http://ascenteq.com/project/epdp

ብ1941 ተሃኒጹ ካብ 1947 ጀሚሩ ቤት ጽሕፈ፡ ጸሓፊ ወጻኢ ጉዳይ ኣሜሪካ ኮይኑ ዝገልግል ዘሎ ህንጻ

ፕረሲደንት ሮናልድ ትራምፕ 30 ኣብ ዝተፈላለቱ ኢምባሲታት ተመዲቦም ክሰርሑ ዝጸንሑ ክኢላታት፡ ብህጹጽ ናብ ሃገሮም ክምለሱ ከም ዝጸውዐ፡ ናይታ ሃገር ቤት ጽሕፈት ወጻኢ ጉዳይ ብምጥቃስ ሲኤንኤን (CNN) ሓቢራ። እቶም ዝተጸውዑ ኣንበሳድራትን ኣብ ዲፕሎማሲያዊ ሓላፍነት  ተመዲቦም ክሰርሑ ዝጸንሑ ዲፕሎማትን ምዃኖም ከኣ ተፈሊጡ።

ፕረሲደንት ትራምፕ ነዞም ኣብ ግዜ ምምሕዳር ባይደን ዝተመደቡ ዝጽውዖም ዘሎ፡ ንዲፕሎማሲያዊ ኣሰራርሓ ናይታ ሃገር ምስቲ “ቀዳምነት ንኣሜሪካ” ዝብል ፖሊሲኡ ንምጥዕዓም ምዃኑ ተሓቢሩ። እቶም ብዘይተለምደ ኣገባብ ብተለፎን ከይተረፈ ዝተጸውዑ ዲፕሎማት ጠቕሊሎም ዝስጐጉ ዘይኮኑ፡ ኣብ ቤት ጽሕፈት ወጻኢ ጉዳይ  ካልእ ስራሕ ክድለየሎም እዩ ዝብል ግምት ከምዘሎ ከኣ ኣብቲ ዜና ተጠቒሱ።

ቤት ጽሕፈት ወጻኢ ጉዳይ ኣሜሪካ ዝርዝር ናይቶም ተጸዊዖም ዘለዉ ዲፕሎማት’ኳ እንተዘይገለጸ፡ እቶም 15 ካብ ኣፍሪቃ ምዃኖም ተፈሊጡሎ። ካብቶም 15 ኣብ ኣፍሪቃ ዝጸንሑ ከኣ ኣንበሳድራት ኣሜሪካ ኣብ ኢትዮጵያ፡ ግብጺ፡ ሶማሊያ፡ ጅቡቲ፡ ናጀርያ፡ ኡጋንዳ፡ ደቡብ ኣፍሪቃ፡ ዙምባበ፡ ሩዋንዳን ኮትዲቩዋርን ከም ዝርከብዎም ተፈሉጡ።

ብዛዕባቲ ምጽወዖምን መዓስ ከም ዝትክኡን ዝምልከት ዝርዝር መብርሂ ከምዘይተዋህበ እቲ ዜና ጠቒሱ፡ እቲ ምቅይያር ብፍላይ ኣብቲ ኣሜሪካ ኣንጻር ፈጠርቲ ራዕዲ እትንቀሳቐሰሉ ዞባ ምብራቕ ኣፍሪቃን ከባቢ ቀይሕ ባሕርን ጽልዋ ከም ዝህልዎ ዝግመት ኮይኑ፡ ኣብ ናጀርያን ግብጽን ናይ ዝነበሩ ኣንበሳድራት ምጽዋዕ  ከኣ ምስቲ ምስ ኣሜሪካ ዝጸንሀን ጥቡቕ ርክብ ኣዛራቢ ኮይኑ ኣሎ።

 እዚ ስጉምቲ ንኣሜሪካ ናበይ ከም ዝወስዳ ኣይፍለጥን እዩ ዝበለ ሓደ ተዓዛቢ፡ ብዓለም ደረጃ  ኣንበሳደር ኣሜሪካ ዘየብለን ሃገራት ይበዝሓ ኣለዋ ኢሉ። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ኣባላት ሰልፊ ዲሞክራሲ ነቲ ስጉምቲ ነቒፎም፡ ከም ቻይናን ሩሲያን ዝኣመሰላ መወዳድርቲ ኣሜሪካ ነቲ ሃጓፍ ተጠቒመን ክብለጻሉ እየን ዝብል ስግኣት ከም ዘለዎም ገሊጾም።

