ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብቲ ኤርትራዊ ጉዳይና ቀንዲ ሰብ ጉዳይ ንሕና ኤርትራውያን ምዃና ናብ ዋጋ ዕዳጋ ዝወርድ ኣይኮነን። እንተኾነ ከኣ ነቲ ዕማም ካብ ሕብረተሰብ ዓለም ተነጺልና በይንና እንዓሞ ከምዘይኮነ ንኹላትና ብሩህ ኣዩ። ኣብ ኤርትራ ብግብሪ ዝረአ ዘሎ፡ ወጽዓ፡ ምልኪ፡ ትዕቢት፡ ዘመናዊ ባርነት፡ ግህሰት መሰረታዊ ፖለቲካውን ሰብኣውን መሰላት፡ ሎሚ እውን ኣብ ክንዲ ዝንኪ መመሊሱ እናገደደ መለለይኣ ኮይኑ፡ እቲ “ኣፍሪቃዊት ሰሜን ኮርያ” ዝብል ሳጓኣ ብግብሪ ይገሃድ ኣሎ። ምናልባት ኣጉል ኒሕ ሓዲርዎም ነዚ ሕማቕ ምስሊ ኤርትራ ክሓብኡ ዝፍትኑ ኤርትራውያን እንተ ልዮም ሎሚ ባዕሉ እምብዛ ዓው ኢሉ ኣብ ዝዛረበሉ ደረጃ በጺሑ ስለ ዘሎ ተቓሊስካ ክትቅይሮ እምበር ክትሓብኦ ከምዘይከኣል ክርድኡ ይግበኦም። ከምቲ ክቡራት ወለድና “ኣደስ ትሓብእ እሞ ሓበላ ዓይኒ ኣይትሓብእን” ዝበሃል ግዕዘይ ተግባራት ህግዲፍ ምኽንያታት ሰናኒዕካ ክትሓብኦ ኣብ ዘይከኣል ጸሓይ ዝወቐዖ ሓቂ ኮይኑ እዩ።
ጉዳይና ካባና ሓሊፉ ኣብ ዓለም ለኻዊ ቅርዓት ካብ ዝወጽእ ነዊሕ ኮይኑ። እንተኾነ ነቲ እናሰምዐ ዝጸመመ ጉጅለ ህግዲፍ ነብሱ ንክሓክኽ ግዜ ንምሃቡ ግዲ ኮይኑ፡ ብዘይቃለ-ዓለም፡ ክምዕዱ ከጠንቅቑ፡ ክግስጹ ኣብ መወዳእታ ከኣ ክቐጽዑ ዝግበኦም ኣካላት ርእዮም ከምዘይረኣዩ ብምዃን ከሻድንዎ ከም ዝጸንሑ ክንዕዘብ ጸኒሕና። ንሕና ኤርትራውያን በሃግቲ ኩለመ-ዳያዊ ናይ ሓርነትን ለውጥን ሓይልታት ወትሩ ናይ ለውጢ ኢና። ክፉእ ምስልን ተግባርን ናይቲ ኣብ ኤርትራ ክዕንድር ዝጸንሐ፡ ሎሚ ግና ናይ ሓሶት ሕሩጩ ወዲኡ ሰንከልከል ምባል ጀሚሩ ዘሎ ውጹእ ዲክታቶር ኢሳይያስ ኣፈወርቂ፡ ኣብ ቅድሜና ጥራይ ዘይኮነ ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም’ውን ተነጺሩ ኣዩ። ኣብዚ ቀረባ መዓልታት፡ ብዝተፈላለዩ መዕቀንታት፡ ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም ንኡዳትን ፍሉጣትን ዝኾኑ ልዕሊ 100 ኣፍሪቃውያን እቲ ዝርዝሩን ዕምቆቱን ገዲፍና ነቲ ኤርትራውያን “ይኣክል” ንብሎ ዘለና ዘራጉድ ናይ “ዓገብ” መልእኽቲ ናብቲ ህድኣት ርሒቕዎ ዘዕለብጥ ዘሎ ሰብኣይ ሰዲዶም ኣለዉ። ንሳቶም ኣብቲ መልእኽቶም፡ ነቲ ኣብ ኤርትራ ክፍጸም ዝጸንሐን ዘሎን ቅትለትን ምስዋርን፡ ብኩራት ልዕልና ፍትሕን ሐገመንግስታዊ ምምሕዳርን፡ ምንፋግ ሓሳብካ ምግላጽን ብዙሕነታዊ ውደባን ጠቒሶም፡ ዝሰምዕ እዚኒ ዘለዎ ያኢ መሲልዎም ካብዚ ደልሃመት ንምጻእ ክምዕዱን ክመኽሩን ቅሩባት ምዃኖም’ውን ኣስፊሮም።
ካብዚ ሓሊፉ ብዙሓት ኣብ ጉዳይ ሰብኣዊ መሰል ኤርትራ፣ ዝነጥፉ ዓለም ለኻውን ኣህጉራውን ትካላት ዓው ኢሎም ኣብ ኤርትራ ክፍጸም ዝጸንሐ ተደጋጋሚ ግህሰት ሰብኣውን ፖለቲካውን መሰላት ከብቅዕ ብቐጥታ እቲ ጉዳይ ናብ ዝምልከቶም ኣካላት መልእኽቲ ሰዲዶም ኣለዉ። እቲ ናይ ልዕሊ100 ብዝተፈላለዩ መለክዕታት ፍሩያት ኣፍሪቃውያንን ካለኦት ግዱሳት ማሕበራትን መልእኽቲ ከም ዘለዎ ኮይኑ፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ እውን ኣብዚ ቀረባ መዓልታት፡ ህልዊ ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን ብዝምልከት ምስ ድምጺ ኣሜሪካ ኣብ ዝገበርዎ ሓጺር ርክብ ኣብ ዝሃብዎ ምላሽ፡ ብኣዝዩ ውሕሉል ኣገባብን ምሳልያዊ ኣቀራርባን፡ ነቲ ኢሳይያስ ንቅድሚት ምሱጓምን መጻኢ ምእማትን ስኢኑ ኣብ ኣብ ሕሉፍ ምኹዳድ ጥራይ ዝመርጾ ናይ ህልኽን ቅርሕንትን መንገዲ ዘቃልዕ ትሕዝቶ ነይርዎ። ዝምድና ናይ እንዳዓበየ ዝኸይድ ኣካላት ወዲ ሰብን ሓንሳብ ምስ ተሰፍየ ዘይዓቢ ክዳንን ሳእንን ከኣ ከም ኣብነት ጠቒሶም። ወረ ካብ ናይ ህዝቢ ሕቶ ሓንቲ ምስ መለስካ፡ ደሓር ካልእ ሕቶ ካብቲ ህዝቢ እንተመጸ “እቲ ቀደም ዝመለስኩልካ ይኣኽለካ ደጊም ኣይትሕተት” ምባል ዘምጸኦ ጸገም ብዝምልከት እውን መብርሂ ሂቦም። ዲክታቶር ኢሳይያስ ብወገኑ ኣብቲ ኣብ መበል 28 ዓመት ዝኽሪ ናጽነት ኤርትራ ዘስመዖ መደረ፡ ካብተን ናይ ኣዲስ ኣበባ፡ ኣዋሳ፡ ጅማን ጐንደርን ናይ ሸንዳሕዳሕ ቃላቱ ሓንቲ’ኳ ከይጠቐሰ ምሕላፉ፡ ኣብ ብዙሓት ወገናት “ወያ ናብ ካልእ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ለውጢ ክትመርሕ ተስፋ ተነቢሩላ ዝነበረ ዝምድና ምስ ኢትዮጵያ እውን ግዲ እንድዕላ እያ” ዝብል ጨንጭንታ ኣሕዲሩ ኣሎ።
ጉጅለ ህግደፍ ወዮ ካብ ቀደሙ “ዓገብ” ክበሃል እንከሎ ዘንጸርጽር፡ ነቲ ናይ ፍሉጣት ኣፍሪቃውያን ውሕሉልን ሓላፍነታው መልእኽቲ መሊስሉ። እቲ ቀልጢፉ ምምላሱ ናይ ምስንባዱ ምልክት ምዃኑ ፍሉጥ እዩ። ከምኡ እንተዘይከውን ካብቲ ናይ ምጽቃጥ ባህሪኡ ኣይመተበራበረን። ኣብቲ ዝሃቦ መልሲ ህዝቢ ኤርትራ ናጽነቱ ንምርግጋጽ ዝኸፈሎ ዋጋ ብኣሃዛት ኣሰንዩ ዘርዚሩ ኣሎ። “እሞ ክንድዚ ዋጋ ስለ ዝኸፈለ፡ ናይ መስዋእቱ ጸጋ ኣብ ክንዲ ዝሓፍስ፡ ካብ ናይቲ ብቓልሱ ዝሰዓሮ መግዛእታዊ ምምሕዳር ኣብ ዘይፍለ ወጽዓ ምእታዉ ደኣ እንታይ ኣምጸኦ? ዝብል ሕቶ ዝምልስ ግና ኣይኮነ። ብሓጺሩ እቲ መልሲ ዓቕሊ ጽበት ዝወለዶ ብዓብይኡ ድማ መጻኢ ዘይእምት ቀደም ኣብ ዝተሰርሐ ከኹድድ ዝፍትን፡ ብ”ኣበይ ዝነበሩ እዮም” ዝተቓነየ ካብ ህልዊ ዝረአ ኩነታት ዝሃድም እዩ ነይሩ። ንርከበሉ ዘለና መድረኽ ግና “ከምዚ ነይሩኒ” ኢልካ ትጸባጸበሉ ዘይኮነ “ከምዚ ኣለኒ” ኢልካ እትዋሰኣሉ ግዜ ዘይህብ እዋን’ዩ።
ናብቲ ቀንዲ ንዓና ዝምልከት ክንምለስ። እንተ ካብ ህግዲፍ ክትኮበልና እንጽበዮ ጽቡቕ ነገር የለን። እቲ ዝተፈላለዩ ኣካላት ብዛዕባ ህልዊ ኩነታት ሃገርና ኣግሂዶም ምጽሓፎምን ምዝራቦምን ቃልስና ኣንጻር ወጽዓ ከምቲ ህግዲፍ ዝምነዮ ዘይናቱ ስም እናተዋህቦ ተሸጒጡ ዝተርፍ ዘይኮነ፡ ኣብ ዓለም ለኻዊ መድረኽ’ውን ይዕምር ከም ዘሎ ዘርኢ ምዃኑ ዝከሓድ ኣይኮነን። ንጉዳይ ኤርትራ ዝወሃብ ኣቓልቦ ኣብ ከምዚ ደረጃ ምብራኹ እምበኣር ነቲ ባዕልና እነካይዶ ቃልሲ ዝያዳ ዘጐልብት እምበር ንናይ ህዝብናን ናትናን ዘይሕለል ቃልሲ ዝትክእ ኣይኮነን። ስለዚ ነዚ ንጉጅለ ህግዲፍ ዝህውጾ ዘሎ ድፍኢታት፡ መሰረታዊ ተደላይነት ዓቕምኻ ምውዳብ ከይሰሓትና፡ ከም መሕየሊ ናይቲ “ይኣክል” ዝብል ህዝባዊ ምልዕዓል ክንጥቀመሉ ይግበኣና። ከምኡ እንተዘይኮይኑ ግና፡ ኤርትራዊ ጉዳይና ዝያዳ ቆላሕታ ይረክብ ምህላዉ ጥራይ በይኑ ዓወት ኣይከኸውንን’ዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ህግዲፍ ንኹሉ ሓቅታት ናይ ሓሶት ድራማታት ብምህንዳስ እናሸፈነ ዝነብር ሃዳሚ ጉጅለ እዩ። ህድማኡ ዝግለጸሉ ሜላታት ብዙሕ ኮይኑ፡ መሰረታዊ ትሕዝቶኡ ነቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ሓቢእካዮ ዘይሕባእ ባዕሉ ዝዛረብ ክትኣምኖ ዘጸግም ዘስካክሕ ኩነታት ክትደፍን ምፍታን እዩ። ኣብ ኤርትራ “ሕገመንግስቲ የለን፡ ምርጫ ተኻይዱ ኣይፈልጥን፡ ኢሳይያስን ጉጅለኡን ህዝቢ ጠሊሞም ኣብ ስልጣን ዝተኾየጡ ባዕላውያን እዮም፡ መሰረታዊ ሰብኣዊ መሰላት ኣይክበርን እዩ……ወዝተ” ዝብሉን ዝኣመሰሉን ሓረጋት ህግዲፍ ከም ቁርን ኣሳሓይታን ዝፈርሖም ሓቅታት እዮም። ጠንቂ ፍርሑ ድማ ኣብ ናይ ፊትንፊት ግጥም ሓቅን ሓሶትን ንሱ ከም ዝርታዕ ስለ ዝፈልጥ እዩ።
እቲ ካልእ ንመህደሚ ዝጥቀመሉ መደናገሪ ጉልባብ፡ ናይ ገዛእ ርእሱ ዕዮ-ገዛ ዝዓመሉ ዓቕምን ባህርን ዘየብሉን ምስ ህዝቢ ኤርትራ ዘይተዓርቀን ክነሱ፡ ኣብ ጉዳይ ሰላምን ምትሕብባር ዞባናን ከባቢ ቀይሕ ባሕርን ክዋሳእ ዝገብሮ ውጥም ቅልቅል እዩ። ኢሳያስ ዞባዊ ዛዕባታት ዘልዕል ዞባዊ ዓቕምን ተሰማዕነትን ሃልይዎ ዘይኮነ፡ ካብቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ዘየደቅሶ ሓቂ ከም መህደሚ ክጥቀመሉ ስለ ዝደሊጥራይ እዩ። እቲ ዘሕዝን ከኣ እቲ ዘራጊ ባህሪኡ ምስኡ ስለ ዝገይሽ ኣብ ዞባዊ መድረኽ እውን ከምቲ ኣብ ኤርትራ ዝለመዶ ዝዘርግ እምበር ዘዕሪ ውጽኢት የብሉን። ናብዚ ዝወድቕ ከኣ ኩሉ ሕልምታቱ ንጉዳያት ናብቲ ንሱ ኣብ ኤርትራ ፈጢርዎ ዘሎ ዘርጊ ክስሕቦ ስለ ዝፍትን እዩ። ነዚ ኣብ ግምት ኣእትዩ እዩ ከኣ ኣቶ ብርሃነ ኣብረሀ ኣብ መጽሓፉ “ዘራጊቶ” ዝብል ናቱ ዝሃቦ።
ብዛዕባ ዞባዊ ምትሕብባርን ምሕዝነትን ክንዛረብ እንከለና፡ ኣብ ሃገሩ ዘየድመዐ ከም ኢሳይያስ ዝኣመሰል ኣካል፡ ኣብ ዞባዊ መድረኽ ከድምዕ ማለት ዘበት እዩ። ምናልባት ኣደናጊሩ ድዩ፡ ሓላዪ መሲሉ ኣብቲ ምትሕብባር እንተ ኣተወ’ውን ናይቶም ሓቒ መሲልዎም ድዩ፡ ወይ ተገሪሆም ዘዋስእዎ ወገናት ሰከም ካብ ምዃን ሓሊፉ ካልእ ዕድል የብሉን። ሰከም ምዃን ጥራይ ዘይኮነ ከም ጉጅለ ህግዲፍ ዝኣመሰለ ኣብ ሸፈጥን ጭውያን ዝነብር፡ ዝሕግገሉ፡ ዝፍጽመሉ ኮነ ዝፈርደሉ ትካል ዘየብሉ፡ ምስኡ ዝግበር ምሕዝነት ድዩ ምትሕግጋዝ ናይ ምቕጻል ዕድሉ ኣዝዩ ጸቢብ ምናልባት እውን ዘይከኣል እዩ። ቀንዲ ከምኡ ዝኾነሉ ምኽንያት ከኣ እቲ ዝግበር ስምምዕ ድዩ ምሕዝነት ውልቃዊ እምበር ትካላዊ ስለ ዘይኮነ እዩ።
