ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ ተጸሚድናዮ ዘለና ናይ መሰረታዊ ለውጢ ቃልሲ ክንጽመድ ዘገደደና ምኽንያት፤ ናይ ሃገርናን ህዝብናን ዘየደቅስ ሃለዋት እምበር፡ ካልእ ኣይኮነን። ሃለዋት ኤርትራን ህዝባን ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ ብሰንክቲ ሓደራ ህዝብን ሰማእታቱን ክሒዱ ከም ቁርዲድ ጨምዲዱ ሒዝዎም ዘሎ፡ ወትሩ ገበናቱ፡ ኣበራቱን ጥልመታቱን እንዝርዝሮ ናይ ኣዝዮም ውሑዳት ጉጅለ ምዃኑ፡ ኣይኮነንዶ ንዓና ነቶም ቀጥታዊ ሰብ ጉዳይ ኤርትራውያን፡ ንኹሎም ምእንቲ መሰል ሰባትን ልዕልና ሕግን ዝግደሱ ወገናት ካብ ዝንጽር ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ኣብዚ ወሳኒ ዕማም እንሳተፍ ከኣ “ሕማምን ቃንዛን ህዝበይ ነዓይ እውን ሕማመይን ቃንዛይንዩ” ብዝብል ናጻ ተወፋይነት ምዃኑ ንጹር እዩ።
ኣብ ኤርትራ ዘሎ ሕሱም ህይወት ተረዲእካ፡ ዓቕምኻ ከተወፊ ንቃልሲ ቅሩብ ምዃን በይኑ ናብ ዓወት ዘብጽሕ ኣይኮነን። ነቲ ዕገበት ኣሽሪፍካ ኣብ ዓወት እትበጽሓሉ፡ ንኩነታት ሃገርካን ህዝብኻን ኣብ ግምት ዘእተወን ነዊሕ ዝጠመተን እስትራተጅን በብምዕራፉ ዝስረሓሉ ሜላታትን ምሕንጻጽ ኣዝዩ ወሳኒ እዩ። እቲ ድሌትን ቅሩብነትን በዚ እንተዘይተሰንዩ ግና ስምዒት ጥራይ ኮይኑ ናይ ምትራፉ ዕድል ሰፊሕ እዩ። ኣብዚ መዳይዚ ዘዕውት ስራሕ ብመሰረቱ ሓባራዊ እዩ። ሓባራዊ ዝኾነሉ ቀንዲ ምኽንያት እቲ ወጽዓ ኮነ፡ ነቲ ወጽዓ ስዒርካ ዝመጽእ ራህዋን ቅሳነትን ናይ ሓባር ስለ ዝኾነ እዩ። እዚ ኣተሓሕዛዚ ንክዕወት፡ ጸብለል ክብሉ ዝግበኦም ኣነን ንሱን ወይ ንሕናን ንሳቶምን ዝብሉ ተጠማመቲ ሓሳባት ዘይኮኑ እቲ ብኹሉ መለክዑ ጉልበትን ዓቕምን ዘሰውድ “ንሕና” ዝብል ክኸውን ይግበኦ።
“ንሕና” ንዝብል ቃና ከነሕይል፡ ኣነ፡ ንሱን ንሳን፤ ንሳቶምን ንሳተንን ኣወጊድና፡ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት ጨፋሊቕና፡ ሓደ ሰልፊ፡ ሓደ ውድብ ወይ ሓደ ማሕበር ጥራይ ንኹን ማለት ኣይኮነን። መሰረታዊ ሸቶኡ ኣብዛ እናተቐንዘወት ዘናግፋ ስኢና ትጽወዓና ዘላ ኤርትራን ህዝባን ራህዋ የረጋግጽ ዝብል ዝተወደበ ኣተሓሳስባታት እሞኸኣ ዝተባባዕ እምበር ዝኹነን ኣይኮነን። ብመሰረቱ እውን ቃልስና ነቲ ብናይ ህግደፍ ኣተሓሳስባታት ዝተነድቀ ዓዲ ዘየእቱ እንተዘይርዒምኩም ናትኩም ናይ ኣተሓሳስባ ምርጫ ክህልወኩም የብሉን ዝብል በሓቲ ፖሊሲ ኣወጊድካ፡ ኩለ-መዳያዊ ብዙሕነታዊ ኣተሓሳስባ ምውሓስ እዩ። ናይ ኣተሓሳባ ኣማራጽታት ግና ኣብ ማእከላይ ቦታ ተራኺቦም ኣብቲ ዘሰማምዖም ብሓባር እንተዘይ ተሰሊፎም ወጽዓ ክጸርጉ ከምዘይክእሉ፡ ኣብ ተመኩሮና ክንዕዘቦ ዝጸናሕና እዩ። ጸገምና ዝተፈላለየ ኣተሓሳስባ ምሕዝ ዘይኮነስ ከከም ቅርበት ናይቲ ሓሳባት ክንጽንብሮ ወይ ከነላፍኖ ዘይምብቃዕና ምዃኑ እውን መዛግብ ተመኩሮና ዝምስክሮ እዩ። ነዚ እንተበቒዕና ኢና ከኣ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነትና ምንጪ ብርታዐናን መልክዕናን ዝኸውን። እንዳተደላለየ ተመዓዳድዩ ዝነብር ብዙሕነት ግና፡ ግዳይ በበይንኻ ዓቕምኻን ግዜኻን ምብኻንዩ ዝኸውን። ተመኩሮና ነዚ እውን ኣርእዩና እዩ። ስለዚ ርሑቕ ከይከድና ካብ ተመኩሮና ሕማቑ ኮነ ጽቡቑ ክንዝክር ንኽእል ኢና። ዘኪርና ንመሃረሉዶ ወይስ መንገዲ ጥፍኣት ክነሱ ደጋጊምና ነታትዮ ኣብ ቀቅድሜና ዘሎ ፈተና እዩ።
እቲ ወለድና “ኣብ መስርሕ ኣይኮነንዶ ህይወት ዘለዎ እምኒ እውን ይጋጮ እዩ” ዝብልዎ ዝተፈላለየ ሓሳብ ምሓዝ ንቡር ምዃኑ ንምሕባር እዩ። ኣብ ካብ ሓደ ሰብ ንላዕሊ ሓቢርካ ዝንበረሉ ወይ ዝሰረሓሉ፡ ናይ ሓሳብ ፍልልይ ዘይረኣየሉ ህይወት ምጽባይ ሕልሚ እዩ። ከምዚ ዓይነት ብሕትው ህይወት እንዳመረጽካ፡ ኣብ ካልእ ከይከድና፡ ሰብ ሓዳር ሰብኣይን ሰበይትን፡ ወለድን ውሉድን፡ ብሓቢርካ እተስርሕ መሻርኽቲ፡ ሓቢርካ እትነብር ጐረባብቲ፡ ሓቢርካ እትጐዓዝ መጋይሽቲ ኮታ ብሓጺሩ ትርጉም ዘለዎ ናይ ሓባር ህይወት ክትምስርት ኣይመተኻእለን። ግደ ናይዚ ምስ ፍልልይካ ብሓደ ምንባርን ምስራሕን፡ ኣብዚ ንዛረበሉ ዘለና ፖለቲካዊ ዛዕባ ከኣ ኣዝዩ ዝዓዘዘ እዩ። ስለዚ ከምቲ ንጸልማት ብብርሃን፡ ንድንቁርና ብፍልጠት፡ ምስርዓር ዝከኣል ንናይ ኣተሓሳባ ፍልልይ ከኣ ብተቐራሪብካ፡ ህዝባዊ ሓላፍነትካ ተረዲእካ እሂንምሂን ምብህሃል ምስዓር እንዳተኽእለ ኢና ክሳብ ሕጂ ዘይከኣልናዮ ዘለና። ንመጻኢ እውን ግዜ በሊዕና ሓይልና ከነዳኽም እንተዘይኮይና ነዚ ክሳብ ሕጂ ዘይከኣልናዮ ካብ ምኽኣል ወጻኢ መዋጸኦ ከምዘየብልና ተረዲእና ነቲ ነዚ ንምኽኣል ነርእዮ ዘለና ፈንጠርጠራት ምጉልባቱ ምርጫ ዘይኮነ ግድነት እዩ።
ከም ኣካል ናይዚ ኣብ ዝተፈላለየ ኩርናዕ ደንበ ተቓውሞና ዝረአ ዘሎ ሓቢርካ ናይ ምስራሕ ንቕሎታት፡ ናይዚ ክከኣል ዝግበኦ ክነሱ ክሳብ ሕጂ ዘይተኽእለ፡ ጸገም መፍትሒ፡ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራን (ሰዲህኤ) ሃገራዊ ድሕነት ኤርትራ-ሕድርን ሃድኤ-ሕድሪ)፡ ብመንጽርቲ ኣቐዲሙ ዝተገልጸ፡ ኣብ ክንዲ በበይንና ምጥፍእ፡ ሓቢርና ክንዕወት የኽእል ኢልና ዝኣመንሉ ምርጫ ወሲድና ናብ ሓድነታዊ ጉባአ ንጉዓዝ ኣለና። ኣብዚ ካብ ተመኩሮኡ ተማሂሩ፡ ንሓድነት መተካእታ ከምዘየብሉ ዘስተማቐረ ጉዕዘኡ ብዙሓት ብሓላፍነት እንተዘይተታሒዞም ንድሕሪት ዝመልሱ ብደሆታት ኣየጋጠምዎን ማለት ኣይኮነን። ኣብ ናይ ክሳብ ሕጂ ጉዕዞና ናብ ሓድነታዊ ጉባአና፡ ነቶም ዘጋጥሙ ክሰዓሩ ዝግበኦም ብደሆታት ስዒርካ ናይ ምሕላፍ ቅርቡነት እንተልዩ ዘይስገሩ ኮይኖም ኣይረኸብናዮምን። ነዚ ክንበቅዕ ከኣ ኣብ ክንዲ ነቲ ንእሽቶ ዝፈላሊ ምትዕብባይ ነቲ ዓቢ ዘሰማምዕ መሊስካ ምግዛፉ ኣብ ዓወት ከምዘብጽሕ ብግቡእ ተረዲእና ኣለና። ኣብ ከምዚ ኩነታት ነቲ ወለድና “ጸባ እውን እምብዛ እተጠሚትካዮ ይጽልም እዩ” ዝብልዎ ብግቡእ ተገንዚብና ኣብ ክንዲ ኣብ ሕሉፍ ምጽብጻብ ንቕድሚት ክንቋመት ከም ዝግበኣና ተገንዚብና ኣለና።
እዚ ክልቴና ወገናት ንድሕሪት ከምዘይምለስን ከምእነዕዉቶን ርግጸኛታት ኮይና ንኸዶ ዘለና መስርሕ ሓድነት ካብቲ ኣብ ደንብ ተቓውሞና ክሓብር ዝግበኦ ዓቕሚ ኣዝዩ ንኡስ ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። መተባብዕን ዓዳምን ኣብነት ክኸውን ከምዝኽእል ግና ዘጠራጥር ኣይኮነን። ከምኡ ስለ ዝኾነ ከኣ ንጉዳይ ሓቢርካ ምስራሕ ዝምልከት ጻዕሪ በዚ ከይተደረትና፡ ነቲ ምስ ካለኦት ዝተፈላለዩ ውድባትን ጽላላትን እንተ ናብ ምሉእ ሓድነት ወይ ናብ ጽላል ከብጸሓና ወጢንና ንሰርሓሉ ዘለና ርክባት ክንቅጸለሉ ኢና። ናይ ኩልና ሰብ ዋኒን ማዕረ ተገዳስነትን ቅሩብነትን ተወሲኽዎ፡ ነቲ ክሳብ ሕጂ ዘይከኣልናዮ ክንክእሎ ምዃና ከኣ ሰብ ምሉእ ተስፋ ኢና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ናይ ግዜ ናጻን ዘይመዛበልን ጉዕዞን ቀጻልነትን ንምግላጽ “መዓልትን ከልብን ከይጸዋዕካዮም ይመጹ” ዝብል ኣበሃህላ ኣሎ። እነሆ ከኣ ብመንጽር እዚ ዓመተ-2018 ኣፋኒና ዓመተ-2019 ኣብ እንቕበለሉ ደረጃ በጺሕና። ናይ ሓደ ዓመት ምሕላፍ ኣብ ናይ ኩሉ ሰብን ተወጢኑ ኣብ መስርሕ ዘሎ ተግባራትን ዕድመ ዝውስኽ እዩ። ዓመት ሓሊፉ ብሓድሽ ዓመት ናይ ምትካእ መስርሕ ሃንደበት ዝመጽእ ዘይኮነስ “መጻእኩ” ዝብል ምልክት እንዳሃበ ደበኽ ዝብል እዩ። ሓድሽ ዓመት ኣትዩ መዓልታት፡ ሰሙናትን ኣዋርሕን ክሓልፍ እንከሎ ወያ ዓመት ትገማገም ከም ዘላ ዘመልክት መጠንቀቕታ እዩ።
