ርእሰ-ዓንቀጽ-ሰዲህኤ
መዓልቲ ብመዓልቲ፡ ሰሙን ብሰሙን፡ ወርሒ ብወርሒ ከምኡ እውን ዓመት ብዓመት ክተኻኽኡ፡ ማንም ዘይቅይሮ ንቡር መስርሕ እዩ። እነሆ ከኣ በዚ ዝኾነ ኣካል ጠማዚዙ ከቐልጥፎ ወይ ከደንጉዮ ዘይክእል መስርሕ 2020ን 2021ን ሓላፍነት ኣብ ዝረኻኸባሉ እዋን ኮይንና “እንኳዕ ካብ ኣረጊት ዓመት ናብ ሓድሽ ዓመት ኣብጸሓኩም ኣብጸሓና” ኣብ እንበሃሃለሉ ንርከብ። በዚ ኣጋጣሚ ንመላእ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ውሽጥን ወጻእን እንኳዕ ናብ ሓድሽ ዓመት 2021 ኣብጸሓካ፡ ሓድሽ ዓመት ናይ ሰላም፡ ቅሳነትን ዕቤትን ዝያዳ ከኣ ካብ ወጽዓ ናብ ራህዋ መሰጋገሪት ዓመት ትኹነልካ” ንብሎ።
ኣይኮነንዶ ካብ ዓመት ናብ ዓመት ነዊሕ ጉዕዞ ክትሰግር እንከለኻ፡ ሓጺር ተጓዒዝካ ናብቲ ዝተጸበኻዮ ክትበጽሕ እንከለኻ ምሕጓስን ምምስጋንን ልሙድ እዩ። በቲ ዝሓለፈ ምሕጓስ ጥራይ ዘይኮነ፡ መጻኢኻ ዝሓሸ ምእንቲ ክኾነልካ ሰሰናዩ ምትምናይ እውን ናይ ግድን ስለ ዝኾነ፡ ናይ ኤርትራን ህዝባን መጻኢ ብሩህ ክኸውን ናይ ኩልና ባህጊ እዩ። እንተኾነ ባህጊ ብግብራዊ ስራሕን ጽንዓትን እምበር ብትምኒትን ትጽቢትን ዝረጋገጽ ስለ ዘይኮነ፡ ኩልና እቶም ጸጽቡቑ በሃግቲ፡ ኣብ ዘዘለናዮ እሞ ከኣ ሓቢርና በበቲ እንኽእሎ፡ ክንሳተፍን ከነበርክትን በዚ ኣጋጣሚ ድልዉነትና ከነሕድስ ይግበኣና።
ቃልሲ ካብቲ ዘለኻዮ ዝሓሸ ኩነታት ንምፍጣር ዝግበር ናይ ሓባር ጻዕሪ እምበር፡ ውሱናት ወገናት ብዘይ ዝጭበጥ ምኽንያት ንጹሃት ሰባት ዝድህኽሉ ኣይኮነን። ብዛዕባ መጻኢ ምሕሳብ ማለት ዝሓሸ ምጽባይን ምምዕዳውን ማለት እዩ። ንሕና ኤርትራውያን እውን ኣብ ምፍናው 2020 ኮይና፡ እንምነዮን እንጽበዮን ዝሓሸት ዓመተ-2021 እዩ። እዛ ንቕበላ ዘለና ዓመት ከምተን ቅድሚኣ ዝነበራ ኮነ ድሕሪኣ ዝመጻ ብማዕረ ዝተዋህበትና ናጻ ህያብ እያ። ዝሓሸት እንገብራ ከኣ ንሕና ኢና። ነዛ ነፋንዋ ዘለና ዓመት “ደሓን ኩኒ” ክንብላ እንከለና፡ ብጥሪኡ ዘይኮነ፡ ከመይ ከም ዝነበረት ሓደሓደ ነጥብታት ምጥቃስ፡ ኣብ ቀጻሊት ዓመት እንታይ ከም ዝጽበየና ንምምልኻት ጠቓሚ እዩ።
2020 ብመንጽር ዓለም ምዝርዛርን ምድህሳስን ንኸይገፍሓና ብሓጺሩ “ኣሻቓሊት ከም ዝነበረት ርዱእ’ዩ” ኢልካያ ምሕላፍ ተመራጺ እዩ። ብደረጃ ሃገርና ኤርትራ ከኣ እቲ ንዓመታት ዝተነድቀ ወጽዓ ህግዲፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ መሊሱ ዝበኣሰላ እምበር ጩራ ራህዋን ለውጥን ዝተራእየላ ኣይነበረትን። እኳ ደኣ ህግዲፍ ተላባዒ ሕማም ኮቪድ-19 መዝሚዙ፡ ቀረብን ካልእ ምድላውን ኣብ ዘየብሉ ኩነታት ብዝፈጠሮ ወጥርን ዕጽዋን ህዝብና ዝያዳ ዝሓለፋ ዓመታት ዝተሻቐለላን ሕሰም ዝረኣየላን ዓመት ኮይና እያ ትሓልፍ ዘላ። እቲ ዕርቃን፡ ጥሜት፡ ስደት፡ ማእሰርትን ቅትለትን ብኩራት ኩሉ መሰረታዊ ሰብኣውን ዲሞክራስያውን መሰላትን ዝያዳ ዝሓለፋ ዓመታት ዝተራእየላ ዓመት ኮይና እያ ትገድፈና ዘላ።
እዛ ዝሓለፈት ዓመት ንኤርትራዊ ጉዳይና እውን ዝለከመ ኣብ ኢትዮጵያ ክልል ትግራይ ዘሕዝን ኣዕናዊ ውግእ ዝተጋህደላ እያ። እዚ ውግእ ዞባዊ መልክዕ ሒዙ ብምምጽኡ እዛ እንኣትዋ ዘሎና ዓመት 2021’ውን ናይዚ ግዳይ ተረካቢት ኮይና እናተሓመሰት ከይትሓልፍ ዘሰክፍ እዩ። እቲ ኣዝዩ ዘተሓሳስብ ከኣ ጉጅለ ህግደፍ፡ ንኤርትራውያን ዝምልከት ኣብ ሃገርና ዝዓሞ ዋኒን ከም ዝሰኣነ፡ መራሒኡ ዲክታቶር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ብዝሃንደሶ፡ ረብሓ ኮነ ፈቓድ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዘየብሉ፡ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኣብቲ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ብገዚፍ ዓቕሚ ምስታፉ እዩ። 2021 ካብ 2020 ትርከቦ ካብ ዘላ ብደሆታት ኣብ ርእሲቲ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ዋኒናት እዚ ዝኸበደ እዩ። ጉጅለ ህግዲፍ ነዚ ኣብ ኢትዮጵያ ንክእጐድ ዘበርከተሉ ውግእ መዝሚዙን ንዓለም ለኻዊ ሰብኣዊ ሕግታትን ቻርተራትን ጥሒሱን ኣብ ልዕሊ ኣብ ትግራይ ዝነበሩ ኤርትራውያን ስደተኛታት ዝፈጸሞ በደል እውን ካብ ኣሉታዊ ምዕባለታት ዓመተ-2020 እዩ።
በቲ ካልእ መዳይ ንሕና ሓይልታት ለውጢ ኤርትራውያን፡ ኣብ ዝሓለፈ ዓመት ብዘመዝገብናዮ ኣውንታ ክንሕበን ይግባኣና። ምኽንያቱ ንወሳኒ ዓወትና ሰረት ክኾኑ ዝኽእሉ ስራሓት ኣበጋጊስና ስለ ዘለና። ንእሽቶ ከይሓዝካ ናብ ዓብይ ውሑድ ከይሓዝካ ከኣ ናብ ብዙሕ ምስጋር ኣይከኣልን ኢዩ። ካብዚ ብዘይፍለ ከኣ በቲ ዘምከናዮ ዕድላት ክንሓስብን ክንጠዓስን ናይ ግድን እዩ። ብፍላይ ከኣ ሎሚኸ በቲ ኣብ ኢድና ዘሎ ዓቕሚ፡ በሪኽና ምእንቲ ክንርአ “እንታይ ንግበር?” ንዝብል መሰረታዊ ሕቶ ቅልጡፍ መልሲ ክንረኽበሉ ግድን እዩ።