ንሕና ኤርትራ፡ ልኡላውነታን ክብራን ኣብ ዝተሓለወሉ፡ ትካላዊ ውሕስነት ኣብ ዝተረጋገጸሉ፡ ኣብ ናይ ሓባር ረብሓ ዘትከለ፡ ኢድ ኣእታውነት ዘየፈቅድ፡ ረብሓ ህዝቢ ዝሕመረቱ ዝምዳና ኣይኮነንዶ ምስ ጐረባብታ፡ ምስ ዝኾነት ሃገር ክህልዋ ብዘይውልውል እንድግፎ ጥራይ ዘይኮነ እንቃለሰሉ’ውን እዩ። ምኽንያቱ ከምዚ ዓይነት ኣብ ድልዱል ባይታ ዝተሰረተ ዝምድናን ውዑልን እዩ፡ ምስ ዝሓልፍ ስርዓት ኣብ ክንዲ ዝሓልፍ፡ ናይቲ ነባሪ ህዝቢ ዓንዲ ሕቖ ኮይኑ ክነብር ዝኽእል። ብኣንጻሩ ምስ ጉጅለ ኢሳይያስ እሞ ከኣ ካብ ህዝቢ ተሓቢካ ዝግበር ዘይትካላዊ ውዑላትን ስምምዓትን እቲ ጉጅለ ክሓልፍ እንከሎ፡ ብህዝቢ ተወሪሱ ክቕጽል ውሑስ ዕድል የብሉን። ኢሳይያስ ክዛመድ እንከሎ ዝመርጾ ኣገባብ ኣርሒቑ ዝጠመተ፡ መሰረታዊ ረብሓ ህዝቢ ኣብ ግምት ዘእተወ ዘይኮነ፡ ንዕድመ ስልጣኑ ጥራይ ዝተዓቀነ ኣብ “ካብ ኢድ ናብ ኣፍ” ዘኹድድ እዩ። ክሳብ ክንድዚ ኣርሒቑ ስለ ዘይርኢ እዮም ከኣ ብዙሓት ተዓዘብቲ ንተግባራት ህግዲፍ “ኣነ እንተመይተላ ዳንዴር ኣይትብቆላ” ብዝብል ዘየናሕሲ ኣበሃህላ ዝነቕፍዎ።
ንጀኦግራፍያዊ ኣቀማምጣ ኤርትራን ህርኩት ህዝባን ብሂጎም፡ ምስ ዲክታተር ኢሳይያስ ስምምዓት ክገብሩ ዝደልዩ ወገናት፡ ኢሳይያስ ሓጋጊ፡ ፈጻምን ፈራድን ኣካላት መንግስቲ ከም ዘየብሉ ክርድኡ ይግበኦም። ካብዚ ዝዓቢ ከኣ ሕገመንግስታዊ ልጓም ኣብ ዘየብሉ ፊን ከም ዝበሎ ዝጋልብ፡ ዝነቕለሉን ዝዓርፈሉን ዘይፍለጥ ፍኑው ምዃኑ ከስተብህሉ ይግበኦም። እዚ ክግደስሉ ዝግደድሉ ምኽንያት ነቲ ባዕሉ ክገብሮ ዝግበኦ መሰል ህዝቢ ኤርትራ ንምሕላው ዘይኮነ፡ ኣብ ሰንፈላል ዝነብር ጉጅለ፡ ምናልባት ኣብ ውሱን ጉዳያት ንውሱን ሸቶ ይለኣኾም ይኸውን እምበር፡ ውሑስ ቀጻልነት ከረጋግጸሎም ስለ ዘይክእል እዩ።
ምስ ኢሳይያስ ናይ ሕጽኖት ግዜኡ ኣብ ምውዳእ ዝበጽሐ ዝመስል ዘሎ መንግስቲ ኢትዮጵያ ነዚ ከቕልበሉ ይግበኦ። ካለኦት ንህግዲፍ ኣሚኖም ክዛመድዎ ዝሓስቡ’ውን ከምኡ። ጉጅለ ኢሳይያስ ንህዝቢ ኤርትራ’ኳ ዘይኮኖ ንዓኣቶም ከሕንድየሎም ክሓስቡ ኣይግበኦም። እዚ ማለት ምስ ኤርትራ ዝምድና ኣይገበር ማለት ዘይኮነ፡ ተዛመድቱ ቅድሚ ዝምድና ጉጅለ ህግዲፍ ናብ ንቡር ክመጽእ ከገድድዎ ይግበኦም ንምባል’ዩ። ከምኡ እንተዘይገይሮም ግና እቲ ውጽኢት ቀለሙ ከይነቐጸ፡ ዘጣዕሶም ከም ዝኸውን ፍሉጥ እዩ።
ከምቲ “ንሰፍላላስ ይፈጥረላ” ዝበሃል፡ ወያ ምስ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዝጸንሐት ወዛሕዛሕን ምልፍላፍን፡ ኣብ ዝቐምሰለትሉ፡ ኣብ ሱዳን ከኣ ኢሳይያስ ዝስዕሰዓሉ ጓይላ ተተኺሉ’ሎ። ኣብ ሱዳን ዝእጐድ ሓዊ ንፕረዚደንት ዑመር ኣልበሺር ከንድዶ እንከሎ፡ ንዲክታቶር ኢሳይያስ ከም ዝሽልብቦ፡ ኢሳይያስ ከኣ እቲ ሸልባቢ ሃፈጽታ ናብ ዝህምኾ ሃልሃልታ ከይበጽሕ ናይ ነፍሰ-ምክልኻል ጸፋዕፋዕ ከርኢ ባህርያዊ ነይሩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ ከኣ ሱዳን ሰላምን ሲቪላዊ ምምሕዳርን ምእንቲ ከይትረክብ፡ ሰብ ሰፊሕ ከባብያዊ ረብሓ ጸሚዶም ክሓርስዎ ወጢኖም ቅርቡነቱ የርኢ ኣሎ። ምስ ግብጺ፡ ሳዑድ ዓረብን ኢምሬትን ኢድን ጓንትን ኮይኑ፡ ናይቲ ኣለሳሊሱ ስልጣን ክብሕት ትንዕምንዕ ዝብል ዘሎ ወተሃደራዊ ጉጅለ ሱዳን ደጋፊ ኮይኑ ኣሎ። ኢትዮጵያ ነቲ ብሕብረት ኣፍሪቃ ተወሲዱ ዘሎ ኣብ ሱዳን ሲቪላዊ መንግስቲ ክሳብ ዝትከል ኣባልነታ ምድስካሉ ክትድግፎ እንከላ፡ ኢሳይያስ ግና ይቃወሞ ኣሎ። ቀንዲ ምኽንያቱ ከኣ ሎሚ ህዝቢ ሱዳን ብቓልሱ ሲቪላዊ ስርዓት እንተተኺሉ ጽባሕ ኣብ ኤርትራ ናይ ምድጋሙ ዕድል ልዑል ምዃኑ ስለ ዝርዳእ እዩ። በዚ ሒዝዎ ዘሎ ኣገባብ ፕረሲደንቲ ዑመር ኣልበሽር ክወርድ እንከሎ ኢሳይያስ ዘይሕጉስ ጥራይ ዘይኮነ ሰንቢዱ ከም ዝነበረ ዘረድእ እዩ። ስለዚ ኢና ከኣ ጉጅለ ኢሳይያስ ክሳብ ዘይተወገደ መህደሚ ምኽንያታት ካብ ምምሃዝ ዓዲ ኣይክውዕልን እዩ እንብል።
ርእሰ-ዓንቀጽ
ኤርትራ እታ ብኣደ እንምስላ ኤርትራ እያ፡ ህዝባ ከኣ ምስ ኩሉ ሕብራዊ መልክዕናን ኣተሓሳስባናን ደቃ ኢና። ንሕና ከም ደቃ በጃ ክንሓልፈላ፡ ንሳ ከኣ ከም ኣደ ክትሕብሕበና ግቡእን ባህርያውን እዩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ ኢና ከኣ ምእንቲ ናጽነታን ክብራን ኣብ ዝተኻየደ ነዊሕን መሪርን ቃልሲ “ኤርትራ ወይ ሞት” ንብል ዝነበርና። ከምቲ ዝጨራሕናዮ ከኣ እነሆ ንኤርትራ ረኺብና። እንተኾነ ኤርትራ ጌና ከም ዘይቀሰንትን ቀጻሊ ሓለዋ ከም ዘድልያን፡ ኣይኮነንዶ ንደቃ ንሕብረሰብ ዓለም እውን ብሩህ እዩ።
ኤርትራ ኣደ ብዙሓትን ውሁዳትን እያ። ደቃ ከምቲ “ከስዐ ኣደስ ጉራጉራ” ዝበሃል ዝተፈላለየ ናይ ብዙሕነት ሓለገት ኣለዎም። እዚ ብዙሕነቶም መልክዖምን ምስጢር ሓያልነቶምን ምዃኑ ከኣ ኣብ ተመኩሮ ቃልስና ተረጋጊጹ እዩ። ናይ ክሳብ ሕጂ ተመኩሮና ከም ዘረጋግጾ፡ ክንበዝሕ እንከለና ንበዝሕ ሓደ ክንከውን እንተደሊና ከኣ ሓደን ሓያልን ንኸውን። ሳላ ከምዚ ዓይነት ውሕልነትናን ተዓጻጽፍነትናን ከኣ፡ ሎሚ ደኣ ስምናን ክብርናን “መሬት ዘቢጡ” እምበር፡ ኣብ ሓደ ኣጋጣምስ “ዘይከኣል ዝመስል ከም ዝከኣል” ናይ ዘመስከረ ተባዕ፡ ጽኑዕን እሙንን ህዝቢ ኣብነት ኮይና ብሓበን ተጠቒስና ኢና። እዚ ናይ ጽንዓትን ትብዓት ኣብነት ሕጂኸ ዓቅብናዮዶ ኣለና ወስይ ኣይፋልናን ከኣ ኣዛራቢ ኮይኑ ኣሎ። ዘሕዝን እዩ፡ ኣብ ሓደ መድረኽ ናይ ብርታዐን ጽንዓትን ኣብነት ኮይና ተጠቒስና ከነብቅዕ፡ ሎሚ ግና ናይ ስንፍና፡ ጭቆና ኣሜን ኢሉ ዝተቐበለ ህዝቢ፡ ድኽመትን ስደትን ሕማቕ ኣብነት ኮይና፡ ክልተ ግዜ ከይንርአ ኣብ እንሰግኣሉ ደልሃመት ከም ዘለና ክንእመን ይግበኣና። ትማሊ “በጃ ሃገሩን ህዝቡን” ክሓልፍ ቅሩብ ዝነበረ ኤርትራዊ፡ ሎሚ ንሃገሩ “ድሕሪ ሕጂ ገጽኪ ኣየርእየኒ” ኢሉ “እግረይ ኣውጽእኒ” ናይ ዝብል ዜጋ ኣብነት ከይንኸውን ኣብ እንሰግኣሉ ደረጃ ኢና ዘለና። እዚ ከኣ ጀግንነት መምስቲ ዝፍጠር ኩነታት እንተዘየሕዲስካዮ፡ ብናይ ትማሊ ክትሕበን ጥራይ ክትነብር ከም ዘይከኣል ዘረደኣና እዩ።
ናይ ሃይማኖት፡ ዕድመ፡ ጾታ፡ ብሄር፡ ኣቀማምጣ እንነብረሉ ጀኦግራፍያዊ ከባቢ፡ ምምሕዳራዊ ክፍልታት….ወዘተ ፍልልያት ኣለና። እንተደኣ ኣበየናይ ዛዕባን መዓስን፡ በቲ ዝፈላልየና ዛዕባታት በበይንና ንዋሳእ፡ መዓስከ ነዚ ፍልልያትና ኣብ በቦታኡ ኣቐሚጥና ኣብቲ ፍሩይ ኤርትራዊ መንነትና ብሓባር ነትክል፡ ዝብል ብግቡእ ኣጽኒዕና ክንርደኦ ይግበኣና። ማለት ሓደን ብዙሓትን ኮይና ክንስለፍ ክንበቅዕ ይግበኣና። እዚ ከኣ ሓድሽ ዘይኮነ፡ ብዙሕነትና ብዘየገድስ፡ ኣብ ሓደ መድረኽ ኣብ ሓደ መኣዲ ከቢብና ብምምጋብ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ሓደ ጉድጓድ ብምቕባር ኣመስኪርናዮ ኢና። ሎሚ’ውን ከምዚ እንተዘይበቒዕና ቀጻልነት ኤርትራ ከም ሃገርን ቀጻልነትና ከም ህዝባን ዘተኣማምን ክኸውን ኣይክእልን እዩ። ብፍላይ ከኣ ኣብዚ ሓድነት ሃገርናን ህዝባን ንምብላዕ “ውጥም ቅልቅል” ኣብ ዝብልሉ ወገናት ዝበዝሕሉ ግዜ፡ ብኽንድኡ ደረጃ እቲ ትርጉም ሓያልነትና ዝኾነ ሓድነት ኣትሪርና፡ ትኩራትን ቅሩባትን ክንከውን ይግበኣና። “ይኣክል” ንበሎ ካልእ ምንቕናቕ’ውን ብመንጽር’ዚ ክቃነ ይግበኦ። እዚ መሰረታዊ ዕማም ባዕልና እንዕቅቦ እምበር፡ ናይ ሃገሩ ረብሓ ንዝዓዞ ናይ ግዳም ሓይሊ ዝምልከት ኣይኮነን። እንተ ህግደፍ ካብ ምፍልላይና ስለ ዝዕንገል፡ ሓድነት ህዝብን ሃገርን ኤርትራ ክሕልወልና እዩ ኢልና ከይንኣምኖ ሓደራ ንብል። ኮታ ከምዚ ዕንበባ መሮር ብዙሕ ሕብሪ ስለ ዘለዎ ዝምልክዕን ረኣይኡ ዝማርኽን፡ ብዙሕነትና ብግቡእ እንተሓብሒብናዮ ከሐብነና እዩ። ብኣንጻሩ ብዙሕነትና ፈጉፊጎም ንገለኤና (ኣጆኻ)፡ ንገሌን ድማ (ወይለኻ) እንዳበሉ ኣገሪሆም፡ ከተፋንኑና ንዝፍትኑ ወገናት ብንቕሓት ክንቋመቶም ይግበኣና።
