ግሎባል ሃንገር/Global hunger፡ ዝተባህለ ትካል ብምጥስ፡ ማዕከን ዜና ሮይተርስ ኤርትራ ካብተን ብጥሜት ኣብ ቅድሚት ዝስረዓ 16 ሃገራት ሓንቲ ምዃና ሓቢሩ። እቲ ትካል ብምኽንያት ዓለምለኸ መዓልቲ ጥሜት/hunger day 28 ጉንበት ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ፡ ቡሩንዲ ቅድሚ እትስራዕ ክትከውን እንከላ፡ ኤርትራ፡ ምብራቕ ቲሞርን ኮሞረስን ድማ ብቕደም ሰዓብ ከም ዝኽተለኣ ጠቒሱ።
እቲ መግለጺ ኣተሓሒዙ፡ ኣብዚ እዋን’ዚ ብደረጃ ዓለም ክልቲ ቢልዮን ሰባት “ሕቡእ ጥሜት” ብዝበሃል ይሳቐዩ ከም ዘለዉ’ውን ድማ ኣመልኪቱ። ሕቡእ ጥሜት ብዙሕ ዘይረአን ዘይዝረበሉን ኮይኑ፡ መዓዛዊ መግቢ ብዘይምርካብ ንሰባት ናይ ምክልኻል ዓቕሞም ኣዳኺሙ፡ ኣካላውን ኣእምሮኣውን ዕቤቶም ዝዓግት ምዃኑ ገሊጽዎ።
ምስዚ ብዝተተሓሓዘ እቲ መግለጺ ካብ ህዝቢ ዓለም ኣስታት 805 ኣብ ቀጻሊ ናይ ጥሜት ሓደጋ ከም ዘሎ ጠቒሱ፡ ነዚ ንምውጋዱ’ኳ ቀጻሊ ጻዕሪ ይካየድ እንተሎ፡ እንተኾነ ብመሰረት ናይዚ ዝሓለፈ 3 ዓመታት ሰንጠረዥ ጌና 26 ሃገራት ናይዚ ሓደጋ ግዳያት ኮይነን ኣለዋ።
እቲ ን9ይ ግዜ ዝወጸ ዓመታዊ ጸብጻብ፡ ናይ ሃገራት ተርታ ከትሕዝ እንከሎ ኣብ ግምት ዘእትዎም፡ ዓቐን ኣብ ጥሜት ዝወደቑ ሰባባት፡ ብዝሒ ብጥሜት ዝጥቅዑ ህጻናትን መጠን ሞት ህጻናትን ምዃኖም ጠቒሱ፡ ኣብ ኤርትራ ጠንቂ ጥሜት እዮም ካብ ዝበሎም ምኽንያታት ከኣ ኣስፊሩ።
ካብቶም ምኽንያታት ኢሉ ዘስፈሮም፡ ሓሪሱን ነጊዱን ንመግቢ ዝኸውን እቶት ከፍሪ ዝግበኦ መንእሰይ ኤርትራ ኣብቲ መወድእታ ዘየብሉ ወተሃደራዊ ኣገልግሎት ምጽማዱ፡ እቶም ዝርካቦም ሓረስቶት ኤርትራ ካብ ንሓደ ቤተሰብ ምምጋብ ሓሊፉ ናብ ዕዳጋ ዝቐርብ ምህርቲ ዘየፍሩ ኣብ ናእሽቱ ሕርሻ ዝተደረቱ ምዃኖምን ካብ ለገስቲ ዝወሃብ ረዲአት ብመንግስቲ ምሕሳም ወይ ብግቡእ ናብቲ ዝምልከቶ ዘይምክፍፋልን ከም ናይ ዩክረይንን ሩሲያን ዝኣመሰሉ ውግኣትን ዘርዚሩ።
ድሕሪ’ቲ ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ ኣብ መድረኽ ጽንብል መብል 33 ዓመት ዝኽሪ መዓልቲ ናጽነት ኤርትራ፡ ነቲ ኣብ ዝሓለፈ ዓመት ኣብ ወጻኢ ክፍጠር ዝጸንሐ ናይ ኤርትራውያን ሕድሕድ ህውከት ንምትብባዕ፡ ኣብ ወጻኢ ናብ ዘለዉ ደገፍቱ፡ “ኣብ ዝተፈላለየ ናይ ፈተነ እዋናት፡ ኣብ’ዚ ዝሓለፈ ዓመት ብዘርኣይዎ ሓርበኛነትን ከኣ ኣገናዕ! ቀጽልዎ!” ምባሉ ምቅትታል ቀጺሉ፡ ኣብ ደላይ ሰላምን ለውጥን ኤርትራዊ ሻቕሎት ኣሕዲሩ ኣሎ።
በዚ መሰረት ብ26 ጉንበት 2024 ኣብ ዓባይ ብሪታንያ ጐደናታት ከተማ ሸፈልድ ደገፍቲ ህግደፍ ብዘነዓብዎ ህውከት፡ 22 ኤርትራውያን ተጐዲኦም ናብ ሕክምና ከም ዝተወስዱ ደይሊ-መይል ዝተባህለት ጋዜጣ ሓቢራ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ ከም መቐጸልታ ናይቲ ክካየድ ዝጸንሐ ባእሲ ኣብ ሃገር እስራኤል ከተማ ተልኣቪቭ ሃቲቫክ ኣብ ዝተባህለ ከባቢ ብዝተፈጥረ ናይ ሕድሕድ ናዕቢ ሓደ ሰብ ክመውት እንከሎ፡ 3 ኣዝዮም ህሱያት ዝርከብዎም 5 ሰባት ድማ ተወቒዖም ኣብ ሕክምና ተዓቚቦም ከም ዘለዉ ተፈሊጡ። ብዘይካዚ ናይ ንብረት ዕንወት ከም ዘጋጠ እውን ተሓቢሩ።
በዚ ኩነታት ስግኣት ዝሓደሮም ኤርትራውያን ወገናት ካብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት፡ ነቲ ኢሳያስ ዘስመዖ ህውከት ዘተባብዕ ቃል እናወገዙ፡ ኤርትራውያን መንእሰያት ብሰንኪ ናይ ሓሳብ ፍልልይ ናብ ምቅትታል ከየምርሑ ይጽውዑን የተሓሳስቡን ኣለዉ። ብፍላይ ኣገልገልቲ ህግደፍ ኮይኖም፡ ኣሕዋቶም ዝሃድኑ ደሓር ካብ ምጠዓስ ሎሚ ከስተውዕሉ ይምሕጸኑ ኣለዉ።
ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ፡ ነቲ ብ9 ጉንበት 2024 ኣብ እስራኤል ኣብ ልዕሊ ኣባል ብሪጌድ ንሓመዱ ዝተፈጸመ ቅትለት ድሕሪ ምኹናን፡ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት “ኣብ ክንዲ ምጽውዋር፡ ስለምንታይ ምቅትታል?” ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣርእስቲ፡ ኣብ ዘውጸኦ ርእሰ-ዓንቀጽ “ኤርትራውያን……….ደጊም፡ ናብ ልብና ተመሊስና ናይ ክሳብ ሕጂ ምቅትታል ይኣክል፡ ንጉዳያት ብመንገዲ ፍትሒ ጥራይ መዕለቢ ክግበረሉ ክንደፍእ እዩ ዝግበኣና።” ዝብል ሓሳብ ምስፋሩ ይዝከር።