ኣብ 2020 ካብቲ ኣብ ደንበ ተቓወምቲ ሓይልታት ህጹጽ ተደላይነት ዝነበሮ ሓድነት ሓይልታት ተቓውሞ ኣብ ዝምልከት ከምቲ ንጽበዮኳ እንተዘይኮነ፡ ብኣዝዩ ዘገምታዊ ቅልጣፈ እናተጐዓዝና፡ ዝተወሰነ ርሕቀት ኬድና ኣለና። ኣብ ትሕቲ ኣወሃሃዲ ኣካል ምጥርናፍ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ (ፖሓኤ) ዝተፈላለያ ሓይልታት ዕማም ኣብ ምምስራት ምብጻሕና ሓደ ተስፋ ዝህብ ስጉምቲ እዩ። እዘን ሓይልታት ዕማም ዝያዳ ኣድማዕቲ ከም ዝኾና ምግባር ከኣ ኣብ 2021 እውን ኣገዳሲ ዕማምና ኮይኑ ዝቕጽል እዩ። እዚ ናይ ውሱናት ዕማም ዘይኮነ፡ ንኹልና ዝምልከት ስለ ዝኾነ፡ ኤርትራዊ ህዝባዊ ምልዕዓላትን ምንቅስቓሳትን እውን ንዓመተ-2021 ብመንጽርዚ ክቕበልዋ ተስፋና ልዑል እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዓዲ ይሃሉ ኣብ ወጻኢ፡ እዛ ንኣትዋ ዘለና ዓመት ንጉጅለ ህግዲፍ ኣወጊድካ ዓወት ዝረጋገጸላ ክትከውን ብትስፉው መንፈስን ሕራነን ክቕበላ ይግበኦ። ሒዝናዮ ዘለና ናይ ለውጢ ጉዕዞ፡ ካብ ጸልማት ናብ ብርሃን እምበር፡ ካብ ብርሃን ናብ ጸልማት ኣይኮነን። ስለዚ ህዝቢ ኤርትራ ኣብዛ ንርከባ ዘለና ዓመት እቲ ብርሑቕ ነማዕድዎ ዘለና ብርሃን መሊኡ ምእንቲ ክበርህ ንኹሉ ክኢሉ ቃልሱ ዘሕይለላ ክትከውን ኣብዚ ኣጋጣሚ ንጽወዖ።
መላእ ኣባላት ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ኣብዛ ነፋንዋ ዘለና ዓመት ብመሰረት ናይ ሰልፎም ፖለቲካዊ መደብ ዕዮን ቅዋምን ዝነኣድ ጽንዓትን ተወፋይነት ኣርእዮም እዮም። ኣብ ሰልፋዊ ግቡእን ሓላፍነትን ጥራይ ከይተሓጽሩ ከኣ ኣብ ኩሉ ኤርትራዊ ናይ ለውጢ መድረኻት ብምሉእ ዓቕሞም ከበርክቱ ጸኒሖም። ኣብዛ እንርከባ ዘለና ዓመት 2021 እውን ነዚ ዝጸንሐ ኣበርክተኦም ከም ዘዛይድዎ እምነትና ልዑል እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ዞባ ቀይሕ ባሕርን ምብራቕ ኣፍሪቃን፡ ኣዝዩ ክሳዳውን ተበሃግን ምዃኑ ርዱእ እዩ። ከምቲ “መልክዐኛ ኣበረኛ” ዝበሃል ከኣ ናይ ብዙሓት ቀልቢ ስለ ዝስሕብ ናይ ስግኣት ከባቢ ካብ ምዃን ዓዲ ኣይወዓለን። ብሰንክዚ ኩሉ ግዜ ካብ ናይ ሓያላት ጠመተ ናጻ ኮይኑ ዘይፈልጥ ከባብያዊ ተሃዋስነት ኤርትራን ህዝባን እውን ግዳይ ክኾኑ ጸኒሖም እዮም። ብፍላይ ከም ጉጅለ ህግዲፍ ኣብ ዝኣመሰለ ጉዳይ ህዝቢ ዘይጉዳዩ ተጣላዒ ኣብ ዝወደቐትሉ እቲ ተጽዕኖ ቀሊል ከምዘይኮነ ንዕዘቦ ዘለና እዩ።
ኣብዚ ዞባ ኣብ ሓደ ኩርናዕ ዘጋጥም ምዕባለ፡ ኣብኡ ተደሪቱ ዝተርፍ ዘይኮነ፡ ቀልጢፉ እዩ ዝልሕም። ከምኡ ብምዃኑ እዩ ከኣ “ጸገምን ሻቕሎትን ዘይፍለዮ ተበሃጊ ከባቢ” ዝበሃል። በብግዜኡ ኣብ የመን፡ ሶማልያ፡ ሱዳን፡ ኢትዮጵያን ደቡብ ሱዳንን ከጋጥሙ ዝጸንሑ ምዕባለታት ክሳብ ክንደይ ኣብ ሕድሕዶም ክለሓሙ ከም ዝጸንሑ ምዝካየር ኣገዳሲ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ከኣ እነሆ ዝተፈላለዩ ሓደስቲ ምዕባለታት ይረኣዩ።
እቲ ኣብ ኢትዮጵያ ኣብ ዝሓለፈ ዝያዳ 2ተ ዓመታት ክሕቆን ዝጸንሐ ፖለቲካውን ሕገ-መንግስታውን ምስሕሓብ ናብ ውግእ እንተ ማዕቢሉ ኣብታ ሃገር ጥራይ ከምዘይድረት ኣብ ግምት ብዙሓት ዝጸንሐ እዩ። ኤርትራኳ ብሰንኪ ሻራውን ዘይሓላፍነታውን ኣተሓሕዛ ኢሳያስ ኣካልቲ ኣብ ኢትዮጵያ ክባራዕ ዝኽእል ውግእ ከም እትኸወን ኣቐዲሙ ዝተፈልጠ ነይሩ። እቲ ክፍራሕ ዝጸንሐ ውግእ ኣብ መንጎ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን ተጀሚሩ ጋና 2ተ ኣዋርሕኳ ከይመለኦ፡ ምስኡ ዝምድና ዘለዎም ዝመስሉ ዞባዊ ምዕባለታት ይቀላቐሉ ኣለዉ። ነዚ ውግእ ስዒቡ ዝቀላቐል ዘሎ ኣሰላልፋ፡ ምስቲ ኣቐዲሙ ኣብ ጉዳይ ምህናጽ ናይ ኢትዮጵያ ዓብይ ኣግእዞ ዲጋ ዝጸንሐ ኣሰላልፋ ዝምድና ዘለዎ እዩ ዝመስል።
ነቲ ኣሰላልፋ ቁሩብ ንድሕሪት ምልስ ኢልና እንተረኣናዮ፡ ኣብዚ ቀረባና፡ ናይ ህግዲፍን ናይ ህወሓትን ንሓንሳብ ብምቅርራብን ክቱር ፍቕርን፡ ንሓንሳብ ከኣ ብምርሕሓቕን ክቱር ጽልእን ክጐዓዝ ጸኒሑ፡ ሎሚ ኣብ ዝበለሐ ተጻራሪ ብርኪ ይርከብ። ካብዚ ቀረባ ግዜ ዝጀመረ ናይ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ህግዲፍን ናይ ዶ/ር ኣብ ኣሕመድ ሰልፊ ብልጽግናን ዝምድና ከኣ እነሆ ኣብ ኣዝዩ ጥቡቕ ዝምድና በጺሑ ኣሎ። ናይዞም ጥቡቕ ዝምድና ፈጢሮም ዘለዉ ኣካላት ቀንዲ ተልእኮ ከካብ ናትካ ሒሳብ ነቒልካ ብሓባር ንህወሓት ምውቃዕ ምዃኑ ናይ ብዙሓት ግምት ነይሩ ብግብሪ ከኣ ተራእዩ። ትጽቢቶም ብመንጽርቲ ኣብ ባይታ ዘሎ ህልዊ ኩነታት ክሳብ ክንደይ ሰሚርሎም ከኣ ኣብ መጻኢ ዝረአ እዩ።