ኣብ መንጎ ብኢሳያስ ኣፈወርቂ ዝምራሕ ጉጅለ ህግደፍን ብኣብይ ኣሕመድ ዝምራሕ መንግስቲ ኢትዮጵያን ዝነበረ ኣንጻር ህወሓት ዘቕነዐ ናይ ጥፍኣት ልፍንቲ፡ ሰፍ ዘይብል ዕንወት ኣኸቲሉ እዩ። ደሓር እቲ ውግእ ብዘይድሌትን ተሳትፎን ህግደፍ ብስምምዕ ፕሪቶርያ ደው ምባሉ ናይ ቀረባ ግዜ ተዘክሮ’ዩ። ናይዚ ውግእ ምቁራጽ ዝወለዶ  ምጥልላም ከኣ፡ ናብ ከቢድ  ቅልውላው ኣእትዩ’ሎ።   

ከም ሳዕቤን ናይቲ ምጥልላም፡ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ናብ ኤርትራ ዘቕነዖ ዘሎ ልኡላውነት ግሂስካ ኣፍደገ ባሕሪ ኤርትራን ወደብ ዓሰብን ናይ ምውናን ክቱር ህርፋን ሓደ መርኣያ እዩ። እዚ ብዓለም ለኻዊ ሕጊ፡ ብታሪኽን ፖለቲካዊ መምዘንን ቅቡል ዘይኮነን፡ ድፍረት፡ “ብኸመይ እዩኸ ዝትግበር?” ዝብል ሕቶ ንምምላስ  ድማ ኢትዮጵያውያን ሰብ መዚ ደጋጊሞም ክሳብ  ብሓይሊ ምውራር ከም ዝምጣጠሩ ብዘይሕፈረት ክምክሑ ይስምዑ ኣለዉ።

ናይቲ ንኢትዮጵያ ዝመርሕ ዘሎ ሰልፊ ብልጽግና ኣባላትን ናይቲ ንሱ ዝመርሖ መንግስቲ ሰበ-ሰልጣንን ነቲ ላዕለዎት ሓለፍቶም ዝብልዎ ደጋጊሞም ከኳማስዕዎ ምስማዕ ድማ ልሙድ ኮይኑ ዘሎ ተረኽቦ እዩ። ምኽንያቱ ኣብዚ እዋን’ዚ፡ ኣፍደገ ባሕሪ ኤርትራን ወደብ ዓሰብን ምውናን “ንኢትዮጵያ ናይ ህልውና ጉዳይ እዩ” እናበሉ የፈራርሕዎም ስለ ዘለዉ። ናይቲ መንግስቲ ዝያዳ እሙናት ዝበሃሉ ባእታታትን መዲያታትን እውን ብዘይሕፍረት፡  “ኤርትራ ኣካል ኢትዮጵያ እምበር ሃገር ኣይኮነትን” ናብ ምባል ክመጣጠሩ ይስምዑ ኣለዉ።

ግብረ መልሲ ኤርትራውያን ነቲ “ምድጋሙ ዘሕፍር”፡ ሓሽውየ ኢትዮጵያውያን እንታይ ምዃኑ ከም ዘየዳዲ ውሁብ እዩ። ኣንጻር ልኡላውነት ሃገሮምን ክብሮምን ዝህቀን ዘሎ ድፍረት ስለ ዝኾነ፡ “ወጊድ ንዓመጸኛ ህርፋን  ግጉይ መንገድን ብልጽግና ” ዝብል ምዃኑ ንጹር ስለ ዝኾነ፡ ዝርዝር ዘድልዮ ኣይኮነን።