መዕቀኒኡ ሓጺር ይኹን ነዊሕ፡ ግዜ ንኹሉ ወዲ ሰብ ብማዕረ እሞ ከኣ ብናጻ ዝወሃብ ጸጋ እዩ። እቲ ፍልልይ ዝመጽእ እቶም ንግዜ ብናጻ ዝተወሃብናዮ ኣካላት ብኸመይ ንጥቀመሉ እዩ። ሰባት ንግዜ ገሊኦም ንህንጸት፤ ገሊኦም ንዕንወት፡ ገሊኦም ንሰላም፤ ገሊኦም ንህውከት፡ ገሊኦም ንጭቆና፤ ገሊኦም ድማ ንራህዋን ናጻነትን ይጥቀምሉ። ብመንጽር እዚ ዝኾነ ሰብ ዝተሰለፈሉ መዳይ ብዘየገድስ “እቲ ብናጻ ዝተዋህበኒ ግዜ ኣብ ምንታይን ብኸመይን ኣብ መዓላ የውዕሎ ኣለኹ?” ዝብል መሰረታዊ ሕቶ ክምልስ ይግበኦ። ነዚ ሕቶ ዝህቦ መልሲ ከኣ መሰረታዊ እዩ። እዚ ሕቶዚ ኩሉ ግዜ ክለዓል ዝግበኦ’ኳ እንተኾነ፡ ብፍላይ ኣብ ከምዚ ሕጂ ንርከበሉ ዘለና ዓመት ኣፋኒኻ ዓመት ናይ ምቕባል ግዜ ኣገዳስነቱ ዕዙዝ እዩ። ምኽንያቱ ኣብ ዝመጽእ ዓመት እንታይ ከም እንሰርሕ ክንውጥን እንከለና ናይዚ ሕቶ መልሲ መበገሲና ስለ ዝኸውን።
ብዛዕባ መጻኢ ዓመት ክንሓስብ እንከለና ናብ ዝሓለፈ ዓመት ምቁማትና ዘይተርፍ እዩ። ናይ ዝሓለፈ ዓመት ተመኩሮና ክንድህስስ እንከለና ስለ ዝተግበርናዮም ዘሕጉሱናን ክንትግብሮም እንዳተገበኣና ስለ ዘይተግበርናዮም ዘጣዕሱናን ክንረክብ ምዃና ፍሉጥ እዩ። ኣብ ከምዚ ኩነታት ቀንዲ ቆላሕታና ክኸውን ዝግበኦ በቶም ዘይተግበርናዮም ምጠዓስ ዘይኮነ፡ ካብኡ ተማሂርካ ብሓድሽ ሓላፍነታዊ መንፈስ ክትትግብሮ ምንቃድን ምትላምን እዩ። ኣብ ዝሓለፈ ምጠዓስ ግና ከምቲ “ድሕሪ ማይ ናብ በዓቲ” ዝበሃል፡ ወርቃዊ ግዜኻ ካብ ምብኻን ሓሊፉ ዘምጸኦ ፋይዳ የብሉን።
ዓመት ኣዝዩ ነዊሕ ናይ ግዜ መዕቀኒ እዩ። ህያው ናይ ለውጥን ምዕባለን ኩነታት ኣብ ዝሃለወሉ ከኣ ብዙሕ ዝስረሓሉ እዩ። ኣብ ከምዚ ሕጂ ኤርትራ ሃገርና ኣብ ትሕቲ ናይ ጭቆና ኣርዑት ዝሃለወትሉ ግና ናይ ሱቕ ኢልካ ምዕዛብ ስለ ዝኾነ ትርጉም መዓልትን ዓመትን ክትፈሊ ዘይትኽእለሉ እዩ። ዲክታቶር ኢሳይያስን ጉጅለኡ ህግደፍን ወይ ናይ ህዝቢ ሕቶ ምምላስ ወይ ንህዝብን ሃገርን ይጠቅም ዝበልካዮ ኣንቂድካ ምስራሕ ኣብ ኣእምረኦም ስለ ዘየለ፡ ከምቲ “ወጮ እንተገልበጥካዮ ወጮ” ዝበሃል፡ ኣብዚ ዝሓለፈ ዳርጋ 20 ዓመታት፡ ዓመት ሓሊፉ ብሓድሽ ዓመት ምትክኡ ትርጉም ኣይነበሮን። ኣብዛ ንፋንዋ ዘለና ዓመተ-2018 ናብቲ ቀንድን መሰረታውን ኤርትራዊ ጉዳይ ዘድሃበን ንጉዳይ ልኡላውነትና ግምት ዝሃበን’ኳ እንተዘይኮነ፡ ምስ ኢትዮጵያ ዝጸንሐ ሃለዋት ሓድሽ ግና ድማ ዘይግሉጽን ዘይውሑስን መልክዕ ምሓዙ ከም ሓድሽ ተረኽቦ ዘይውሰድ ኣይኮነን። እቲ ኩሉ ናይ ህዝብና ዘቤታዊ ወጽዓታት ግና ኣብቲ ዘለዎ እዩ ዘሎ። ዓመተ-2019 ግና ምስዚ ህግደፍ ዓቕሉ ጸቢብዎ ዘዕለብጠሉ ዘሎ፡ እቲ ካብ ነዊሕ ግዜ ክሕቆን ዝጸንሐ ኩለ-መዳያዊ መሰረታዊ ሕቶ ህዝብና ዝጻዕየሉ ክኸውን ሰብ ምሉእ ተስፋ ኢና። ተስፋና፡ ተስፋ ጥራይ ኮይኑ ከይተርፍ ከኣ፡ ሓድሽ ኣተሓሳስባ ሓቢርካ ምስራሕ ከም ዘድልዮ ክዝንጋዕ ዘየብሉ እዩ።
ዓመተ-2018 እቲ ቅድም እውን ካብ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ሃለዋት ዘይነቐለ እገዳ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ ዝተላዕለሉ እዩ። ናይዚ ምኽንያት እቲ ንኤርትራዊ መሰረታዊ ጉዳይ ቀልቢ ዘይሃበ፡ ምሕዳስ ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን ምዃኑ ሰሚዕና። ብተግባር ከኣ ዲክታቶር ኢሳይያስ ካብ ኮንተይነራት ዓዲ ሃሎ ወጺኡ ወዛሕዛሕ ክብል እምበር፡ ኣብ መሰረታዊ መሰላት ህዝብና ለውጢ ከምጽእ ኣይተራእየን። እኳ ደኣ ኣብ ጉዳይቲ ብእልቢ መስዋእትነት ዝተነድቀ ልኡላውነት ኤርትራ ሻቕሎት ዘሕድር ምልክታት ኣርእዩ። ምናልባት ግና ናብቲ ቀንዲ ጉዳይና ክንበጽሕ ንመመሳመሲ ህግደፍ ጸንቂቑ ኣፍደገ ለውጢ ዝኸፍት’ዩ ኢልካ ምውሳድ ይከኣል ይኸውን። ስለዚ ቀደም እውን ዓወትና ካብ ቃልስና እምበር ካብ ካልእ እንጽበዮ ህያብ ስለ ዘይኮነ፡ ኣብዛ እንቕበላ ዘለና ዓመተ-2019 ተስፋ ሰኒቕና መደባትና ሰሪዕና ብህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዝተጻዕነ ዓለም ዘየቕለበትሉ እገዳ ከነምክን ክንነቅል ይግበና። ትስፉዋት ከኣ ክንከውን ይግበና ተስፋ እንተዘየልዩ ቀጻልነት እውን ኣብ ሓደጋ ስለ ዝወድቕ።
ኣብ ዓመተ-2019 ኣብ ደንበ ተቓውሞና ሰፊሕ ናይ ሓቢርና ንወደብን ንቃለስን ተስፋታት ክረአ ጸኒሑ እዩ። ብዙሓት “ከመይ ኣለና፡ መዋጽኦናኸ እንታይ እዩ?” ዝብል ሕቶ ንምምላስ ዝዕላምኦም ሰልፍታት፡ ሰሚናራትን ስምፖዝየማትን ክካየዱ ጸኒሖም። ህግደፍ ብወገኑ እዚ ምንቅስቓሳት ኣንጻር ህልውናኡ ምዃኑ ስለ ዝርዳእ ነዚ ምቅርራባት ንምዕንቃፍ ከዕለብጥ ጸኒሑ። እንተኾነ ኣይተዓወተን። ስለዚ እዚ ምንቅስቓሳትዚ ኣብ ዓመተ-2019 ኣብ ዝድህሰስን ዕድመ መግዛእቲ ዘሕጽርን ደረጃ ክበጽሕ ተስፋና ልዑል እዩ።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ኣብ 2018 ከም መቐጸልታ ናይቲ ካብ ነዊሕ ግዜ ሒዝዎ ዝመጸ ዕማም ቀንዲ ኣድህቦ ሂቡ ክሰርሓሉ ዝጸንሐ፡ ካብ ተመኩሮኡ ተማሂሩን፡ ብዘይሓቢርካ ምምራሽ ከኩርባኻ ሒዝካ ምጭራሕ ለውጢ ከምዘይመጽእ ብምርዳእ፡ ብሓባር ዘስርሕ መድረኽ ምፍጣር እዩ። ውጽኢት ምንቅስቓሱ ከኣ ማዕረ ትጽቢትን ጠለብን ህዝብና እኳ እንተዘይኮነ፡ ውጽኢታዊ ነይሩ። ምስ ዝተፈላለዩ ተመሳሳሊ ቅርቡነት ዘርኣዩ ወገናት ብሓፈሻ፡ ምስ ሃገራዊ ድሕነት ኤርትራ-ሕድሪ (ሃድኤ-ሕድሪ)ን ኤርትራዊ ሕድነት ንፍትሕ (ኤሓፍ)ን ብፍላይ ዝገበሮም ርካባት ከኣ ኣዝዮም ውጽኢታዊ ኮይኖም ይቕጽሉ ኣለዉ። ምስ ሃገራዊ ድሕነት ኤርትራ-ሕድሪ ፍጹም ሓድነት ንምፍጻም ናይ ሓባር ኣሰናዳኢት ሽማግለ ተመዚዛ ሓባራዊ ጉባአ ኣብ ምድላው ምብጽሑ ከኣ ከም ናይ ዓመተ-2018 ኣውንታዊ ተበግሶ እንወስዶ ኮይኑ፡ ኣብ 2019 ብዓወት ክጽንበል ብዝለዓለ ደረጃ ዝሰርሓሉ ዘሎ እዩ። ሰዲህኤ ነቲ ምስ ካለኦት ወገናት ወጢንዎ ዘሎ ልዝባት እውን ብምሉእ ልቢ ክደፍኣሉ እዩ። ኩሎም እቶም ዝካየዱ ዘለዉ ተስፋ ዝህቡ ምቅርራባትን ልዝባትን እምበኣር፡ ብናይ ሓደ ወገን ፍሉይ ጻዕርን ሓላፍነትን ዘይኮኑ፡ ብናይ ኩሎም ተዋሳእቲ ወገናት ማዕረ ቅርቡነትን ህዝባዊ ሓልዮትን ዝተታሕዙ እዮም። እዚ ኣብ 2018 ዝተራእየ ቅሩብነታት ኣብ ዓመተ-2019 እውን ምስ ሓድሽ ኣተሓሳባ ኣብነታዊ ኮይኑ ከም ዝቕጽል ርግጸኛታት ኢና።
ሓድሽ ዓመት 2019 ናይ ራህዋን ቅሳነትን ክንገብራ ንቃለስ
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
“እምኒ ክትከይድ እንከለኻ ኣዕንቂፋትካ፡ ክትምለስ እንከለኻ እንተደጊማትካ ንስኻ ኢኻ እምኒ” ዝብል ኣዘራርባ ካብ ተመኩሮኻ ናይ ዘይምምሃር ኣሉታዊ ሳዕቤን ዘረድእ እዩ። “መለበምን ኣይግበርካ መለበሚ ግና ኣይኽላእካ” ዝብል ኣበሃህላ ኣይኮነንዶ ካብ ናትካስ ካብ ናይ ካለኦት ተመኩሮ ምምሃር ዘለዎ ኣገዳስነት ዝምዕድ እዩ። ኣብ ኤርትራዊ ተመኩሮና ካብ ተመኩሮኻ ናይ ዘይምሃር ድኽመት ንኹልና ዘግደዓና እዩ።