ካብዚ ፍንትት ኢልና፡ ወያ ኣብ ጉዳይ ዲጋ ኣባይ ንሓንሳብ ናብ ኢትዮጵያ ትቐርብ ንሓንሳብ ድማ ካብ ኢትዮጵያ ትርሕቕ ዝነበረት ሱዳን ድሕሪ ውግእ ኣብ ትግራይ ምጅማሩ “ኢትዮጵያ ኣብ መንጎ ሰለስቲአን ሃገራት ኣገዳዲ ስምምዕ ከይተፈረመ፡ ኣብ ቀጻሊ ክረምቲ ኣብቲ ዲጋ ማይ ከተዕቁር ኣይትኽእልን እያ።” ዝብል መግለጺ ኣውጺኣ ናብ ግብጺ ተጸጊዓ። ሳዑድ ዓረብያ ከኣ “ኣብ ጉዳይ ዲጋ ኣባይ ኣብ ጐኒ ረብሓ ሱዳንን ግብጽን እየ ዝስለፍ” ኢላ። ከም ኣካል ናይዚ ኣብ ጉዳይ ዲጋ ኣባይ ዝተራእየ ኣሰላልፋ ብዝመስል፡ ቅድሚ ወርሒ ሱዳንን ግብጽን ኣብ መሬት ሱዳን ናይ ሓባር ወተሃደራዊ ልምምድ ኣካይደን። ኣብዚ ሰሙን እዚ ከኣ ኣብ መንጐ ኢትዮጵያን ሱዳንን ካብቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ናይ ሓረስቶት ጠርበሽበሽ ልዕል ብዝበለ ኣብ ዘራኽበን ዶባት ተጋጭየን ኣብ ሕድሕደን ይካሰሳ ኣለዋ። ኣብ መንጐ ግብጽን ደቡብ ሱዳንን ክብ ለጠቕ ክብል ዝጸንሐ ብናይ ሓባር ወተሃደራዊ መደበር ኣብ ደቡብ ሱዳን ዝተሰነየ ዝምድና፡ ዝበራበር ዘሎ እዩ ዝመስል። ኣብ መንጎ ሶማልያን ኬንያን ዘሎ ሓዞትሰዶ እውን ምስዚ ዞባዊ ወጥሪ ዝድመር እዩ።
ኢሳያስ ምስ ብልጽግና ኮይኑ ንህወሓት ምስ ወገአ፡ እሞ እዚ ዝረአ ዘሎ ኣሰላልፋ እንተደኣ ተወጢሩ፡ ምስ ሓዲኡ ናይ ምውጋን ግድነት ክህልዎ እዩ። ካብዚ ስግኣት ንምድሓንን ናይኩሉ ፈታዊ ኮይንካ ናይ ምቕጻል ህርፋን ከም ዘለዎ ዘመላኽት ዘሎ ከኣ ይመስል። ኣብዚ ቀረባ እዋን ንሓንሳብ ልኡኻቱ ናብ ሱዳን ክሰድድ፡ ንሓንሳብ ድማ ካብ ሳዑድ ዓረብያ ልኡካት ክቕበል ተዓዚብናዮ። ኣቐድም ኣቢሉ ባዕሉ ናብ ኢትዮጵያ፡ ግብጽን ሱዳንን ገሹ ምንባሩ እውን ካብዚ ፈሊኻ ዝረአ ኣይኮነን። ስለዚ ኢሳያስ ከምዚ ዝገብር ዘሎ ብሓቂ ናይ ምትዕራቕ ጽቡቕ ድሌት ሃልይዎ ዘይኮነ፡ ምስ መን ከም ዘሻሩን ካብ መን ዝያዳ ከም ዝጥቀምን ንምውሳን ክጋጥሞ ካብ ዝኽል ጸገም ንምውጻእ እዩ።
እቲ ኩነታት ኣብ ክንዲ ብምስምማዕ ዝውዳእ፡ ብኣንጻሩ እንተ ከሪሩ እሞ፡ እቲ ኣብ ጉዳይ ኣባይ ኣቐዲሙ ዝተራእየን ሕጂ እውን ኣብዚ ውግእ ዝንጸባረቕ ዘሎን ኣሰላልፋ እንተደኣ ቀጺሉ፡ ኢሳያስ ምስ መን ከም ዝውግን ክውስን ክግደድ እዩ። ኢሳያስ ኣብዚ ጉዳይ ንምውሳን ዝምርኮሰሉ ከም ኣመሉ ጅባኡ ዝመልኣሉን ዝገዘፈ ሃንዛ ኣሕቂፉ ዕድመ ስልጣኑ ዘናወሓሉን ሸነኽ ከም ዝብህግ ፍሉጥ እዩ። ተመኩሮ ተበላጺ ሕዝግድፉ እንተርኣና፡ ካልእ ገዲፍካ ምስ ሱዳን ክንደይ ግዜ ከም ዝተበኣሰን ክንደይ ግዜ ከም ዝተዓርቀን ምዝካር እኹል እዩ።
ኢሳያስ ምስ ኢትዮጵያዊ ሰልፊ ብልጽግና ናይ ምዝማዱ ቀዳማይ ዕማም ረብሓ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ግምት ዘየእተወ፡ ንህወሓት ወቒዕካ ሕነ ምፍዳይ ምንባሩ ብግብሪ ተራእዩ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ዝሰርሓሉ ዘሎ፡ ማእከላይ ነጥቢ ፖሊሲ ዝምድና’ውን ነገራዊ ረብሓ ምርካብ፡ ኣብ ኤርትራ ናይ ዘጋጥሞ ፖለቲካዊ ሕቶታት ኣቕጣጫ ምስሓትን ኣገዳሲ ባእታ ናይዚ ከባቢ ኮይንካ ናይ ምቕራብ ህርፋንን እዩ። ነዚ ሽውሃቱ የማለኣለይ ኢሉ ኣብ ዝሐለፉ ክልተ ዓመትን ፈረቓን ሒዝዎ ዝጸንሐ መንግዲ ደጋጊሙ ከም ዝነገረና፡ ንኤርትራ ነቲ ብደምን ኣዕጽምትን ሰማእታታ ዝተነድቀ ልኡላውነታ ግሂሱ ናብ ኢትዮጵያ ምርካብ እዩ። ምስዚ ዝረአ ዘሎ ምዕባለታት’ውን ካብዚ ዝኣተዎ መጻወዲያ ኣይክወጽእን እዩ። ምስዚ ኩሉ ህርፋኑ ግና፡ ዋላኳ ቀዳማይ ሚኒስተር ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ኣብ ፓርላማኡ “በዓል ውዕለትና” ኢሉ እንተነኣዶ፡ ኣብ ዘራጊ ባህርያቱ ብዝሓደሮም ስግኣትን ስኽፍታን፡ ንህግዲፍን መራሒኡን ካብ ዝርዝር ጸላእቶም ሃገራትን መራሕትን ዘየውጽእዎም ኢትዮጵያውያን ፖለቲከኛታት ብዙሓት እዮም።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ቅድሜና ዘለዉ ክንዘራረበሎም ዝግበኣና፡ ግን ከኣ ናይ ለውጢ መስመር ቃልስና ከየስሕቱና ክንጥንቀቐሎም ዝግበኣና እዋናውያን ዛዕባታት ኣዝዮም ብዙሓት እዮም። “ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኣብዚ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ተሳቲፉዶ ኣይፋሉን? ኣብዚ ውግእ ዘስዓቦ ኣሰላልፋ መን ምስ መን ኣሎ? ካብቶም ገኒኖም ኣዛረብቲ ኮይኖም ዘለዉ እዮም።
እዞም ኣቐዲሞም ዝተጠቕሱ ናይ ዞባን ዓለምን ኣጀንዳ’ውን ኮይኖም ዘለዉ ዛዕባታት፡ ብዝያዳ ነቶም ኣንጻር ህግደፍ ዝተሰለፍና፡ ኤርትራውያን ኣዛረብቲ ክኾኑ ግድን እዩ። ምኽንያቱ ንመጻኢ ዕድል ኤርትራን ህዝባን ኮነ ነቲ ነካይዶ ዘለና ህዝባዊ ዲሞክራስያዊ ለውጢ ናይ ምርግጋጽ ቃልስና ኣዝዮም ጸለውቲ ስለ ዝኾኑ። ኣብዚ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ምስ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ተሰሊፉ ኣንጻር ትግራይ ምስታፉን ዘይምስታፉን፡ ብሕብእብእ ዝሕለፍ ኣይኮነን። ምኽንያቱ ኣባላት ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ደቂ ውሑዳት መራሕቲ ጉጅለ ህግደፍ ዘይኮኑ፡ ደቂ ህዝቢ ኤርትራ እዮም። እቲ ጉጅለ ንኢድ ኣእታውነቱ ዝምልከት ሓቂ ክነግረና ከይተጸበና፡ ናይቶም ኣብቲ ውግእ ተሳቲፎም ዝተወግኡ፡ ዝሞቱን ሃለዋቶም ዝጠፍኡን ወለድን ስድራቤታትን ሓዘኖምን ሻቕሎቶምን ይገልጹ ስለ ዘለዉ፡ ነቲ በለካ ለኸዓካ ገዲፍና፡ ነቲ ክዉን ከም መርተዖ ምውሳዱ ናይቲ ሕቶ መልሲ እዩ። እቲ “መን ምስ መን ይስለፍ?” ዝብል ኣብ ዝርዝር ከይኣተናን ብስምዒት ከይተደፋእናን፡ ኣየንኡ እዩ ርትዓውን ኤርትራዊ ረብሓ ዘረጋግጽን ዝብል ሕቶ ብዝምልስ መዐቀኒ ክንመዝኖ ይግበኦ። ናይ ክሳብ ሕጂ ኣቕጣጫ ኢሳያስን ናይ ብዙሓት ንኤርትራ ካብ ርእሳ ዘይወረዱላ ኢትዮጵያውያን ተንተንትን ጠመተ፡ ናበይ ገጹ የመዓዱ ከም ዘሎ ምስትብሃል ግና ኣዝዩ ኣገዳሲ እዩ።