እዚ ጉዳይ ቀልቢ ሕብረተሰብ ዓለም’ውን ስሒቡ ዘሻቕል ዘሎ ስለ ዝኸነ፡ ናይ ዝተፈላለዩ ትካላትን መንግስታትን ግብረ-መልሲ ምድህሳስ ኣገዳስነት ኣለዎ። ብ3 ታሕሳስ 2025 ናብ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ዝደወለ፡ ጸሓፊ ወጻኢ ጉዳያት  ኣሜሪካ ማርኮ ሩቢዮ፡ “ናይ ኣመሪካን ኢትዮጵያን ናይ ሓባር እምነት፡ ኣብቲ ዞባ ምርግጋእን ናይ ሰላም መሰረት ምንባርን ጥራይ እዩ“ ዝበሎ ንዝተረድኦ እቲ ህውከት ዝዕድም ኣካይዳ መንግስቲ ኢትዮጵያ ከይስዕርር ዘጠንቅቕ እዩ። ኣሚሪካ ኣብ ወርሒ ሕዳር 2025 ዘጽደቐቶ ሃገራዊ ጸጥታዊ እስትራተጂ’ውን መልእኽቱ  ካብዚ ዝተፈልየ ኣይኮነን።

ብዙሓት ወገናት፡ ነቲ “ኢትዮጵያ ኣፍደገ ባሕሪ የድልያ ዶ? ዝብል ሕቶ መልሶም “እወ የድልያ” ዝብል ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። ነዚ ኣድላይነት ኤርትራውያን እውን ዘይንክሕዶ ሓቂ እዩ። እዚ ተረዳኦ’ዚ  ግና፡ ካብቲ ኢትዮጵያ ዓለም ለኻዊ ሕግታት ረጊጻ ባሕርን ወደብ ኤርትራ ክትውንን ዝብል ሃንደፍደፍ ኣዝዩ ዝረሓቐን ብመሰረቱ ዝተፈልየን ምዃኑ፡ ኢትዮጵያውያን ክግንዘብዎ ዝነበሮም ዓብይ ጉዳይ እዩ። ስለዚ ነቶም ኢትዮጵያ ከም ሓንቲ “ኣፍደገ ባሕሪ ዘይብላ ሃገር” ወደብ ንክትረክብ ንኤርትራ ክትወራ ዓለም ትድግፋ’ላ ኢሎም ዝምድሩ ክሳብ ክንደይ ንህዝቢ  የደናግሩን ይሽፍጡን ከም ዘለዉ ቅድሚ ኩሉ እቲ በዓል ዋኒን ኢትዮጵያዊ ክግንዘቦ ዝግበኦ እዩ።

መንግስቲ ኢትዮጵያ ጉዳይ ምውናን ኣፍደገ ባሕርን ምህናጽ መደበር ሓይሊ ባሕርን ኣብ ቤት ምኽሪ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራት ኣጀንዳ ክኾነሉ ንዘቕረቦ ሕቶ ዝተዋህቦ ግብረ-መልሲ፡ ብዝምልከት  ቢቢሲ ከም ዘስፈረቶ፡ “ውድብ ሕቡራት ሃገራትን ሃገራት ምዕራብን  ብንጹር  ሕቶ  ኢትዮጵያ ኣብቲ ተሃዋሲ ቀርኒ ኣፍሪቃ ካልእ ዘይምርግጋእ ከምጽእ ዝኽእል እዩ” ዝብል ይርከቦ። እዚ መልሲ ንዝደረኦ መሰረታዊ መልእኽቱ ንኢትዮጵያ እዩ። ጸለውቲ ካብ ዝበሃላ ሃገራት ሓንቲ ዝኾነት ሩሲያ እውን፡ ኣብዚ ዛዕባዚ ዝሃበቶ ምኽሪ፡ “ምስ ኤርትራ ዘለኩም ጉዳይ፡ ኣብ ክንዲ ብሓይሊ ብልዝብን ብዘተን ጥራይ እዩ ክተሓዝ ዘለዎ”   እያ ኢላ።

