገዝ እኹል  እንተዘየቕሪቦም፡ እቲ ሳዕቤን ዝለዓለ ቁጽሪ ህዝቢ ዝሃልቀሉ ክኸውን እዩ ኢልዎ። ኣተሓሒዙ ድማ ብደረጃ ኢትዮጵያ ክልላት ትግራይ፡ ኣምሓራ፡ ኦሮሞን ዓፋርን ኣብ ቀዳማይ ደረጃ ሓደጋ ጥሜት ምህላወን ጠቒሱ። እዚ ዝመግለጺ ኦክስፋም ዝወጸ ህዝቢ ትግራይ ኣብ ዝሓለፈ ዓሰርተታት ዓመታት ተራእዩ ኣብ ዘይፈልጥ ሓደጋ ጥሜት ኣብ ዝወደቐሉ እዩ።