“ኤርትራዊ ረብሓ” ዝብል ኣምር ብብዙሕ ኩርንዓት ዝረአ፡ ነብሱ ዝኸኣለ ዝርዝር ዘለዎ ኮይኑ፡ እቲ ኣብዚ እዋንዚ ቅድሚት ክንሰርዖ ዝግበኣና መዓቀኒ “ኤርትራዊ ህልውናን ልኡላውነትን” ክኸውን ከም ዝግበኦ ከነስተውዕል ይግበኣና። ብዝኾነ ይኹን ዝጸንሐን ዘሎን ፍልልያትን ህልኽን ኣወንዚፍና፡ ነዚ መሰረታዊ መዐቀኒ ክንስሕቶ ኣይግበኣናን። ምሕዝነት ኢሳይስ ኣፈወርቅን ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድን ቀጻሊ መደባቶምን ሓደጋኡ ኣብ ልዕሊ ኤርትራን እንታይ ክኸውን ከም ዝኽእል ኣድቂቕካ ምግማት ከገድሰና እዩ። እዚ ንዕዘቦ ዘለና ናይ ጉጅለ ህግድፍ ከለፍለፍን ዘይምኽኑይ ኢድ ኣእታውነቱ ኣብ ውግእ ትግራይን ድሮ ህይወት ብዙሓት መንእሰያትን ንብረት ህዝቢ ኤርትራን ኣኽፊሉና ምህላዉ ውሁብ እዩ። እቲ ክስዕብ ዝኽእል ዘስገኣና ዋጋ ምውጋዱ ኮነ ምንካዩ ከኣ ብቃልስና ዝውሰን እዩ።
እቲ ከሻቕለናን ከተሓሳስበናን ዝግበኦ ካልእ ጉዳይ፡ እቲ ብሰንኪ ኢትዮጵያዊ መግዛእቲ ካብ 1967 ጀሚሩ ካብ ኤርትራውያን ዘይለቐቐ ስደትን መሪር ሳዕቤናቱን እዩ። ስደት ኤርትራውያን ብሰንክቲ ጉጅለ ህግደፍ ፊን ኣብ ዘዝበሎ ዝጽሕትሮ ውግኣት ክሳብ ሎሚ ኣይተገትአን። ስደት ኣብዚ እዋንዚ እዋናዊ ቀዳምነትና ዝኾነሉ ከኣ፡ ሃለዋት ኤርትራውያን ኣብ ኢትዮጵያን፡ ብፍላይ ድማ ኣብቲ ውግእ ዝካየደሉ ዘሎ ክልል ትግራይ ኣብ መደበር ስደተኛታት፡ ሽመልባ፡ ሕንጻጽ፡ ማይ ዓይንን ዓዲ ሓርሽን እዩ። እዚ መደበር ስደተኛታት ካብ ቀደሙ ስግኣትን ናይ ቀረባት ዋሕድን ዘይተፈልዮ ምንባሩ ዝዝከር እዩ ። እዚ ሎሚ ዝያዳ ዓሪጉ ዘሎ ስግኣት ከምቲ “ጠባይ መደበር ስደተኛ እዩ” ኢልና ክንሓልፎ ዝጸናሕና ኣይኮነን። እቲ መደበራት ስደተኛ ዝርከበሉ ከባቢ ቀጻሊ ውግእ ዝካየደሉ ዘሎ ብምዃኑ ኣይኮነንዶ ንዓና ሰብ ጉዳይ፡ ንዓለም እውን ኣሻቒሉ ዘሎ እዩ። ኣብዚ ውግእ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ይሳተፍ ስለ ዘሎን ጉጅለ ህግድፍ ኣብ ልዕሊቶም ራሕሪሐምዎ ዝተሰዱ መንእሰያት ሕነ ካብ ምፍዳይ ድሕር ከምዘይብል ስለ እንፈልጥ ሻቕሎትና ዝያዳ ክኸውን ግድን እዩ። ስግኣትን ሻቕሎትን ጥራይ ዘይኮነ ብግብሪ’ውን ብሰንክዚ ውግእ ኤርትራውያን ስደተኛታት ግዳይ ኮይኖም ከም ዘለዉ ከካብ ኩርናዑ ስግኣታት ይቃልሑ ኣለዉ።
ኣብዚ መደበር ስደተኛታት ብፍላይ ካብ 30 ሕዳር 2020 ንደሓር ሕክምና ኮነ ዝቕመስን ዝለሓስን የለን። ናይቶም ስደተኛታት ንብረት ዝርካቡን ናይቲ መደበራት ኣብያተ-ጽሕፈትን እውን ተዘሚቱ እዩ። እቲ ብሕጊ ዘይምራሕን ሕጊ ዘየኽብርን ጉጅለ ህግዲፍ ካብዚ መደበራት ስደተኛታት መንእሰያት ብሓይሊ ገፊፉ ናብ ኤርትራ ክወስድ እዩ ዝብል ስግኣት ሰማይ ዓሪጉ ዘሎ ስግኣት እዩ። ንመደብር ሽመልባ ጠቒሶም ብግብሪ ወሲዱ ኣብ ባረንቱን ከባቡኡን ኣስፊርዎም ዝብሉ ወገናት እውን ኣለዉ። ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታትን ካልኦት ሰብኣዊ ትካላትን ናይቲ መደበራት ደሃይ ዝፈልጥሉ መንገዲ ስለ ዝተዓጽወ ኣብ ሻቕሎት ኣለዉ። ኣብቲ መደበራት ሰብኣዊ ኣገልግሎት ይህቡ ናይ ዝነበሩ ትካላት ኣባላት ኣብ ሽረ ከም እተቐትሉ እውን ይንገር ኣሎ። ካብ ኤርትራውያን ስደተኛታት እውን ኣብ ከባቢ’ቲ መደበራት ብሰንኪ ዝተኻየደ ውግእ ዝሞቱን ዝትወግኡን ከም ዘለዉ ተፈሊጡ ኣሎ።
ዓቕሎም ዝጸበቦም ኣብቲ መደበራት ዝነበሩ ኤርትራውያን ስደተኛታት “ነብሰይ ኣውጽእኒ” ብዝብል ብሓፈሻ ናብ ሱዳን ሓዊስካ፡ ናብ ኩሉ ኩርንዓት፡ ብፍላይ ከኣ ብመንገዲ ማይ ጸብሪ፡ ለማልሞ፡ ዳባትን ጐንደርን ብዝረኸብዎ ኣጋጣሚ ብእግሪ ይኹን ብመጐዓዝያ፡ ናብ ማእከል ኢትዮጵያ ክኸዱ ዝፈተኑ ብዙሓት እዮም። በዚ ፈተነኦም ክሳብ ኣዲስ ኣበባ ዝበጽሑ ኣለዉ። ኣዝዮም ብዙሓት ከኣ ኣማኢት ብር ጨቐቕ ኢሎም ከፊሎም፡ ናብ ኣዲስ ኣበባ ገጾም ብኣውቶቡሳት እንዳተጓዕዙ ካብ ከባብታት ዓደርቃይ፡ ደባርቕ፡ ዳባትን ጐንደርን ብወተሃደራዊ ሓይሊ ተገዲዶም “ድሕሪ ሕጂ ክንሕልወኩም ኢና” ብዝብል ሸፈጥ፡ ናብቲ ውሕስነት ስለ ዝሰኣንሉ ዝገደፍዎ ናይ ትግራይን ኣምሓራን ፍሉያት ሓይልታትን መልሻን ዝዋግእሉ ዘለዉ ዝባደመ መደበራት ዝተመልሱ ኣለዉ።