ኩሉና ከም እንፈልጦ ኣብ ታሪኽና ዝተፈላለዩ ኤርትራ ከመሓድሩ ዝፈተኑ ወገናት፡ ዕላምኦም ንምዕዋት ቅድሚ ኩሉ ክገብርዎ ዝፈተኑ ንብዙሕነትና መዝሚዞም ሓድነትና እንተተኻኢሉን ፈጺምካ ንምፍራሱ፡ እንተዘይተኻኢሉ ከኣ ንምልማሱ ከም ዝነበረ ስኑድ ሓቂ እዩ። ኣብ ሓደ ኣጋጣሚ ንጀኦግራፍያዊ ኣቀማምጣ ሃገርናን እምነት ህዝብናን ብምምዝማዝ ገለ ኣካል ሃገርና ናብ ሱዳን ዝተረፈ ከኣ ናብ ኢትዮጵያ መጢኻ ኤርትራን ኤርትራውነታን ንምድምሳስ ተፈቲኑ ሳላ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ዘበርዓነሉ ተመኩሮ ምስትውዓል የድሊ። ኤርትራን ኤርትራውነትን ንምድኻም እታ ሓንቲ መንገዲ ሓድነት ኤርትራ ምብታን ወይ ምድኻም ስለ ዝኾነት፡ ስርዓት ሃይለስላሰ ንሃይማንቶ መዝሚዙ ብሕብረት ከጎልብብ ፈቲኑ፡ ደርጊ እውን ጀኦግራፍያዊ ኣቀማምጣና መዝሚዙ “ቆላማ” ዝበሃልም ፈጢሩን ፈቲኑን እንተኾነ ኣይኮነሉን። ናይቲ ሓድነት ኤርትራ ንምዝራግ ዝተኻየድ ሃቐነታት ናይ ዘይምዕዋት ምስጢር ከኣ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ብዙሕነትን ሓድነትን ኣገናዚብካ ናይ ምርዳእ ብቕዓትን ጽንዓትን እዩ።
ሎሚ ንሕና ኤርትራውያን ብቓልስና፡ ንወጻዒ ጉጅለ ህግዲፍ ኣወጊድና፡ ሕገመንግስታዊ፡ ብዙሕነታውን ኣብ ናጻ ምርጫ ህዝቢ ዝተመስረተ ስርዓትን ክንምስርት ክሳብ ዘይበቓዕና፡ ኣፍና መሊእና “ደጊም በቲ ቅድም ተፈቲኑ ዝሰዓርናዮ ናይ ምክፍፋልና ዘይቅዱስ መንገዲ ዝመጸና ሓደጋ የለን” ኢልና ክንድምድም ኣይግበኣናን። ኣብ ክንድኡ ወትሩ ትኩራት ክንከውን ይግበኣና። ህዝቢ ከፋፊልካ ዕድመ ስልጣንካ ናይ ምንዋሕ ርኹስ ፈሊጥ፡ ንናይ ግዳም ወገናት ጥራይ ዝግደፍ ዘይኮነ፡ ህግዲፍ እውን በዚ ኣገባብ እዩ ንህዝብና ከፋፊልዎ ዘሎ። ህግዲፍ ህዝብና ዝፈላልየሉ ኮነ ኢልካ ዝተሃንደሰ ኣገባባት ኩልና ንፈልጦ ስለ ዝኾነ ኣብ ዝርዝሩ ኣይንኣቱን። ተጋዳላይን ሲቪልን፡ ደጋፍን ተቓዋምን፡ ከምኡ እውን ሃይማኖት ዝመሰረቱ ሸርሕታት ከም ኣብነት ዝጥቀስ እዩ። ንሱ ጥራይ ኣይኮነን “ገረብ ብሓይላ” ከም ዝበሃል ኣብ ሕድሕድና ደጋምፍን ተቓዋምን ተበሃሂልና ከም እንናቖት ምግባር እውን ካልእ ገጽ ናይቲ ምክፍፋል እዩ። እቶም ኣብ ምክፍፋል ህዝብና ንረብሕ ኢና ዝብሉ ዘይኤርትራዊ ወገናት እውን በዚ ህግዲፍ ዝሃንደሶ እዮም ክኣትዉና ዝኽእሉ እሞ ንጠንቀቕ። ኣብ ትሕቲ ዝኾነ ይኹን ኩነታት፡ ተገዛዚዕና ኣብ ንሓድነት ህዝብን መሬትን ኤርትራ ዝዋገ ጓይላ ከይንስዕስዕ ሓደራ። ኣብ ክንድኡ ብሓባር እንዋሰኣሉ ጽላል ኣብ ምድኳን ክንበቅዕ ይግበኣና። ከምኡ እንተዘይጌርና ግና ተመሳሳሊ ጌጋ ክንደግም ኢና።
ኤርትራ፡ ናይ ኣስላም ወይ ክርስትያን፡ ናይ ከበሳ ወይ ናይ መታሕት፡ ናይ ሓደ ካብ ኣውራጃታትና፡ ናይ ሓደ ካብ ብሄራትና፡ ናይ ሓደ ካብ ቋንቋታትና፡ ናይ ሓደ ካብ ፖለቲካዊ ድሕረ ባይታና (ጀብሃ-ሻሕብያ)፡ ናይ ሓደ ካብ ሕብረተሳብኣዊ ክፍልታትና (ዝተማህረ-ዘይተማህረ)፡ ናይ ሓዲኡ ጾታትና (ጓለንስተይቲ-ወዲ ተብዕታይ)፡ ዘይኮነትስ ናይ ኩሉና እያ። ድልድል ከም ስኒ ኣድጊ ብማዕረ እትብጸሓና እምበር፡ ሓደ ወዲ ማእከል ሓደ ወዲ ወሰን እንኾነላ ኣይኮነትን። ንሕና ነንሓድሕድና እንተዘይ ተጸዋዊግና ኤርትራና ግና ብማዕረ ከም እትሕቑፈና ርዱእ እዩ። ስለዚ “ኤርትራ፡ ንኹልና ብኹልና” ክነሳ ብጸቢብ ስምዒታት ተሰሊብና ኣብ ምብትታና ከዕይም ንዝደሊሓይሊ ገጽ ክንህብ ኣይግበኣናን።
ርእሰ-ዓንቀጽ፡ ሰዲህኤ
ዲክታተር ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ከምቲ ልሙድ ኣብ ጽንብል መበል 28 ዓመት ናጽነት ኤርትራ መደረ ኣስሚዑ። መራሕቲ ሃገራት ኣብ ከም ኣጋጣሚ 24 ጉንበት ዘስምዕዎ መደረ መጻኢ መደባቶምን ዕድል ናይታ ሃገርን ህዝባን ዘመላኽት ስለ ዝኾነ ትጽቢት ይግበረሉ እዩ። ዋላ’ኳ ህዝብና ሓድሽ ክጽበ ኢሳይያስ ከኣ ኣብ ዝኣረገ ዛዕባ ከኹድድ ተረባሪቦም እንተኾኑ፡ ዝተወሰኑ ኤርትራውያን “ምናልባት ደኾነ ኣብ መበል 28 ዓመት ዝኽሪ ናጽነት ሓድሽ የምጽእ ይኸውን?” ዝብል ትጽቢት ዘሕደሩ ነይሮም። ሓድሽ ከምጽእ ይኽእል እዩ ኢሎም ክግምቱ ዝድረኾም ከኣ ነቲ ምስ ኢትዮጵያ ከካይዶ ዝጸንሐ ክሳብ ሕጂ መዕለቢኡ ዘይተፈልጠን፡ ንድሕሪት ናይ ምምላስ ሓደጋ ኣንጸላልይዎ ዘሎን ምቅርራብ ርእዮም፡ ኣብ ዘቤታዊ ኤርትራዊ ጉዳይውን ይቕጽሎ ይኸውን ዝብል ግምት ስለ ዘሕደሩ እዩ። እዚ ግምትዚ ኣብ ኤርትራውያን ጥራይ ዘይኮኑ ኣብ ገለ ናይ ግዳም ተዓዘብቲ’ውን ቦታ ረኺቡ ነይሩ እዩ።
መብዛሕትኡ ህዝብና ግና ኢሳይያስ ካብ ኣብያን ኣብ ኣረጊት ኣጀንዳ ምኹዳድን ሓሊፉ፡ ሓድሽ ሓሳብ ዘመንጩ ኣተሓሳስባ ከም ዘየብሉን፡ እቲ ምስ ኢትዮጵያ ዘካየዶ ዘብለጭልጭ መሬት ዘይሓዘ ዝምድና ካብ ልባዊ ናይ ሰላም ድሌቱ ዝመጸ ዘይኮነስ፡ ናይ ጐይተቱ ቃል ንዘይምዕባርን ገለ ግነዖት ንምርካብን ምንባሩ ስለ ዝርድኡ፡ ህግዲፍ ልቡ ኣረስሪሱ ኣብ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ዛዕባ ሓድሽ ነገር ከምጽእ’ዩ ዝብል ግምት ኣይነበሮምን። እቲ ቀንዲ “እዚ ሰብኣይ ሓድሽ ጉዳይ ኣየምጽእን’ዩ” ዘብሎም ከኣ፡ ኢሳይያስ ኣብዛ ዘለዋ መንበር ንምቕጻል ዘዋጽኦ፡ ኣብቲ ዓጽይዎ ዘሎ ባብ ምቕጻል እምበር፡ ቁሩብ ጩራ እንተፈጢሩ ደሓር መምለሲ ከምዘይረክብ ስለ ዝርዳእ’ዩ።
ኢሳይያስ ኣብ መደርኡ ብዘይካቲ ንህዝቢ ኤርትራ ዝውድስ ዝመስል መዳህለልን መቐሸሽን ቃላቱ፡ ኣብቲ ባዕሉ እውን “ሓደስቲ ኣይኮነን” ዝበሎ ንጸዓት፡ መንገዲ ምድርን ኣየርን፡ ምምዕባል ወደባት፡ ህንጸት ማይ፡ ትምህርትን ሕክምናን፡ ኢንዱስትርን ኣባይትን ዝምልከቱ ጸገማት ኣኳማሲዑ። ዲክታቶር ኢሳይያስ “ነቲ ሕሩስ ክሓርስ” ዝሰምዑ ወገናት ሓድሽ ጉዳይ ብዘይምምጻኡ እንዳሓዘኑ ንመደረኡ “ሓድሽ ነገር የብሉን” ይብልዎ ኣለዎ። እዚ ማለት ግና ናብ ህዝቢ ኤርትራ ዘመሓላልፎ መልእኽቲ የብሉን ማለት ኣይኮነን። ኢሳይያስ ህዝቢ ኤርትራ ካብዚ ኣጋጣሚ እንታይ ይጽበ ከም ዝነበረ ኣጸቢቑ ይፈልጥ እዩ። ካብ ትጽቢታት ህዝብና ዋላ ሓንቲ ዘይምትንካፉ ከኣ፡ “ቀደም፡ ሎሚ ኮነ ጽባሕ ኣነ እየ ብዛዕባ ኤርትራ ዝሓስብን ዝፈልጥን ህዝቢ ዝተጸበየ ይጸበ በቲ ዝመረጽኩዎ መገዲ እየ ኣጠርሚመ ዝኸይድ” ዝሕመረቱ፡ ነቲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዝጸንሐ ንዕቀትን ብደዐን መሊሱ ዘሕደሰ መልእኽቲ እዩ ኣመሓላሊፉ።
ኢሳይያስ ኣብዚ መደርኡ ዘኮማሰዖም ካልእ ዛዕባ ትዕግስቲ ከምዘድሊ እዩ። ትርጉም ትዕግስቲ ብቋንቋ መደረ ኢሳይያስ “ኣብ ገዛእ ዋኒንኩም ስቕ ኢልኩም ስምዑንን ርኣዩንን” እዩ። ትርጉም ጽንዓት ከኣ ስንኹም ነኺስኩም ንነዊሕ ዕድመ ስልጣን ጸልዩለይ እዩ። ብመሰረቱ ናይ ኤርትራ ጸገም ናይዞም ኢሳይያስ ኣብ መደርኡ ዝጠቐሶም ኣብ ላዕሊ ዝዘርዘርናዮም ጽላታት ድሕረት ጥራይ ኣይኮነን። እዚ ኢሳይያስ ዝዘርዘሮ ሳዕቤን ኮይኑ እቲ ቀንዲ ጠንቂ ምሕንጋድ ኢሳይያስ ኣብ ምትካል ሕገመንግስታውን ህዝቢ ዝማእከሉ ዲሞክራስያውን ስርዓት እዩ። ኣብዚ ዝፈሸለ ሰብኣይ፡ ነዞም ዝተጠቕሱ ቁጠባውን ማሕበራውን ጽላታት ከዕሪ ማለት ከኣ ፈጺሙ ዘይከኣል እዩ። ንሱ ኣብዞም ጽላታት ዘሎ ጸገም ዝጠቕሰ፡ ካብቲ ቀንዲ ህዝቢ ዝጠልቦ ዘሎ መሰረታዊ ጉዳያት ንምህዳም እዩ። እንተ ጸገም ምዝርዛር ኮይኑ፡ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ገገዝኡ ስለ ዘሎ ካብ ኢሳይያስ ዝጽበዮ ኣይኮነን። ኢሳይያስ ናይ ብሓቂ “መራሒ መንግስቲ ኤርትራ” እንተዝኸውን፡ ካብኡ ትጽቢት ዝግበረሉ ጸገማት ምቑላል ዘይኮነ፡ ነቶም ጸገማት ንምፍታሕ ህዝቢ ዘሳትፍ ትካላዊ ስርዓት ምዝርጋሕ እዩ ነይሩ። እንተኾነ ህግዲፍ ኣይበቐዖን። ንመጻኢ እውን ኢሳይያስ ኣብቲ ብሓይሊ ተወጢሕዎ ዘሎ በሪኽ ቦታ ክሳብ ዘሎ ኣይክረጋገጽ እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ በዚ “ኣቦይን ኣደይን በበይኑ ጸሎቶም” ዝዓይነቱ፡ ናይ ኢሳይያስ ጠባርን ኣሽካዕላልን መደረ ክትክዝን ክሕርቅምን ዘይኮነ ንክቕይሮ እዩ ክትንስእ ዝግበኦ። በካይዳ ኢሳይያስ ርእሱ ከድንን ዘይኮነስ ክሕርን እዩ ዝግበኦ። እቶም ውሑዳት ኢሳይያስ ከም መራሕ ሃገር ዘየሎ ክነሱ፡ ከም ዘሎ ኣምሲሎም “ኣሎ እምበር” ዝብሉን ነብሶም ዘዕሽዉን ወገናትና ከኣ “ሕጂ እውን ደንጉዩ እምበር ኣይመሰየን’ሞ ናብ ልብኹም ተመለሱ” ካብ ምባል ሓሊፍና እንብሎም የብልናን።
ኣብ መደረ ኢሳይያስ ካልእ ኣዛራቢ ጉዳይ፡ ብዛዕባቲ ክንደይ ወልደፍደፍ ዝበለሉ ዝምድና ምስ ኢትዮጵያ ዋላ ሓንቲ ቃል ከይጠቐሰ ጓስይዎ ምሕላፉ እዩ። እዚ ብዘይምግናን እቲ ዝምድና ቀምሲሉ ከምዘሎ ዘመልክት እዩ። እቲ ብዙሓት ወገናት፡ ድሌት ኣብ ባይታ ምስ ዘሎ ኩነታት እንተዘየሳንዩ፡ ናብ ዝድህሰስ ውጽኢት ክበጽሕ ኣይክእልን እዩ፡ ዝብልዎ ከኣ ህያው እንዳኾነ ይመጽእ ዘሎ ይመስል። ህልዊ ኩነታት ክልቴን ሃገራት እንተኣወዳዲርና ከኣ፡ እቲ ሰላምን ጥዑይ ጉርብትናን’ኳ ንደልዮን ዝተቓለስናሉን እንተኾነ፡ እቲ ሸበድበድ ዘይሰማማዕ ከተሰማምዕ ካብ ምፍታን ሓሊፉ ካልእ ትርጉም የብሉን።