ዲክታቶር ኢሳይያስ ምእንቲ ህዝቢ ኤርትራ ዘይኮነ ምእንቲ ልዕልናኡን ስልጣኑን፡ ነዊሕ ዝርዝር ዘለዎ እንተንመሃረሉ ካባና ሓሊፉ ንኻልእ እውን መሃሪ ክኸውን ዝኽል ተደጋጋሚ ደቛሲ ተግባራት ከካይድ ጸኒሑ እዩ። ሕጂ እውን ካብዚ ናይ ጥፍኣት ሓዲድ ኣይወጸን። ብስም መንካዕ ዝፈጸሞ ግፍዒ፡ ብስም የሚን ዝፈጸሞ በደል፡ ንተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ምስ ናይ ግዳም ሓይሊ ኮይኑ ንምጥፋእ ወጢኑ ዝሰርሓሉ፡ ኣብ ድሮ ምእዋጅ ውጽኢት ረፈንዶም ዘካየዶ ሽሕጣን፡ ኣብ ልዕሊ ስንኩላን ማይሓባር ዘርኣዮ ጭካነ፡ ኣብ ልዕሊ ጉጅለ-15ን ናይ ብሕቲ ሚድያ ጋዜጠኛታትን ዝወሰዶ ምድጓን፡ ተበግሶ ወዲዓልን ብጾቱን ንምድቋስ ዝኸዶ መንገዲ፡ ማእሰርቲ ብርሃነ ኣብርሀ ኣብ ማእከል ኣስመራ ካብእቶም ብግህዶ ዝተራእዩ ኮለፍቲ ስጉምትታት ዝጥቀሱ እዮም። ካለኦት ብሰላሕታ ስለ ዝተወስዱ ብህዝቢ ዘይፍለጡ ጸይቅታት ከኣ ኣዲኦም ትቑጸሮም። እቲ ናይ ክድዓትን ሸፈጥን ምርጫ ዲክታቶር ኢሳይያስ ሕጂ እውን ኣይተዓጽወን። ኢሳይያስ ቀጻልነቱ ኣብዚ እኩይ ኣሰራርሓ ዝተመስረተ ስለ ዝኾነ፡ ኣብ መጻኢ እውን ትንፋሱ ካሳብ እትሓልፍ ካብ ጸይቂ ንድሕሪት ኣይከብልን እዩ። እቶም ነዚ መንገዲ ጸይቂ ክንዓጽፎ ዝግባኣና እቶም ናይቲ ጸይቂ ተግባራቱ ግዳይ ኮይንና ዘለና ህዝብን ሃገርን ኢና።
ኣብ ደንበ ተቓውሞና ዝረአ ድኽመት ብዙሕ’ኳ እንተኾነ ካብ ተመኩሮኻ ናይ ዘይምምሃር ሕጽረት ዓብይ እጃም ከም ዘለዎ ኩነታትና ዝምስክሮ ዘሎ ሓቂ እዩ። ካብ ተመኩሮና እንተንመሃር ክንገብሮ ዝነበረና ብዙሕ ክኸውን እንከሎ፡ ናይ ሓባር ዕማም እንዳሃለወና ብሓባር ዘይምስራሕና ከም ናይ ድኽመትና ገላጺ ኣብነት ክውሰድ ይኽእል። ብሰንኪዚ ካብ ተመኩሮና ዘይምምሃርና ከኣ ብዙሕ ክንሰርሓሉ ዝነበረና ዕድላትን ግዜን ኣምኪና ኢና። ግዜ ብማዕረ ዝወሃበካ እምበር፡ ነቲ ንዓኡ ተጠቒምካ ሰሪሕካ ከተቃንዖ ዝግበኣካ ኣይሰርሓልካን እዩ። እነሆ ከኣ ግዜ ብማዕረ ተዋሂቡና ክነሱ ገለን ሰሪሖምሉ ኣብቲ ክበጽሕዎ ዝደልዩ ክበጽሑ እንከለዉ፡ ንሕና ከኣ ኣብ ውሱን ርሕቀት ነኹድድ ኣለና።
ካብ ተመኩሮኻ ምምሃር ብዙሕ መልከዓት ዘለዎ ኮይኑ፡ ነቲ ኣብ ሓደ መድረኽ ዘየዕወተካ ኣተሓሳስባ፡ ብዝሓሸ ኣተሓሳስባ ክትትከኦ ናይ ምብቃዕ ክእለት እዩ። ሓድሽ ኣተሓሳስባ ንምትእትታው ከኣ፡ ኣብ ክንዲ ንሕሉፍ ከም መምሃሪ ወሲድካ ንቕድሚት ምምዕዳው፡ ኣብ ሕሉፍ ክትጸባጸብ ግዜኻን ዓቕምኻን ምብኻን፡ ኣብ ክንዲ ህዝባዊ፡ ግላዊ ወይ ጉጅላዊ ስምዒትካ ምቕዳም፡ ኣብ ክንዲ ምክእኣልን ምጽውዋርን ኣብ ዘየፍሪ ህልኽ ምኹዳድ ናይ ግድን ክንስዕሮም ይግበኣና። ነዚ ኣብ ዝበቓዕናሉ ኣፍና መሊእና ካብ ተመኩሮና ተማሂርና ክንብል ንኽእል። ካብዚ ሓሉፉ ኣብ ባይታ ተዘሪኡ ምብቋል ዝኣበየ መኻን ኣተሓሳስባ መመሊስካ እንተኳማሳዕካዮ ውጽኢት የብሉን። ኣረጊትን ሓድሽን ኣተሓሳስባታት ኣዳዊስካ ምኻድ ከኣ ውጽኢቱ ውድቀትዩ ዝኸውን። ካብቲ ኣረጊት ኣተሓሳስባ ብዘየዳግም ክንወጽእ ከይበቓዕና ሓድሽ ኣተሓሳስባ ከነተኣታቱ እንተደለናዮ እውን ኣይከኣልን እዩ።
ኣብ ከምዚ ንዕዘቦ ዘለና ብብዙሓት ጸለውቲ ረቛሕታት እሞ ብቕልጡፍ ዝቀያየር ዘሎ ፖለቲካዊ ምዕባለ፡ ክትተዓጻጽፍ እንተዘይበቒዕካ፡ ግዜን ዕድልን ክገድፈካ ንስኻ ድሕሪት ክትተርፍ መወዳእታን ውጽኢትን ዘየብሉ ጉዕዞ እዩ ዝኸውን። እቲ ኣብ ተመኩሮና ኣዝዩ ዝገርም ከኣ፡ እቲ ዝኸበደ ጠንቂ ሕማምካ እንታይ ምዃኑ እንዳፈለጥናዮ መፍትሒ ኣብ ምምጻእ ሒቕ ምባል እዩ። ሓጺር ኣብነት ንምጥቃስ፡ ኩለን ውድባትና ብሓባር እንተዘይወፊረን ማዕረ ባህጊ ህዝብና ከፍርያ ከምዘይክእላ ይፈልጣ እየን። ነዚ ተረድኦ ምግንዛበን ሓደ ስጉምቲ ንቕድሚት እዩ። ነዚ ተርዲእካ ብሓባር ብዘሰልፍ ስጉምቲ እንተዘይኣሰኒኻዮ ግና፡ ሕማምካ እንዳፈለጥካ ሰኣን ዝተኣዘዘልካ መድሃኒት ብግቡእ ምውሳድ ካብ ሙማት ፈሊኻ ዝረአ ኣይኮነን።
እቲ ኩነታት ነዊሕ ግዜ ዝወሰደ’ኳ እንተኾነ፡ ሎሚ ሃገርና ናይ ብዙሓት ኣጀንዳ ኣብ ዝኾነትሉ ደረጃ ንርከብ ኣለና። እቲ ኣጀንዳነታ ግና ከቢድ ሓላፍነት ዘሰክመና ኣሰካፊ እምበር ዘቕስንን ዘሐብንን ኣይኮነን። ሕሱም ግህሰት ኩሉ መሰረታዊ መሰላት፡ ብዝሒ ስደተኛታትን ኣብያተ-ማእሰርትን፡ ብኩራት ልዕልና ሕጊ፡ ዘይቅሱን ሃለዋት ምስ ጐረባብቲ፡ ቁጠባዊ ድቀት ኮታ ኩሎም ናይ ወጽዓ ነጸብራቓት እዮም ንሃገርና ብኣጀንዳነት ኣብ ቅድሚት ሰሪዐሙዋ ዘለዉ። ኣብዚ እዋንዚ ርኢና ከም ዘይረኣና ኮይና ከነጽቅጥ እንተዘይደሊና፡ ኣይኮነንዶ ንዓና ንኤርትራውያን ንዝሰምዖ ፍጡር እውን ዘቕስን ኣይኮነን። ስለዚ ካብዚ ብተመኩሮኻ ናይ ዘይምምሃር ሕማቕ ተመኩሮ ወጺእና፡ ካብ ተመኩሮና ተማሂርና ሓድሽ ሓድነታዊ ኣተሓሳስባ ከነመንጩ ኣብ እንግደደሉ ግዜ ዘይህብ ህሞት ምህላውና ነስተብህል።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ህዝባዊ ግንባር ንዲሞክራስን ፍትሕን (ህግደፍ) ነብሱ ክኢሉ ኣብ ቅድሚ ህዝቢ ኤርትራ ክቐርብ ዘኽእሎ ክብደትን ተቐባልነት ስለ ዘየብሉ፡ ካብዚ ምንጥልጣል ንምድሓን ካብ ዝጥቀመሎም ሜላታት ሓደ ምስ ኤርትራን ህዝባን ምልሓግ እዩ። መራሒ ህግደፍ ዲክታቶር ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ሓደ እዋን በታ ብሕታዊ ጋዜጣኡ ሓዳስ ኤርትራ ኣብ መንጎ ህግደፍን ህዝቢ ኤርትራን ዝነበረ ዝምድና ከብርህ ምስተሓተተ “ንህዝቢ ኤርትራን ህግደፍን ከ መንዩ ክልተ ኣካላት ገይርዎም?” ብዝብል ቑጠዐን ስንባደን ዝሃቦ መልሲ ናይዚ ኣብነት እዩ። ካብኡ ሓሊፉ “ ንሕና ሃገር ንሕና ህዝቢ” ዝብል ዜማ ህግደፍ ዕላምኡ ንኤርትራን ህዝባን ዓምጺጽካ ንብረት ህግደፍ ንምግባሮም ዝዓለመ ዓመጽ እዩ። እዚ ናይ ህዝቢ ዘይኮንካ ክንስኻ ናይ ህዝቢ መሲልካ ንብዓት ሓርገጽ ምፍሳስ ኣብ ኢሳይያስ ዝድረት ዘይኮነ ናይ ኩሎም ከምኡ ዝኣመሰሉ ወጻዕቲ ናይ “ንዓኣቶም መሲልካ ድራሮም ወድኣሎም” ፖሊሲ ኣብነት እዩ።
ኣብቲ ሓቂ ክንመጽእ እንከለና ኤርትራ ምስ ኩሉ ተፈጥሮኣዊ ኣቀማምጠኣን ሃብታን፡ ታሪኻ፡ ባህላን ነብሳ ዝኸኣለት ንደቃ ማዕረ እትብጸሖም ብብዙሕነት ዝመልከዐት ልኡልላዊት ሃገር እያ። ጉጅለ ህግደፍ ከኣ ንውሱናት ኣባላቱን ደገፍቱን ጥራይ ዝውክል፡ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ውሑዳት ዝዋስእሉ ኣዝዩ ጸቢብ መድረኽ እዩ። ነዚ ሰጊርካ ንኹሉ ናትካ ንምግባሩን ኣብ ዘየብልካ ውክልና ክንዲ ህዝቢ ኮይንካ ክትዕንድር ምፍታንን ግና ሓቅነትን ተቐባልነትን ዘይብሉ መርኣያ ወጻዕቲ ጥራይ እዩ። ምናልባት ጉጅለ ህግደፍ ብህዝቢ ዝተመርጸን ህዝቢ ይርሓሰና ብዝበሎ ሕገ-መንግስቲ ዝምራሕን ነይሩ እንተዝኸውን ከምቲ ዝብሎ” ንሱ ንሕና ንሕና ንሱ” እኳ እንተዘይኮነ፡ ምስ ህዝቢ ኤርትራ ከም ዝቀራረብ እንተ ገለጸ መምሓረሉ። ግና ኣይኮነን። ስለዚ ኢና ከኣ “ኤርትራ ካልእ፡ ህግደፍ ከኣ ካልእ” እንብል።
ኣብዚ እዋንዚ እቲ ግጉይ ኣገላልጻ ዝምድና ህዝቢ ኤርትራን ህግደፍን፡ ካብ ህግደፍ ሓሊፉ ኣብ ካልኦት እውን ክንጸባረቕ ልሙድ ኮይኑ ኣሎ። ህግደፍ ዓይኒ መፍተሉ ጠፊእዎ የዕለብጥ ኣብ ዝሃለወሉ፡ ልኡላውነት ኤርትራ እውን ማዕረ ማዕረኡ ኣብ ሓደጋ ከም ዝወደቐ ኣምሲሎም ዝግምቱ ትዕዘብ ኢኻ። እቲ ህግደፍ ኣብ ምዕልባጥ ምህላዉ ሓቅን ኣብ ባይታ ዝንበብ ዘሎን እዩ። እንተ እቲ ናይ ኤርትራን ህዝባን መጻኢ ዕድል ብህግደፍ ከም ዝውሰን ወሲድካ፡ ልኡላዊት ኤርትራውን ኣኺልዎ፡ ዝዓይነቱ ስምዒት ግና ከምቲ “ነዳይሲ ናይ ልቡ ይሓልም” ዝበሃል ህርፋን እምበር ሓቅነት የብሉን። ናይ ኤርትራን ህዝባን ህልውናን ቀጻልነትን ኣብ ሓቀኛ ታሪኽ ዝተሰረተ፡ ብደምን ኣዕጽምትን ኣእላፍ ጀጋኑኣ ዝተነድቀ፡ መንግስቲ እንተሓለፈ፡ ዘይሓልፍ ነባሪ እዩ። ህግደፍ ግና ብመሰረቱ እውን ሓጺርን ወጻዕን ዕድመ ዘለዎ ሓላፊ ጉጅለ እዩ። ነዚ ሓቂ እዚ ህግደፍ እውን ክለኻኽም ደኣ ይፍትን እምበር፡ ንሱ ክፋኖ እንከሎ ኤርትራ ግና ኣብ ቦታኣ ምዃና ከይፈተወ ዝቕበሎ ሓቂ እዩ። እዚ ክበሃል እንከሎ ግና ክሳብ ዘሎ፡ ክሰብራ ዘይኮነስ ከሰንብራ ከም ዝኽእል ንዕዘቦ ዘለና እዩ።