ሎሚ ዕለት 27 ጉንቦት 2024 ዓ.ም ሓጺር ታሪኽ ህይወት እንፈትዎን እነፍቅሮን ኣቦናን ሓውናን ሓርበኛ ተቓላሳይ ተስፋማርያም ክብርኣብ፡ ኣብ ከቢድ ሓዘን ተዋሒጥና እነቕርቦ ዘለና ካብ ባሕሪ ብጭልፋ እዩ።
እንፈትዎን እነኽብሮን ገዲም ሓርበኛ ተቓላሳይ ተስፋማርያም ክብራኣብ፡ ካብ ወላዲኡ ኣቶ ክብርኣብ ደበሳይን ካብ ወላዲቱ ወይዘሮ ብዙ ዘገየን፣ ብዕለት 12 መስከረም 1949 ኣብ ዓዶም ድርኮ ወረዳ መራጉዝ፣ ኣውራጃ ሰራየ፣ ብማሕረስን መጓሰን፣ ስራሓት ህንጻን ካብ ዝነባበሩ ስድራ-ቤት ተወሊዱ።
ተስፋማርያም ዕድሚኡ ንትምህርቲ ኣብ ዝኣኸለሉ እዋን፣ ከምቶም ዝዓበዩ የሕዋቱ ናብ ትምህርቲ ወፈረ፡ ካብ ቀዳማይ ክሳብ ሻሙናይ ክፍሊ ድማ ኣብ ቤት ትምህርቲ ዓዲ-ዃላ ተማሂሩ።
ካልኣይ ደረጃ ትምህርቱ ድማ ኣብታ ብዙሓት ምሁራት ኤርትራውያን ዘፍረየት ቤት ትምህርቲ ብዘልማድ ሳን ጀርጆ እንዳተባህለት እትጽዋዕ፣ ግን ከኣ 2ይ ደረጃ ቤት ትምህርቲ ሰንት ጆርጅ/ ቅዱስ ግዮርግስ ክትባሃል ዝግባእ ቤት ትምህርቲ መንደፈራ ካብ 1963 ዓ.ም ክሳብ 1967 ዓ.ም ተማሂሩ።
ቀጺሉ፡ ኣብቲ ኣብ ጅማ ዝርከብ ናይ ሕርሻዊ ኮለጅ ንክልተ ዓመታት ተማሂሩ፣ብናይ ሕርሻ ዲፕሎም Agriculture Diploma ተመሪቑ። ድሕሪ ናይ ሕርሻ ትምህርቲ ኣጠናቂቁ ምምራቑ ካብ 1970 ዓ.ም ክሳዕ 1974 ዓ.ም ኣብዘሎ ዓመታት ኣብ ሀረር ናይ ሕርሻ መምህር ኮይኑ ኣገልጊሉ።
ስዒቡ፡ ካብ መስከረም 1974 ዓ.ም ክሳዕ መጀመርያ ወርሒ 1975 ዓ.ም ኣብ ናይ ኣስመራ መምህራን ኰለጅ (TTI) ብምምህርና ንህዝቡ ኣገልጊሉ።
ተስፋማርያም በቲ ምስ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ዝነበሮ ምትእስሳር መሰረት ከምቲ ኩሉ ናይ ሽዑ ኤርትራዊ መንእሰይ፣ ኣብ 1975 ዓ.ም ብውዕዉዕ ኤርትራዊ ሃገራዊ ስምዒት ተደሪኹ ንናጽነት ኤርትራ ክብጆ፣ ናብ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ተሰሊፉ። ከም ኩሉ ሓድሽ ተሰላፊ መንእሰይ ድማ መባእታዊ ወተሃደራውን ፖልቲካውን ትምህርቲ ምስ ተኸታተለ፣ ኣብ ተዋጋኢ ሰራዊት ሓርነት ኤርትራ ኣብ ሓይሊ 662 ኣብ ጋሽ ተመዲቡ ተቓሊሱ።
ድሕሪ‘ቲ ብ1975 ዓ.ም ዝተኻየደ ካልኣይ ሃገራዊ ጉባኤ ናይ ተ.ሓ.ኤ. ዝተገብረ ስርርዕ ምቛም ናይ ኣብያተ ጽሕፈታት፣ ብሓፈሻ ናብ ቤት ጽሕፈት ምጣነ-ሃብቲ፣ ብፍላይ ከኣ በቲ ዝነበሮ ትምህርትን ሞያን መሰረት ኣብ ክፍሊ ሕርሻ ተመዲቡ፣ ኣብ ዓሊ ግድርን ተኽረረትን ካልኦት ቦታታትን ዕዉት ዝዀነ መደባት ሕርሻ ኣተግቢሩ። ከምኡውን ኣብ ሃገር ሱዳን ዝተኻየደ ናይ ተ.ሓ.ኤ. ናይ ሕርሻ ወፍሪ/ፕሮጀክት፣ ናይ‘ቲ ፕሮጀክት ሓላፊ ኰይኑ ንኡድ ዝዀነ ስርሓት ኣካይዱ።
ተስፋማርያም ብስርሑ ንጡፍ፡ ንዝስርሖን ዝውስኖን ደጊሙ ዝሓስብ፡ ኣብ ስርሑ ዕዉት፡ ብተፈጥርኡ ድማ ምቕሉልን ህዱእን፡ ንነገራት ብቐሊሉ ዝርዳእ፡ መኽበሪ ብጾቱ፡ መሳርሕቱን መናብርቱን ምንባሩ ዝምስከረሉ ተቓላሳይ እዩ ነይሩ።
ተስፋማርያም ካብቶም ሓያሎ ስራሓቱ፣ እቲ ሓደ ኣዝዩ ብዝያዳ ዝነኣደሉ፡ ኣብ 1977 ዓ.ም ከተማታት ካብ ኢድ ጸላኢ ነጻ ምስ ወጻ፡ ንሕርሻ ዓሊ-ግድር ማሸላ ብምዝራእ ውድብ ብዘይ ሓደ ናይ ግዳም ሸመታን ሓገዝን፡ ናይ ሓደ ዓመት ስንቂ ተጋደልቲ ንኽኽእል ካብ ዝገበሩ ብጾት ሓደ እዩ። ድሕር‘ቲ ኣብ 1978 ዘጋጠመ ወተሃደራዊ ምቕይያር ሓይሊ ሚዛን፡ ናይ ሕርሻ መጽናዕትታት ንምስልሳል ንሳሕል ተመዲቡ።
ተስፋማርያም ድሕሪ እቲ ንዓመት ዝተኻየደ ውግእ ሕድሕድን፣ ኣብ ውሽጢ ተሓኤ ዝተፈጥረ ፖለቲካዊ ምቅይያርን፣ ምስ ስርዒት ተሓኤ-ሰውራዊ ባይቶ ደው ብምባል፣ ቃልሱ ቀጸለ። ኣብ 1985 ዓ.ም ምስታ ቅድሚኡ ናብ ስደት ዘምርሐት ስድራ-ቤቱ ንምጥርናፍ ድማ፡ ናብ ሃገር ጀርመን ኣተወ። ተስፋማርያም ንዝተለሞ ትልሚ ናብ ሸቶኡ ንምብጻሕ ብዝተዓደሎ ሓያል ድርኺት ኣብ ጀርመንውን ቃልሱ ቀጸለ። በቲ ዘርኣዮ ሓያል ኒሕን ሓቦን ድማ ኣብ‘ቲ ናይ ተ.ሓ.ኤ ሰውራዊት ባይቶ ኣብ 1992 ዓ.ም ዝተኻየ ጉባኤ መሰረታት ጀርመን፡ ኣባል መርሕነት ዞባ ጀርመን ኰይኑ፣ ኣብ ዲሞክራሲያዊ ማሕበር መንእሰይ ኤርትራ ክሳብ 2003 ዓ.ም ኣብ ምምራሕ ነይሩ፡፡