ኣብ ኤርትራ ሕገመንግስቲ የለን፡ ኣብ ኢትዮጵያ ግና ኣሎ። ኣብ ኤርትራ ናይ ፍትሒ ልዕልና የለን፡ ኣብ ኢትዮጵያ ግና ትካላዊ መስርሕ ፍትሒ ኣሎ። ኣብ ኤርትራ ብዝኾነ ጉዳይ ዝተታሕዙ ዜጋታት ድሕሪ ምትሓዞም ሃለዋቶም ኣይፍለጥን፡ ኣብ ኢትዮጵያ ግና ዜጋታት ብገበን ምስ ዝጥርጠሩ ኣብ 48 ሰዓታት ናብ ቤት ፍርዲ ቀሪቦም ባዕሎም ይኹን ብጠበቅኦም ነብሶም ናይ ምክልኻል መሰል ኣለዎም። ኣብ ኤርትራ ጉዳይ ሰብኣዊ መሰል ከም ኣጀንዳኳ ኣይለዓልን፡ ኣብ ኢትዮጵያ ግና ብፓርላማ ዝተመስረቱ፡ ኮሚሽናት ሰብኣዊ መሰልን ናይ ህዝቢ ሓባሲ ንብዓትን ኣለዉ። ኣብ ኤርትራ መሰል ምውዳብን ሓሳብካ ምግላጽን የለን፡ ኣብ ኢትዮጵያ ግና ሕጋውነት ለቢሰን ዝንቀሳቐሳ ክሳብ 107 ተወዳደርቲ ፖለቲካዊ ውድባት፡ ልዕሊ 20 ናይ ብሕቲ ማዕከናት ተለቪዝዮን፡ ብዙሓት ብሕታዊ መደበራት ሬድዮን ጋዜጣታትን ኣለዋ። ኣብ ኤርትራ ዋላ ሓንቲ ዩኒቨርስቲ የለን፡ ኣብ ኢትዮጵያ ግና ናይ ብሕቲ ከይወሰኽካ፡ ልዕሊ 30 መንግስታዊ ዩኒቨርስታት ኣለዋ። ኣብ ኤርትራ ዝሕግግ፡ ዘፈጽምን ዝፈርድን ሓደ ዲክታቶር ሰብኣይ እዩ፡ ኣብ ኢትዮጵያ ግና ሓጋጊ፡ ፈጻምን ፈራድን ኣካላት መንግስቲ ኣለዉ። ኣብ ኤርትራ ምርጫ ዝበሃል የለን፡ ኣብ ኢትዮጵያ ግና ኣብ ነፍሲ ወከፍ 5 ዓመት ፈደራላውን ክልላውን ምርጫታት ይካየዱ። ጉዳይ ኣጠቓቕማ ባንክ፡ ጉዳይ ግደ ብሕታዊ ጽላት ኣብ ወፍሪ፡ ጉዳይ ግዱድ ሃገራዊ ኣገልግሎት ዝኣመሰሉ፡ ዛዕባታት እንተወሲኽናሉ ከኣ ናይቲ ዝየሳኒ ሃለዋት ዝርዝር ኣዝዩ ነዊሕ እዩ። ኣብ ከምዚ ኩነታት ኣብ መንጎ ክልቴን ሃገራት ዝምድና ክትገብር ምፍታን፡ ትምኒት እምበር ግብራዊ ክኸውን ዘለዎ ዕድል ኣዝዩ ጸቢብ እዩ። ኢሳይያስ ናብቲ ኢትዮጵያ ዘላትሉ ኩነታት ንምምጻእ ዕጭ ካብ በለ፡ ንኢትዮጵያ ናብቲ ኤርትራ ዘላትሉ ጽልሙት ኩነታት ምምላሳ ከኣ ዘይሕለም እዩ። እቶም ነዚ ዘሕዝን ኩነታት ሃገሮም ኣቐሚጦም፡ በቲ ኣብ ኢትዮጵያ ዝርአ ናይ ኣተገባብራ ሕጽረታት ክወራዘዩ ዝህቅኑ ኤርትራውያን ከኣ ኣዝዮም የሕዝኑ። እዚ ማለት ግና እቲ ናትካ ኣቐሚጥካ ናብ እንዳማትካ ዳምዳም ምባል እንተዘይኮይኑ፡ ብዛዕባ ናይ ካለኦት ሃገራት ሕጽረትን ተመኩሮን ምዝራብ ነውሪ እዩ ማለት ኣይኮነን። እንተ መደረ ኢሳይያስ “እንተ ፈታሕካዮስ ጥራሕ ቁጻር” እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ናጽነት ኤርትራ፡ ክቡር ዋጋ ተኸፊልዋ፡ ብመሪርን ዘይሕለልን ቃልሲ ህዝቢ ዝተረኽበት ስለ ዝኾነት፡ ኣብ ዓመት ሓደ ግዜ ጥራይ ንዝክራ ዘይኮነት ወርትግ ኣብ ልብን ቀልብን ህዝቢ ኤርትራ ክቡር ቦታ ዘለዋ ህያብ ኤርትራውያን ሰማእታት እያ። እነሆ ከኣ ህዝባ ክንድቲ ዝተጸበዮን ክብደት ዝኸፈሎ ዋጋን ቀሲኑ ከየስተማቐራ ኣብ መበል 28 ዓመታ በጺሕና። መጻኢኣ ሕጂ’ውን ብቃልሲ ህዝባ ብሩህ ምዃኑ ብምትእምማን ንዝክራ ኣለና እሞ፡ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ንመላእ ህዝቢ ኤርትራ እንኳዕ ናብዛ ታሪኻዊት ዕለት 24 ጉንበት ኣብጸሓና ንብል።
ምዝካር መዓልቲ ናጽነት መሰረታዊ ትርጉሙ፡ ክብደቱ ክሳብ ክንደይ ዓሚቑ ምዃኑ ንምስትብሃልን፣ ነቶም ምእንተኣ ዝተበጀዉ ኣእላፍ ሰማእታት ንምዝካርን ኮይኑ፡ በብዓመቱ ብመንጽርቲ ኣብ ሃገርናን ከባብናን ዝረአ ምዕባለታት ብፍሉይ ጽልዋታት ተሰንያ እያ እትዝከር። ናይ ቅድሚ ሕጂ ዝኽሪ ናጽነት ክንዝክር እንከለና፡ ናጽነትናን ልኡላውነትናን ኣብ ዘይንቕነቕ ጽኑዕን ሕጋውን ባይታ ዝተነድቀ፡ ናይ ኩሉ መጻኢ ቃልስናን ዓውትናን መንጠሪት ጌርና ኢና ክንወስድ ጸኒሕና። ናይ ሎሚ ዓመት ዝኽርና ግና ወዮ ንድሕሪት ዘይምለስ እንብሎ ዝነበርና ናጽነትና’ውን ብሰንክቲ ኣድብዩ ዝጸንሐ ኣካይዳ ህግድፍን መራሒኡን ዘይተጸበናዮ ምልክት ሕቶ ኣብ ዝተቀልቀለሉ ኮይና ኢና ንዝክራ ዘለና። ኣብ ዝሓለፈ ትዕዝብትና፡ ወዮ ጽኑዕ ተሓላቒ ልኡላውነት መሲሉ ብምቕራብ “ዶብና ተሓንጺጹ ልኡላውነትና ተረጋጊጹ ኣብ መሬትና ሰፊሩ ዘሎ ሰራዊት ባዕዲ ከይወጸ፡ ዕደ ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን ናብ ንቡር ምምላሱ” ዝብሎ ዝነበረ ህግዲፍ ቃሉ ዓጺፉ ውጥይጥይ ኣብ ዝብለሉ ደረጃ ኮይና ኢና ን24 ጉንበት መዓልቲ ናጽነት ንዝክራ ዘለና። እነሆ ከኣ ወዮ ኤርትራ ድሕሪ ናጽነት ከምቲ ክትኮኖ ዝግባኣ ዝነበረ ብዘይምዃና፣ ስኽፍታ ሓዲሩና፡ ነቲ ስኽፍታ ንምቅንጣጥ እንዳተቓለስናስ፡ ስኽፍታና መሊሱ ገዚፉ። ሓላፍነት ህዝቢ ኤርትራ ብኽንድኡ ደረጃ ክድራዕ ከኣ ናይ ግድን ኮይኑ።
ጉጅለ ህግዲፍ ከምቲ “ኣጸብቕ ዝበልዎ ኣየኽፍእ፡ ሓሉ ዝበልዎ ኣየጥፍእ” ዝበሃል ኣብ ቅድሚ ኤርትራን ህዝባን ተጠሊዑ ክኣትዎ ዝጸንሐ ቃል ዓይኑ ከይሓሰየ ጠሊሙ። ሓድሽ ጠላም’ኳ እንተዘይኮነ ነቲ ጥልመት ጥልመት ወሲኽሉ። ህዝቢ ኤርትራ እውን ነቲ ኣብ ልዕሊ ህግዲፍ ዝነበሮ ጥርጠራ ዝወረሮ እምነት ሓጢጡ ስሒብዎ ኣሎ። ህዝቢ ኤርትራ እምነት ምስሓብ ጥራይ ዘይኮነ፡ እቲ ብናይ ቃለዓለም ፈኸራኡ ምስ ብዙሕ ጥርጠራታት ኣሚንዎ ዝነበረ ህግዲፍ ኣብ ናጽነት ኤርትራ ካብ ተማተአ፡ ነታ ባዕሉ ዘምጸኣ ናጽነቱ ባዕሉ ናይ ምሕላዋ ሓላፍነ ናይ ትብዓትን ንቕሓትን ዕጥቁ ኣትሪሩ ክርከብ ኣብ ዝግደደሉ መድረኽ ኢና ንርከብ ዘለና። ኣብ መበል 28 ዓመት መዓልቲ ናጽነት ነዚ ከቢድ ዕማም ንምትግባር ቃሉ ካብ ምሕዳስ ከኣ ካልእ ምርጫ የብሉን። ደጊም ናጽነትና ኮነ ልኡላውነትና ንምሕላውን፡ ብሓቂ ናይ ህዝባ ዝኾነት፡ ቅዋማዊትን ዲሞክራስያዊት ሃገር ንምሃንጽ ህዝብናን ናይ ለውጢ ውዳበታቱን ባዕልና እንስከሞ ሓላፍነት እምበር፡ ነቲ ዘይክፈት እንተተኸፍተ’ውን ጥራዩ ዝጸንሕ ማዕጾ ህግዲፍ ንኩሕኩሓሉ ግዜ ኣይኮነን።
ዝኾነ ምዕባለ ሓደ ጉዳይ ጥራይ ኣይኮነን ሒዙ ዝመጽእ። ምናልባት እውን ሳዕቤኑ ብኣንጻር ትጽቢት ናይቲ ስጉምቲ ዝወሰደ ኣካል ክኸውን ይኽእል እዩ። ብመንጽር እዚ ጉጅለ ህግዲፍ ሓድሽ ኣቕጣጫ ፈጢሩ ንህዝቢ ኤርትራ ኣዕሽዩ ንኤርትራዊ ልኡላውነት ዞባዊ መጣልዕን መህጠሪ ካዝናኡን ክገብሮ ዝመሃዞ ውዲት ውጽኢቱ ከምቲ ዝተጸበዮ ከም ዘይኮነሉ ንዕዘቦ ኣለና። እቲ ዝጀመሮ ሓደገኛን ዘይተጸንዐን ጸወታ ናብ ዘይሓሰቦ ኩርናዕ ወሲድዎ፡ ሓንሳብ እንዳኸፈተ ሓንሳብ ከኣ እንዳዓጸወ ከዕነኒ እንከሎ፡ ብኣንጻሩ መላእ ፈታው ሃገሩን ናጽነቱን ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ሓድሽ ናይ መኸተ ምዕራፍ ኣትዩ ንህግዲፍ ዝሕዞን ዝጭብጦን ኣስኢንዎ ኣሎ። ንቕሎ “ይኣክል” ናይዚ ኣብነት እዩ። እዚ ሓደ ንመበል 28 ዝኽሪ ናጽነት ኤርትራ ፍሉይ ከብልዎ ካብ ዝኽእሉ ምዕባለታት እዩ። ነዚ ምዕባለ ናብ ዝለዓለ ደረጃ ንምብራኹ ከኣ ኣብዚ ታሪኻዊ ቅነ ከም ወትሩ ቃልና ከነሕድስ ይግበኣና።
መበል 28 ዓመት መዓልቲ ናጽነት ህግዲፍ እውን ድሕሪ ሕጂ ንህዝቢ ኤርትራ ከታልሎ ከምዘይክእል ዕረ እንዳጠዓሞ ኣብ ዝተረደኣሉን ተስፋ ዝቖረጸሉን ኩነታት ኢና ንዝክራ ዘለና። ህግዲፍ ሰሚዑ ከም ዘይሰምዐ ክሓልፎ እንተዘይደልዩ፡ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ወጻኢ ኮነ ኣብ ዓዲ ሓድነቱ ኣደልዲሉ ደፊርዎ ከም ዘሎ ተረዲኡ ኣሎ። ህዝቢ ነቲ ንነዊሕ ዓመታት ተጻዒንዎ ዝነበረ ስግኣት ሰይሩ ርእሱ ኣቕኒዑ ኣግሂዱ ንህግዲፍ ናቱ ክህቦ ጀሚሩ ከም ዘሎ ስለ ዝተረደኤን፡ ምእንቲ ሆሆ ኢሉ ከይለዓሎ ስለ ዝሰግአን፣ ኣበዓዕላ ዝኽሪ ናጽነት ኤርትራ ኣብ ዝተፈላለየ ከባብታት ብሓደ መዓልቲ ከምዘይከውን ተሊሙ ኣሎ። እዚ እውን ንመበል 28 ዓመት ዝኽሪ ናጽነትና ፍሉይ ዝገብሮ እዩ። ምስዚ ኩሉ ግና ኣብዚ እዋንዚ ሓይሊ ሚዛን ፈጺሙ ተቐይሩ፡ ናይ ህግዲፍ ዳሳት ጠምዚሑ፡ ዳስ ሓይልታት ለውጢ ግና ብንቕሎ ”ይኣክል” ተሰንዩ ዝያዳ ዓሚሩ ይብዕል ከምዘሎ ንዕዘብ ኣለና። ናይዚ መልእኽቲ ዋላ ህግዲፍ ክቕበሎ እንተዘይደለየ መርከቡ ተንቆልቁል ናይ ምህላዋ ምልክት ምዃኑ ብኣፍንጭ ክርደኦ እዩ።
ስለዚ ከምቲ ኩሉ ግዜ እንብሎ መዓልቲ ናጽነት፡ በቲ ሓደ ወገን ጀጋኑና እንዝክረሉን እነመጉሰሉን በቲ ካልእ ወገን ከኣ ንህግዲፍ እነቃለዓሉ ጥራይ ዘይኮነ፡ ቀንዲ ዕማምናስ “መጻኢኸ ናበይ?” ዝብል ሕቶ እንምልሰሉ ኣጋጣሚ እዩ ክኸውን ዝግበኦ። መጻኢና ኣብ ኢድና ካብ ኮነ ከኣ፡ ብኸመይ ሓላፍነት ህዝብን ሃገርን ወሲድና፡ ዓቕምና ኣወሃሂድና፡ ብዑቕ ተካኢ ከም ንኸውን ክንሓስብ ዘይኮነስ ክንትግብር ቃል እንኣትወሉ ኣጋጣሚ ክኸውን ናይ ግድን’ዩ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) እዚ ብሩህ መጻኢ ንድሕሪት ከይምለስን ጭቡጥን ውዱብን ትካላዊ መልክዕ ሒዙ ክቕጽልን ምስ ኩሎም ግዱሳት ኤርትራውያን ዓቕሙ ጸሚዱ ክቃለስ ቅሩብ ምህላዉ ድልውነቱ የረጋግጽ
24 ጉንበት መዓልቲ ናጽነት ኤርትራ ንዘለኣለም ትንበር!