ኣብዚ ህግደፍ ምስ ኢትዮጵያ ፈጢርዎ ዘሎ፡ ካብ ህዝቢ ዝተሓብአ ዓይኒመፍተሉ ዘይፍለጥ ኣዛራቢ ዝምድና ንበሎ ርክብ፡ ብዙሓት ንህግደፍ ዘቃልዑ ተረኽቦታት ይረኣዩ ከም ዘለዉ ንዕዘብ ኣለና። ኣብዚ መስርሕ ብዙሓት ህዝቢ ኤርትራ ክዛረበሎም ዝግበኦ ጉዳያት ተዓዚብና። ክንድቲ ዓው ኢሉ ክዛረበሎም ዝግበኦ ግና ኣይተዛረበሎምን። ምኽንያቱ ከኣ እቲ ብመስዋእቲ ደቁ ዝዋገ ዘሎ ዝመስል መስርሕ ባህ ኢልዎ ዘይኮነ፡ ወይ ኣስደሚምዎ ወይ ድማ ዓው ኢሉ ዝዛረበሉ ውሑስ መድረኽ ስለ ዘይረኸበ እዩ። እንተ’ቲ ጽምዋ መሪጽካ ምስ እትኣምኖ ብትሑት ድምጺ ምዝራብ ግና ሎሚ መሊኡ እዩ። እዚ ኣብ ሓጺር ግዜ ናብ ደፋኢ ዓውታ ከም ዝድይብ ከኣ ዘጠራጥር ኣይኮነን።
ሎሚ ብወገን ኢትዮጵያውያን፡ “ኤርትራ ምስ ኢትዮጵያ ተደሚራ፡ ኤርትራ በይና ክትከውን ፈቲና ምዃን ምስ ኣበያ እነሆ ተመሊሳ፡ ኣቶ ኢሳይያስ ቅድሚ ሕጂ ንኢትዮጵያ ኣብየምዋ ሎሚ ግና ክሒሰሙዋ፥ ኤርትራውያን ናብ ኢትዮጵያ ዝምለሱ ዘለዉ ደንጊጾም ዘይኮኑ፡ ናጽነት ማለት ጥምየትን ድኽነትን ምዃኑ ስለ ዝተረድኡ እዮም. . . ወዘተ” ዝብሉ ኤርትራ “ንዓይ ርኢኹም ተቐጽዑ” ትብል ከም ዘላ ዘምስል ኣበሃህላታት እዮም። እዞም ኣበሃህላታት ከከም በሃሊኦም፡ ገሊኦም ብዓሚቕ ጉርሕን ፖለቲካዊ ሕሳብን ዝተኣልሙ ክኾኑ እንከለዉ፡ ገሊኦም ከኣ ብገርሂ ምናልባት እውን ንህዝቢ ኤርትራ ትጠቅም ከም ዘለኻ መሲልካ ዝበሃሉ እዮም። ናይዞም ኩሎም መንቀሊ ከኣ ናይ ህግደፍ ዓቕሚ ምስኣንን ተንኮልን ኮይኑ ጥፍኣትን ልምዓትን ኤርትራን ህግደፍን ማዕረ ማዕረ ዝኸይድ እዩ ካብ ዝብል ግጉይ መዛዘሚ ዝነቅል’ዩ።
እቲ ቀንዲ ዘገርም እንተ ብጉርሒ እንተ ብገርሂ እዞም ዝጠቐስናዮም ንልኡላውነት ኤርትራ ብግጉይ ዝገልጹ ሓረጋት ምዝውታሮም እይኮነን። እቲ ዘገርም ብወገን ህግደፍ ነዚ ግጉይ ኣረዳደኣታት ዘቃንዕ ሓሳብ ዘይወሃብ ምህላዉ እዩ። ከምዚ እንዳተባህለ ስቕ ምባል ከኣ እቲ ዝበሃል ሓቂ እዩ ኢልካ ተቐቢልካዮ ኣለኻ ካብ ማለት ምዃኑ ሓሊፉ ካልእ ትርጉም ዝወሃቦ ኣይኮነን። ሓሓሊፉ እዞም ዝተጠቕሱ ኣበሃህላታት ብህግደፍ ከም ዝራጐዱ’ውን ተዓዚብና ኢና። ስለዚ ደገፍቲ ህግደፍ፥ “ህግደፍ ንኤርትራ ናብ ምምላሱ ዘጸግም ሓደጋ ይወስዳ ኣሎ” ንዝብል ስግኣት ግቡእ ኣቓልቦ ይህብዎ እንተዘየልዮም ታሪኻዊ ጌጋ እዮም ዝፍጽሙ ዘለዉ’ሞ፡ ከሎ ጌና ናብ ልቦም ክምለሱ ንምሕጸኖም። ንሕና እውን ካብዚ ታሪኻዊ ተሓታትነት ንምድሓንን ክብሪ ኤርትራ ንምዕቃብን፡ ነቲ ስግኣት ደጋጊምካ ምግላጹ ጥራይ ዘይኮነ፡ ነቲ ስግኣት ንምውጋድ ብግብሪ ክንውፈየሉ ዝግበኣና ግዜ ዘይህብ ሓላፍነትና ምዃኑ ከይንዝንግዕ ሓደራ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ እዋንዚ ኤርትራውያን ኣብ ውሽጢ ይኹን ኣብ ወጻኢ ዝተፈላለዩ ናይ ለውጢ ንቕሎታት የርእዩ ኣለዉ። እዞም ንቕሎታት ሓደስቲ’ኳ እንተዘይኮኑ ኣብ ንርከበሉ ዘለና ናይ ተስፋን ብደሆን እዋን ምርኣዮም ፍሉይ ግምት ዝወሃቦም እዮም። ሎሚ ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ተለጒሙ ዝጸንሐ ልሳናት ህዝብና ተፈቲሑ፣ “ደጊምስ እዚ ሰብኣይ ገለ እንተዘይገሩ ዕድል ክንህቦ ኣይግባእን እዩ” ዝብል ዕላል ምዝውታር ልሙድ ኮይኑ ኣሎ። ኩነታት ገሪምዎም “እዚ ሰብኣይ ነዛ ሃገር ናበይ እዩ ክወስዳ ደልዩ?” ዝብል ዓሚቕ ስኽፍታ ዝሓደሮም እውን ኣለዉ። ኮታ እቲ “ዘረባ ከይከደኒ” ኢሉ ተሸቑሪሩ ስም ህግደፍ ከልዕል’ኳ ዝስከፍ ዝነበረ ወገን ዝደፍረሉ፣ እቶም ናይ ህግደፍ መበጻጻሕቲ ዘረባ ስለ ዝነበሩ ዝደፍሩ ዝነበሩ፡ ርእሶም ዘድንንሉ ኩነታት ተፈጢሩ ከም ዘሎ ካብ ሕምብርቲ ኤርትራ ኣስመራ ዝመጽእ ሓበሬታ የረድእ ኣሎ። እዚ ተስፋ ዝህብን ክዓኩኽ ዝግበኦን ናይ ለውጢ ምልክት እዩ።
ካብ ኤርትራ ወጻኢ ኣብ ዓባይ ብሪታንያ ዘለዉ ተጋደልቲ ህዝባዊ ግንባር ሓርነት ኤርትራ ዝነበሩ ብጋህዲ ኣስማቶምን ክታማቶምን ኣሰንዮም፣ ኣብዚ ቀረባ ግዜ “ህጹጽ ጻውዒት ተጋደልቲ ህዝባዊ ግምባር ነበር፡ ነበርቲ ዓባይ ብሪጣንያ፡ ንምእላይ ውልቀ-መላኺ ኢሰያስ - ካብ ስልጣን” ብዝብል ዘውጽእዎ መግለጺ፣ ኣብ ሃገር ጀርመን ዝንቀሳቐሱ ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ውድባትን ሲቪላዊ ማሕበራትን “Uniting Eritrean Voices in Germany/ ምስማር ኤርትራዊ ድምጽታት ኣብ ጀርመን" ኣብ ትሕቲ ዝብል ኣርእስቲ ዝወጸ ናብ ምምስራት ሓቢርካ እተድምጸሉ ጽላል ዝጠመተ መግለጺ ከም ኣብነት ሓባራዊ ንቕሎታት ዝጥቀሱ እዮም። በብኹርናዑ ኣንጻር ጉጅለ ህግደፍ ዝተኻየዱን ዝጽውዑ ዘለዉን ኣኼባታትን ሰልፍታትን እውን ካብዚ ዝተፈልየ ዕላማ የብሎም። ዝተፈላለያ ፖለቲካዊ ውድባትን ሰልፍታትን ሓቢርካ ንምስርሕ ዘካይደኦ ዘለዋ ጻዕርታት እውን ካብዚ ዝተፈልየ ዕላማ የብሉን። ኣብዚ ዝሓለፈ ሰሙናት ሃገራዊ ድሕነት ኤርትራ-ሕድሪ፥ ሓድነት ኤርትራውያን ንፍትሕን ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራን ናብ ዝተፈላለዩ ወገናት ብጉዳይ ኤርትራውያን ስደተኛታትን ሰብኣዊ መሰላትን ክቕርብዎ ዝጸንሑ ናይ ሓባር መዘክራት ከኣ ተስፋ ዝህብ ተበግሶታት እዩ። እዚ ተበግሶታት ንኸድምዕ ዓቕሚ ክረክብን ግና ናብ ሓደ ኣቕጣጫ ክቃነ ናይ ግድን እዩ።
ዝሓለፈ ተመኩሮና እንተ መዚናዮ፣ ጸገምና ኣብ ኤርትራ ለውጢ ዘይምድላይ ኣይነበረን፣ ንለውጢ ዘይምንቃልን ነዚ ብዝምልከት ዘይምውዳብን ኣኼባታትን ዘይምክያድ እውን ኣይነበረ። ቀንዲ ጸገምና ነቲ ናይ ሓባር ድሌትን ሸቶን ዘለዎ ተበግሶታት ናብ ሓደ ሰሪሑ ዘድምዕ ተዛሪቡ ዘስምዕ መድረኽ ክንቃንዮ ዘይምብቃዕ እዩ። ከምኡ ክንገብር ብዘይምብቃዕና፣ ክንድቲ ክንኮኖ ዝግበኣና ኮይና ንህዝብና ካብ ወጽዓ ህግደፍ ንሃገርና ከኣ ካብ ሓደጋ ናይ ምድሓን ኣበርክቶና ትሕቲ ግምትና ምጽንሑ ክንጣዓሰሉ ዘይኮነ፣ ከይድገም ክንመሃረሉ ዝግበኣና ተመኩሮ እዩ። እዚ ንርከበሉ ዘለና ኤርትራዊ ኮነ ከባብያዊ ኩነታት ከኣ ዝያዳ ኩሉ ግዜ ካብ ዝሓለፈ ተመኩሮና ክንመሃር ዘገድደና እዩ።
ስለዚ እዚ ኣቐዲምና ዝጠቐስናዮን ካልእ ናይ ለውጢ ተበገሶታትን ናብ ሓደ ናይ ለውጢ ሩባ ከም ዝፈስስ እሞ እቲ ናይ ሓባር ውሕጅ ንጉጅለ ህግደፍን ጸረ ህዝቢ ተግባራቱን ገሓሒጥዎ ክኸይድ ካብ ምጽዓር ካልእ መተካእታ የብልናን። ኣብ ዘለናዮ ናይ ለውጢ ቃልሲ ብሓባር ንምስላፍ እቲ ሓደ ጸዋዒ እቲ ካልእ ከኣ ተጸዋዒ ወይ እቲ ሓደ ለማኒ እቲ ካልእ ከኣ ተለማኒ እንኾነሉ ዘይኮነ፣ ብኹልና ቅሩብነት ክህሉ እንግደደሉ ሓላፍነት እዩ። እንተ ብጉርሒ እንተ ብገርሂ ናይ ሓቢርካ ምስራሕ ኣፍደግኡ ንዝዓጸወ ናይ ለውጢ ወገንና እውን ደጋጊምና ክንኩሕኩሓሉ ዝግበኣና ግዜ እዩ። ናይዚ ቅሩብነት ኣድላይነት ምኽንያት ሓጺርን ንጹርን እዩ። እቲ ምድሓን ሃገርን ለውጥን ግድን ናይ ኩልና፣ ብኹልናን ንኹልናን ስለ ዝኾነ።
ኣብዚ እዋንዚ ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ቅድሚ ለውጢ ጠጠው ክብለሉ ዝኽእል ባይታን ምኽንያትን ከም ዘይብሉ ዝተጋህደሉ ምዃኑ እቲ ተስፋ እዩ። ነዚ ኩነታትዚ ንህዝብናን ሃገርናን ናብ ዝሓሸ መድረኽ ዘሰጋግር ለውጢ መምጽኢ ክንጥቀመሉ ምኽኣልን ዘይምኽኣልን ከኣ እቲ ኣብ ቅድሚ ናይ ለውጢ ሓይልታት ዘሎ ከቢድ ብደሆ እዩ። ቅድም እውን ጉጅለ ህግደፍ ክሳብ ሕጂ ዘይቅቡል ምኽንያታት እንዳሰነዐ ብጉዳይ ሃገርና ከላግጽን ኣብ ልዕሊ ህዝብና ከዳኽርን ዝጸንሐ ብናቱ ብርታዐ ዘይኮነ፣ ብናትና ድኽመት ምዃኑ ክንእመነሉ ዝግበኣና እዩ። ሎሚ ባይታኡ ዝያዳ ኣብ ዝሃመመሉ ንህግደፍ ነዚ ዕድል እንተሂብናዮ ከኣ ሕመቕናን ተሓታትነትናን ብኽንድኡ ደረጃ እዩ ጐሊሑ ክረአ።