ኣብ ርእሲዚ ሕብረት ኣፍሪቃን ሕብረት ኢውሮጳን ኣብ ቡሩንዲ ድሕሪ  ዘካየደኦ 7ይ ናይ ሓባር ርክብ፡ ኣብ ዘውጸአኦ መግለጺ”ንልኡላውነት፡ ግዝኣታዊ ሓድነትን ፖለቲካዊ ናጽነት ናይ ሃገራት ሓዊስካ፡ ናይ ሕቡራት ሃገራት ሕግታትን መትከላትን ንምዕቃብ ቅሩባት ኣለና። እዞም መትከላት እዚኣቶም ናብ ዘተ ወይ ዋጋ ዕዳጋ ዝቐርቡ ኣይኮኑን።”  ዝበለኦ ከኣ ናብ ከም  ኢትዮጵያ ናብ ዝኣመሰለ ዘይሓላፍነታዊ ኣካይዳ ዝመርጻ ዘቕነዐ ምዃኑ ርዱእ እዩ። ብምኽንያት መበል 25 ዓመት ምኽታም ስምምዕ ኣልጀርስ ኣመልኪተን መግለጺ ዘውጸኣ ኣህጉራውን ዞባውን ትካላት’ውን ማእከለን “ምኽባር ናይ ሃገራት ላኡላውነት፡ ናጽነትን ግዝኣታዊ ሓድነትን”  ዝብል እዩ።

ኣብዚ እዋንዚ ደገፍቲ ብልጽግና ካብ ዝበሃሉን ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሮም ብዛዕባ ምውናን ኣፍደገ ባሕሪ ኤርትራ ብቐጻሊ ካብ ምሕላም ዓዲ ዘይወዓለን፡ ትግራዋይ ፖለቲከኛ ጀነራል ጻድቃን ገብረትንሳኤ፡ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ኣብ ዘውጸኦ ጽሑፍ ብውሕዱ ብመንጽር ኣሰራርዓ ቀዳምነታትት፡ “ኢትዮጵያ ኣብ ጸጥታ ቀይሕ ባሕሪ ተዋሳኢት ንምዃን፡ ቅድም ቀዳድም ውሽጣዊ ጸጥታዊ ብደሆታታ ብሰላማዊ መንገዲ ክትፈትሕ ኣለዋ፡” ዝበሎ ከይጠቐስካዮ ዝሕለፍ ግብረ-መልሲ ኣይኮነን። ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተር ግብጺ ኣብ ሓደ ኣጋጣሚ “ኢትዮጵያ ክሳብ ምጽኣተ-ዓለም ባሕሪ ዘይብላ ኮይና ክትነብርያ” ዝበሎ ድማ መንቀሊኡ ርዱእ ኮይኑ፡  ጓሲኻዮ ዝሕለፍ ኣይኮነን።

እቶም ንሕቶ ኢትዮጵያ “ናይ ተዓገሱ”  ግብረ-መልሲ ዝህቡ ዘለዉ ኣካላት፡ መሰረታዊ መበገሲኦም እቲ ኣብ ኣጠቓቕማ  ኣፍደገ ባሕርን ወደብን፡ ናይተን ኣፍደገ ባሕሪ ዘየብለን ሃገራት ዝምልከት ዓለም ለኻዊ ቻርተር

ኣብ ዓንቀጽ 125 ካብ ቁጽሪ 1-3 ንኡሳን ዓንቀጻት ሰፊርዎ ዘሎን፡ ቻርተር ሕብረት ኣፍሪቃ ኣብቲ መትከላት ዝብል ኣርእስቲ፡ ዓንቀጽ 4 ቁጽሪ 1ን 2ን ንምኽባር ልኡላውነትን ዶባትን ኣባል ሃገራት ዝምልከትን  እዮም።

ኣብ ርእሲኡ ኢትዮጵያ ኣብዚ እዋንዚ ብሰንኪ ዘቤታዊ ውግኣት፡ “እምበርከ ከም ሃገር ክትቅጽል ድያ?” ኣብ ዝበሃለሉን ብሰንኪ ቁጠባዊ ውድቀት ማሕበራዊ ህይወት ህዝባ ኣዝዩ ኣብ ቅልውላው ኣብ ዝወደቐሉን ግዜ ምዃኑ እውን ተወሳኺ ምኽንያት ናይቶም ተዓገሱ ዝብሉ እዩ።  