ዘለኣለዊ ክብርን መጎስን ንሰማእታት ኤርትራ!
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ብሰንኪ ህግዲፍ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ተጻዒኑ ዘሎ ወጽዓ፡ ብሃንደበት ዝመጸ ዘይኮነ፡ ኣብ ነዊሕ መስርሕ ሜላታት እንዳቐያየረ ዝማዕበለ እዩ። ኣብቲ መጀመርያኡ ዝርደኦ ወገን ኣይነበረን ምናልባት ዘቕለበሉ እንተነበረ እውን ናብዚ ሕጂ በጺሕዎ ዘሎ ደረጃ ክበጽሕዩ ዝብል ግምት ስለ ዘይነበረ፡ ብዓይኒ “ክሓልፍዩ” እዩ ዝረአ ነይሩ። እንተኾነ ብግብርስ “ክሳብ ዝሓልፍ ትንፋስ የሕልፍ” እዩ ኮይኑ። እቲ መስርሕ ናይዚ ሕጂ ኩሉ ነገሩ ተቓሊዑ ዘሎ ተንኮለኛ ጉጅለ ህግዲፍ፡ ሰላሕታዊ ኣካይዳ ከም ዘለዎ ኮይኑ፡ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ልኡም ኣመዛዝና ተወሲኽዎ ንብዙሓት ከም ዘዳህለለ ኩልና እንርደኦ እዩ። ህግዲፍ ሳላቲ ሓባኢ ኣካይዳኡ፡ ንግዜኡ እንተኾነ እውን ናይ ብዙሓት ደገፍን ተሓላቕነትን ከም ዝነበሮ ናይ ቅረባ ግዜ ተዘክሮ እዩ። ናይ ሽዑ ጥራይ ዘይኮነ ናይቲ ናይ ሽዑ ልኡም ኣረዳድኣ ኣብ ልዕሊ ህግዲፍ ሎሚ እውን ኣሰሩ ምልኡ ብምሉእ ኣይለቐቐን። እቲ ሓሓሊፉ ዝርአ ብጐቦጎቦ ንህግዲፍ ከተመኻንየሉ ምፍታን ከኣ ነዚ ዝሕብር እዩ።
ግዜ እንዳነወሐ፡ ናይ ህግዲፍ መዳህለሊ ሜላታት እንዳተወደአ እቲ ክሕባእ ዝጸንሐ ሓቀኛ ጸረ-ህዝቢ ባህርያቱ ደፊኡ ክወጽእ ምስ ጀመረ ግና እቲ ንዝኾነ ህግዲፍ ዝደረፎ ተተቐቢሉ ዘዳምቕ ዝነበረ ግሩህ ደጋፊ እንዳነከየ፡ እቲ “ጠርጥር” ዝብል ዝነበረ ድምጺ እንዳበዘሐ ክኸይድ ተዓዚብና። ናይቲ ኣብ ህግዲፍ ጥርጠራኡ ዘንብር ዝነበረ ወገን ምዕኳኽ ዘይሩ ዘይሩ ንህልውናኡ ሓደገኛ ስለ ዝነበረ፡ ህግዲፍ ስቕ ኢሉ ክሓልፎ ባህርያዊ ኣይነበረን። ካብዚ ብምንቃል እዩ ከኣ ነንዝተቐልቀለ ናይ “ዓገብ መዋጸኦ ንርከብ” ድምጺ ከከይዓኾዀ ብምሉእ ዓቕሙ ክኾልፎ ዝጸንሐ። ኩሉቲ ከካይዶ ዝጸንሐን ዘሎን፡ ምእሳር፡ ምስዋር፡ ምቕታልን ካልእ ገበናትን ከኣ ናብዚ ህድማ ዝዓለመ እዩ ነይሩ።
እቲ ኣንጻር ህግዲፍ ዝካየድ ቃልሲ፡ ማዕረ ማዕረቲ ጭካነኡ ኣይሰጐመን ማለት እንተዘይኮኑ፡ ምስኡ ኣይጀመረን ማለት ኣይኮነን። ምኽንያቱ ወጽዓ ክሳብ ዝሃለወ ነቲ ወጽዓ ኣሜን ኢሉ ዘይቅበል ሓሳብን ኣካልን ክህሉ ናይ ድግን ስለ ዝኾነ። እንተኾነ ናይ ህዝብና ኣብ ነዊሕን መሪርን ቃልሲ ምእንቲ ናጽነት ምርብራብን ናይ ህግደፍ ምስ ናጽነት ሃገርና ስልጣን ምሓዝን፡ እቲ ወጽዓ ኣይርደኦን ነይሩ ማለት ዘይኮነ፡ ነቲ ህግዲፍ ዝኣትዎ ዝነበረ ናይ ሓሶት መብጸዓ ኣሚኑ፡ ነቲ ኩነታት “ርእዩ ከም ዘይረኣ” ብምሕላፍ ነዊሕ ግዜ ተጻዊሩ’ዩ። እቲ ጉጅለ ግና ነዚ ናይ ህዝብና ሓልዮትን ስኽፍታን ዝፈጠሮ ጽሮትን ምጽማምን ከም ዘይምፍላጥን ፍርሕን ወሲዱ ብምብላጽ፡ ነቲ ምስብባሩ ዘይተርፍ ናይ ወጽዓ ኣዕኑዱ ኣዕሚቕ ንክተክል ኣኽኢልዎ። እተኾነ ህዝቢ ንዝተወሰነ ግዜ እምበር ንሓዋሩ ክዕሾ ስለ ዘይነብር፡ ህዝቢ ኤርትራ ሓቀኛ መንነት ህግዲፍ ተረዲእዎ ክቃለሶ ካብ ዝውስን ነዊሕ ግዜ ኮይኑ’ዩ። ወዮ ሓደ ግዜ “ህግዲፍ ወጻዒ እዩ” ምባል ከም ነውርን ሃገርን ሰማእታትን ከም ምኸሓድን ዝውሰድ ዝነበረ፡ ሎሚ “ህግዲፍ ቅኑዕ እዩ” ምባል ነውሪ ኣብ ዝኾነሉ ደረጃ በጺሕና ኣለና። እዚ ተስፋ ዝህብ ኩነታትዚ ብሃንደበት ዝመጸ ዘይኮነ፡ ብፍላይ ናይቲ ድሕሪ ናጽነት፡ ምእንቲ ሕገመንግስታውን ዲሞክራስያውን ምምሕዳር፡ ምዕቃብ ኤርትራዊ ልኡላውነት፡ ምኽባር ኩሉ መሰረታዊ መሰላት፡ ልዕልና ፍትሕን ኣብ ናይ ሓባር ረብሓ ዝተመስረተ ናይ ርሑቕን ቀረባን ሰላማዊ ዝምድናታትን ክካየድ ዝጸንሐ ቃልሲ ውህሉል እዩ።
በቲ ሓደ ወገን እቲ ወጽዓ ተሳዒሩ ኣላሽ ክሳብ ዝብል፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ እቲ ኣንጻር ወጽዓ ዝካየድ ቃልሲ ተዓዊቱ ልዕልናኡ ክሳብ ዘረጋግጽ፡ ማዕበልቲ እምበር ኣብ ሓደ ቦታ በጺሖም ጠጠው ዝብሉ ኣይኮኑን። እነሆ ከኣ ወጽዓ ህግዲፍ በቲ ዲክታቶር ኢሳይያስ ኣፈወርቂ፡ ኣብ ፈቐዶ መድረኻት ኣብ ዓዲ ይኹን ኣብ መገሻ፡ “በቲ ዘካየድናዮ ውግኣት ኣይከስረናን፡ ህዝቢ ኤርትራን ኢትዮጵያን ክልተ ህዝቢ ኣይኮነ፡ ምምልካት ዶብ እቲ ኣዝዩ ዝነኣሰ ኣጀንዳና እዩ፡ ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝነበረ ምስሕሓብ ናይ ዶብ ኣይኮነን፡ ናይ ቃለ ዓለም ዘይኮነ ብሓቂ ድሕሪ ሕጂ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ እዩ ዝመርሓና፡ ህዝቢ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝነበሮም ቃል ኪዳን ኣሕዲሰምዎ’ዮም” ዝብሉ ስዕረቱ ዘርእዩ ንደገፍቱ’ውን ዘርዓዱ ሓረጋት ደርጒሑ። ብኣንጻሩ እቲ ኣንጻር ወጽዓ ህግዲፍ ዝካየድ ዘሎ ቃልሲ፡ በብመድረኹ ብብዙሓት እዋናውያን ጭረሖታት ክሓልፍ ድሕሪ ምጽናሕ እነሆ ናብ “ይኣክል” በሪኹ ኣብ ድርኩዂት ዓወቱ ይርከብ ኣሎ። ስለዚ ይኣክል እውን ናይቲ ብዝተፈላለዩ ናይ ለውጢ ኣካላትን ኣገባባትን ኣንጻር ህግዲፍ ክካየድ ዝጸንሐ ቃልሲ ውህሉል እምበር ሕጂ ብሃንደበት ካብ ሰማይ ዝነጠበ ኣይኮነን።
“ይኣክል” ክሳብ ክንድዚ በሪኹ ኩልና እንዓስሎ ንቕሎ ንክኸውን ካብ ዘኽኣልዎ፡ ስርዓት ህግዲፍ መንነቱ ሓቢኡ ጥዑይ መሲሉ ክቐርብ ኣብ ዘይከኣለሉ እዋን ምምጽኡ ቀንዲ ምኽንያት እዩ። ኣብ ከባቢና ዘሎ ምዕባለታት’ውን ጽልዋኡ ዝስገር ኣይኮነን። ምስዚ ኩሉ ግና ናይ “ይኣክል” በሪኽካ ምውጻእን ብዙሓት ሰዓብቲ ምርካብን ናይ መውዳእታ ዓውትና ዘይኮነ፡ ናብ ዓወት ዘምረሓና ገዛኢ ቦታ ምሓዝና ዘመልክት እዩ። ጭረሖ “ይኣክል” ይዕወትዶ ኣይዕወትን ከኣ በቲ ድሕሪ ሕጂ፡ ወዲብካ ናብ ፍረ ንምብጽሑ ዝጸበየና ዘሎ ቃልሲ ዝውሰን እዩ። ኣብዚ ቅድም ተወሊዑ ሎሚ ዝያዳ ሃልሃል ዝብል ዘሎ ናይ ለውጢ ሽግ ዝኸቡ ዘለዉ ወገናት ዝያዳ ኩሉ “እቲ ናይ ለውጢ ዓቕሚ ኣባይ ጥራይ እዩ ዘሎ” ካብ ዝብል ቅድሚ ሕጂ ዘየዕወተና ኣግላሊ ኣካይዳ ክወጹ ናይ ግድን እዩ። ኣብ ክንድኡ “እቲ ዝልውጥ ሓይሊ ናይ ኩልና ደለይቲ ለውጢ ውህሉል ዓቕሚ እዩ” ንዝብል እምነት ኣጽኒዖም ክሕዝዎ ናይ ግድን እዩ። ካብዚ ወጻኢ ክንጓዓዝ እንተኮይና ግና “ይኣክል” እውን ከምቲ ኣብ ናይ 2001 ናይ ማእሰርቲ ግዜ፡ ህልቂት ላምፓዱዛን መሰል ኣጋጣምታትን ዘልዓልናዮም ኣብቲ ዝበሃግናዮ ውጽኢት ዘየብጽሑና ጭርሖታት ናይ ምዃን ዕድሉ ዕጹው ኣይኮነን።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ጭቆናን ወጽዓን ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ፡ እቲ ኣመዓባብላኡ ደኣ ዘገምታውን ብረቂቕ ሜላታት ዝተቓነየን ኮይኑ እምበር፡ ድሕሪ ውድቀት ደርጊ ሽዑ ንሽዑ ዝጀመረ እዩ። ወረ ሓደ ሓደ ብዛዕባቲ ቅድሚኡ ዝነበረ ኣካይዳ በዓል ኢሳይያስ ዓሚቕ ኣፍልጦ ዝነበሮም ተዓዘብትስ፡ ናይቲ ጭቆና ኣመዓባብላ ዝያዳ ነዊሕ ሱር ከም ዝነበሮ እዮም ዝምስክሩ። ዋላ’ኳ ህግደፍ ሓቀኛ ባህሪ ጭቆናኡ ክሓብእ ይፍትን እንተነበረ፡ ምናልባት ነቲ ኩነታት ካብ ርሑቕ ንዝዕዘብዎ ዘይኤርትራውያን ወገናት እምበር፡ ንዓና ንኤርትራውያንስ ዝተኸወለና ኣይነበረን።