ከምኡውን ኣብ 2003 ዓ.ም ኣብ ውሽጢ ተሓኤ-ሰውራዊ ባይቶ ብዝሰዓበ ፖለቲካዊ ምቅይያር፡ ዳግማይ ስርርዕ ተገይሩ ኣብ ኣመራርሓ ጨንፈር ስዒቡ ኣብ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዞባውን ማሕብራውን ስርርዕ ብሓላፍነት ኣገልጊሉ።
ኣብ 2019 ዓ.ም ሳልሳይን ሓድነታውን ጉባኤ ሰልፊ ኣባል ማእከላይ ባይቶ ተመሪጹ። ተስፋማርያም ኣብ ዝኾነ ንጥፈታት ናይ ዝተመደቦ ሽማግለታት ብኣቦ ወንበርነትን ኮነ ተራ ኣባልነት፣ ኣብ ምስንዳእ ፈስቲቫላትን ጉባኤ ውድብን ኣኼባታትን ከይተሓለለ ንነዊሕ ዓመታት ዘገልገለ ህርኩትን ጻዕረኛን ተቓላሳይ ነይሩ።
ኣብ ስደት ሃገረ ጀርመን፡ ተስፋማርያም ኣብ ጀርመን ምስ ኣተወ እውን ንዝጸንሖ ትምህርቲ ንምምዕባል ኣብ ሕርሻዊ ዓውደ ትምህርቲ ናይ ሰለስተ ዓመት ሞያዊ ትምህርቱ ቀጺሉ ኣብ 29.08.1990 ዓ.ም ብዳግማይ ዲፕሎም ተመሪቑ።
ተስፋማርያም ኣብቲ ኣብ ቱቢንገንን ከባቢኡን ተመስሪቱ ዝነበረ ማሕበር ምትሕግጋዝ ኤርትራውያን ብምስታፍ ንኤርትራውያን ዓቢ ኣበርክቶ ካብ ዝገበሩ ኣባላት ምንባሩን ብፍላይ ንህጻናት ቋንቋ ኣደ ንምትሓዝ ኣብ ምምሃር ዝንኣድ ፍርያት ኣርእዩ።
ካብ መወዳእታ 2014 ዓ.ም ክሳብ 2016 ዓ.ም ነቶም ሰሃራን ባሕርን ሰንጢቆም ዝመጹ ሓደስቲ ኤርትራውያን መንእሰያት ስደተኛታት‘ውን፣ ብውልቃዊ ሕልንኡ ደሪኽዎ ብወለንታን ድሌትን ናይ ትምህርቲ ዕድል ብምኽፋት ቋንቋ ጀርመን ኣብ ምምሃር ግዲኡ ኣበርኪቱ።
ጉዕዞ ምህናጽ ስድራ ቤት፡ ተቓላሳይ ተስፋማርያም ክብርኣብ ኣብ ዕለት 23.03.1981 ምስ ናይ ዕላማን ኪዳንን ብጸይቱ ተቓላሲት ሕርይቲ ተኪኤ ሓዳር ብምምስራት ኣቦ ኣርባዕተ ውሉዳት እዩ።
1. ሮቤል ተስፋማርያም
2. ሊድያ ተስፋማርያም
3. ፈለግ ተስፋማርይም
4. ሴም ተስፋማርያም ክኾኑ ከለዉ ሽዱሽተ ደቂ ደቁ ሓዲጉ።
ተስፋማርያም ኣብ ስድራ ዝነበሮ ኣተሓሕዛ ንደቁ ቋንቋ ኣደ ብምምሃር፡ ቋንቋ ትግርኛ ኣብ ምንባብን ምጽሓፍን ኣብ ትምህርቶም ዕዉታት ንኽኾኑ ዝገበረ ወላዲ እዩ። ናይዚ መርእያ ቦኽሪ ወዶም ሮበል፡ ቋንቋ ኣደ ምምላኽ ጥራሕ ዘይኮነስ፣ ትምህርቲ ሃይማኖት ተኸታቲሉ ኣገልጋሊ ቤተ-ክህነት ክኸውን ምብቅዑ ሓደ ካብቲ ፍረ ጻዕሪ ወለዲ እዩ።
እንፈትዎን እነፍቅሮን ኣቦንናን ሓውናን ብጻይን ተስፋማርያም ቅድሚ ዕረፍቱ ናይቲ ፍትዉን ምቕሉልን ሕሳስ-ልደ ውላዶም ሴም ተስፋማርያ፣ ውላድ ሕጻን ኖህ ተስፋ ዝስሙ ተበሲሩ ሓሊፉ።
ንፈትዎን ነፍቅሮን ኣቦን ሓውን ብጻይን ተስፍማርያም ክብርእብ ብዝሓደሮ ሕማም ኣብ ሕቑፊ ብዓልቲ ቤቱን፣ ደቁን፣ የሕዋቱን ብዕለት 21.05.2024 ኣብ መንበሪ ገዝኡ ዓሪፉ።
ሎሚ ንነፍስሄር ተስፋማርያም ክብርኣብ ከነፋኑ ከለና፣ ግደ ናይታ ካብ ጎኑ ከይተፈልየት ጉዕዞ ቃልሲ ዝቐጸለት በዓልቲ ቃል-ኪዳኑ፣ ተቓላሲት ሕርይቲ ተኪኤ፣ ኣብ ጊዜ ሕማሙን ስቅያቱን ምስ ኩሎም ደቆም ካብ ርሑቕን ቀረባን ተኣኪቦም ለይቲ ምስ መዓልቲ፣ ኣምላኽ ብዝሃቦም ሓይሊ ዘድሊ ዘበለ ክንክን ከየጉደሉ ወላዲኦም ኣፋንዮም እዮም እሞ፣ ነዚ ኣብነታዊ ዝዀነ ስድራ-ቤታዊ ጥርናፈ፣ ከይዘከርናዮ ክንሓልፍ ኣይንደል።
ዝኸበርኩምን ዝኸበርክንን፡ መቕርብ፣ ቤተ ሰብ፣ የዕሩኽን ፈተውትን መቓልስቱን፣ ካብ ርሑቕን ቀረባን ንንፈትዎ ወላዲና ንምፍናው ዝመጻኹም፣ ክሳብ ግዜ ዕረፍቱ ካብ ጎንና ከይተፈለኹም ንዘጻናናዕኩምናን እኽለ-ማይ ሒዝክን ንዝተመላለስክን ኣሓትን ብስም መላእ ስድራቤት ምስጋናና ይብጻሕኩም።
ክብረት ይሃብኩም፡ ሕሰም ኣይትርከቡ ንብል።
ንኣቦናን ሓውናን ተቓላሳይ ተስፋማርያም ክብርኣብ መንግስተ ሰማይ የዋርሶ፡
መላእ ስድራ ቤት ተስፋማርያ ክብርኣብ፡
መበል 33 ዓመት ኣብ ስካይ ሆቴል/መበል 32 ዓመት ኣብ ኣደራሽ ምሊኔም
ኤምባሲ ኤርትራ ኣብ ኣዲስ ኣበባ መበል 33 ዓመት ዝኽሪ መዓልቲ ናጽነት ኤርትራ ስካይ ሆተል ኣብ ዝበሃል፡ ኣዝዩ ጽኑዕ መንግስታዊ ሓለዋ ኣብ ዝግበረሉ ንእሽቶይ ኣዳራሽ ተሸጒጡ ከም ዘኽበሮ ተፈሊጡ። ኣብቲ መደረኽ ብዘይካ ውሱናት ካብ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዝመደበሮም ኤምባሲታት፡ ቁጠባዊ ኮሚሽን ሕብረት ኣፍሪቃን ውሱናት ዞባዊ ዘይመንግስታዊ ትካላትን ዝተዓደሙ ወጻእተኛታት ኣብ ዝተሳተፍሉ እዩ ተዘኪሩ። ኣይኮነንዶ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዝነብር ኤርትራዊ ናይቲ ኤምባሲ ማሕበረሰብ’ኳ ከምዘይተኻፈልዎ ነቲ መድረኽ ዘዳለወ ኣካል ዝዘርግሖ ዜና የረድእ።