ስለዚ ጉዳይ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ኢትዮጵያ ኣዝዩ ተሃዋሲ ስለ ዝኾነ፡ እዋናዊ ቀዳምነትና ጌርና ክንወስዶ ይግበኣና። ቅድሚ ኩሉ ናብ ኤርትራ ከይዶም ግዳይ ማእሰርትን ቅትለትን ከይኮኑ ነቲ ዝምልከቶም ኣካላት ዘስምዕዎ ዘለዉ ምሕጽንታ ከነራጉዶ ንጽዓት። ካብዚ ሓሊፍና ዝዕንገልሉ ዕድል ንምፍጣር ከምቲ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ነዚ ጉዳይዚ ብዝምልከት “ኣብ’ዛ ፈታኒት እዋን እዚኣ ነዞም ኣብ ሓደጋ ዝርከቡ ስደተኛታት ዜጋታትና ኣድላዪ ሓገዝን ሓለዋን ክግበረሎም ንኹሎም ብቐረባ ዝምልከቶምን ንኣህጉራዊ ሕብረተሰብ ብሓፈሻን ኣጥቢቕና ንሓትት። ነቶም ካብ ናይ ውግእ ዞባ ወጻኢ፡ ኣብ ካልእ ቦታታት ኢትዮጵያ ዘለዉ ድማ ንድሕነቶም ህጹጽ ኣቓልቦን ደገፍን ክግበረሎም ምሕጽንታና ነቕርብ።” ዝበሎ፡ ካባና ዝሓሸ ዓቕምን ድምጽን ምስ ዘለዎም ሓቢርና “ኣለናልኩም” ዝብል ድምጽና ነስምዕ። ኩለን ኤርትራውያን ፖለቲካዊ ሓይልታትን ህዝባዊ ምንቅስቓሳትን ብተናጸል ኮነ ብእኩብ፡ ድምጸን ከስምዓን ተጽዕኖአን ከዛይዳን እዋኑዩ።
ኣንታ ወትሩ በትሪ ጉጅለ ህግደፍ ኮይንካ ህዝብኻ ከይትብድል እሞ ደሓር ከየጣዕሰካ እነተሓሳስበካ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ፡ ሎሚ እውን ኣስተውዕል። ኣበይን ምእንቲ ምንታይ ትዋጋእ ከም ዘለኻ፡ ዋላ ተደንጐየ ኣይሓለፈን እሞ ሎሚ’ውን ሕሰበሉ። ኣብ ዘይጉዳይካ ኣንጻር ህወሓት ናይ ምውጋእ ጉጉይ መንገዲ ተጐዝጒዝካ፡ ኣብ ልዕሊ ዓለም ለኻዊ ዑቕባ ዘለዎም ኣሕዋትካን ኣሓትካን ኤርትራውያን ስደተኛታት፡ ብህግደፍ ናይ ዝፍጸም በደል ኢደበይዛ ኣይትኹን። ጽባሕ ካብ ምጠዓስ ሎሚ ሕሰብ። እንዳ ረኣኻ እንዳሰማዕካ ትወስዶ ንዘለኻ ስጉምቲ፡ ኩሉ ግዜ ነቲ ጉጅለ ጥራይ ኣላጊብናሉ እንሓልፍ ኣይኮነን። ለኣኻይ ናቱ እጃም ኣለዎ። ተዓሚቱ ዘዝተላእኮ ዘዕኑ ኣካል’ውን ብጽሒት ከም ዘለዎ ኣይትዘንግዕ። ስለዚ ከምቲ ስምካ ዝሕብሮ፡ ናይ ህዝብኻ ተኸላኻሊ እምበር ናይቲ ጉጅለ ተለኣኣኺ ኣይትኹን።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራውያን ን30 ዓመታት መሪር ቃልሲ ኣካይድናን ኩሉቲ ቃልሲ ዝሓቶ ዋጋ ከፊልናን ነጻነትና ኣውሒስና። ሞሳቲ ዝኸፈልናዮ ከቡር ዋጋን መሪር ቃልስን ግና ኣይረኸብናን። እኳ ደኣ ድሕሪ ናጽነትና እውን ደረጃታቱ ደኣ ይፈላለ እምበር ብሰንክቲ ሕድሪ ሰማእታትን መብጸዓ ህዝብን ጠሊሙ ስልጣን ዝበሓተ ጉጅለ ካብ ግዜ ናብ ግዜ ኤርትራን ህዝባን ኣይቀሰናን።
ከምቲ “ንበዓል ነጐዳስ ሓዊ ደብሶ” ዝበሃል፡ ህዝብና እቲ ተጻዒንዎ ዘሎ በደል ውሒድዎስ፡ እነሆ ሎሚ እውን ኣብ ክንዲ ካብ ተመኩሮኡ ዝመሃር ንግጉይ መሊሱ ዝደገም ጉጅለ ህግዲፍ፣ ኣብቲ ኣብ ትግራይ ዝካየደ ዘሎ ውግእ ስለ ዝኣተወ ሻቕሎትን ስእነትን ህዝብና ዝያዳ ዓሪጉ ኣሎ። እዚ ናይ ጉጅለ ህግዲፍ ኣብቲ ኣብ ኢትዮጵያ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ኣዳዕዲዑ ምስታፉ፡ ወዮ ደኣ “ኮይኑ” ክብሉኻ እንከለዉ ምስንባድ ንቡር ኮይኑ እምበር፡ ብፍላይ ንዓና ነቶም ኣንጻር ጉጅለ ህግዲፍ ንሕያሎ ዓመታት ክንቃለስ ዝጸንሕና ኣካላት ዝተጸበናዮ ደኣ እምበር ሃንደበት ኣይኮነን። እቲ ጉጅለ እውን ንህዝቢ ኤርትራ ንዒቕዎ ዲዩ፡ ወይስ እንታይ ይብል ከምዘሎ ጠፊእዎ፡ ኩሉ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ሓላፍነቱ ጠንጢኑ ኣብ ኢትዮጵያዊ ዛዕባ ኣጓድ ሓዊ ምዃኑ ኣብ ዝተፈላለዩ መድረኻት ነጊሩና እዩ። ብግብሪ ከኣ ዓለም ብግብሩ ትግረም ኣላ። ካብ እቶም ዝሕግዞም ዘሎ ዝመስሎም ዝነበረ ኢትዮጵያውያን እውን ብዙሓት በቲ ተግባሩ የጉረምርሙ ኣለዉ።
ናይ ጉጅለ ኢሳያስ ኣብዚ ኣብ ኢትዮጵያ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ኢድ ምእታው ሳዕቤኑን ማህሰይቱን ብብዙሕ መዳያት ዝግለጽ እዩ። ንዕምቆቱ ብዝምልከት ከኣ ብዓብይኡ ንኤርትራዊ ልኡላውነት ኣብ ሓደጋ ዘእቱን ስዑራት ንዝነበሩ ገዝእቲ ኤርትራ፣ መሊሶም ክበራበሩ ዘተባብዕን እዩ። ካብቲ ሳዕቤናት ሓደን ኣዛራቢ ኮይኑ ዘሎን ከኣ፡ ብሓፈሻ ጉዳይ ኤርትራውያ ኣብ ኢትዮጵያ፡ ብፍላይ ከኣ ኣብ ትግራይ ዝጸንሑን ዘለዉን ኤርትራውያን እዩ። ኣብ ኢትዮጵያ ዘለዉ፡ ጉጅለ ህግዲፍ ነቲ ብዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዝምራሕ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ተጐዝጒዙን ኣደናጊሩን ክሃስዮም ዝደሊ ኤርትራውያን ኣብ ዝተፈላለየ ደረጃታት መነባብሮ ዝርከቡ እዮም። ኣብ ኢትዮጵያ ነዊሕ ዓመታት ዝተቐመጡን ቁጠባውን ማሕበራውን ህይወቶም ዝመርሑ ዘለዉ ምናልባት እውን ኣብኡ ዝተወልዱ እሞ ንምምሕዳር ጉጅለ ህግዲፍ ዘይፈልጥዎ ብዙሓት እዮም። ኣብ ሃገሮም ኣተሓሳስባኦም ከየንጸባርቑ ዝተነፍጎም ናይ ዝተፈላለያ ፖለቲካዊ ውድባትን ሰልፍታትን ኣባላት እውን ኣለዉ። ስደተኛታት ኮይኖም በቲ ቅድም ዝነበረ ፖሊሲ ኢትዮጵያ ኣብ ጉዳይ ኤርትራውያን ስደተኛታት ተፈቒድሎም ኣብ ዝተፈላለያ ከተማታት ኢትዮጵያ ዝነብሩን ኣብ ዩኒቨርሲቲታት ዝመሃሩን ስደተኛታት እውን ኣካል እዚ እዮም። ብዓብይኡ ከኣ ኣብተን ኣብ ኢትዮጵያ ዘለዋ 6ተ መደበራት ስድተኛ ኣብ ትሕቲ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ዝተዓቖቡ ኣለዉ።