ካብቶም ካብ ቅድም ዝረአዩ ዝነበሩ፡ ናብዚ ሕጂ ንዓለም ዘገርም ዘሎ መሪር ጭቖና ዝማዕበሉ ምልክታት፡ ዲክታቶር ኢሳይያስ ኣብ ከተማ ኣስመራ ምስ ኣተወ፡ ኣብ ናይ ኣስመራ ስታዲዩም ህዝባዊ ኣኼባ በኹሪ መደረኡ ኣብ “ካብ ሕጂ ንዳሓር ናይ ውድባት ሓሸውየ የለን” ምባሉ፡ ንዘቕለበሉ መልእኽቲ በሓትነቱ እዩ ነበረ። ድሕሪ ዝተወሰነ ግዜ መሰሎም ስለ ዝሓተቱ ጥራይ፡ ኣብ ማይ ሓባር ኣብ ልዕሊ ንህዝብን ሃገርን ኣካሎም ዘውፈዩ ስንኩላን ወገናትና ዝተፈጸመ ጨካን ቅትለት እውን መልእኽቱ ንዘቕለበሉ ቀሊል ኣይነበረን። ግዜ እንዳነወሓ፡ ማዕሪኡ ድማ ሓቀኛ ባህሪ ህግደፍ ደፊኡ እናወጸ፡ ዝተወስዱ ናይቲ ጭቆና ገለጽቲ ስጉምትታት ከኣ ኣዝዮም ብዙሓት እዮም። ሕጂ እሞኸኣ ህግደፍ መትሓዚ ተሳኢንዎ ኩሉ ተግባራቱ እዉጅ ወጽዓን ጭቆናን ኮይኑ፡ ኣይኮነንዶ ነዓና ኤርትራውያን ኣብ ዓበይቲ ዓለምለኸ መጋባእያታት እውን “ተወዳዳሪ ዘይብሉ” ናይ ዘበንና ጨቋንን ጨካንን ኮይኑ ከም ናይ ሕማቕ ኣብነት ይጥቀስ ኣሎ። ምስዚ ኩሉ ግና ከምቲ “ንሰፍላላስ ይፈጥረላ” ዝበሃል፡ ንህግድፍን መራሕቱን ሰብ ረኺቦምስ፡ ውሱናት ዝድግፍዎምን ዝተዓራረኽዎምን ግሩሃት ኣይተሳእኑን።
ነዚ ኩነታ ዝተዓዘቡ ኤርትራውያን፡ ህግዲፍ ናብ ልቡ ንክምለስ ዝሃብዎ ግዜን ዘርኣይዎ ትዕግስትን ከምዘይሰርሕ ምስ ኣረጋገጹ፡ ገለን ብዝተወደበ ገለን ድማ ብዘይተወደበ ኣገባብ ክቃለስዎ ናይ ግድን ኮይኑ። ኣንጻር ህግደፍ ምቅላስ ዋጋ ከም ዘኽፍል ይርድኡ’ኳ እንተነበሩ፡ ከምቲ “ንዘይተርፈካ ጋሻስ ኣጥቢቕካ ሰዓሞ” ዝበሃል ብዘይካ ምቅላሱን ምኹናኑን ካልእ ምርጫ ኣይነበሮምን። ህግደፍ ብወገኑ ነቲ ካብ ቅድም ብውሑዳት ክካየድ ዝጀመረ ቃልሲ፡ ከምዚ ሕጂ ዝረአ ዘሎ እንተ ዓንቲሩን ሰፊሑን ኣብ ሓደጋ ከምዘውድቖ ስለ ዝተረደአ ብዕሸሉ ክቖጽዮ ዘይፈንቀሎ እምኒ ኣይነበረን። ኣብቲ ኣንጻሩ ዝቐንዐ ቃልሲ የድምዑ እዮም ዝበሎም ወገናት ንምድሃል ዝተጠቖሞ ሜላታት፡ ምቕንጻልን ምስዋር ዘጠቓልል ኮይኑ፡ ቀንዲ ሕመረቱ ከኣ ድሑር ዝንባለታት እንዳጻሕተርካ ሓድነትን ምትእምማንን ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ ምዝራግ ነይሩ፡ ሕጂ’ውን ይቕጽለሉ ኣሎ። ክሳብ ግብኣተ መሬቱ ካብዚ ድሑር ኣካይዳ ከምዘይምለስ ከኣ ፍሉጥ እዩ። ስለዚ ኣብዚ መዳይዚ እታ ኩዕሶ ኣብ ኢድና’ውን ከምዘላ ክንእመን ይግበኣና። መርኣያ ብዙሕነትና ዝኾነ ዘይመሰረታዊ ፍልልያትና ዓቂብናዶ ኣብቲ ሓደ ዝገብረና ኤርትራዊ ዛዕባ ኣትኪልና ንቃለስ፡ ወይስ ንከፋፋሊ መርዚ ህግዲፍ ርዒምና መፍትኡ ንኸውን ንዝብል ንሕና እንውስኖ እዩ።
ደረጃታቱ ክፈላለ እንተዘይኮይኑ፡ እቲ ናይ ለውጢ ድሌትን ዓቕምን፡ ብዘይካ ኣብ ጉጅለ ህግዲፍ ኣብ ኩልና ተጸበይቲ ራህዋን ፍትሕን ኤርትራውያን ከምዘሎ ክንእመነሉ ይግበኣና። ስለዚ ኢና ከኣ እቲ ናይ ሎሚ ናይ ለውጢ ሓይሊ ኮነ፡ እቲ ናይ ጽባሕ ተካኢ ዓቕሚ እኩብ ድምር ናይ ኩልና ኣበርክቶ እዩ እንብል። ነዚ ክሳብ ሕጂ ከምቲ ትጽቢትና ኣየዕወትናዮን። ምናልባት እውን ናይ ኩሉ ድኽመትና መሰረት ኣብዚ መዳይዚ ዘይምዕዋትና ይኸውን። እዚ ሕጂ ዝያዳ በሪኹ እሞ ኣብ ኩሉ ኩርነዓት፡ ብሓያል ተሳትፎ መንእሰያትን ደቂ ኣንስትዮን ዝቃላሕ ዘሎ ድምጺ “ይኣክል” ድምጺ ኩልና ኣብ ኤርትራ ለውጢ እንብህግን ምእንትኡ ንቃለስ ዘለናን እዩ። ከምዚ ዝኣመሰለ እዋናውን ኩልና እንዓስሎን ድምጺ ምስማዕና ከኣ ዝድገፍን “ኣሰይ’ዛ ሓሳብ ልበየ ሰሚራትለይ” ዘብልን እዩ። ከምዚ ዓይነት ናይ ሓባር መበራበሪ ምልዕዓል ምርካብና ናይ መወዳእታ ዓወትና ኣብ ልዕሊ ህግዲፍ ከምዘይኮነ ብሩህ እዩ። እዚ ውዑይ ንቕሎ ዕዉት ንኽኸውን፡ ሓቚንካ ኣጻዒኻ ናብ ውጽኢት ምብጽሑ እቲ ዝኸበደ ዕማም ከም ዝኸውን ክንስሕቶ ኣይግበኣናን። ነዚ ንምዕዋትን ካብ ናይ ቅድሚ ሕጂ ፍሽለታት ንምድሓንን ከኣ ኤርትራውያን ብግቡእ ከነቕልበሎም ዝግበኣና ጉዳያት ኣለዉ።
ነዚ ናይ “ይኣክል” እዋናዊ ድምጺ ዝምጥን፡ ንኹሎም ዘቃልሕዎ ዘለዉ ኣካላት ዘጽልል ሓቛፍን እዋናውን ውደባ ክህልወና ናይ ግድን ኣድላይ እዩ። “ሰሪሑ ዘድምዕ፡ ተዛሪቡ ዘስምዕ” ናይ ለውጢ ዓቕሚ ክንከውን፡ ካብ ክሳድ ንላዕሊ ንቓለ-ዓለም ዘይኮነ፡ ብምሉእ ልብን ሓላፍነትን፥ ንሕና፡ ናትና፡ ንዓና፡ ብኣና ዝቓንዑ፡ ነቲ ናይ ክሳብ ሕጂ ዘየድመዐ ጭረሖ “ንሕናን ንሳቶምን” ዝስዕር ኣካይዳ ክንርዕም ክንበቅዕ ናይ ግድን እዩ። ኣተሓሕዛና “ገጽ ርኣ ወይ መሕደሲ” ዘይኮነ፡ ንተበግሶ “ይኣክል” ምስ ናይ ክሳብ ሕጂ ተመኩሮናን፡ ኣብ መጻኢ ይጽበየና ምስ ዘሎ ቃልስን ብደሆታትን ብሓላፍነት ኣዛሚድና ክንርደኦ ክንበቅዕ ይግበና። ካብቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ክንድቲ ዝተጸበናዮ ዘየኽሰበና ናይ ምንጽጻግ መንገዲ ከይወጻእና፡ ብተኣምር ሓድሽ ውጽኢት ከነመዝግብ እንተ ተጸቢና ግና፡ እቲ ንጽበዮ ኣይክንረኽቦን ኢና። ካብ ባህሊ ምንጽጻግ፡ ምግላልን ጸቢብ ሕሳብን ክሳብ ዘይወጽእና መፍቶ ህግዲፍ ካብ ምዃን ከምዘይንድሕን ከሎ ጌና ነስተውዕል። ስለዚ ኣብዚ እዋንዚ “ንሓድሽ ውጽኢት፡ ሓድሽ ኣገባብ” ክንክተል ምራጫ ዘይኮነ ግድነት’ዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
“ኣብ ኤርትራ ሕገመንግስታዊ ስርዓት ንክትከል፡ ልዕልና ሕጊ ንክረጋገጽ፡ መሰረታዊ ሰብኣውን ዲሞክራስያውን መሰል ህዝቢ ኤርትራ ንክሕሎ፡ ልኡላውነት ኤርትራን ሓድነትነት ህዝባን ንክዕቀብ፡ ኤርትራን ህዝባን ካብ ፍልሰትን ብርሰትን ንክድሕኑ፡ ኮታ ወሳኒ ልዕልና ህዝቢ ኣብ ገዛእ ጉዳዩ ንክረጋገጽ፡ ህግዲፍ ናይ ግድን ይወገድ” ዝብል ድምጽ ኣብ ማእከል ኤርትራ ኮነ ካብ ኤርትራ ወጻኢ ኣብ ኩሉ ኩርነዓት ፡ ዝፋጺ ዘሎ ሓያልን መላሲ ዝየብሉን ድምጺ እዩ። ከምቲ ቀደም ከምዚ ሎሚ ከይኮነ በረኸት መንግስተኣብ “ጀብሃ ወይ ሞት ዝብል ናይ ሓርነት ድምጺ ኣብ ሜዳ ኤርትራ እነሆለ ይፋጺ” ዝብሎ ዝነበረ። ኣብ ህዝባዊ ግንባር ዝነበሩ ስነ-ጥበባውያን እውን ተመሳሳሊ ቃና ዘለዎ መነቓቓሕቲ ሙዚቃታት የቃልሑ ከም ዝነበሩን ዘለዉን እንዝንገዖ ኣይኮነን።
ኣብዚ እዋንዚ “ኩልና ባሃግቲ ለውጢ ኤርትራውያን” ምባል ብዘኽእል መልክዕ ኣንጻር ህግዲፍ ናይ ሓባር ናይ ውግዘት ድምጽና ነስምዕ ኣለና። ካብቲ ቃላት ሓደ “ይኣክል” እዩ። ብዙሓት ካብ “ይኣክል ዘይድሕሩ ንህግዲፍ ዘወግዙ ቃላትን ሓረጋትን እውን ይድርጉሑ ኣለዉ። “እዚ ተንኮለኛ ሰብኣይ ከታልለና ጸኒሑ፡ ደጊም ግን ኣይንግርሃሉን ኢና” ዝብል ሓረግ ሎሚ ተጸናጺንካ እትሰምዖ ጥራይ ዘይኮነ፡ ባዕሉ ዝመጸካ ድምጺ ባሃግቲ ለውጢ ኮይኑ ንሰምዕ ኣለና። ብዙሓት ዝብልዎ ከኣ፡ ደጊም ንህግዲፍ ምስ ዘወግዙን ዝኹንኑን ቃላት ምኒን ምባል ኣኺሉ እዩ። ምኽንያቱ ኣበሳ ህግዲፍ ኣብ ቅድሚ ኩሉ ተቓሊዑ ስለ ዝኾነ። ስለዚ እቲ ሕኑን እዋናዊ ወፍሪ ናብ ግብራውነት ናይቲ ንህግዲፍ ከወግዝ ዝጸንሐን ሕጂ እውን ዘሎ ድምጺ ብዙሓት ክኸውን የማነ ጸጋም ዘይበሃለሉ እዋናዊ ስለ ዝኾነ።
“ሺሕ ፈልጺ መእሰሪኡ ልሕጺ ወይ ኣጻብዕ ምስዝሓብራ ኣርቃይ የጸንበዓ” ከም ዝበሃል፡ ስምዒትና ኣንጻር ህግዲፍ ምእንቲ ከድምዕ ብግቡእ ክእርነብ ዝገበኦ እዩ። ነዚ ምእርናብ ኣጽኒዕና እንተዘይሒዝናዮ ግና፡ ወዮ ብናይ ርሑቕን ቀረባን ጸረ ዲክታቶርያዊ ንፋሳት ዝህወጽ ዘሎ ጉጅለ፡ ኢዱን እግሩን ኣጣሚሩ ኣብ ዓዲ ኣብየቶ ክጽበየና ዘይኮነ፡ ናይ ጻዕረሞት ዓበድበድ ከርኢ ናይ ግድን እዩ። ናይዚ ምልክታት ጸፋዕፋዕ ከኣ የርኢ ኣሎ። ካብቲ ንቕሎና ንከበርዕን ክፍትኖ ዝኽእል ተንኮላት ሓደ ናይቶም ብሓባር ነድምጽ ዘለና ኤርትራዊ ናይ ሓባር ኣድመጽቲ ቅድሚ ናብ ዘተኣማምን ውዱብን ትካላውን ሓይሊ ምድያብና ምክፍፋልና እዩ። እንተኾነ እዚ ካብ ቀደም ጀሚሩ ዝተዘርገሓ ናይ ህግደፍ መፈላለይ መጻወድያታት ሎሚ ዘሊቑን ሃሲሱን ስለ ዝኾነ ኣይክሰርሕን እዩ። ህግዲፍ ግና ካብ ምፍታን ዓዲ ኣይክውዕልን እዩ፡ ምኽንያቱ ናይ ክሳብ ሎሚ ዕድሚኡ ሳላ ብርተዐኡ ዘይኮነ፡ ብሰንኪ ናትና ናይቶም ኣንጻሩ ዝተሰለፍና ኣብ ሕድሕድና ዘይምትእምማን ምዃኑ ይፈልጥ ስለ ዝኾነ። ኤርትራውያን ሎሚ ነቲ ምእንቲ ኤርትራ ኣብ ቅድሚ ሕብረተሰብ ዓለም ከይተረፈ ነርእዮ ዘለና ሓድነት ኣንጻር ህግዲፍ፡ ብግብሪ ከም እነረጋግጾ ብዙሓት መስካሪ ስጉምትታት ንዕዘብ ኣለና። ጐኒንጐኒ ማዕበል “ይኣክል” ኣብዚ ቀረባ ግዜ ኣቡናት ካቶሊካዊት ቤተክርስታን ኤርትራ ዘውጽእዎ ጸባ ዘስቲ፡ ንመፈሳውን ስጋውን፡ ንፖለቲካውን ማሕበራውን ጉዳያት ኣሳንዩ ዝቐረበ ናይ ዕርቂ መጸዋዕታ መዓንጣኻ ዘረስርስ እዩ። ንህግዲፍ ድማ ብኣንጻሩ መዓንጣኡ ዘሕርር እዩ። ካለኦት ኣብያተ-እምነት እውን ኣብዚ ወሳኒ እዋን ከምዚ ናይ ካተሊካዊት ቤተክርስትያን ብውሕዱ ኢድ ኣእታውነት ህግዲፍ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳየን ብምግዳብ ካብ ርእሰን ከውርዳ ይግበአን። ምስ ህግደፍ ሕግብግብ ምባል ግና፡ ከምቲ “ንህግዲፍ ዝኣመነ ማይ ከም ዝሕቖነ” ዝበሃል ብምድርን ብሰማይን ዘሕትተን እዩ።