በቲ ካብቲ ኤምባሲ ብትዊተር ዝተዘርገሓ ሓበሬታ መሰረት፡ ኣብቲ መድረኽ ብዘይካ ኣቐዲሙ ተቐሪጹ ዝተዳለወ፡ ኤርትራዊ ባህላዊ ደርፍታት ንውሱን ግዜ፡ ከምቲ ናይ ዝሓለፈ ዓመታት ዝቐረበ ናይ “ኣይትጽርና መሬት ዳንኬራ” ኣይነበረን።
እቲ ኣብ ዝሓለፈ ዓመት ልዕሊ 20 ሺሕ ተሳተፍቲ ዝሕዝ፡ ኣብ ኢትዮጵያ ዝዓበየ ኣዳራሽ “ሚልንየም” ዝተኻየደ መደብ ኣበዓዕላ፡ ስለምንታይ ናብ ሓንቲ ዓሰርተታት ጥራይ እትሕዝ ናይ ሆቴል ጸባብ ኣድራሽ ተሸምሪሩ ኣዛራቢ እዩ። ገለ ወግናት እቲ ምኽንያት ብሪገድ ንሓመዱ ብዘጠንቀቕዎ እዩ ክብሉ ይስምዑ እዮም። እቲ ቀንዲ ምኽንያት ግና መንግስቲ ኢትዮጵያ ብናይ ገዛእ ርእሱ ሕሳብ፡ ናይቲ ኤምባሲ ምንቅስቓስ ንምድራት ዝወሰዶ ስጉምቲ እዩ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ መንግስቲ ኢትዮጵያ 24 ጉንበት ምስ ሓለፈ፡ ናብ መንግስቲ ኤርትራ፡ ናይ “እንኳዕ ኣብጸሓኩም” መልእኽቲ ልኢኹ። እቲ መልእኽቲ ብናይ ኤርትራ መንግስታዊ ማዕከናት ዜና ክቃላሕ እንከሎ፡ ናይ ኢትዮጵያ መንግስታዊ ማዕከናት ዜና ግና ኣየቃለሐኦን።
ሱዳንን ሩሲያን ወተሃደራውን ቁጠባውን ስምምዓት ክኽትማ ይቀራረባ ከም ዘለዋ፡ ኣባል ላዕለዋይ ወተሃደራዊ ልኡላዊ ኮሚተ ሱዳን ጀነራል ያሲር ኣል ዓጣ ሓቢሩ። እቲ ስምምዕ ኣብ ቀይሕ ባሕሪ ናይ ሩሲያ መደበር ወተሃደራዊ ቀረብ ሓይሊ ባሕሪ ከም ዘጠቓልል ተሓቢሩ።
ጀነራል ያሲር እቲ ስምምዕ ብሰንክቲ ኣብ ሱዳን ዝካየድ ዘሎ ውግእ ተንጠልጢሉ ከም ዝጸንሐን ሎሚ ግና እቲ ኩነታት ሩሲያ ኣብ ትሕዝቶ እቲ ስምምዕ ዳግመ-ርኢቶ ክትገብር ዕድል ከም ዝሃባ ጠቒሱ። ኣተሓሒዙ ድማ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ብሚሃየል ቦግዳኖቭ ዝምራሕ ልኡኽ ሩሲያ ናብ ፖርቱሱዳን ኣብ ዝገበሮ መገሻ ምስ ምምስራት እቲ ማእከል ንሰራዊት ሱዳን ብሩሲያ ወተሃደራዊ ሓገዝ ክወሃብ ዝብል ሓሳብ ምቕራቡ ንመደበር ተለቪዥን “ኣልሓዳስ/Alhadath” ኣብ ዝሃቦ ቃል ኣፍሊጡ።
ኣብ ርእሲቲ ወተሃደራዊ ሓገዝ፡ እቲ ስምምዕ፡ ኣብ መዳያት ሕርሻ፡ ዕደናዊ ምትሕብባርን ምምዕባል ኣገልግሎት ወደብን ዝኣመሰሉ ቁጠባዊ ጽላታት’ውን ከም ዘጠቓልል ብተወሳኺ ኣዘኻኺሩ። ኣተሓሒዙ ድማ ብምክትል ሓላፊ ላዕለዋይ ኮሚተ ልኡላውነት ሱዳን ዝምራሕ ወተሃደራዊ ልኡኽ ሱዳን ናብ ሩሲያ ከም ዝገይሽን ኣብ መወዳእታ እቲ ስምምዕ ብኣቦመንበር ላዕለዋይ ልኡላዊ ኮሚተ ሱዳን ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ከም ዝዛዘም ኣፍሊጡ።
ጀነራል ኣል ኣታ ነቲ ምስ ሩሲያ ዝቕጽል ዘሎ ስምምዕ ኣዕዚዙ ብምድጋፍ፡ ምስ ከም ኣሜሪካ፡ ሱዕድያን ግብጽን ዝኣመሰላ ሃገራት ናይ ሱዳን ረብሓ ብዝሓለወ ተመሳሳሊ ስምምዕ ክግበር ከም ዝከኣል ብምጥቃስ፡ ቁጠባውን ወተሃደራውን ረብሓ ሱዳን ንምርግጋጽ ብዝለዓለ ክንደፍእ ኢና ኢሉ።
ቅድሚ ውግእ ሱዳን ምጅማሩ ሩሲያ ምቅርራባ ምስቲ ብጀነራል ዳጋሎ ዝምራሕ ዝወገነት ምንባራ ይዝከር። ሎሚ ድማ ምስቲ ብኤርትራ፡ ግብጺጽን ሱዕድያን ዝድገፍ ወገን ሱዳን ምውጋና፡ እቲ ፖለቲካዊ ኣሰላልፋ ከባቢና ብቕልጡፍ ይቀያየር ከም ዘሎ ዘርኢ ይመስል።
ፕረሲደንት ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ ጆን ባይደን፡ ኬንያ ሓንቲ ካብተን 18 ኣባል ኔቶ ዘይኮና፡ እስራኤል፡ ብራዚልን ፍሊፒስን ዝርከበኣን ናይ ቀረባ መሓዙት ሃገሩ ክትከውን ምስ ባይቶኡ ከም ዝሰርሕሉ ኣፍሊጡ። ባይደን ነዚ ዝገለጸ ወግዓዊ መንግስታዊ መገሻ ፕረሲደንት ኬንያ ዊልያም ሮቶ ናብ ኣመሪካ ምኽንያት ብምግባር ብ23 ጉንበት 2024 ኣብ ዝሃብዎ ናይ ሓባር ጋዜጣዊ መግለጺ እዩ። ንኣፍሪቃዊ መራሒ ብኣመሪካ ኣቀባብላ ክግበር ካብ 2008 ጀሚሩ ን6ይ ግዜኳ እንተኾነ፡ ንመራሒ ኣፍሪቃ መንግስታዊ ወግዓዊ ኣቀባብላ ክግበር ግና ድሕሪ 15 ዝፍጸም ዘሎ ምዃኑ ኣብቲ መግለጺ ተመልኪቱ። ኬንያ ከምዚ ዝኣመሰለ ደረጃ ካብ ዝረኸባ ሃገራት ኣፍሪቃ 4ይቲ ክትከውን እንከላ፡ ካብ ሳህራ ንታሕቲ ግና ቀዳመይቲ እያ።