ካብተን 6ተ ኣብ ኢትዮጵያ ዘለዋ መደበር ስደተኛታት ኤርትራውያን፡ ሽመልባ፡ ሕንጻጽ፡ ማይ ዓይንን ዓዲ ሓርሽን ኣብ ትግራይ እሞ ድማ ኣብቲ ሓያል ውግእ ዝተኻየደሉን ገና ዘይዓረፈን ከባቢ እየን ዝርከባ። ነዘን መደበር ስደተኛታት ዘመሓድሩን መሰረታዊ ጠልባት ዘቕርቡ ዝነበሩ ሰራሕተኛታትን በቲ ውግእ ስለ ዝተጸልዉ ነብሶም ከውጽኡ ነተን መደበራት ገዲፈምወን ከይዶም እዮም። ኣብዚ መደበራት ብሰንኪ እቲ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ኩሉ ዓይነት መራኽብታት ስለ ዝበኾረ፡ ቤተሰብ ስደተኛታት፡ ሓለፍቲ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት፡ ሰብ መዚ ቤት ምኽሪ ጸጥታ ሕቡራት ሃገራት፡ ዓለም ለኸ ማሕበር ቀይሕ መስቀልን ሓያሎ ተሰማዕነት ዘለወን ሃገራትን ሻቕለቶም ይገልጹ ኣለዉ። መንግስቲ ኢትዮጵያ ናብቶም ስደተኛታት ዘብጽሕ መንገድታትን ናይ ርክብ መሳለጥታትን ክኸፍት ብብዙሕ ኩርነዓት ምሕጽንታ ቀሪብሉ ክነሱ ተግባራዊ ምላሹ ኣዝዩ ዘገምታዊ ኮይኑ ኣሎ።
ኣብዚ መደበር ስደተኛታትን ከባብታትን ውግእ ስለ ዝተኸፍተ በቲ ውግእ ዝሞቱን ዝተወግኡን ስደተኛታት ከም ዘለዉ ተረጋጊጹ ኣሎ። ናይቶም ስደተኛታት ሞባይላት፡ ስልማት ወርቅን ካልእ ክቡር ናውትን በቶም ኣብቲ ከባቢ ዘለዉ መንነቶም ዘይተፈልጡ ከም ዝተራሰየ እውን መርተዖታት ኣለዉ። ካብቶም ስደተኛታት ብዙሓት ገሊኦም ናብ ሱዳን ገሊኦም ከኣ ናብ ማእከል ኢትዮጵያ ዝሃደሙ ኣለዉ። ኣብ ጉዕዝኦም ግዳያት ዝኾኑ እውን ኣለዉ። ብዕድመ ዝደፍኡን ኣዴታትን ህጻናትን ከኣ ዓቕሚ ስኢኖም ብዓቕሊ ጽበት ተዋሒጦም መፍትሒ ይጽበዩ ኣለዉ።
እቲ ስግኣት ውግእን ኣብተን መደበራት መሰረታዊ ቀረብ ምብኳርን ጥራይ ኣይኮነን። ጉጅለ ህግዲፍ እውን ምስ ወተሃደራት ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ተሻሪኹ፡ ንስደተኛታት ዝምልከት ፖሊሲ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታትን ጥሒሱ፡ ነቶም ብሰንኩ ዝተሰዱ ኤርትራውያን ብሓይሊ ናብ ኤርትራ ክመልሶም ይንቀሳቐስ ኣሎ። ዝተፈላለየ ኣሃዛት እንዳጠቐሱ እቲ ኣገዲድካ ምምላስ ከም ዝተተግበረ ዝእምቱ ወገናት እውን ኣለዉ። ብዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዝምራሕ መንግስቲ ኢትዮጵያ ከኣ፡ ልቃሕ ናይቲ ኢሳያስ ዝዘረየሉ ዘሎ ክመልስ ክብል፡ ርእዩ ከምይዘይረኣየ ኮይኑ ንጉጅለ ህግዲፍ ከምዘይዕንቅፎ ርዱእ እዩ።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ወትሩ ጉዳይ ህዝቢ ኤርትራ ጉዳዩ ስለ ዝኾነ፡ ኣብ ዝሓለፈ ሰሙናት ኣብ ዘካየዶ ህጹጽ ኣኼባ ማእከላይ ባይቶኡ፡ “ነዚ ህዝቢ ኤርትራ ወሪዱዎ ዘሎ ሕሰም ተረዲኦም ዓቕሞም ዝፈቕዶ ሓገዝ ካብ ዝገብሩ ገበርቲ ሰናይ ጐረባብቲ መንግስታት ኢትዮጵያን ሱዳንን ዝጥቀሳ እየን። ብፍላይ ኣብ ኢትዮጵያ፡ ብዝሒ ዘለዎም ዜጋታትና ኣብ ዝተፈላለያ ከተማታትን ዞባታትን ተበቲኖም ምህላዎም ዝፍለጥ ኰይኑ፡ እቶም ዝበዝሑ ድማ ኣብ ትግራይ ኣብ ዝርከባ ዝተፈላለያ መዓስከራት ኢዮም ዝነብሩ ዘለዉ። ምስ’ዚ ተፈጢሩ ዘሎ ሓድሽ ናይ ውግእ ኩነታት ሃለዋት ዜጋታትና ኣብ ከቢድ ፈተና ከምዝወደቐ ዘጠራጥር ኣይኰነን።” ኢሉ ኣሎ። ስለዚ ሕጂ እውን ደጊምና እቲ ሓድገኛ ጉጅለ ነዚ ኣብ ኢትዮጵያ ተፈጢሩ ዘሎ ዕግርግር ተጠቒሙ፡ ኣብ ልዕሊ ኣብ ኢትዮጵያ ዝነብሩ ኤርትራውያን በደልን ጭውያን ከየካይድ ግቡእ ሓለዋ ንክገብር ንፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣትሪርና ንምሕጸን። እዚ ጉዳይ ዝምልከቶም ዞባውን ዓለምለኻውን ሰብኣዊ ትካላት ከምቲ ጀሚረምዎ ዘለዉ፡ ብዘለዎም ዓቕሚ መሰል ኤርትራዊ ዜጋታትን ስደተኛታትን ኣብ ኢትዮጵያ ክሕለው ክጽዕቱ ንጽውዕ። ንሕና ኤርትራውያን ከኣ ብንዋታዊ ሓገዝን ሞራላዊ ምትብባዕን ኣብ ጐኒ እዞም ኣብ ጨንቂ ዘለዉ ኤርትራውያን ክንስለፍ ግቡእና ምዃኑ ደጊምና ነዘኻኽር።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ቅድሚ ክልተ ዓመትን ፈረቓን፡ ኣብ መንጎ ኢሳያስ ኣፈወርቅን ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድን ዝምድና ምስተፈጥረ እቲ ተርኽቦ ኣዝዩ ኣዘራራቢ ነይሩ። ኣዘራራቢ ዝኾነሉ ቀንዲ ምኽንያት ከኣ ብትሕዝቶኡ ዘይግሉጽ ብኣካይዳኡ ከኣ ዘይትካላዊ ተበግሶ ስለ ዝነበረ እዩ። ሓደ ካብ ትሕዝቶ ናይቲ ስምምዕ “ሓቢርካ ንህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) ምጥፋእ” ክኸውን ከም ዝኽእል ግና ብሃተፍተፍ ኢሳያስ ካብ መጀመርያኡ ዝተጋህደ እዩ ነይሩ።
እዚ ነቲ በዓል ቤት ክኸውን ዝግበኦ ዝነበረን ብስሙ ብዙሕ ሸፈጥ ዝተዘመረሉን ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ዘይግሉጽ ስምምዕ፡ ንገለ ናይ ግዳም ሓይልታት ግና ስዉር ኣይነበረን። ብመሰረቱ እውን ቀንዲ መንፈስ ናይቲ ስምምዕ ኣብ ረብሓ ክልቲኡ ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ዘየድሃበ፡ ብናይ ግዳም ድፍኢት ዝተደፍአን ብሃብታማት ዞባ ምብራቕ ቀይሕ ባሕሪ ዝተቓነየን እዩ፡ ዝብል ርኢቶ እውን ብብዙሓት ተዓዘብቲ ይንጸባረቕ ነይሩ እዩ። ናይቲ ውሽጡ ዘይፍለጥ ስምምዕ ኣብ ሱዕድዓረብያን ሕቡራት ዓረብ ኤምረትን ኬድካ ደጋጊምካ ምፍራሙን ናይ ኢሳያስ ኣፈወርቅን ኣብይ ኣሕመድን፡ ብመራሕቲ ናይዘን ክልተ ሃገራት ዓረብ ወርቂ መዳልታትን ማዕተብን ምስላምን ከኣ ናይዚ መርኣያ እዩ። ናይ ከም በዓል ፕረሲደት ትራምፕ ዝኣመሰሉ ናይ ርሑቕ ተዓዘብቲ “ኣጆኻትኩም” በሃልነት እውን ብመንጽርዚ ዝረአ እዩ።