ጉዳይ ምውጋድ ህግደፍ ብዙሕ ትርጉም ዘለዎ፡ ናይ እምነቶም፡ ጾታኦም፡ ዕድመኦም፡ ፖለቲካዊ ኣተሓሳስበኦምን ከባብያዊ መረበቶምን ፍልልይ ብዘየግድስ፡ ንኹሎም ኤርትራውያን ዝምልከት፡ ጽባሕ ነናትና እጃምን ተሓታትነትን እንወስደሉ ሓላፍነት እዩ። ነዚ ከነዕውት በዚ ሒዝናዮ ዘለና ንህግዲፍ ትንፋስ ክንህቦ ኣይግበኣናን። ህግዲፍ ብባህርያቱ ኣይኮነንዶ ምስ ካለኦት ምስ ገዛ ርእሱ እውን ሰላማውን ቅሱንን ህይወት ዘይተዓደለ፡ ሕጋውን ልማዳውን ኣተሓሕዛ ጉዳያት ዘይክእል፡ መጻኢኡ ዘጥፈአ ኣካል እዩ። መጻኢኡ ዘይብሩህ ወይ ዘይፍለጥ ክነሱ፡ ኩሉ ከምቲ ዝደለዮ ዝኾነሉ ዝመስሎ “ንኺድ ጥራሕ” ኣብ ዝብል ናይ ሃደምቲ ጭረሖ ጸንበለል ክብል ዝጸንሐን ዘሎን ዘይውሕሉልን ዘይውርዙይን ኣካል እዩ። ሎሚ ግና ህግዲፍ ዋላ ዝኾነ መንገዲ እንተመረጸ ዝንቀሳቐሰሉ ኩርነዓት ብሓያል ናይ ለውጢ ማዕበላትን ጭረሖ “ይኣክል”ን ተዓጽይዎ ኣብ ናይ “ቋሕ እንተበልካ ሰማይ፡ ሰም እንተበልካ ምድሪ” ሃለዋት ዝጣራዕ ዘሎ እዩ።
ቃልስና ብምዕራፋት ዝግለጽ እዩ። ኩሎም እቶም ነቲ ዓብይ ተልእኮ ምሉእ ምስሊ ዝህብዎ ምዕራፋት ከኣ ኣብ ሕድሕዶም ተመጋገብቲ እዮም። ህግዲፍ ጸረ ህዝቢ ኤርትራ ምዃኑ ባዕሉ ብዝዛረቦን ብዘትግብሮን መርተዖታት ኣሰኒኻ ምቅላዑ ሓደ ምዕራፍ እዩ። ሎሚ እዚ ምዕራፍዚ ተርጋጊጹ እዩ። ደጊም ነዚ ምዕራፍዚ ክንርሰዖ ኣይግበኣናን እምበር “ህግዲፍ ከምዚ እዩ ኣደቡን ባህሪኡን” ክንብል ግዜ ኮነ ጉልበትን ንዋትን ከነባኽነሉ ኣይግበኣናን። ብኣንጻሩ ናብቲ ቀጻልን ወሳንን ምዕራፍ ናይ ተግባር ብምሉእ ዓቕምና እሞ ብምትእምማን ክንሰግር ይግበኣና። እቲ ቀጻሊ ምዕራፍ ፖለቲካዊ እምነትካ ኣውሃሂድካ፡ ናብ ዘተኣማምን ብሓባር ዘስርሕ ብትካላት ዝግለጽ ንናይ ክሳብ ሕጂ ቃልሲ ግቡእ ግምት ዝህብ ስርርዕ ወይ ውደባ ምእታው እዩ። እዚ ዕማምዚ ብዙሕነትን ሓድነትን ኣሳኒኻ ዝኽየድ ስለ ዝኾነ፡ ክንድቲ ኣገዳስነቱ፡ ሓያል ጻዕሪ፡ ትዕግስትን ምክእኣልን ዝሓትት እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራውያን ኣንጻር ዲክታቶር ኢሳይያስን ስርዓቱን ምቅዋም ካብ ዝጅምሩ ነዊሕ ግዜ ከም ዝኾነ ብሩህ እዩ። ኣብቲ መጀመርያ ናይ ምቅዋሙ ግዜ፡ “የለን ንሱ በጃ ህዝብን ሃገርን ስለ ዝኾነ፡ ክትንከፍ የብሉን” ዝብሉ ውሱናት ግና ቀራናት ደገፍቲ ነይረምዎ። እናወዓለ እናሓደረ ግና እቲ ንዕኡ ዝድፍ ዓይኒ ማይ እንዳነጸፈ፡ እቲ ዝቃወሞ ከኣ መመሊሱ እንዳሰሰነ ከም ዝመጸ ካልእ ኣብ ተመኩሮና ዝረኣናዮን ሕጂ’ውን ቀጻሊ ዘሎን እዩ። እዚ ዲክታቶር በቲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክፍጽሞ ዝጸንሐ ሕቡእን ግሁድን ኣሽካዕላል ሻዲኑ፡ ሕሉፍ ናይ ልኡላውነት ተሓላቒ መሲሉ ክዋሰኣሉ ዝጸንሐ ድራማ ገልቢጡ፡ ብኣንጻሩ “ሕሉፍ ተደማሪ” ምዃኑ ብዘገርም ቅልጣፈ ምስ ኣርኣየ ግና፡ ደገፍቱ ዝነበሩ ጥራይ ዘይኮነ ግርማኡ ከም ሰብ እውን ከም ዝሃደሞ ትማሊ ዘይኮነ፡ ሎሚ ንዕዘቦ ዘለና ተረኽቦ እዩ።
ኤርትራውያን በብኹርንዑ መጻኢ ዕድል ሃገሮም እንዳተቛመቱ፡ ኢሳይያስ ንኹሉ ምስ ኤርትራዊ ክብርን ልኡላውነትን ዝተሓሓዝ መርገጻቱ ራሕሪሑ፡ ናይ ኢትዮጵያ ቀዳማይ ሚኒስተር ናይ “ምድማር” ፖሊሲ መዳኸሪ ምስ ኮነ ሃንደፍ ኢሎም ክቕበልዎ ተጸጊሞም። ኢሳይያስ ኣብቲ ሓቂ ከምስል ዝንየተሉ ዝነበረ፡ “ኤርትራዊ ልኡላውነት” ተማቲኡ። ድሕሪዚ ከኣ ኤርትራውያን ደጊም “ድሕሪ ሞት ጥዕና ቅበጽ’ዩ” ጉዳይና ባዕልና ንሓዝ ኢሎም። ወዮ ከምቲ ዝድለ ከይዓመረ፡ ኣብ ቀጻሊ ቃልሲ ዝጸንሐ ካብ ኢሳይያስ ዝጽየፍ ናይ ለውጢ ደንበ ከኣ ዓሚሩ ዘይኮነስ እንሆ ኣዕለቕሊቑ። እንዳ ዲክታቶር ከኣ ብኽንድኡ ደረጃ ኣዝዩ ዓቢሩ። ማዕበል “ይኣክል” ከኣ ናይዚ መርኣያ እዩ።
ማዕበል ይኣክል ናይ ሓይልታት ለውጢ ዕሙር መድረኽ ስለ ዝኾነ መመሊሱ ክቕጽል ዝግበኦ እዩ። ማዕበል ይኣክል ዲክታቶር ኢሳይያስ፡ ንኹሉቲ ብጉልባብ ልኡላውነት ሒዝዎ ዝነበረ ናይ ካብ ክሳድ ንላዕሊ መኸተ ምስ ራሕረሖ፡ “ሀ” ኢሉ ዝጀመረ ዘይኮነ፡ ውህሉል ውጽኢት ናይቲ ቅድሚ ነዊሕ ዓመታት ኣንጻር ኢሳይያስን ወጻዒ ስርዓቱን ክካየድ ዝጸንሐ ቃልሲ እዩ። እቲ ነዊሕ ዝሰንሰለቱ፡ ቅድም ንምውጋድ ዲክታተር፡ ደሓር ከኣ ኩለ-መዳያዊ ረብሓ ኤርትራን ህዝባን ዘውሕስ ስርዓት ንምትካል ክካየድ ዝጸንሐ ቃልሲ፡ ብደረጃ ግዜ፡ ንዋትን ህይወትን ዝተኸፈሎ ዋጋ ኣዝዩ ክቡር እዩ። ምእንትዚ ዝተሰውኡን ዝተሰዱን ኤርትራውያን ብዙሓት እዮም። ኣብ ኣብያተ ማእሰርቲ ዝማስኑ’ውን ከምኡ። ኣባላት መሪሕነት ተሓኤ ሰውራዊ ባይቶ ዝነበሩ ወልደማርያም ባህልብን ተኽለብርሃን ገብረጻድቕን ንነዊሕ ዓመታት ብምእሳር ከም ኣብነት ዝጥቀሱ እዮም።
ብዛዕባ ሓደ ጉዳይ ናይ ሓባር ሚዛን ምሓዝን ድሕሪኡ ናይ ሓባር ጭረሖ ኣምሪሕካ ኣብ ቀዳማይ መስርዕ ምስላፍን ኣገዳሲ ዕቤት እዩ። እዚ ነቲ ሕጂ ዝቃላሕ ዘሎ ናይ “ይኣክል” ማዕበል ዝውከል እዩ። እንተኾነ ብሓደ ቅኒት ምድማጽ ሓደ ስጉምቲ ንቕድሚት ኣብ ቃልሲ እምበር፡ ናይ መወዳእታ ከምዘይኮነ ንኹላትና ብሩህ እዩ። እዚ ናይ ሓባር ድምጺ፡ ቀጻልን ትካላውን ዘተኣማምን ቀያሪ ዓቕሚ ንክኸውን ኣብ ትሕቲ ናይ ሓባር ርኢቶ ነቕ ኣብ ዘይብል መሰረት ክጽመድ ናይ ግድን እዩ። እቲ መጽመዲ ከኣ ውደባ እዩ። እዚ ካብቲ ብግብሪ ተፈቲኑ ዘዕወተ “ውደባ ሓይሊ እዩ” ዝብል ኣምር ዝነቅል እዩ። ዝተወደበ ዓቕሚ ለውጢ ዘምጽእ ጥራይ ዘይኮነ፡ በቲ ውደባ ዘይጥቀሙ ኣካላት ኣንጻሩ ካብ ዝፍንዉዎ ወስታውን ክከላኸል ዝበቅዕ እዩ። ስለዚ ናይ ይኣክል ማዕበል ኣብ ጽኑዕ ውድባዊ ባይታ ክስረት ናይ ግድን እዩ።
ምውዳብ ብጥሪኡ ምእካብ ጥራይ ማለት ከምዘይኮነ፡ ንኹላትና ብሩህ እዩ። ኣብየናይ ናይ ቀረባን ናይ ርሑቕን ተልእኮ ትውደብ ምንጻር ሓደ ኮይኑ፡ ኣወዳድባኻ ብጠማሪ ሕግታትን ዲሞክራስያዊ መትከላትን ጸኒዑ፡ ብመሪሕ ተግባሪ ኣካላት ዝተሰነየ ክኸውን መሰረታዊ ተደላይነት ኣለዎ። ንትካላውን ግሉጽን ኣሰራርሓን ተሓታትነትን ከኣ ግቡእ ግምት ዝህብ ክኸውን ይግበኦ። ናይቲ ኣወዳድባ መልክዕ ብምርጫ ናይቶም ዝውደቡ ዝውሰን እዩ። ከከም ውሳነኦም ከኣ ብደረጃ፡ ውድብ፡ ሰልፊ፡ ጽላልን ግንባርን ከምኡ’ውን ሲቪላዊ ማሕበር ክኸውን ይኽእል። ኣብ ከምዚ ንርከበሉ ዘለና ወሳኒ መድረኽ ግደ ናይቶም ብውልቆም ዝዋስኡ ምሁራትን ክኢላታትን እውን ኣገዳሲ ቦታ ዝወሃቦ እዩ። እጃምካ ኣብቲ ቃልሲ ከኣ ብመንጽርቲ ዝመረጽካዮ ኣገባብ ቃልሲ ዝዕቀን እዩ። ፖለቲካዊ ውድባትን ሰልፍታትን ንጹር ፖለቲካዊ መደብ ርኢቶ ወኒኖም ንፖለቲካዊ ስልጣን ዝወዳደሩ እዮም። ሲቪላዊ ማሕበራት ከኣ ፖለቲካዊ ትካላት መስመሮም ስሒቶም ህዝብን ሃገርን ከይብድሉ ዝኣልዩን ዓቕሚ ክጐድሎም እንከሎ ከከም ሞያኦም ዝድግፉ፡ ሰብ ዓብይ እጃም እዮም። ኣብቲ ዝምድና ናይ ብጽሒት ዘይንጹርነት እንተ ኣጋጢሙ ነቲ ቃልሲ ኣብ ዕንክሊል እዩ ዘእትዎ። ብመንጽር እዚ ኣብዚ ዘለናሉ ወሳኒ መድረኽ፡ ቀዳማይ ጸገምና ንዲክታቶር ኢሳይያስ ኣብ ምቅዋም ኣይኮነን። ሎሚ እቲ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ግዜ ዘይህብ ዕማም፡ ብኸመይ ብሓባር፡ ቅድም ነቲ ዳርጋ ከምዘይተርፍ ዘመላኽት ዘሎ ውድቀት ህግዲፍ ነላእሞ ኮይኑ፡ እቲ ቀንዲ ከኣ ከመይ ገይርና ብሓባር ዝሓሸ መተካእታ ኮይንና ንቐርብ ዝብል እዩ። ነዚ ብዝምልከት ክንመሃረሉ ዝግበኣና ተመኩሮ ሱዳን ኣብ ቅድሜና ኣሎ።