ፕረሲደንት ባይደን ኣሜሪካን ኬንያን ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ ኣንጻር ኣልሸባብን ካለኦት ፈጠርቲ ራዕድን ብዘመዝገብዎ ውጽኢትን ኣብ ጐኒ ዩክረይን ብሓባር ምስላፎምን ካብ ምቅርራብ ሓሊፉ፡ ናብ ዝለዓለ ደረጃ ዝምድና ከም ዘብጸሖም ኣፍሊጡ።
ኣብቲ ዝተዋህበ መግለጺ፡ ዕላዊ መንግስታዊ መገሻ ፕረሲደንት ዊልያም ሮቶ ናብ ኣመሪካ ምስ መበል 60 ዓመት ዲፕሎማሲያዊ ዝምድና ክልቲአን ሃገራት ዝተሓሓዘ እዩ። ናይ ክሳብ ሕጂ ምትሕብባር ክልቲአን ሃገራት ብዝምልከት ከም ዝተጠቕሰ ኣብ መዳያት፡ ጸጥታ፡ ንግድን ምሕዳስን ናብ ጥቡቕ ቴክኖሎጂያውን ጥዕናውን ምትሕግጋዝ ደይቡ ከም ዘሎ ተሓቢሩ።
ፕረሲደንት ኣሚሪካ ኣብቲ ንፕረሲደንት ኬንያ ዝተቐበለሉ፡ ሃገራት ኣፍሪቃ ካብ ምስ ቻይና ምስ ሃገሩ ዝምድና ምፍጣር ከም ዘዋጸኣን ጠቒሱ፡ ብፍላይ ኬንያ ነቲ ኣብ ሃገር ሃይቲ ተፈጢሩ ዘሎ ቅልውላው ንምህድእ ምስቲ ኣሜሪካ ሰላም ንምፍጣር እተዋፍሮ ሰራዊት ዝተሓባበር፡ ሓይሊ ፖሊስ ክትልእኽ ቅርብቲ ምዃና ንኢዱ።
ፕረሲዳንት ዊልያም ሮቶ ብወገኑ መንግስቱ ኩነታት ሃይቲ ኣብ ምህዳእ ምስ ኣመሪካ ብምትሕብባር ኩሉ ዝኽእሎ ዘበለ ክገብር ትዳለው ከም ዘሎ ኣረጋጊጹ።
ኬንያ ዘይኣባል ኔቶ መሓዛ ኣመሪካ ብምዃን “ስትራተጅያዊ ራእይ ናይሮቢ-ዋሽንግተን” ኣብ ትሕቲ ዝብል ፖሊሲ፡ ከምተን እስራኤልን ብራዚልን ዝርከበአን 18 ሃገራት ብኣጽዋር፡ ፋይናንስ፡ ምስራዝ ልቃሕ፡ ቁጠባዊ ወፍርን ካልእ ረብሓታትን ክትረክብ ዕድል ክህልዋ እዩ።
ዲክታተር ኢስያስ ኣፈወርቂ መበል 33 ዓመት ዝኽሪ መዓልቲ ናጽነት ኤርትራ ምኽንያት ብምግባር ኣብ ስታድየም ኣስመራ 13 ደቓይቕ ዝወሰደ መደረ ኣስሚዑ። መደረኡ ትሕቲ ትጽቢት ኤርትራን ጥራይ ዘይኮነ፡ ካብ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ዛዕባ ኣዝዩ ዝረሓቐን ተሓይኹ ዝተደርበየን ነይሩ።
ካብኡ ዝያዳ ዝቐርቦምን ዝፈልጥዎን ኣካላት ተዛሪቦም መስርዑ ዘትሓዝዎም ህልዊ ምፍጣጥ ሩስያን ዩክረይንን በቲ ሓደ ወገን፡ ወጥሪ ቻይናን ታይዋንን ድማ በቲ ካልእ ወገን ዝያዳ ሓላይ መሲሉ ኣኳማሲዕዎ። ነቲ ቅድሚ ሕጂ ንሰማዒኡ ዘድከመ፡ ንሩስያን ቻይናን ዘለዎ ደገፍን ቅብጥሮትን ከኣ መመሊሱ ሓይኽዎ። ንኣሜሪካን ኣባል ኔቶ ሃገራትን ከኣ ኩሉ ጸርፍታት ተወዲእዎስ “በሃራት ዓብልል ገብት” ብዝብል ሓድሽ ቅጽል ኣጸሊምዎም። ኣብ ናይ ሎሚ መደረኡ ሓዳስ እተባሃል ከኣ ነዛ ዓብልል ገብት እትብል ሓረግ ምጥቃሙ እዩ።
እቲ ካልእ ዘልዓሎ ብሓፈሻ ኣብ ቀይሕ ባሕርን ከባቢኡን ዘሎ ወጥር ብፍላይ ድማ ጉዳይ ፍልስጤም ነይሩ። ንመሰል ህዝቢ ፍልስጤም ምድጋፉ ቅቡል ኮይኑ፡ ኩሉ መሰላት ኤርትራን ህዝባን ብተደጋጋሚ እሞ ድማ ኣብ ኩሉ መዳያት ዝገሃሰ፡ ዕሉል ጠላም፡ ኣብ ምኽባር መሰል ህዝቢ ፍልስጤም ከድምዕ ምጽባይ ግና ኣሽካዕላል ጥራይ እዩ። እዚ ካብቲ ቅድሚ ሕጂውን ጉዳዩ ገዲፉ፣ ብዛዕባ ኢትዮጵያ ዓንገረር ዝብሎ ዝነበረ ፈሊኻ ዝረአ ኣይኮነን።
ኢሳያስ ሎሚ እውን ውሽጣዊ ናይ ውግእ ህርፋኑ ኣይለቐቖን። ኣብ ውሽጡ ህርፋን ውግእ ተደጒሉ ከም ዘሎ ንምንጽብራቕ ከኣ ክንዋጋ ኢና’ሞ ክንስዕር ኢና ዝብል መንፈስ ንምንጽብራቕ “ካብ ቅሰኑ ንላዕሊ ዝባሃል የለን” ብዝብል ኣመላኺቱ። ዝያዳ ንምንህሃር ከኣ፡ “ንዝኾነ ተጻብኦ ሓድነታዊ ድልውነትና ኣብ ቦትኡ ኣሎ” ኢሉ።
ኩሉቲ ብገለ ተስፋ ዘይቆርጹ ኤርትራውያን “ኣብዛ መበል 33 ዝኽርስ ሓድሽ ጉዳይ ከተንብህ እዩ” እናተባህለ፡ ክውረ ዝጸንሐ ከይዘከረ፡ ዘይትብላዕ ዘይትስተ መደንዘዚት ሓረግ “ዘድሊ ሕድገትን መስዋእትን እናገበርና ወዳቤታትና እናደራዕና ክንሰርሕ ኢና።" እትብል እታ ወትሩ ዝመዛ ካርታ ጥይይ እያ።
እቲ ኣብ ወጻኢ ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራት ብሓይልታት ለውጢ ዘጋጥሞ ዘሎ ወጥርን ደገፍቱ ኣብ ልዕሊ “ንመሰለይን ንለውጥን” ዝበሉ ሓይልታት ዝፍጽምዎ ዘለዉ በደላትን ዓመጻትን ንክቕጽል ዘለዎ ህርፋን ንምንጽባራቕ ድማ፡ "ኣብ ወጻኢ ንዘለዉ ዜጋታት ኣብ ዝተፈላለየ ናይ ፈተነ እዋናት፡ ኣብ ዝሓለፈ ዓመት ብዘርኣይዎ ሓርበኝነት ብፍሉይ ከኣ ኣገናዕ፡ ቀጽልዎ እብሎም" ኢልዎም።