ፕረሲደንት ኮንፈደረሽን ኩዕሶ እግሪ ኣፍሪቃ፡ ፓትሪክ ሞትሰፐ

ኮንፈደረሽን ኩዕሶ እግሪ ኣፍሪቃ (CAF)፡ ኣብ ክንዲ’ቲ ኣብ ከክልተ ዓመት ክካየዶ ዝጸንሐ ውድድር፡ ካብ 2028 ንደሓር ከምቲ  ናይ ዓለም ውድድር ኣብ 4ተ ዓመት ዝካየድ ከም ዝኸውን እቲ ኮንፈደረሽ ብዘውጸኦ መግለጺ ኣፍሊጡ። እቲ ኮንፈደረሽን ኣስታት 80% ኣታዊኡ ዝረክብ፡ ካብዚ ብ1957 ጀሚሩ ኣብ ከክልተ ዓመት ክካየድ ዝጸንሐ ውድድር እዩ። ኣብ ሞሮኮ ዝካየድ መበል 35 ዙርያ ውድድር ኣፍሪቃ ኣብ ቅነ ሓድሽ ዓመትን ልደትን ዝጅመር ኮይኑ፡ 18 ለካቲት 2026 ክፍጸም ትጽቢት ይግበረሉ።

እቲ ኣብ 2027 ኡጋንዳ፡ ኬንያን ታንዛንያን ብሓባር ከሰናድእኦ ኣቐዲሙ ተመዲቡ ዘሎ ውድድር ምስተፈጸመን ኣብ 2028 ሓደ ውድድር ድሕሪ ምክያዱን እቲ ኣብ 4ተ ዓመት ዝካየድ ሓድሽ ኣገባብ ውድድር ብ2029 ከም ዝጅመር ናይቲ ኮንፈደረሽን ፕረሲደንት ፓትሪክ ሞትሰፐ ኣፍሊጡ።  እዚ ሓድሽ መወዳዳሪ መደብ ካብ ተመኩሮ ሊግ ኤውሮጳ ዝተወስደ ቅዲ ምዃኑ ከኣ ኣብቲ መግለጺ ተመልኪቱ። እዚ ሓድሽ ኣገባብ እቲ ኮሚሽን ምሉእ ብሙእ ብገንዘባዊ ኣታዊኡ ነብሱ ዝኽእለሉ ክኸውን ከም ዝኽእል እውን እቲ ፕረሲደንት ናይቲ ኮሚሽን ጠቒሱ።

እዚ ሓድሽ መደብ ካብ ነዊሕ ግዜ ዝተታሕዘ ኮይኑ፡ ክሳብ ሎሚ ዘይተተግበረሉ ኣብ ኣታዊ ናይቲ ኮሚሽን ከኸትሎ ዝኽእል ስግኣት ምዃኑ  ኣብቲ መግለጺ ተመልኪቱ። እቲ ካልእ ምኽንያት ኣብ ኤውሮጳ ዝጻወቱ ኣፍሪቃውያን ክኢላታት ናብቲ ናይ ኣህጉሮም ኣፍሪቃ ውድድር ስለ ዝመጹ፡ ምስቲ ኣብ ወጻኢ ዝወዳደርዎ ከምዘይጋጮ ጌርካ ምስራዕ የድሊ ምንባሩ’ውን ከም ተወሳኺ ምኽንያት ተጠቒሱ። እዚ ናይ 2025 ኣብ ሞሮኮ ዝካየድ ውድድር ምስቲ ኣብ ዝሓለፈ ግዜ ኣብ ኣሚሪካ ዝተኻየደ ናይ ዓለም ውድድር ብዝተናበበ ከም ዝተሰርዐ ድማ ተጠቒሱ።

ኢትዮጵያ ብ1962 ሻምፕዮን ኣፍሪቃ ኣብ ዝኾነትሉ፡ ኣብታ ጋንታ ተሰለፍቲ ካብ ዝነበሩ 11 ተጻወቲ፡ እቶም 8 ካብ ኤርትራ ዝተመርጹ ምንባሮም መዛግብቲ ኮንፈደረሽን ኩዕሶ እግሪ ኣፍሪቃ የመልክት። ኤርትራ ናጻ ሃገር ድሕሪ ምኻና ኣብ ዝካየድ ውድድራት ግና፡ ኤርትራ ብሰንኪ ጉጅለ ህግደፍ ዋላ ኣብቲ ዝተሓተ ደረጃ መጻረይ ግጥማት ናይ ዘይሳተፋ  ሃገራት ኣብነት እያ።