ብቑዕ ኣወጋዲ ስርዓት ህግዲፍን ብዲሞክራስያዊ ስርዓት ተካእን ክንከውን ጌና ዘይተዓመ ናይ ደለይቲ ለውጢ ዕዮ ገዛ ኣለና። እቲ ይኣክል ናብ ህግዲፍ ጥራይ ዘይኮነ ንዓና’ውን ይምልከተና’ዩ እንብል ከኣ ምእንቲዚ እዩ። ንህግዲፍ ዝቕይርን ዝትክእን ዓቕምን ህዝባዊ ተኣማንነትን ክንረክብ፡ ካብ፡ ምንጽጻግ፡ ምግላል፡ ናይ ካለኦት ኣበርክቶ ምንእኣስን እታ ሓቂ ምሳይ ጥራይ እያ ዘላ ስምዒታትን ክንነጽህ ናይ ግድን እዩ። እዚ ከኣ ጐኒንጐኒ ምስቲ ኣንጻር ህግዲፍ ዝግበር ቃልሲ ኣብ ወውዳበና ክንዓሞ ዝግበኣና ዕማማት እዩ። ብሓጺሩ ነቲ ክሳብ ሕጂ ዘየዕወተና ኣገባባት ተቓሊስና ክንስዕሮ መሰረታዊ ጉዳይ እዩ። ኣብዚ ዕዉታት ክንከውን ከኣ፡ ናይቲ ዝሓለፈ ቃልስና ኣውንታ መቐጸልቲ እምበር ወትሩ ጀማሪ ክትከውን ካብ ምድላይ ሕማቕ ወልፊ ናጻ ክንከው ይግበና። ንኣብነት ንርእስኻ እንዳተወደብካ፡ “ውድባት ኣየድልያን እየን” ምባል ትማሊ፡ ሎሚ ኮነ ጽባሕ ሓጋዚ ኣይነበረን ኣይኮነን።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ነጻ ሃገረ-ኤርትራ ብዲክታቶር ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ክትምራሕ ምስ ጀመረት፡ ምስ የመን፡ ሱዳን፡ ጂቡትን ኢትዮጵያን ኣብ ቀጻሊ ውግእ ከም ዝኣተወት ናይ ቀረባ ግዜ ተዘክሮና እዩ። እዚ ውግኣት ተዘክሮ ጥራይ ዘይኮነ ጌና ደሙ ኣይነቐጸን። ብፍላይ ከኣ ናይቲ ምስ ኢትዮጵያ ዝተኸየደ፡ በቲ ኢሳይያስ ዝተኣመነሉ ጥራይ ካለኦት ግና ዝያዳ እዩ ዝብልዎ፡ 19 ሺሕ ኤርትራውያን መላምል ዝተቐዝፍሉ፥ ምግማቱ ዘጸግም ኤርትራዊ ንብረት ዝዓነወሉ፡ ብዙሓት ኤርትራውያን ዝተማዛበልሉ፡ ዝተሰድሉ፡ ንብረቶም ዘርሞዘርሞ ዝኾነሉንን፡ ዲሞክራስያዊ ተስፋ ኤርትራውያን ዝጸልመተሉን፡ ስለ ዝኾነ ኣይኮነንዶ ሎሚ ጽባሕ እውን ዝርሳዕ ስንብራት ኣይኮነን። ናይዚ ኩሉ ክሳራን ንድሕሪት ምምላስን ተሓታቲ ከኣ ኢሳይያስ ኣፈወርቅን ጉጅለኡን እምበር፡ ካልእ ከምዘይኮነ ክንእመነሉ ዝግበኣና ዘየገላብጥ ሓቂ እዩ። በቲ መርዛም ስብከቱ ተሰሊብካ፡ ጉጅለ ህግዲፍ ንምድሓን ነቲ ተሓታትነት ናብ ካልእ ንኣብነት ናብ ወያነ ከተላግቦ ምፍታን ከኣ፡ ርትዓውን ፍትሓውን ኣብ ልዕሊ ዘይምዃኑ ንገዛእ ርእስኻ ምዕሻው እዩ።
“ስለምንታይ እዩ ጉጅለ ህግደፍ ናይ ሓሶት ምኽንያታት እንዳሰነዐ ምስ ኩለን ጐረባብቲ ሃገራት ሓዊ ዝኣጉድ ዝነበረ?” ናይ ዝብል ሕቶ መልሲ፡ ኣብ ኤርትራውያን ፍልልያት ከምጽእ ከም ዝጸንሐ ፍሉጥ እዩ። ህግደፍ ካብ ተሓታትነት ንምህዳም ነዚ ሕቶዚ ንምላስ፡ ክህንድሶ ዝጸንሐ ምህዞታት፡ ዶብና ስለ ዝተወረ፡ ሃይማኖታዊ ጥሩፍነት ስለ ዘልሓኹልና፡ ንኢሳይያስ ክቐትልዎ ስለ ዝሃቀኑ፡ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳይና ስለ ዝኣተዉ ,,,,, ወዘተ ዝብሉ ምህዞታት ከም ዝነበሩ ንዝክሮ ኢና። ነቲ ኩነታት ትንፋስና ውሒጥና የማነ ጸጋም መዚና ካብ ጸቢብነት ተዓጊስና ክንመዝኖ እንከለና ግና፡ ምህዞ ህግደፍ ፍጹም መሰረት ዘየብሉ ሓሶት እዩ ነይሩ።
እቲ ሓቀኛ ናይ ህግዲፍ ፈቐድኡ ውግእ ናይ ምእጓድ ምኽንያት፡ ብዘይካ ሓቀኛ መንነቱ ኣብ ናይ ውግእ ህቦቡላ ንምሕባእን፡ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ናይ ኣተሓሳስባ ኣቕጣጫ ካብ ውሽጢ ናብ ደገ ምቕናዕ ከኣ ካልእ ምኽንያት ነይሩ። ህግዲፍ ህዝቢ ኤርትራ “ሃገርካ ክትውረር እያ” ዝብል ደርጓዕጓዕ እንተስሚዕካዮ “ብመንን ስለምንታይን” ከይበለ ሴፉ ከም ዝስሕል ስለ ዝተረደአ፡ ነዚ ሕኑን ኤርትራዊ ሃገራዊ ፍቕሩ መዝሚዙ ኣብ ሓዊ ክጠብሶ ጸኒሑ። እዚ እቲ መሸፈኒ ኮይኑ፡ ብፍላይ ናይቲ ኣንጻር ኢትዮጵያ ዝወለዖን ዝተፈላለዩ ሕብርታት ክቐብኦ ዝጸንሐን ውግእ ቀንዲ ምኽንያት፡ እቲ ክዝረበሉ ዝጸንሐ ጉዳይ ዶብ ከምዘይኮነ፡ ሎሚ ናይ ማሕበራዊ ሳይንስ ተመራመርቲ ዓው ኢሎም ዝገልጽዎ ዘለዉ እዩ። ዘይተጸንዐን ኣመዛዚኑ ዘይርእን ኣብ መወዳእታ ዝተሳዕረን ናይ ሽዑ ቁጠባዊ ፖሊሲ ህግደፍ ምስ ተሳዕረ ህግዲፍ ኣብ ውግእ ንኽኣቱ ከም ዘገደዶ ሎሚ ብወግዒ ተፈሊጡ እዩ። እዚ ናይ ሽዑ ናይ ውግእ ጠንቂ ሎሚ’ውን ካብ ኣእምሮ’ዚ ዲክታቶር ኣይወጸን። እቲ ካብኡ ዝገደደ ንህግዲፍ ናብ ውግእ ኣንጻር ኢትዮጵያ ዝደፈኦ ናይ ኢሳይያስ ዓባይ ኢትዮጵያ ናይ ምምራሕ ህርፋን ምስ በነነ ምዃኑ ሎሚ ብዙሓት ተመራመርትን ፖለቲከኛታትን ዘግህድዎ ዘለዉ እንተኸወልካዮ ዘይክወል ጠንቂ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ኢሳይያስ ኣፈወርቂ፡ ኣብ ከተማታት ኢትዮጵያ ከይዱ ኣፍልቡ ዝወቕዓሉ ዘሎ ቆልዓዊ ምኽንያት እውን ነዚ ሕነ ናይ ምፍዳይ ባህሪኡ ዘመልክት እዩ። ኣብ ውግእ ኤርትራን ኢትዮጵያን ኢሳይያስ ኣብ ሓሳብን ኣርሒቕካ ምርኣይን ምስተሳዕረ፡ ሕነ ናይ ምፍዳይ ውግእ ከም ዝጀመረ ንሕና ንብሎ ዘለና ዘይኮኮነ ብደረጃ ዓለም ነዚ ጉዳዚ ከጻሪ ሓላፍነት ዝወሰደ ኣካል ከም ዝመስከረን ኤርትራ ከም ጀማሪት ውግእ ንክትክሕስ ዝፈረዳን ምዃኑ ክንዝንግዕ ኣይግበኣናን።
ኢሳይያስ ስለምንታይ ከምዚ ዓይነት ውግእ ናይ ምኽፋት ስጉምቲ ወሲዱ ካብ ቅድም’ውን ንጹር እዩ። ካብ ወልፊ ውግእ ወጻኢ ክነብር ስለ ዘይክእል እዩ። ንሱስ ሕራይ ባህሪኡ ኮይንዎ፡ “ስለምንታይከ ብሓፈሻ ህዝቢ ኤርትራ ብፍላይ ድማ ኤርትራዊ መንእሰይ ኣሚኑ ኣብ ሓዊ ተጠቢስሉ?” ዝብል ግና ኣዘራራብን ኣብ ህዝቢ ኤርትራ ሕቶ ዘልዕልን እዩ። ደሓር ግና ኤርትራዊ መንእሰይ ኣብቲ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ ኢሳያሳዊ ወልፊ ንምርዋይ ዝተወጠነ ውግኣት ክጥበስ እንከሎ፡ ከም ዝተዓሸወ ዝተረደአ ይመስል። ነዚ ስርዓት ራሕሪሕዎ ናብ ስደት ምውሓዙ በቲ ስርዓት ተዓሽዩ ከም ዝነበረ ናይ ምርድኡ ምልክት እዩ። እቲ ተዓሽዩ ከም ዝነበረ ምርድኡ ጽቡቕ ኮይኑ፡ እቲ ከም ግብረ መልሲ ዝወሰዶ ናይ ስደት ምርጫ ግና ካልእ ነዚ ዲክታቶር ዘሕጎሱ እዩ። ምኽንያቱ ነቲ ሃገር ናይ ምብራስ ሕቡእ ኣጀንዳኡ ዘተግብረሉ ኮይኑ ስለ ዝረኸቦ። እንተኾነ ሕጂ እውን ከምቲ “ክንብል በለ እምበር ኣይተኻዕወን” ዝበሃል፡ ቃልሲ መንእሰያት ኣንጻር ዲክታቶር፡ ከካብ ዘለኻዮ ኩርናዕን በብዝጥዕመካ ኣገባብን ይቕጽል ስለ ዘሎ ተስፋ ዝህብ እዩ። መድረኽ “ይኣክል” ክሳብ ክንድዚ ምዕማሩ ከኣ ነዚ ዘመልክት እዩ።
ዲክታቶር ኢሳይያስ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኤርትራ ናይ ታዕሊም ተሃድሶን ግፋን የካይድ ከምዘሎ ይሕበር ኣሎ። እዚ ከኣ ተዋጋኢ ባህሪኡ ኣብ ቦትኡ ከም ዘሎ ዘመልክት እዩ። ኣብ ቦታኡ ዘሎ እቲ ተዋጋኢ ባህርያቱ ጥራይ ዘይኮነ፡ እቲ ካብ ገዛእ ርእሱ ዘይጅምር ጽገዕተኛ ናይ ቁጠባ ፖሊሲኡ እውን ከምኡ ኣብ ቦታኡ’ዩ ዘሎ። ከምቲ ወለድና “ኣመል ምስ መግነዝ” ዝብልዎ እዚ ዲክታቶር ክሳብ ዘሎ ተናኻሲ ባህሪኡ እውን ምስኡ እዩ ዘሎ። እቲ ቅድሚ ሕጂ ኣንጻር ኢትዮጵያን ካለኦት ጐረባብቲ ሃገራትን ውግእ ዝኸፈተ ባህሪኡ ምስኡ እዩ ዘሎ። ምስዚ ባህሪኡ ክሳብ ዘሎ ከኣ፡ ዓቕሚ እንተዘይገዲብዎ፡ ውግእ ካብ ምኽፋት ዓዲ ከምዘይውዕል ተግባራቱ’ውን ይምስክር ኣሎ። ዲክታቶር ኢሳይያስ ኣብ ዝተፈላለዩ መድረኻት ኢትዮጵያን ናይዚ እዋንዚ ለኣኽቱ ሃገራትን ከይዱ ኣፍልቡ ብምውቓዕ ድዩ ኢዱ ብምስዓም ባህሪኡ ዝቐየረ ዝመስሎም ኣካላት ከይጋገዩ ናይ “ኢሳይያስ ቀደም ኮነ ሎሚ፡ ኢሳይያስ’ዩ እሞ፡ ኣይትተሃመሉ” መልእኽትና ነመሓላልፈሎም።