ከምቲ “ሰብኣይን ደሊኽን ጭሕምን ደሊእኽን” ዝበሃል፣ በቲ ሓደ ወገን ካብቲ መሪር ህይወት ኣብ ግዜ ህግደፍ ክትናገፍ እንዳበሃግካ፣ በቲ ካልእ ወገን ከኣ እቲ ብዙሕ ሰራውር ዘለዎ ህግደፍ ለውጢ ክተኹበልካ ምጽባይ ቅቡል ኣይኮነን። ህግደፍ ለውጢ ዘይገብር፣ ከምቲ ዝብሎ ንለውጢ ዘብቅዕ ጥጡሕ ኩነታት ሰለ ዘየጋጠሞን ግዜ ስለ ዝሓጸሮን ዘይኮነ፣ ኩለንተናኡ ለውጢ ዘይቅበልን ካብ ለውጢ ዘይጥቀምን ስለ ዝኾነ ምዃኑ ብግቡእ ንግንዘቦ እዩ። ሎሚ ኣብ መስርሕ ለውጢ ንህግደፍ ከነገድዶ እምበር ክንጽበዮ ከም ዘይግበኣና ከኣ ብትሪ ክንግንዘቦ ዝግበኣና ሓቂ እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኢድና ካብ ዘሎ ናይ ቃልሲ ጸጋታት ሓደ ኩልና ኤርትራውያን ክበሃል ብዝኽእል ደረጃ፣ ኣብ መንነት ህግደፍን ስርዓቱን ኣብ ሓደ ተረድኦ ምብጻሕና እዩ። እዚ ንቕድሚት ክንስጉም ወሳኒ መንጠሪ ዝኾነና ተረድኦ ኣብ ሓጺር ግዜ ዝተበጽሐ ዘይኮነ፣ ብዝተናውሐ ቃልሲ ዘጥረናዮ ዕግበት እዩ። ሓደ እዋን ገሌና ህግደፍ በደለኛ እዩ ክንብል፣ ገሌና ከኣ ዘይምስሉ ሂብና ከነጸባብቖ መሪር ቃልሲ ኣካይድና። ጉጅለ ህግደፍ ከኣ “ነቲ ኣጆኻ ነቲ ከኣ ወይለኻ” እንዳበለ ከዋገኣና ዘባኸናዮ ግዜን ዘሕለፍናዮ ዕድላትን ኩልና ዘይንዝንገዖ እዩ። ሎሚ እቲ ወሳኒ፣ በዚ ዘባኸናዮ ግዜን ዕድልን ምስትንታን ዘይኮነ ከይንገደግሞ’ሞ መፍቶ ኢሳይያስን ጉጅለኡን ኮይና ጸኒሕናስ መፍቶ ኣብርሃምን ጉጅለኡን ከይንኸውን ምብርባር እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ዓዲ ንሃሉ ኣብ ወጻኢ፣ ወተሃደራት ንኹን ሲቪል፣ ደገፍቲ ንንበር ተቓወምቲ፣ መንእሰያት ንኹን ነባራት፣ ደቂ ኣንስትዮ ንኹን ደቂ ተባዕትዮ፣ ሲቪላዊ ይኹን ፖለቲካዊ ውዳበታት፣ ኮታ ኩልና ኤርትራውያን ብዛዕባ ሓደገኛ ሃለዋት ሃገርናን ህዝብናን ሓደ ተረድኦ ምሓዝና ኣገዳሲ መንቀሊ ነቲ ዝዓበየ ዝጽበየና ዘሎ ዕማም እምበር ንገዛእ ርእሱ ሸቶ ከምዘይኮነ ርዱእ እዩ። እቲ ዝኸበደን ወሳንን ኣብ ቅድሜና ዘሎ ዕማም፣ ነቲ ጐዲሉና ዘሎ ናብ ምምላእ ብተግባር ክንነጥፍ ምብቃዕ እዩ። ነዚ ከቢድ ዝገብሮ ኣብ ሚዛን ሓደ ኮይንካ፣ “እሞ እንታይ ንግበር?” ኣብ ዝብል ምፍልላይ ከጋጥም ስለ ዝኽእል እዩ። ኩልና ከም እንዝክሮ ዋላ’ኳ ግናይ ምስሊ ህግደፍ ኣብ ምርዳእ እንተዘይተጸገሙ፣ ብናይ “ግዜ ንሃቦን ሃገር ኣብ ውግእ እንከላን” ምስምስ ዘጸባብቕዎ ኤርትራውያን ውሑዳት ኣይነበሩን። ሎሚ ግና ህግደፍ ግዜ ይኹን ካልእ ዕድል ሂብካ ዝዕረ ከምዘይኮነ፣ ናቱ ድኽመት ተወሲኽዎ ብቃልሲ ህዝብናን ውዳበታቱን፣ ብተግባር ዕርቃኑ ወጺኡ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ብዛዕባ ህልዊ ኣጨናቕን ወጣርን ኩነታት “ገለ ክትብል” እንዳተጸበየካ ዘይሃነጽካዮን ዘይመወልካዮን ፋብሪካታት እንዳማትካ ክትምርቕ ካብ ምውዓል ዝዓቢ ናይ ጥራሕካ ምውጻእ ገላጺ ኣብነት የለን።
ናይቲ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዝወርድ ዘሎ ወጽዓ ደቂቕ ዝርዝር ከነቕርብ እንከለና፣ ከከም ኩነታቱ ብፍላይ ንመንእሰያት፣ ንወተሃደራት፣ ንስደተኛታት፣ ኣብ ዓዲ ንዘሎ፣ ኣብ ወጻኢ ንዘሎ፣ ንኣመአንቲ ዝያዳ ዝሃሲ ክመስል ይኽእል። ብዓብይኡ እቲ ጸገም ብመንጽር፣ ብኩራት ልዕልና ፍትሒ፣ ብሕገመንግስታዊ ኣድላይነት፣ ደሞክራስን ሰላምን፣ ቁጠባዊ ሃለዋትን ምኽባር ኩሉ መሰረታዊ መሰላትን፣ ክንርእዮ እንከለና ግና፣ ንኹልና ኤርትራውያን ብማዕረ ዝብጸሓና መስገደል እዩ። ብመንጽር እዚ ነዚ ኩነታት እዚ ናይ ምቕያሩ ሓላፍነት ኣብ ናይ ኩልና ኢደይ ኢድካ ምባል ዝምርኮስ እዩ። ህግደፍ ናይ ኩልና ኤርትራውያን ብሓደ ግብርን ድምጽን ምብጋስ ዕድሚኡ ከም ዘሕጽሮ ተረዲኡ ክኸፋፍለና ዘይፍንቅሎ እምኒ ከምዘየለ ኣብ ተመኩሮና ርኢናዮ ኢና። እንተኾነ ኣብዚ እዋንዚ ብተግባር ክስነ ናብ ዝግበኦ ናይ ሓባር ተረድኦ በጺሕና ንናይ ህግደፍ ከፋፊልካ ግዛእ ተንኮል ስዕርናዮ ኢና። ናይቶም ዝርካቦም ኣዝዮም ውሑዳት ደገፍቲ ህግደፍ ድምጺ ከኣ መሬት ዘቢጡ ኣብ ዘይስመዓሉ ደረጃ በጺሑ ኣሎ። እዚ ስዕረት ምሉእ ንክኸውን ኢና ከኣ ኣብ ሜዳ ተግባር’ውን ብሓባር ንገስግስ ንብል ዘለና።
ናይ ጉጅለ ህግደፍ ከምዚ ንዕዘቦ ዘለና ዝሕዞን ዝጭብጦን ስኢኑ ዝብሎ ጠፊእዎ ልሳኑ ምዕጻዉ፣ ንናይ ለውጢ ቃልስና ኣገዳሲ መመላእታ እዩ። እቲ መሰረታዊ ዓወትና ግና ኣብ ናይ ህግደፍ ድኽመት ዘይኮነስ፣ ኣብ ናትና ሓይልታት ለውጢ ሓድነትን ብርታዐን’ዩ ክምስረት ዝግበኦ። ብዛዕባ ናይ ህግደፍ ውድቀት ኣይኮነንዶ ሎሚ ባዕሉ ዝዛረብ ምልክታት እንዳርኣየ፣ ቀደም እውን እንጠራጠሮ ኣይነበረን። እቲ ዝያዳ ዘሰክፈናን ጌና ኣብ ኢድና ዘይሓዝናዮን እቲ “ድሕሪ ውድቀቱኸ?” ዝብል ምዃኑ ብሩህ እዩ። ስለዚ ኢና ከኣ ነቲ ኣጸቡቑ ዝረዳዳእ ናይ ለውጢ ኣድላይነትን ህጹጽነትን ቋንቋታትና፣ ብኣዝዮም ንኡሳን መበኣሲና ዘይኮነስ መወዳደሪና ክኾኑ ዝግበኦም ናይ ሓሳብ ፍልልያት ከይተዓንቀፍና “ናይ ጽባሕ ዘተኣማምን ኩነታትና ከነውሕስ ሎሚ ብሓባር ንቃለስ” ንብል ዘለና። ኣብዚ መሰረታዊ ዕማምና ተኸኣኢልና ሓላፍነታውያን ኮይና እንተዘየድሚዕና ናይ ህግደፍ ኣብዚ በጺሕዎ ዘሎ ሰንከልከል ምውዳቕ ጥራይ ንናይ ብሩህ መጻኢ ውሕስነት ክኸውን ኣይክእልን እዩ። መጻኢ ዘተኣማምን ንምውሓስ ከኣ ኢደይ ኢድካ ክንብል እዋኑ እዩ። ኢደይ ኢድካ ንክንብል ኩሉ ፍልልያትና ከነወግድ ናይ ግድን ኣይኮነን። ብግቡእ ከነመሓድሮ ግና ዘይስገር ሓላፍነት እዩ። ምምሕዳሩ ማለት ንፍልልያትካ ዓቂብካ ነቲ ዘሰማምዓካ ቀዳምነት ሂብካ ምስጓም ካብ ማለት ካልእ ምስጢር የብሉን። እዚ ሳይነስ’ዚ ሎሚ ኣባና ዝፍተን መዋጸኦ ዘይኮነ ብዙሓት ወገናት ካብ ክቱር ፍልልይ ናብ ውሑስ ምርድዳድ ዝበጽሕሉ መስርሕ እዩ። ኣባና በጺሑ ዘይከኣል ዝኾነሉ ምኽንያት ከኣ የለን። እንተዘይተኻኢሉ ከኣ ብሰንኪ ናትና ዘይምብቃዕ እዩ ክኸውን።
ስለዚ ከምቲ “እዛ ጉዋ፣ጉዋ እያ፣ እዛ መሬት መስያ እያ” ዝበሃል ህግደፍ ኣእኪሉ ኣብ ሰንከልከል እዩ ዘሎ። ደጊም ካብ ናትና ድኽመት እንተዘይኮይኑ፣ ካብ ናቱ ብርታዐ ዝልቀብ ዕድመ የብሉን። ኣወዳድቓኡ ዳግማይ ዕዳ ገዲፉልና ዝኸይድ ከይከውን ግና፣ ብሓባር ሰሪሕና እንዳድማዕናን ብሓባር ኣድሚጽና እንዳስማዕናን ኢደይ ኢድካ ንበል።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ከም ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት፣ ናይ ክሳብ ሕጂ ጉዕዞና ክንርኢ እንከለና፣ ብዙሓት ድኽመታት ከም እንዕዘብ ፍሉጥ እዩ። በቶም ሰኣን ዓቕሚ ዘይተግበርናዮም ብዙሕ ንጠዓስ ኣይመስለናን። በቶም ክንገብሮም እንዳኸኣልና እንከለና ዘይተግባርናዮም ግና፡ ክንሓስብን ክንጠዓስን ናይ ግድን እዩ። እቲ ክንገብሮ እንዳኸኣልናዮ ዘይገበርናዮ ኣዝዩ ብዙሕ ምዃኑ ርዱእ ኮይኑ፣ ንቕሎናን ሸቶናን ሓደ ድሕነት ህዝብን ሃገርን ናይ ምርግጋጽ ሓላፍነት እንዳሃለወ ናእሽቱ ፍልልያት ኣተዓባቢና ንቕድሚት ብምምጻእ ብሓባር ክንወፍር ዘይምኽኣልና እቲ ጐሊሁ ዝረአ ድኽመትና እዩ።