ሓርበኛ ተቓላሳይ ብጻይና ተስፋማርያም ክብረኣብ ብ21 ጉንበት 2024 ኣብ ሃገር ጀርመን ከተማ ሮይትሊንገን ዓሪፉ፡ ዝብል ዘሰንብድ ዜና ብመሪር ሓዘን ተቐቢልናዮ። ሓው ተስፋማርያም ክረኣብ ኣብ መወዳእታ 1974 ናብ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ (ተሓአ) ተሰሊፉ። ከም ኩሎም መንእሰያት መባእታዊ ወተሃደራውን ፖለቲካውን ትምህርቲ ምስ ተኸታተለ ድማ ኣብ ተዋጋኢ ሰራዊት ሓርነት ኣብ ሓይሊ 662 ጋሽ ተመዲቡ ተቓሊሱ።
ድሕሪቲ ብ1975 ዝተኻየደ 2ይ ሃገራዊ ጉባኤ ተሓኤ ብሓፈሻ ናብ ቤት ጽሕፈት ምጣነ-ሃብቲ ብፍላይ ከኣ በቲ ዝነበሮ ትምህርትን ሞያን ኣብ ክፍሊ ሕርሻ ተመዲቡ ኣብ ዓሊ ግደር ተኽረረትን ካልእ ቦታትን፡ ኣገልጊሉ። ደሓር ድማ ንሕርሻ ዝምልከት መጽናዕቲ ንምክያድ ናብ ኣውራጃ ሳሕል ኣምሪሑ። ድሕሪቲ ንዓመት ምሉእ ዝተኻየደ ውግእ ኣብ ውሽጢ ተሓኤ ዝተፈጥረ ፖለቲካዊ ምቕይያሩ ከኣ፡ ምስቲ ሕጋዊ ሸነኽ ተሓኤ ሰውራዊ ባይቶ ወጊኑ ካብ ቃልሲ ደው ኣይበለን። ብ1985 ናብ ሃገረ ጀርመን ተሰዲዱ ንዝጀመሮ ናይ ቃልሲ ጎድና ቀጸለ። ኣብ ስደቱ ቃልሲ ብምቕጻል ኣብ ተሓአ-ሰውራዊ ባይቶ ብ1992 ወርሒ ሚያዝያ ኣብ ዝተኻየደ ጉባኤ መሰረታት ኣባል መሪሕነት ዞባ ጀርመንን ኣባል ኣካያዲ ሽማግለ ኤርትራዊ ዲሞክራሲያዊ ማሕበር መንእሰይ ኤርትራ ተሓኤ- ሰውራዊ ባይቶ ኮይኑ ክሳብ 2003 ዓ.ም. መሪሕ ግዲኤም ካብ ዘበርከቱ ሓደ እዩ።
ኣብ 2003 ኣብ ሰውራዊ ባይቶ ብዝሳዓበ ፖለቲካዊ ምቕይያራት ከይሰልከየ፡ ዳግመ ውደባ ተገይሩ ዞብዊ ስርርዕ ድሕሪ ምክያዱ፣ ንነዊሕ ግዜ ኣባል መሪሕነት ጨንፈር ጀርመን ኮይኑ’ውን ተቓሊሱ። ኣብከምዚ ዝኣምሰለ ኲነታት ተስፋማርያም ዝልለየሉ ናይ ቃልሲ መስርሕ ሕግን ሕጋውነትን ምኽባር እምበር ካልእ ስለዘይነበረ ኣብ ዝታሃተን ዝላዓለን ጽፍሕታት ክዋሳእ ሽግር ኣይነበሮን። ክሳብ ዕለተ-መስዋእቱ ድማ ከም ንጡፍ ኣባል ኣብ ምቛም ኮነ ምቕጻል ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ኣብ ዝቆመ ዞባዊ ስርርዕን መኽሰብ ኣልቦ ማሕበርን ብመሪሕ ደረጃ ብትብዓት ተቓሊሱ።
ተስፋማርያም ክብራኣብ ኣብቲ ብ2019 ዓ:ም ዝተኻየደ ሳልሳይን ሓድነታውን ጉባኤ ሰዲህኤ ኣባል ማእከላይ ባይቶ ተመሪጹ ኣብ ርእሲ ምምርሑ፡ ብፍላይ ከኣ ኣብ ምስንዳእ እቲ ካብ ነዊሕ ዓመታት ጀሚሩ ብዘይምቁራጽ ኣብ ጀርመን ክካየድ ዝጸንሐ ፈስቲቫል ኤርትራ ኮነ ብውድብን ሰልፍን ኣብዝቆማ ሽማግለታት ተመዚዙ ልሉይ ግደ ነይርዎ። ተስፋማርያም ኣብ ዝተመዘዞ ስራሕሕ ምቕሉልን ተወሃሂዱ ዝሰርሕን በዓል ጽኑዕ መርገጽ ነይሩ።
እነሆ ከኣ ከም ኩሎም ቅድሚኡ ዝተሰውኡ ብጾት፡ ኣብታ ክቡር ዋጋ ዝኸፈለላ ሃገር ኤርትራ ሓመድ ኣዳም ናይ ምልባስ ዕድል ዘይረኸበ ተቓላሳይ ኮይኑ ኣብ ሃገረ ጀርመን 27 ጉንበት 2024 ዓመድ ኣዳም ክለብስዩ።
ሎሚ ንቃልሲ ነብሰ-ይምሃር ተስፋማርያም ክንዝክር እንከለና፣ ግደ ናይታ ካብ ጎኑ ከይተፈልየት ጉዕዞ ናይ ቃልሳ ዝቐጸለት ብጸይቲ ሕርይቲ ተኺኤ ከይዘከርን ክንሓልፍ ኣይንደልን። ስለዚ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ናይቲ መሪር ሓዘን ተኻፋሊ ምዃኑ እናገለጸ፡ መሪሕነቱን መሰረታቱን ንስዉእ ብጻይና መንግስተ ሰማያት የዋርሶ፡ ንቤተሰቡ፡ ፈተውቱን መቓልስቱን ድማ ጽንዓት ኣኻእሎን ይሃበና ይብል።
ተስፋማርያም ኣብ ቃልሲ ብዘበርከተ ግደ ጥራሕ ዘይኮነ፣ ካብ ኣብራኹ ብዝወጹ ደቁ፣ ሮቤል፣ ልድያ፣ ሓበንን ሴምን እንዳተዘከረ ክነብር እዩ። ደጊምና ጽንዓትን ጽሮትን ይሃቦም።
ገረዝጊሄር ተወልደ
ኣቦ-መንበር ሰዲህኤ
መደበር ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣለምዋጭ ከባቢ ዳባት
ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ኣብ መደበር ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣለምዋጭ ከባቢ ዳባት ኣቶ ለምለም በርሀ ዝተባህለ ስደተኛታት መንነቶም ብዘይተፈልጡ ዕጡቓት ከም ዝተቐትለ ካብ ቢቢሲ ደንጒና ዝረኸብናዮ ዜና ሓቢሩ። በዓልቲ ቤት ናይቲ መዋቲ ወይዘሮ ኣብርሀት ምላሽን ካልእ ስሙ ክጥቀስ ዘይደለየ ብዛዕባቲ ኩነታት ዝፈልጥን ንቢቢሲ ከም ዝሓበርዋ፡ እዚ ኣቦ 7 ቆልዑ ወዲ 50 ዓመት ግዳይ ቅድሚ ናብ ኣለምዋጭ ምምጽኡ ኣብ መደበር ማይዓይኒ ትግራይ እዩ ዝነብር ነይሩ።