ብመንጽር እዚ ንርከበሉ ዘለና ግዜ ነቲ ዝሓለፈ ድኽመትና ንምቕያሩ እንደጋና ናብ ድሕሪት ናብቲ ዝሓለፈ ድኽመት ንቋመተሉ ዘይኮነ፣ ነቲ ድኽመት ከይንደግሞ ንቕድሚት እነማዕድወሉ እዩ። እቲ ዝከኣል ንዝሓለፈ ጌጋ ምቕያር ዘይኮነ፣ ካብኡ ተማሂርካ ንከይትደግሞ ምስራሕ ስለ ዝኾነ። ዝሓለፈ ድኽመትና ኣሲሩ ሒዙ ኣብኡ ዘንብረና ዘይኮነ ኣብ መጻኢ ጌጋ ከይንደግም ንመሃረሉ ተመኩሮ ክኸውን ይግበኦ። ኣብ ቅድሜና ዝከኣልን ዘይከኣልን ከም ምርጫ እንዳሃለወ ነቲ ዝከኣል መሪጽና ክንስጉም እምበር ኣብቲ ዘይከኣል ክንሽከል ኣይግበኣናን። ሎሚ ነቲ ዝከኣል ብሓባር እንተሰጊርናዮ ጽባሕ ነቲ ሎሚ ዘይከኣል ዝመስል ብደሆ ክስዕር ዘኽእል ዓቕሚ ከነጥሪ ናይ ግድን እዩ። እቲ ኣዝዩ ዘተሓሳስብ ከኣ ነቲ ዝሓሸ መንገዲ እንዳተረዳእናዮ ንመጻኢ ብዘየሰጉም ኒሕ ተኣሲርና ኣብቲ ዘየድምዕ መንገዲ ጠጠወ ንብል ምህላውና እዩ።
እቲ ብኸመይ?፣ ምስመን?፣ መዓስ? ኣበይ? ሓቢርና ከም እንሰርሕ ዝቕልሰና፣ ህልዊ ኩነታት ሃገርናን ህዝብናን መመሊሱ እንዳገደደ እምበር እንዳሓሸ ይኸይድ የለን። ንሕና ግና ኣብ ክንዲ ምስቲ እንዳገደደ ዝኸይድ ዘሎ ኩነታት፣ ኩሉ ክኢልናን ተጸሚምናን ክሳብ ሕጂ ዘይበቓዕናዮ መዋጸኦ መንገዲ እንሕዝ ብኣንጻሩ ክሳብ ሕጂ ኣብ ኢድና ዝጸንሐ ዝርካቡ ኒሕን ሓቦን ንድሕሪት ንመልሶ ዘለና ኢና ንመስል። ሎሚ እቲ ካብ ነዊሕ ግዜ ከሻቕለና ዝጸንሐ ስደት ናብ ዝለዓለ ፍልሰት ዓሪጉ፣ ኣብ መዓልቲ ልዕሊ ሓደ ሺሕ ስድራቤት ናብ ኢትዮጵያ ይፈልስ ኣሎ። ናይዚ ናብ ኢትዮጵያ ዝፈልስ ዘሎ ኤርትራዊ ምኽንያቱ ፍሉጥ እዩ። ቅድሚ ሕጂ’ውን ምስ ህግደፍ ምንባር ኣጨኒቕዎ፣ ካብ ሃገር ክወጽእ እንዳደለየ ጸጊምዎ ዝጸንሐ እዩ። ብለይቲ ንዘሰጋግሩ ዝኽፈል ገንዘብ ስኢኑ ዝጸን ኣሎ።፣ ብለይትን ኣጻንዕ ቦታታትን ቆልዑት ሒዘን ክወጻ ዓቕሚ ንኢስወን ዝነበራ ሎሚ ኣፍደገ ተኸፊቱ ምስተባህለ ክሳብ ሸውዓተ ቆልዑ ኣኸቲለን ዝውሕዛ ዘለዋ ኣደታት ኤርትራ ብዙሓት እየን። መብዛሕትኡ ናብ ኢትዮጵያ ዝሰግር ዘሎ ኤርትራዊ መጻኢ ዕድሉ እንታይ ከም ዝኸውን ኣይፈልጥን እዩ። እቲ ኣብ መዓልቲ ብኽንድዚ ኣሃዝ ምውጻኡ ከኣ ምናልባት ማዕጾ ከይዕጸዎ ስግኣት ስለ ዘለዎ እዩ።
መንግስቲ ህግደፍ ኣብ ሎሚ በጺሑ ሓላይ ህዝቢ ኮይኑ፣ ናይ ህዝቢ ጸገም፡ ጸገመይ ኢሉ ከተሃዳድእ ኩልና ኣይተጸበናዮን። ሃገር ለኪሙ ክጠፍእ ዝዓጠቐ ስርዓት ስለ ዝኾነ፣ ኤርትራ ብሓፈሻ፣ ብፍላይ ከኣ ሰሪሑ ዘፍሪ ሓይሊ ሰብ ከምዘይህልዋ እንተገበራ ስራሑ እዩ ዝሰርሕ ዘሎ ኢልካ ክውሰድ ዝከኣል እዩ። ንሕና እቶም ጉዳይ ህዝብናን ሃገርናን ዓዚዙና ንመሰረታዊ ለውጢ ኣብ ኤርትራ ንቃለስ ዘለናኸ እንታይ ንገብር ኣለና። ነገራዊ ዓቕሚ ስለ ዘየብልና መጽለልን መዕንገልን ክንልግሰሉስ ኣይከኣልናን። ብመሰረቱኸ ጸገሙን ጨንቁን ናትና’ውን ምዃኑ ብግቡእዶ ተርዲእናዮ ኣለና። ኣውያቱ ኣውያትና ምዃኑ ተገንዚብና ዶ፡ ድምጺ ክንኮኖዶ ንቃለስ ኣለና፣ ነነብስና ክንምርምረሉ ዝግበኣና ጉዳይ እዩ። ስለዚ ነዚ ክንበቅዕ ሓቢርካ ብምስራሕ ከተድምዕን ሓቢርካ ብምድማጽ ከተስምዕን ምብጋስ ኣብዚ እዋንዚ መተካእታ የብሉን።
እዚ ኣብ ኤርትራ ወሪዱ ዘሎ ጸገም ኣብ መስርዕ ተቓውሞ ንዘለዉ ውድባት፣ ሰልፍታት፣ ሲቪላዊ ማሕበራትን ግዱሳት ውልቀሰባትን ጥራይ ዝምልከት ኣይኮነን። እቲ ቀንዲ ናይቲ ጸገም ተሰካምን ልዑል ናይ ምቕያሩ ዓቕሚ ዝውንን ህዝቢ ኤርትራ ካብ ደሓር ምጠዓስን ዝያዳ ዋጋ ምኽፋልን ብግብሪ “ዓገብ” ንምባል ክትንስእ ይግበኦ። ኣብዚ እዋንዚ ሕቖ ህግደፍ ኮይኖም ዘለዉ ውሑዳት ኣካላትን ሓይልታት ምክልኻልን ድሓር ካብ ዘጣዕስ ስቕታ ክወጹ ይግበኦም። እዚ ማለት ንህግደፍ ክድግፍዎ ኣይግበኦን ጥራይ ዘይኮነ፣ “ደጊም ይኣክል” ኢሎም ከርዕድዎ ይግበኦም። ኣብ ወጻኢ ዝነብሩ ኤርትራውያን “ደጊምስ ዓገብ” ዝብልሉ ሰፊሕ ዕድል ዘለዎም፣ ርእዮም ከምዘይረኣዩ ብምምሳል፣ ክሳብ ሕጂ ንህግደፍ ዘየብሉ ጽቡቕ ምስልን ህዝባዊ ሓልዮትን ከልብስዎ ዝጸንሑ፣ ብረሃጾም ብዝረኸብዎ ገንዘብ ሳጹኑ ዘህጥሩን ወገናትና ናብ ልቦም ብምምላስ ነቲ ጌጋ ካብ ምድጋም ክዕቀቡ ግዜኡ ሎሚ ምዃኑ ነዘኻኽሮም።
ሎሚ ኣብ ቅድሚ ኤርትራውያን ዘለዉ ምርጫታት ወይ ምስቲ ሓላፊ ጉጅለ ህግደፍ ወይ ድማ ምስቶም ዘይሓልፉ ህዝብን ሃገርን ምስላፍ እዮም። ኣብዚ ወሳኒ ናይ ሃገርናን ህዝብናን ምህላውን ዘይምህላውን መድረኽ ንኤርትራን ህዝባን ሕቖኡ ሂቡ፣ ንህግደፍ ዝመርጽ ኤርትራዊ ኣሎ ዝብል ስግኣትና ኣዝዩ ትሑት እዩ። እንተኾነ ከየዘኻኸርና ኣይንሓልፍን። ስለዚ ኩልና ብሰንኪ ክሳብ ሕጂ በብደረጃና ክንሰርሖ ዝግበና ዝነበረ ዘይምስራሕና፣ ህግደፍ ህዝቢ ኣብ ናይ ምጽናት ደረጃ/ሰገነት ንክድይብ ጠንቂ ከም ዝኾና ከይዘንጋዕና፣ ነዚ ተመሊስና ክንቅይሮ ዘይንኽእል ድኽመት ከይንደግሞ ክንጥንቀቕ ይግበኣና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ጉጅለ ህግደፍ እቲ ንነዊሕ ዓመታት ኣጅልዎ ዝጸንሐ ኩነታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ደፊኡ ምስ መጾ ኣብ ምቕባሉ ኮነ ዘይምቕባሉ ነናይ ገዛእ ርእሱ ሓደጋ ከም ዝነበሮ ናይ ብዙሓት ግምት ነይሩ። እቲ ምስ ዘይምቕባል ክመጾ ዝኽእል ዝነበረ ሓደጋ ተነጽሎን ካብተን ምስ ምውዳእ ጉዳይ ኤርትራን ኢትዮጵያን ከባብያዊ ስትራተጅያዊ መኽሰብ ዘለወን ሃገራት ዝወሃቦ ዘሎ ረብሓን ዝስለሞ ዘሎ መዳልያታትን መስኣን። ካብዚ ሓሊፉ እቲ ዝጸንሐ ናይ ጽምዋን ተነጽሎን ዓለሙ እውን መቐጸለ። እነሆ ከኣ ካብዚ ንምድሓን ግና ድማ ኩሉ ድሌታቱ ንእገዳ ሓዊስካ ኣብ ዘይተማለኣሉ ብዘይውነኡ ተቐቢልዎ።
እቲ ምስ ምቕባል ክመጾ ዝኽእልን ተጸሚሙ ኣትይዎ ዘሎን ሳዕቤን ከኣ ናይቲ ብኣይሰላም ኣይውግእ ተዓቢጡ ዝጸንሐ ህዝባዊ ቁጠዐ ምግንፋል ነይሩ። እነሆ ከኣ ምልክታቱ ይርአ ኣሎ። ስለዚ ጉጅለ ህግደፍ ብዓንተብኡ ካብቲ ክልተ ሕማቓት እቲ ከብዱ ዝመልኣሉን ናይ ሓሶት ምስሊ ክህቦ ዝወጠኖን ሕማቕ እዩ መሪጹ።
ንሕና ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚርና ጉጅለ ህግደፍ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝጸንሐ ጉዳይ ንክውድእ ክንቃለስ ጸኒሕና። ናብ መንግስቲ ኢትዮጵያን እቲ ጉዳይ ዝምልከቶም ኩሎም ኣካላትን’ውን እቲ ጉዳይ ዝውደኣሉ ኩነታት ክፈጥሩ ክንጽውዕን ክንምሕጸንን ጸኒሕና። ምኽንያትና ከኣ ኣብ ክልተ ክጠቓለል ዝኽእል ነይሩ። እቲ ሓደ ልኡላውነት ኤርትራ ብመሰረ’ቲ ቀያድን ናይ መወዳእታን ብይን ዶብ ኣረጋጊጽካ ህዝብና ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ሓዲርዎ ዝነበረ ሻቕሎት ንክውገደሉ’ሞ ናብ ካልእ ዘቤታዊ ጉዳያቱ ክቋመት ንክኽእል ነይሩ። እቲ ካለኣይ ምኽንያት ከኣ እቲ ህግደፍ በዚ ዘይተወደአ ጉዳይ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝሕበኣሉ ዝነበረ በዓቲ ክፈርሶ እሞ ናይ ለውጢ ድፍኢት ቦታ ክረክብ ነይሩ። እነሆ ከኣ ሎሚ ከምቲ ዝገመትናዮ ህግደፍ መሕብኢኡ ፈሪሱ፣ ብዛዕባቲ ዝኸዶ ዘሎ ጐደሎን ዘይግሉጽን ኣተገባብራ ዝምድና ምስ ኢትዮጵያ ዝዛረበሉ ልሳኑ ተዓቢሱ ናብቲ ልሙድ ናይ ምጽቃጥ ጠባዩ ኣትዩ ኣብዚ ወሳኒ ህዝቢ ናይ ምትህድዳእ ግዜ ሃሚጡ።
ንሕና ናይ ለውጢ ሓይልታት፣ ህዝቢ ኤርትራን ጉጅለ ህግደፍን ዝምድናኦም “ብሕቖን ከምድን” ዝምሰል ተጻራሪ እዩ ክብል እንከለና፣ ብፍላይ ናይ ደገ ሓይልታት ነቲ ኣብ ወጻኢ ዝካየድ ብክንደይ ውዲትን ሸርሕን ዝተሰነዐ ውሱን ናይ ደገፍ ሰልፍታትን ፈስቲቫላትን ርእዮም “ከመይ ገይሩ ደኣ እዚ ህዝቢ ይድግፎ ኣሎ?” ዝብል ሕቶ የልዕሉ ነይሮም። በቲ “ኣብ ዓዲ ዘሎ ህዝቢ ኤርትራ ዕድል እንተዝረክብ እቲ ሓቂ መተራእየ ነይሩ” እንብሎ ዕጉባት ዘይነበሩ ከኣ ውሑዳት ኣይኮኑን። እንተኾነ ሎሚ እቲ ሓቀኛ ዝምድና ህዝቢ ኤርትራን ህግደፍ እነሆ ብናይ ራሕሪካዮ ሃጽ ምባል ቋንቋ ባዕሉ ክዛረብ ጀሚሩ።
ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝጸንሐ ዶብ ተኸፊቱ ካብን ናብን ብነጻ ምንቅስቓስ ተጀሚሩ ምስ ተባህለ፣ ኣብቲ ዶባት ብሓፈሻ ብፍላይ ከኣ ኣብ ናይ ዛላንበሳ ኣፍደገ ኣብ ሓደ ደቒቕ ክሳብ ዕስራ መካይን ይመሓላለፋ ኣለዋ። እተን ካብ ኤርትራ ናብ ትግራይ ዝኣትዋ ዝመረሮ ህዝቢ ዝጸዓና እየን። እተን ካብ ትግራይ ናብ ኤርትራ ዝኣትዋ ከኣ ንግዳዊ መሰረታዊ ሃላኺ ነገራት ዝጸዓና እየን። እቲ ካብ ትግራይ ናብ ኤርትራ ዝኣቱ ሰብ ውሑድ እሞ ድማ ኩነታት ኣስመራን ክርኢ ዝደሊ ብሰንኪ ክብርን ሕጽረትን መሰረታዊ ጉዳያት ኣብ ኣስመራና ቅድሚቲ ዝሓሰቦ ዕለት ናብ ቦታኡ ዝምለስ እዩ። እቲ ካብ ኤርትራ ናብ ኢትዮጵያ ዝኣቱ ህዝቢ ግና ብዙሕ፣ ክሳብ ኣበይ ከም ዘበጽሕን ኣብቲ ዝበጽሖ ምስ በጸሐ እንታይ ከም ዝገብር ዘይወሰነን፣ ንሓዋሩ ከይምለስ ንኤርትራ ኩቦ ዝደርበየላ እዩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ ኣይፍለጥን ህግደፍ ከየርክብዎ ግዜ ከይሃበ፣ ዘይወሃብ ሂቡ ዓዲ ግራት በጺሑ ካብ መቐለ ሓሊፉ ብዘይውሑስ ኣገባብ መጐዓዝያ፣ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዘተንፍስ ብዙሕ እዩ። እዚ ስለ ዘይተኣማምኖ ብሞያለ ኣቢሉ ኬንያ ኣቋሪጹ ዩጋንዳ ዝኣተወ ከኣ ብዙሕ እዩ። ስለዚ ናይቲ ዘይቋርጽ ውሕጅ ኤርትራውያን መልሓስ ናብ ደቡብ ኣፍሪቃ ገጹ ኣቕኒዑ ኣሎ ማለት’ዩ።
ህዝቢ ንሓደ ስርዓት ክጸልኦ እንከሎ፣ ጽልኡ ዝገልጸሉ ብዙሕ ኣገባባት ኣሎ። ኣብ ኤርትራ ስርዓተ-ምርጫ እንተዝህሉ ብድምጹ ጽልኡ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ መገለጸ ግና እዚ ዕድል’ዚ የለን። ኣብ ኤርትራ መሰል ምውዳብ፣ ምዝራብን ሰላማዊ ሰልፊ ምውጻእን እንተዝህሉ ተኣኪቡ ኣይንደልየካን መበለ ግና የለን። ስለዚ በታ ኣብ ኢዱ ዘላ ነቲ ስርዓት ራሕሪሕካዮ ብምኻድ ጽልኡ ይገልጽ ኣሎ። ሃገር፣ ህዝብን መንግስትን እንተዘይተወሃሂዶም ሓደጋ ከም ዘጋጥም ንዝርዳእ ሓላፍነታዊ መንግስቲ እዚ ኣብ ኤርትራ ዝረአ ዘሎ ኣሃዛቱ ብበዓል ማርቲን ፕላውት ዝገለጽ ዘሎን ኣብ ባይት’ውን ዝረአ ዘሎ ፍልሰት ከሰክፎ ጥራይ ዘይኮነ ከሻቕሎ መተገብአ። መልክዕ ንምትሓዙ ከኣ ዳምዳም መበለ። ህግደፍ ግና ነቲ ውድቀት ርዒሙ ሃገር ብዘይህዝቢ ዝምራሕ ግዲ መሲልዎ ዝተሰቆሮ’ውን ኣይመስልን።
ስለዚ ንሕና እቶም ሻቕሎት ህዝብ ዘሻቕለና፣ ኣብዚ ንሕና ብቕሙጥና ዓለም ብጉዳይ ህዝብና ትሻቐለሉ ዘላ ግዜ፣ ንህዝብና ነእውየሉ። ንህዝብና ኣብቲ ዘለኻዮ ጥዒሙካ ኣሎ’ሞ ንህግደ ኣይትግደፍ ክንብሎ’ኳ የጸግም። ምናልባት እውን “ኣብ ኲናት ዘይወዓለ በሊሕ” መበለና። እቲ ዝወስዶ ዘሎ ስጉምቲ ናይቲ ጸገሙ መሰረታዊ ፍታሕ ዘይምዃኑ ምሕባሩ ግና ኣገዳሲ እዩ።
በዚ ኣጋጣሚ እቲ ኣብ ኤርትራ ብዝምድናዊ ኣዘራርባ ዝተወደበን ናይ ምግዳድ ተኽእሎ ዘለዎን ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራን ኣዘዝቱን ደሓር ከይጠዓሱ ኣብዚ ሕማቕ እዋን ደሃይ ግበሩ ንብሎም። እታ ኩሉ ነገር ዝኸፈሉላ ሃገር ህዝባ ገዲፍዋ ክትባድም እንከላ ወይ ስቕ ኢሎም ከም ዘየምሕረሎም ክንሕብሮም ንፈቱ። ብሰንኪ ውሑዳት ምናልባት እውን ብሰንኪ ሓደ ሚዛኑ ዝሰሓተ ሰብኣይ ሃገር እንዳጠፈአት ኣብ ክንዲ ሱቕ ኢልኩም ምርኣይ “በትሪ ኣብ ኢድኩም ተመን ኣብ እግርኹም” እዩ’ሞ ስጉምቲ ክትወስዱ እትግደድሉ ግዜ ምዃኑ ምዝኽኻርኩም ኣገዳሲ እዩ። እንተ’ዚ ተረኽቦ ኣማን ብኣምን መርኣያ ውድቀት ህግደፍ ዘመልክት እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ ኤርትራ ዘሎ ብሰንኪ ህግደፍ ዝተፈጥረ ጸገማት ብዙሕ መልክዕ ዘለዎ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ካብዚ ጸገምዚ ንምውጻእ ኣብ ክንዲ ኣንጻርቲ ናይዚ ጸገማት ጠንቂ ዝኾነ ሓይሊ ንምውጋድ ዝቃለስ፥ ካብቲ ጸገምን ቃልስን ምርሓቕ ስለ ዝመረጸ፣ እቲ ናይቲ ጸገም ጠንቂ ጉጅለ መመሊሱ ክሻድንን ጸገም ኣብ ልዕሊ ጸገም ክድርዕን ዕድል ይረክብ ኣሎ።
ኣብዚ ቀረባ ግዜ ኣዝዩ ኣዛራቢ ዘሎ ናይቲ ኣብ መንጎ ኤርትራን ትግራይ ተዓጽዩ ዝጸንሐ ዶብ ብወገን ዛላንበሳን ራማን ምኽፋቱ እዩ። ጉጅለ ህግደፍ ስለምንታይ በዚ ዝረአ ዘሎ ደረጃ ንክኽፈት ደልዩ ዝተፈልጠ የለን። ክሳብ መዓስ ከምዚ ኢሉ ከም ዝቕጽልን ናይቶም በዚ ኣገባብ ናብ ኢትዮጵያ ዝኣትዉ ድሮ ኣደዳ ዝተፈላለየ ማሕበራዊ ጸገማት ምዃን ጀሚሮም ዘለዉ ኤርትራውያን መጻኢ ዕድልን ሕጋውነትንከ ከመይ ክኸውን እዩ ዝፍለጥ የለን። እቶም ጌና ካብ ህግደፍ ዘይቀበጹ ወገናት ብዛዕባዚ መብርሂ ንክህብ ይጽበይዎ እዮም። እንተኾነ ብተግባር ዝረአ ዘሎ ኩነታት ከም ዝሕብሮ፣ ህግደፍ እቲ ህዝቢ ብስምዒት፣ መውደቒኡ ከይፈለጠ ክፈልስ እሞ እታ ሃገር ጥራያ ክትተርፍ ድሌቱ ምዃኑ ካብዚ ዝዓቢ ምስክርነት የለን።
እዚ ሕጂ ዝረአ ዘሎ ውዑይ ፍልሰትን ናይ ቅድሚ ሕጂ ስደትን ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ ዘለዎ ጽልኢ ዘመልክት ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። ህዝቢ ንህግደፍ ዝጸልኣሉ ምኽንያት እውን ኣይኮነንዶ ንዓና ኤርትራውያን ንሕብረተሰብ ዓለም እውን ፍሉጥ እዩ። ኣብዚ ቀረባ ግዜ ህግደፍ ምስ ጐረባብቲ ሃገራት የርእዮ ብዘሎ ምቅርራብ ክሽፍኖ ንዝደሊ ኤርትራዊ ውሽጣዊ ፖለቲካዊ ሃለዋት ብምቅላዕ፣ ላዕለዎት ኮሚሽነራት ስደተኛታትን ሰብኣዊ መሰልን ሕቡራት ሃገራት ዘውጽእዎ ንህግደፍ “ጌና ብዙሕ ይተርፈካ ኣሎ” ዝሕመረቱ መልእኽቲ ከኣ ናይዚ ኣብነት እዩ።
ምናልባት ጉጅለ ህግደፍ ብዛዕባዚ ቀጥዒ ብዘየብሉ ካብ ኤርትራ ናብ ኢትዮጵያ ዝካየደ ዘሎ ፍልሰት መንግስታዊ ሓላፍነት ተሰሚዕዎ ክዛረብን መፍትሒ ከቕርብን ዝጽበ ወገን እንተልዩ ይጋገ ኣሎ ኢና እንብል። ምኽንያቱ ህግደፍ ህዝቢ ዓዲ ገዲፉ ሃጽ ኢሉ ክጠፍኣሉ እሞ ውሑዳት ሒዙ በይኑ ክብሕታ ሕልሙ ስለ ዝኾነ። ህዝቢ ኤርትራ ጥዒምዎስ ዝያዳ ጥዑም ስለ ዝደለየ እዩ ሃገር ዝገድፍ ዘሎ ዝብል እምነት የብልናን። ናይቲ ዝወስዶ ዘሎ ስጉምቲ ጠንቂ፣ ማእሰርቲ፣ ግዱድ ውትህድርና፣ ስእነት ስራሕ ኮታ ብሓፈሻ ብኩራት ልዕልና ሕግን ኣብ ሃገሩ ናይ ምንባር ውሕስነት ምስኣንን ምዃኑ ብሩህ እዩ። እንተኾነ ከምቲ ቅድሚ ሕጂ እውን እንብሎ እቲ ክኸውን ዝግበኦ ቀጻልን መሰረታውን መፍትሒ ንምምጻእ፣ ካብቲ ጸገም ምህዳም ዘይኮነ ነቲ ጠንቁ ምውጋድ እዩ። እዚ ጠንቂ ናይቲ ጸገም ዝኾነ ጸላኢ ህዝቢ ኤርትራ ጉጅለ ክሳብ ዘሎ ወትሩ ክንስደድ፣ ድሕሪ ዝተወሰነ ግዜ ከኣ ሃገርና ሰባ ገዲፍዋ ክትባድም ምዃና ዘጠራጥር ኣይኮነን። ድሕሪኡ ዝመጽእ ድማ ናይታ ብኽንደይ መስዋእቲ ዝመጸት ሃገር ዳግማይ ኣብ ሓደጋ ምእታው እዩ። ምኽንያቱ ህዝብን ሃገርን ሓደ ብዘይካቲ ሓደ ህልውና ስለ ዘየብሎም።
ስደት ኣይኮነንዶ ኣብዚ ንርከበሉ ዘለና ዝተሓላለኸ መዋእል ካብ ቀደም እውን ዝነበረ እዩ። እንተኾነ ስደት መሰረታዊ ፍታሕ ከም ዘየምጽእ ከኣ ካባና ኤርትራውያን ንላዕሊ ዝፈልጦ የለን። ስደት ዘይውሑስን ዘይተሓስበሉን ክኸውን እንከሎ ሳዕቤኑ ክሳብ ክንደይ ሓደገኛ ምዃኑ ንሕና ተዘክሮ ላፓዱዛ እንፈልጥ ኣይንዝንገዖን ኢና። እቲ ዘሕዝንን ኣብ ትዕዝብቲ ዘውድቐናን ከኣ ካብዚ ናይ ገዛእ ርእስና ተመኩሮ ክንመሃር ዘይምኽኣልና እዩ። ምናልባት በዚ ናብ ኢትዮጵያ ዝረአ ዘሎ ፍልሰት ኣቢልና ንህግደፍ ነሕርቖ ወይ ንቐጽዖ ዘለና ከይመስለና። እቲ ኩነታት ብኣንጻሩ እዩ። ህግደፍ ህዝቢ ክጠፍኣሉ እሞ ኣብ ጽምዋ ክነብር እዩ ዝደሊ። ስለዚ “ኪድን ኣይትበሎ፡ ከም ዝኸይድን ግበሮ” ዝብል እኩይ ሜላ እዩ ዝኽተል ዘሎ። ክንቀጽዖ እንተኮይና ብውሽጥን ብወጻእን ቀርቂርና ተቓሊስና ከነወግዶ እንከለና ጥራይ እዩ። እዚ ኩነታት ነቶም ዝስደዱ ዘለዉ፣ ህጻናት፣ ኣባጽሕን ብዕድመ ዝደፍኡን ብፍላይ ከኣ ምስ ብዙሓት ደቀን ይስደዳ ንዘለዋ ኣደታት ጥራይ ዝምልከት ኣይኮነን። መላእ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዓዲ ይሃሉ ኣብ ወጻኢ ተገዲሱ ክሓስበሉን መፍትሒ ክረኽበሉን ዝግባእ’ዩ። ኣብዚ ኣብ ኢትዮጵያ ዘሎ መደበር ስደተኛታት መጻኢ ዕድሉ እንታይ ምዃኑ ዘይተፈልጠሉ ግዜ ብዙሓት ኤርትራውያን ኣደዳ ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ናይ ዝንቀሳቐሱ ዘይሕጋውያን ኣሰጋገርቲ ይኾኑ ኣለዉ። ቀደም ካብ ኤርትራ ናብ ኢትዮጵያ ከነሰጋግረኩም “ክንድዚ ክፈሉ” እዩ ዝበሃል ነይሩ። ሎሚ ድማ እዞም ኣብ ከምዚ ተዋፊሮም ዝነበሩ ወገናት ካብ ኢትዮጵያን ኣብ ኢትዮጵያ ናብ ዘለዉ መደበር ስደተኛታት ከነመዝግበኩም “ክንድዚ ብር/ናቕፋ ክፈሉ” ዝብል ካልእ መልክዕ ሒዞም ይቀላቐሉ ኣለዉ’ሞ ምጥንቃቕ ዘድልዮ እዩ።
እዚ ቀጥዒ ዘየብሉ ዋሕዚ ኤርትራውያን፣ መልእኽቱ ናብ ህዝቢ ኤርትራ ጥራይ ዘይኮነ፣ ህዝቢ ኢትዮጵያ እውን እቲ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ኣብ ኣዲስ ኣበባን ኣዋሳን ምዉቕ ኣቀባብላ ዝገበረሉ ዲክታቶር ኢሳይያስ ክሳብ ክንደይ ዕዮ ገዝኡ ዘይሰርሐ በሰሮን ብህዝቢ ኤርትራ ዝተጸልአን መራሒ ምዃኑ ንክርዳእ ዘኽእሎ እዩ። ምኽንያቱ ስደት፣ ህዝቢ መንግስቱ ክጸልእ እንከሎ ካብ ዝወስዶም ስጉምትታት ሓደ ብምዃኑ። እዚ ኩነታት መንግስቲ ኢትዮጵያ እውን ነዚ እንዳፈለጠ ዝኣተዎ ምዃኑ’ኳ ፍሉጥ እንተኾነ ክሳብ ክንደይ ብህዝቡ ምስ ዝተጸልአ መራሒ ይመሓዘው ምህላዉ ዘዘኻኽሮ ተረኽቦ እዩ። ዘይሩ ዘይሩ ግና ቀንዲ በዓል ጉዳይ ህዝቢ ኤርትራ እዩ እሞ፡ እዚ ዝረአ ዘሎ ፍልሰት ንኤርትራ ናብ ሰብ ኣልቦ ክመርሓ ምዃኑ ክርዳእን ካብዚ ንምድሓን መንገዲ ክጸርግን ምዝኽኻር መልእኽትና እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ጉጅለ ህግደፍ ኣብዚ ዝሓለፈ ናይ ስልጣን ዕድመኡ ሕማቕ ተግባራቱ ካብ ዝተዓቀነሉ መምዘንታት ሓደ፡ ምስ ጐረባብትና ሃገራት ዝጸንሖ ዘራጊ ዝምድና እዩ። ኩልና ከም እንፈልጦ ምስ ኩለን ገረባብቲ ኤርትራ ተሰሓሒቡ ጥራሕ ዘይኮነ ኣብ ውግእ እትዩ። ክልተ ግዜ ዝተዋግአን እውን ነይረን። ናይዚ ኩሉ ውግኣትን ምስሕሓባትን ቀንዲ ምኽንያት ኣብ ክንዲ ናብ ውሽጣዊ ኩነታት ዝርኢ፡ ነቲ ውሽጣዊ ዓቢጡ ደገደገ ንምምዕዳው ንክጥዕሞ ህግደፍ ዝሃንደሶ ተንኮል እዩ ነይሩ። እሞ ከምቲ ዝደለዮዶ ንውሽጣዊ ኩነታት ህዝብና ክሓብኦ ክኢሉ ወይስ ኣይፋሉን ምልክታቱ ብዝተፈላለየ ኣገባብ ይረአ ኣሎ።
ብዙሓት ወገናት ነቲ ህግደፍ ምስ ጐረባብቲ ዝገብሮ ምትኹታዃት ካብቲ ኣብ ኤርትራዊ ጉዳይ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክሳብ ሎሚ ዘውርዶ ዘሎ በደላት ዝተፈልየ ገይሮም ይርእይዎ ነይሮም። ነቲ ንሱ በደሉ ንክሓብእ ህግደፍን ህዝቢ ኤርትራን ፈላሊኻ ምርኣይ ዘየኽእል ስጡኡም ሓድነት ከምዘለዎም ኣምሲሉ ዘቕርበሎም ርዒሞም “ናብራ ህዝቡ ዝነብር መራሒ” ዝብልዎ’ውን ነይሮም። ኣብ መንጎ ወጻዕን ተወጻዕንስ ከመይ ገይሩ እዩ ከምዚ ዓይነት ሕሉፍ ፍቕሪ ዝህሉ ኢሎም ምግንዛብ ዝተሰእኖም’ውን ነይሮም።
ጉጅለ ህግደፍ ኣብዚ ቀረባ ወርሓት ነቲ ቀንዲ ኣበሩ ዝሓብኣሉ መሲልዎ፡ ካብቲ ንጉዳይ ህዝብና ጅሆ ሒዝሉ ዝነበረ ኣቕጣጫ ብነዊሕ ሃዲሙ፡ ምስ ጐረባብቲ ደላይ ሰናይ መሲልካ ናይ ምቕራብ ሃንደበታዊ ማዕበል ኣልዒሉ። ነቶም መቐየሪ ዘየብሎም ክልተ ሰባቱ ኣቶ የማነ ገብረኣብን ኣቶ ዑስማን ሳልሕን ልቦም ክሳብ ዝጠፎም ናብ ኢትዮጵያ፡ ሶማል፡ ጅቡቲ፡ ሱዕድያን ኢማራትን ከጉይዮም ጸኒሑ። መወዳእቱ ከመይ ይኸውን ሓቢርና እንርእዮ ኮይኑ፡ በዚ ተግባሩ ልቢ ናይ ዝተወሰኑ መራሕቲ ጐርባብቲ ሃገራት እውን ሰሊቡ’ዩ። ገሊኦም ናብቲ ብሰንኪ ዘይጥዑይ ዲፕሎማሲያዊ ኣተሓሕዛኡ ገዲፍዎ ዝነበረ ኢጋድ ክመልስዎ ላዕልን ታሕትን ይብሉ ኣለዉ። ምሒር ከሻህርትዎ በብዓይነቱ መረሳሰኒ ናይ ናእዳ ሳጓታት ኣውጼምሉስ እቲ ብ2009 ዝተወሰኖ ማዕቀብ ክለዓለሉ ከክንዳኡ ናብ ቤት ምኽሪ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራት ከጠርዑ እውን ተዓዚብና። ምናልባት ደኣ ነቲ ቀንዲ ኢሳይያስ ኣቐሚጥካ ብዛዕባ ካልኦት ምዝራብ ከይከውን እምበር፡ ናይቶም ውጽዓ ህዝቢ ኤርትራ ወጽዓ ህዝቦም ገይሮም ዘይወስዱ ግና ድማ ምእንቲ ዲሞክራስን ሰብኣዊ መሰልን ዝሰብኩ ኣካላት ጉዳይ ኣዛራቢ እዩ።
ዲክታቶር ኢሳይያስ በዚ ተግባሩ ንዋላ ሓደ ሰብ ኣየዕሸወን ክንብል ኣይንኽእልን ኢና። ብፍላይ ምስ ኢትዮጵያ ዝነበረ ኩነታት ክቕየር ምስ ጀመረ “ደጊም ኩሉ ተወዲኡ ሰላም ኮይኑ እዩ” ዝብል ናይ ውሑዳት ደቂ ልቢ ገርሃ ዘረባታት ክስማዕ ጀሚሩ ነይሩ እዩ። እንተኾነ ብሳላቲ ኤርትራውያን ናይ ለውጢ ሓይልታት ከካይድዎ ዝጸንሑን ዘይካይድዎ ዘለዉን ናይ ምቅላዕ ተግባር ኢሳይያስ ከምቲ ዝሓሰቦ ከምዘይኮነሉ ምልክታት ክንርኢ ጀሚርና ኣለና። “እዋእ ሎሚ ደኣ ከምዛ ናይ ኢትዮጵያ ክገብር እዩ እምበር” ዝብል ናይ ብዙሓት ኤርትራውያን ኣዘራርባ መልእኽቱ ቀሊል ኣይኮነን።
ዓበይቲ ትካላት ሕቡራት ሃገራት ኮሚሽናት ስደተኛታትን ሰብኣዊ መሰልን፡ ኢሳይያስ ብሓፈሻ ምስ ጐርባብቲ ሃገራት ብፍላይ ድማ ምስ ኢትዮጵያ ዘካይዶ ዘሎ ዝምድና ናብ ንቡር ናይ ምምላስ ፈተነታት እንተቐጺሉ፡ ነቲ ኣብ ኤርትራ ክመጽእ ዝግበኦ ዜቤታዊ ኩለመዳያዊ ለውጢ መበገሲ ክኸውን እንተዘይኮይኑ፡ እቲ መሰረታዊ ካብኡ ትጽቢት ዝግበረሉ ጉዳይ ንሱ ከምዘይኮነ ክነግርዎ ጀሚሮም ኣለዉ። በቲ ክሳብ ሕጂ ናይ ውሽጡ ደፊኑ ምስ ጐረባብቲ ጀሚርዎ ዘሎ ውሱን ስጉምትታት ተነይቱ ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም ዘየብሉ ምስሊ ሒዙ ቀረቡ፡ ብዛዕባ ምልዓል እገዳን ካልእ ተቐባልነትን ክሓስብ ከምዘይብሉ ክንገሮ ጀሚሩ ኣሎ። ወዮም ደፋፊንዎም ክኸይድ ዝደሊ፡ ምፍታሕ እሱራት፡ ምቁራጽ ግዱድ ሃገራዊ ኣገልግሎት፡ ስግኣትን ክቱር ምቁጽጻርን ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ምውጋድ፡ ሕገ-መንግስታዊ ስርዓት ምትካል…. ወዘተ ዝብሉ ሓረጋት ብኤርትራዊ ልሳን ጥራይ ዘይኮነ በቶም ክተዓረቖም ጉንብሕ ጥልዕ ዝብለሎም ዘሎ ኣሜሪካውያን ናይ ዲፕሎማሲ ፈላጣት እውን ይለዓሉ ኣለዉ።
እቲ ናይ ኢሳይያስ ገበናት በቲ ምስ ጐረባብቲ ዝገብሮ ዝርጋ ጥራይ ዝምዘን ዘይኮነ፡ ብዝያዳ ብመንጽር’ቲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝፍጽሞ ዘሎ ጭቆና ክኸውን ይግበኦ፡ ንብሎ ዝነበርና ሎሚ ሰማዒ እዝኒ ምርካቡ ነቲ ነካይዶ ዘለና ናይ ለውጢ ቃልሲ ሓጋዚ እዩ። ነቲ ንሕና ኤርትራውን ባዕልና ክንገብሮ ዝግበኣና፡ ግና ክሳብ ሕጂ ዘይበቓዕናዮ ዝትክእ ግና ኣይኮነን። ስለዚ በዚ ዓይኑ ኣፍጢጡ ዝቀላቐል ዘሎ ንዲክታቶር ኢሳይያስ ዝቐጽዕ ሓሳባት ተተባቢዕና፡ በበይንና ዘይኮነ ብሓባር፡ ካብ ሕሉፍ ተመኩሮና ተማሂርና ቃልስና ንቕድሚት ክንደፍእ ሎሚ’ውን ናትና ዕዳ እዩ። ሎሚ’ውን ኣብ ጉዳይና ቦታ ተዓዘብቲ ሒዝና ክንስገር እንተኮይና ግና “ሓጋዚኣ እንተረኣየትስ መዲዳ ትሓብእ” ክንበሃል ኢና።