ኣቶ ለምለም ካብ ኤርትራ ቅድሚ 15 ዓመታት ዝተሰደ ኮይኑ፡ ቤተሰቡ ምስኡ ኣብ መደበር ስደተኛታት ምንባር ካብ ዝጅምሩ ድማ 10 ዓመታት ኮይኑ። ድሕሪቲ ብሰንኪ ውግእ ኣብ ትግራይ ዝነበራ መደበራት ስደተኛ ምዕጻወን ድማ ሓደ ካብቶም ህይወቶም ንምድሓን ቅድሚ ክልተ ዓመታት ናብ ኣለማዋጭ ዝሰገሩ እዩ።
ቢቢሲ ንኣቀታትላ ኣቶ ለምለም በርሀ ብዝምልከት ምንጭታት ብምጥቃስ ከም ዝሓበረቶ፡ መዋቲ ምስ ወዱ እንከሎ፡ 4ተ ወተሃደራት ከም ዝረኸብዎም እሞ እቶም ክልተ ምስቲ ወዱ ክተርፉ እንከለዉ እቶም ክልተ ድማ “ንደልየካ ኣለና” ኢሎም ናብ ዘይተፈለጠ ቦታ ምስ ወሰድዎ ንጽባሒቱ ጭላ ኣብ ዝበሃል ካብቲ መደበር ብመንገዲ እግሪ ሓደ ሰዓት ኣብ ዝርሕቀቱ ቦታ ተቐቲሉ ከም ዝተረኸበ ኣረጋጊጻ። ብዛዕባቲ ዘጋጠመ ጭውያ ቅድሚ ምማቱኳ ንፖሊሲ እንተተሓበረ ግና ዝተረኽበ ውጽኢት ኣይነበረን።
ኣቶ ዮሴፍ ዝተባህለ፡ ጸሓፊ ናይቲ መደበር ከምቲ ብዙሓት ናይቲ መደበር ነበርቲ በብግዜኡ ዝብልዎ ኩነታቶም ኣስጋእን መጭወይትን ቅትለትን ዘጋጥሞን ዝኾነ ጠቒሱ። ቅድሚ ክልተ ኣዋርሕ ወዲ 12 ዓመት ኤርትራዊ ስደተኛ ኣማን መሓመድ፡ ካብዚ መደበር ዝተጨውዩ ብገንዘብ ከም ዝተለቀ ምሕባርና ዝዝከር እዩ።
ርእሰ ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ዝኾነ ሰብ ኣብ ህይወቱ ዘጋጥምዎ ጉዳያት ከምቲ ዝሓስቦ፡ ከም ዝኾነሉ ዝርእየሉ ናቱ መዕቀኒ ኣለዎ። ፖለቲካዊ ውዳበ ኮነ ህዝባዊ ምንቅስቓስ እውን ከምኡ፡ ብመንጽር ድሌት ህዝብን ሃገርን የዋጽእ እዩ ዝብሎ ምዕባለታት ዝርእየሉን ዝዕቅነሉን ኣቕጣጫን ኣተሓሳስባን ኣለዎ። ባእታታት ኮኑ ውዳበታት፡ ኣብ ዘካይድዎ ርክባት ኣብ ምምዛን ተረእዮታትን ተረኽቦታትን ናይ ኣረኣእያ፡ ኣተሓሳስባን ረብሓን ፍልልያት የንጸባርቑ። እዚ ክሳብ ስድራቤት ዝወርድ ኣብ ኩሉ ጽፍሕታት፡ ሓቢርካ ምንባር፡ ምቅላስን ምስራሕን ዝረአ እዩ።
ሰባት ኮኑ ውዳበታት ብሰንኪ ፍልያቶም ብዓይኒ ጽልኢ ከይተረኣኣዩ ብስኒትን ስምምዕን ክነብሩ ይኽእሉ እዮም። ነዚ ዘብቀዖም ከኣ ምክእኣሎም፡ ምጽውዋሮምን ትዕግስቶምን እዩ። ምጽውዋር ናትካ ኣሕሊፍካ ምሃብ ማለት ዘይኮነ፡ ንጉዳያት ብመትከል “እንካን ሃባን” ምምእዛዝ ማለት እዩ። ናይቲ ዝፍጠር ፍልልያት ምኽንያታት ብዙሓት እዮም። ናይ ዕድመ፡ ሃይማኖታዊ እምነት፡ ደረጃ ትምህርቲ ተመኩሮ፡ ጠቕሚ ኣተሓሳስባ ,,,,,,,,,,, ወዘተ ካብቶም መንቀልታት ክኾኑ ዝኽእሉ እዮም። እንተኾነ፡ ብዕድመ ብሃይማኖት፡ ብተመኩሮን ብሃብትን ዝፈላለዩ ኣካላት በቲ ፍልልያቶም ከይተዓንቀፉ ኣሳንዮም ብዓወት ከም ዝነብሩ ብተግባር ዝተረጋገጸ እዩ። ናይዚ ሓቢሮም ምንባሮምን ምዕዋቶምን ምስጢር እምበኣር፡ ፍልልያት ምውጋዶም ዘይኮነ፡ ፍልልያቶም ከመሓድሩን ክወሓሓጡን ምብቀዖም እዩ።
ናይ ልዕሊ 80 ዓመታት ተመኩሮ ፖለቲካዊ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ በብግዜኡ ብዝተፈላለዩ ምኽንያታት ካብ ዝፍጠሩ፡ ክሳብ ሎሚ ክንድቲ ዝድለ ዘይተመሃርናሎም ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልያትን ሕድሕድ ወተሃደራዊ ምርጻማትን ናጻ ኣይነበረን። እንተኾነ ሳላ ህዝብና ኤርትራዊ ዓንዲ ማእከሉ ዘይሰሓተን ንመትከል ምክእኣልን ምጽውዋርን ኣጽኒዑ ዝሓዘን፡ ብዙሓት ዝስገሩ ዘይመስሉ ዝነበሩ ብደሆታት ሰጊርና ኣብዚ በጺሕናዮ ዘለና ደረጃ በጺሕና’ለና። ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልይ “ከቃትለናን ብዓይኒ ጽልኢ ከረኣእየናን” ዘይግበኦ ጥራይ ዘይኮነ፡ እንመሃሃረሉ ናይ ኣተሓሳስባ ምርጫታት ዘመንጩ ስለ ዝኾነ፡ ብጸጋ ተቐቢልና ብዝሰልጠነ ኣገባብ ክንቃንዮ መተገበኣና። ሓደ ኣካል የማነ-ጸጋም ርእዩ ምርጫታት ከየምዛዘነ ጠኒኑ ዝጐዓዝ እንተኮይኑ’ኳ “ሓንቲ ዝመንገዱ ከም ጻጸ” ተባሂሉ እዩ ብዓይኒ ድኽመት ዝረአ።
ፍልልያትካ ዓቂብካ፡ ተኸኣኢልካን ተጸዋዊርካን ኣብ ጐደና ስኒት ምጉዓዝ፡ ቀሊል ከም ዘይኮነን ዘሓቶ ዋጋ ከም ዘለዎን፡ ኣብዚ እዋንዚ ብሓፈሻ ብደረጃ ዞባና፡ ብፍላይ ከኣ ከም ኤርትራውያን ክንሓልፎ ዝጸናሕናን ዘለናን ብደሆ መስካሪ እዩ። ግና ከኣ ክስገር ከም ዝከኣል፡ እቶም ስጡም ስኒት ኣለዎም እንብሎም ውዳበታት፡ ስድራቤታትን ካለኦት ናይ ሓባር መድረኻትን ኣብነት እዮም። እቶም ብሓድነቶምን ስኒቶምን እንቐንኣሎም ኣሳንዮም ዝጐዓዙ ትካላት ፈጺሙ ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልይ ዘየብሎም እዮም ማለት ኣይኩኑን። ኣብዚ እዋንዚ “ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት” ከም ዝተመርጸ ኣገባብ ኣተሓሕዛ ፍልልይ ኣብ ዝውሰደሉን ንምዕዋቱ ኣብ እንቃለሰሉን ኢና ዘለና። ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልያት ከተመሓድር ምብቃዕ ኣብቲ ዝተረፈ መዳያት ቃልሲ ብቑዕ ንክትከውን መሰረት እዩ። ኣብዚ መዳይ ምፍሻል ከኣ ኣብቲ ካልእ ዕማማት እውን ክትፈሽል ጠንቂ ከም ዝኸውን ርዱእ እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ናይቲ ዝፈላልየና ምኽንያት ዕምቆት ብዘየገድስ ከም ኤርትራውያን ኣብ ብዙሕ ንፈላለ ኮይና፡ እቲ ብዝለዓለ ደረጃ ንግለጸሉ ዘለና ድማ “ተቓወምትን ደገፍትን ምምሕዳር ህግደፍ” ምብህሃልና እዩ። ፍልልይና ብሰንኪ ንተረእዮታት ተወሓሒጥካ ዘይምምዛኖም በቲ ግጉይ መንገዲ ሰማይ ይዓርጉ ከም ዘለዉ ንርእዮን ንሰምዖን ኢለና። ምኽንያቱ “ብናጽነትን ልኡላውነትን ኤርትራን ክቡሪ ህዝባን” እንሕበን ከነሰና፡ ካብ ብዓይኒ ጽልኢ ምርእኣይ ሓሊፍና ክሳብ ብህይወት ምድልላይን ምጉዳይ ኣካላትን በጺሕና፡ ኣሉታዊ ኣጀንዳ ናይ ብዙሓትን መዛረቢ ዓብይቲ መድያታትን ዓለምን ምዃና ኣዝዩ የሕዝን።
በስንኪ ኣብ ከምዚ ዝኣመሰለ ምድጋሙ ዘሕፍር ደረጃ ምውራድና፡ ህግደፍ ዝመራሒኦም ንምርሕሓቕና ከም ዓወቶም ቆጺሮም ዝዕንገልሉን ዝያዳ ከነሃህሩና ዝደልዩን ስምዒትውያን መሳወርቲ ከምዘለዉ ንዕዘቦ ዘለና እዩ። ነቶም ኣብ ክንዲ በቲ ክሳብ ሕጂ ኣብ እስራኤልን ካልእ ከባቢታትን ኣብ ሕድሕድ ኤርትራውያን ብዘጋጠመ ሞትን መድመይትን ተጣዒሶም፡ ናይ ሕውየትን ምትህድዳእን መንገዲ ዝምህዙ፡ ቋንቋ ሕነ ምፍዳይ ዘጉልሑ ዘለዉ ወገናት ብዘይቃለዓለም ዓገብ ንበሎም። ካብዚ ሓሊፉ ኮነ ኢሎም፡ ነቲ ጽልኢ ክሳብ ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ናብ ዘሎ ስድራቤታት ከም ዝላባዕ ክገብርዎ ህርድግ ንዝብሉ ኣካላት ከኣ ብናይ ሓባር ናይ ስኒትን ሰላምን ቃል “ተግባርኩም ኣይቅቡልን’ዩ” ንበሎም። ነቶም ጽቡቕ ዘለዉ መሲልዎም ጽልኢ ኣብ ምንዛሕ ዝዋፈሩ ግሩሃት ድማ “ደሓር ከየጣዕሰኩም ናብ ቀልብኹም ተመለሱ” ንበሎም።
ኤርትራውያን፡ ብሰንኪ ዘይምክእኣልና ክሳብ ምቅትታል ምብጻሕና፡ መርኣያ ሕመቕናን ድሕረትናን ምዃኑ ኣሚና እንሓፍረሉን ርእስና እነድንነሉን እምበር፡ ጅግንነት መሲሉና እንሕበነሉን እንፍክረሉን ኣይኮነን። ስለዚ ኢና ከኣ ደጊም፡ ናብ ልብና ተመሊስና ናይ ክሳብ ሕጂ ምቅትታል ይኣክል፡ ንጉዳያት ብመንገዲ ፍትሒ ጥራይ መዕለቢ ክግበረሉ ክንደፍእ ዝግበኣና። ስድራ ቤት ዝሞቱን ዝደመዩ’ውን እቲ ዝኾነ ስለ ዘይምለስ፡ ሓዘኖም ክኢሎም ናብ መስርሕ ፍትሕን ሕግን ጥራይ ክቋመቱ ኣኻእሎ ክህቦም ነዘኻክሮም።
ነዚ ኣብ እስራኤል ዘጋጠመ ቅትለትን እምባጋሮን ኣብ ክንዲ ወገን ቀተልትን ተቐተልትን እናዘርዘርካ ዝየድሊ መልክዕ ብምትሒዝ፡ መፍቶ ናይቶም ሓድነትና ዘይወሓጠሎም ኣብ ክንዲ ዝኸውን፡ ኣሰር ናይቶም ብዕርቂ ንክድቅስ ዝጽዕቱ ዘለዉ ግዱሳት ክንሕዝ ይገባና። ነቲ “ዝገበረኒ ክገብሮሲ ዓዲ ነየጋብር” ዝብል ምስላ ተኸቲልና፡ “ካብዚ ንደሓርከ ኣበይ እዩ ክንባጻሕ? ይኣክል”፡ ዝብል ድምጽና ከነስምዕ ሓላፍነት ኣለና። ድሕሪቲ ጸገም ምፍጣሩ እቶም ብድሕሪት ኮይኖም “ሓዞ ከይትሰዶ” ዝብሉ ዘለዉ ኣካላት፡ ኣብታ መወዳእታ ጸበባ ነቲ ደፋፊኦም ኣብ ገበን ዘውደቕዎ እሞ መጻኢኡ ምስተበላሸወ ኣካል ኣይክሓልፍሉን እዮም ጥራሕ ዘይኮነስ “ውልቀ ሰብ ዝገበሮ እዩ ኢሎም” ራህሪሐሞ ክሃድሙ እዮም። ስለዚ እስከ ነቲ “ኣብ ክንዲ ምጽውዋር ስለምንታይ ምቅታል?” ዝብል ሕቶ ብጽሞና ተረዲእናን ኣስተምቒርናን ንመልሶ። ኤርትራ ናይ ኩልና እያ፡ ባሓቲ መርሆ ንምውጋድ’ዩ ቃልስና።