ነቲ ሓቀኛ ትሕዝቶኡ ዘይተገልጸን ትካላውን ሕገመንግስታውን መልክዕ ዘይሓዘን ስምምዕ ንምምልኻዕ ብረብሓን ሓድነትን ሃገራት ዞባ ምብራቕ ኣፍሪቃ ንምጉልባቡ እውን ተፈቲኑ እዩ። ወዮ ንሓያሎ ዓመታት ኣብ ዘይፍሉጥ ቦታታት ተዓጽዩን ተነጺሉን ዝጸንሐ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ድሕሪዚ ንዛረበሉ ዘለና ስንኩፍ ስምምዕ ነጢሩ፡ ኣወሃሃዲ መራሕቲ ዞባና ክኸውን፡ ንመራሕቲ ኢትዮጵያን ሶማልያን ኣኸቲሉ፡ ናብ ኢትዮጵያ፡ ሶማልያ፡ ደቡብ ሱዳን፡ ኬንያ፡ ሱዳን፡ ሶማሊላንድን ጅቡትን ኣብ ገሊኡ ብኣካል ኣብ ገሊኡ ከኣ ብልኡኻቱ ክጻፋዕ ፈቲኑ። እንተኾነ በቶም ብዛዕባዚ ተንኮለኛ ምህዞኡ፡ ቅድሚኡ ዝተረድእዎ መራሕቲ ሃገራት “ሓቀኛ እንተኮይካ ኣብ ከም ኢጋድ ዝኣመሰላ ዞባዊ ትካላት ኣበርክትን ንጠፍን፡ ካብዚ ሓሊፉ ኣፍራሲ ኢድካን እግርኻን ኣክበልና” ምስ ተባህለ ጸግዑ ሒዙ፡ ናብታ ካብን ናብን ኣዲስ ኣበባ ኮለሉ ተመሊሱ።
ድሕሪ ክልተ ዓመትን ፈረቓን ወያ ካብ ቅድም ኩልና ዝፈለጥናያን ናይቲ ዘይህዝባዊ ስምምዕ ማእከል ምንባራ ዝተረዳእናያን ከነእውየላ ዝጸናሕና ብግብሪ ኣትዮም። ኢሳያስን ኣብይን ብሓባር ኣንጻር ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ዝመርሖ ክልላዊ መንግስቲ ተዋጊኦም። ኢሳያስ ከምቲ ዝፈከሮ ሕነ ንክፈዲ ኣብቲ ኣብ መንጎ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን ዝተኻየደ፡ ካብ ቅድም እውን ኤርትራዊ ጉዳይ ራሕሪሑ፡ ክሰርሓሉ ዝጸንሐ፡ ንህዝቢ ኤርትራ ዘይውክል ውግእ ኣትዩ ጽምኡ ኣርውዩ። ናይ ኢሳያስ ወረቓቕቲ እንዳቐያየርካ ብመስዋእትን መሰልን ህዝቢ ኤርትራ ምጥላዕን ክቡር ዋጋ ክኸፍል ምግዳድን፡ ሎሚ እውን ተደጊሙ ዘይኮነ ተደጋጊሙ። ብሰንክዚ ኢሳያስ ዘምጸኦ መዘዝ፡ ኤርትራውያን ከም ዝሞቱ፡ ንብረቶም ከም ዝዓነወ፡ ኣብ ርእሲቲ ዘለዎ ካልእ ጸገማት ህዝብና ብራዕዲ ከም ዝተዋሕጠ፡ ንርእሱ እንዳጠመየ ሰራዊት ኢትዮጵያ ክቕልብ ከም ዝተገደደ፡ ኮታ ኤርትራ በቶም ጌና ብጐቦ ዓይኖም ዝርእይዋ ዘለዉ ወተሃደራት ኢትዮጵያ ኣዕለቕሊቓ ትርገጽ ከም ዘላ ከምቲ “ኣደስ ትሓብእ እሞ ሓበላ ዓይንስ ኣይትሓብእን” ዝበሃል፡ ግሁድ ጉዳይ ኮይኑ ኣሎ።
እቲ ዳርጋ ንሓደ ወርሒ ኣብ ትግራይ ዝተኻየደ ውግእ፡ ክሳብ ሕጂ ኣዝዩ ከቢድ ንዋታውን ሰብኣውን ክሳራታት ኣውሪዱ፡ ኣብ ኢትዮጵያ “ሕጂ ውግእ ተወዲኡ” ኣብ ትግራይ ድማ “ሕጂባ ቃልሲ ተጀሚሩ” ኣብ ዝበሃለሉ ደረጃ ተበጺሑ ኣሎ። ዝተፈላለዩ ወገናት እውን ኩነኔኦም ነቲ ውግእ የስምዑ ኣለዉ። ሰዲህኤ እውን ነቲ ብሰንኪ ሽርከነት ኢሳያስ ኣፈወርቅን ኣብይ ኣሕመድን፡ ኣብቲ ውግእ ዝተኻየደሉ ትግራይ ዝወረደ ማህሰይቲ ኮኒኑ፡ “ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ተኸሲቱ ዘሎ ውግእ መበገሲኡ ቅዋማውን ፖለቲካውን ፍልልይ ስለዝኾነ፡ ፖለቲካዊ ፍታሕ ክግበረሉ ንጽውዕ።” ዝበሎ ብመንጽርዚ እዩ። ከምቲ ኣቐዲምና ዝሰጋእናዮ ኣብ ልዕሊ ኤርትራውያን ብሰንክዚ ውግእ ጉድኣት ከም ዘውረደ፡ ኣብ ርእስቲ ኣቐዲሙ ዝተዘርዘረ፡ ነቲ ኣብ ህዝብን ሰብኣዊ ትካላትን ዓለም ሻቕሎት ፈጢሩ ዘሎ፡ ኩነታት ናይቶም ኣብ ትግራይ ኣብ መደበራት ስደተኛን ካብ መደበራት ወጻእን ዝጸንሑ ብኣማኢት ኣሸሓት ዝግመቱ ኤርትራውያን መንእሰያት ምዝካር ጥራይ እኹል እዩ። ወግእ ከምቲ ዝኾኖ እምበር ከምቲ ሃንደስቱ ዝምነይዎ ስለ ዘይከውን ከኣ፡ ብቐጻሊ ሳዕቤን እውን ህዝቢ ኤርትራ ከም ህዝቢ ኢትዮጵያ ዝጽበዮ ዋጋ ከም ዝህሉ ኣብ ግምት ዝኣቱ እዩ።
እቲ ኣቐዲምና ዝፈለጥናዮን ዝገመትናዮን፡ ንትግራይ ናይ ምንብርካኽ ናይ ኢሳያስን ናይ ኣብይን ኣጀንዳ ኣብዚ ንዕዘቦ ዘለና ኩነታት ካብ በጸሔ፡ ካብቲ ተሓቢኡ ዝጸንሐ ኣጀንዳታት ናይዞም ክልተ መራሕቲ ካልእ መስርዑን ግዜኡን ሓልዩ ክገሃድ ግድን ክኸውን እዩ። ካልእ ናይ ሓባር ኣጀንዳ ዘይነበሮም እንተኾይኑ ከኣ ዋኒኖም ወዲኦም ነናብ ዝነበርዎ ክምለሱ እዮም። እዚ ዘይብሩህ መጻኢ እዩ ከኣ “ኢሳያሰ-ኣብይ፡ ሕጂኸ ናበይ?” ዘብል። ኢሳይስ መንገዲ ዲክታተርነት ዝመረጸን በቲ ዝመርጾ መንገዲ ዝቕጽል ዘሎን እዩ። ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ከኣ ባዕሉ፡ ኣብ ዝተፈላለዩ መድረኻት “ንጉስ ኢትዮጵያ ክትከውን ኢኻ” ዝብል ትንቢት ከም ዘለዎ ክገልጽ ጸኒሑ እዩ። ናይ ኢሳያስን ኣብይን ህርፋን ልዕልናን ፈቓድን ህዝቢ ዘይቅበል፡ ጸረ ዲሞክራሲ እዩ። ምእንቲ ብሓባር ክቕጽሉ፡ ሓዲኦም ሕድገት ክገብሩ ከኣ ባህርያዊ ኣይኮነን። እዚ ካብ ኮነ ነፍሲ ወከፎም “ደሓን ናይ ሓባር ጸላኢናሞ ነወግድ፡ ናቱስ ደሓር ከርክበሉ እየ” ዝብል ሕቡእ ሕልሚዶ ደኣ ይህልዎ ይኸውን። ስለዚ ናይቲ “ኢሳያሰ-ኣብይ፡ ሕጂኸ ናበይ?” ዝብል ሕቶ መልሲ ኣብ መጻኢ ሃሰስ እንብሎ ክኸውን ናይ ግድን እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣሻቓልነት ናይቲ ኣብ ክልል ትግራይ ተባሪዑ ናብ ዝኸፈአ ደረጃ ዝዓርግ ዘሎ ውግእ ንዕዘቦ ዘለና እዩ። እዚ ውግእዚ ኣብዚ ዓለምና ብረብሓን ኣተሓሳስባን ሓደ ካብቲ ካልእ ፈሊኻ ክትርእየሉ ኣብ ዘይትኽእል ዝተጠናነገ እዋን ይካየድ ስለ ዘሎ፡ እቲ ሻቕሎት ኣብቶም ዝዋግኡ ዘለዉ ክልተ ወገናት፡ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይ ጥራይ ተደሪቱ ዝተርፍ ኣይኮነን። ከከም ደረጃኦም ኣብ ጐረባብቲ ሃገራት፡ ኣብ ሃገራት ዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃን ሕብረተሰብ ዓለምን ሻቕሎት የሕድር ኣሎ። ከም መርኣያ ናይዚ ከኣ፡ ሓያሎ ሃገራትን ዞባውን ዓለምለኻውን ውዳበታትን ናይ “ውግእ ጠጠው ኣቢልኩም ተዛተዩ” ምሕጽንታአን የቕርባ ኣለዋ። እንተኾነ ቅሩብነት ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ስለ ዘይተሓወሶ እቲ ኣዕናዊ ውግእ ቀጻሊ ኣሎ። ብኣንጻሩ ግን እቲ ውግእ ከይዓርፍ ዘጐሃህሩ ወገናት ንዕዘብ ኣለና። ኣብ ምጉህሃር ናይዚ ውግእ ግደ ህግዲፍ ላዕለዋይ ቦታ ዝሕዝ እዩ።
ብሰንክቲ ውግእ ክሳብ ሕጂ ክሳብ ሚእቲ ሺሕ ዝበጽሑ ኢትዮጵያውያን ተጋሩ ናብ ሱዳን ተሰዲዶም ኣለዉ። እዚ ኣሃዝ ከም ዝዛይድ ከኣ ናይ ብዙሓት እቲ ጉዳይ ዝምልከቶም ግምት እዩ። መንግስቲ ሱዳን ነዞም ስደተኛታት መጽለልን ካልእ ማሕበራዊ ቀረብን ምድላው ልዕሊ ዓቕሙ ስለ ዝኾኖ ይጣራዕ ኣሎ። እዚ ኣብ ናይ ሱዳን ምርግጋእ፡ ቁጠባውን ካልእ ማሕበራዊ መዳያትን ዘሕድሮ ተጽዕኖ ቀሊል ኣይኮነን። ሳዕቤን ናይቲ ክሳብ ሕጂ ተኻይዱ ዘሎ ውግእ ካብ ስደት ሓሊፉ፡ ናይ ብዙሓት ወገናት ብህልቂት ብዘሕትት ኣገባብ ህይወት ዝቐዘፈን ብዙሕ ትካላት ዘዕነወን ኮይኑ ኣሎ። እዚ “መጀመርታኡ እምበር መወዳእትኡ ኣይፍለጥን” ዝተባህለሉ ውግእ እንተቐጺሉ፡ እቲ ሳዕቤን ሰማይ ናይ ምዕራጉ ዕድሉ ሰፊሕ ክኸውን እዩ። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ነዚ ኣሻቓሊ ውግእ ብደረጃ ህጹጽ ኣኼባ ማእከላይ ባይቶ መዚኑ ብ21 ሕዳር 2020፡ ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ “……ኣብ ክሊ’ዚ ምዕባሌታት ውግእ ተፈጢሩ ንዘሎ ኩነታት ስደትን ምዝንባልን፡ ኣህጉራዊ ማሕበረሰብ ዕቱብ ኣቓልቦ ክህበሉ፡ ንኹሎም ስደተኛታት ዝምልከት ሓልዮትን ሰብኣዊ ረድኤትን ድማ ከበርክት ማእከላይ ባይቶ ምሕጽንታኡ የቕርብ።” ብዝብል ዓሚቕ ሻቕሎቱ ኣስፊሩ ኣሎ።
ናይዚ ውግእዚ ሳዕቤን ኣብ ልዕሊ ኤርትራን ህዝባን ከም ተራ ናይ ጐረቤት ሃገር ተረኽቦ ዝረኣ ዘይኮነ፡ ኪኖኡ ዝኸይድ እዩ። ምኽንያቱ ኤርትራ ብሰንክቲ ብዘይውግእን ህውከትን ዘይነብር፡ ኣብ ክንዲ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳያቱ ምምዕርራይ፡ ናብ ሻራን ኢድ ኣእታውነትን ዝጐዪ ጉጅለ ኢሳያስ ኣካልቲ ውግእ ኮይና ስለ ዘላ። ናይ ኢሳያስት ጣልቃ ኣእዳውነት ኣብዚ ውግእ፡ ሰራዊትን ኣጽዋርን ብምስላፍ ጥራይ ዘይኮነ፡ ሰራዊት ኢትዮጵያ ኣብ ትግራይ የካይዶ ንዘሎ ውግእ መዋፈሪ ቦታ ብምሃብ’ውን ዝረአ ዘሎ እዩ። ብቀንዱ ከኣ ቅድሚ ክልተ ዓመትን መንፈቕን ምስ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዝምድና ክፈጥር እንከሎ፡ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) ንምጥፋእ ብዘለዎ ዓቕሚ ከም ዝዓዪ “ጉዳይ ወያነ ጸወታ ተወዲኡ” ወይ “ጉዳይ ኢትዮጵያ ኣእዳውና ኣጣሚርና ንርእዮ ዘይኮነ ኢድና እንሕውሰሉ’ዩ፡”፡ ድሕሪ ምባሉ ናይቲ ውግእ ቀንዲ ወጣኒ ከም ዝነበረ ምርዳእ ዘጸግም ኣይኮነን። እዚ ናይ ህግዲፍ ኢድ ኣእታውነት ኣብ ውግእ ትግራይ ሳዕቤኑ ኣብ ልዕሊ ሃገርና ናይ ቀረባን ርሑቕን ባህሪ ዘለዎ እዩ።
እቲ ናይ ቀረባ ሳዕቤኑ፡ ኣብዚ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ናይ ኤርትራውያን መንእሰያት መቕዘፍትን ኣብ ልዕሊ ትሕተ ቅርጻ ሃገር ዘኸትሎ ዕንወት ክኸውን እዩ። ብዘይካዚ ናይቶም ኣብ መደበር ስደተኛትት ትግራይ ዝርከቡ ሚእቲ ሺሕ ዝበጽሑ ኤርትራውያን ስደተኛታትን ብደረጃ ስደተኛ ዘይተመዝገቡ ኣብ ክልል ትግራይ ዝርከቡ ኣማኢት ኣሸሓትት ዕድል እንታይ ከም ዝኸውን እውን ኣይፍለጥን እዩ። እቲ ናይ ርሑቕ ሳዕቤኑ ከኣ ከምቲ ገለገለ ኢትዮጵያውያን “ድሕሪ ሑመራ፡ ጉዕዞ ናብ ኣስመራ” ዝብልዎ ዘለዉ፡ ምስቲ ኢሳያስ ኣቐዲሙ ከርእዮ ዝጸንሐ ጥልመት፡ ንህልውና ኤርትራ ከም ልኡላዊት ሃገር እውን ሓደገኛ ሳዕቤን ዝጐትት እዩ። እቲ ውግእ ኣብ ትግራይ ተናዊሑ ንብዙሓት ሰብ ረብሓ እንተደኣዓዲሙ ከኣ ኤርትራ ዓውዲ ዞባዊ ውግእ ከይትኸውን ዘየስግእ ኣይኮነን። ሰዲህኤ ኣብዚ ጉዳይዚ ዝሓደሮ ስግኣት ንምንጽብራቕን ህዝብን ሓይልታት ምክልኻልን ኤርትራን ክቃለስዎ ንምጽዋዕን ኣብዚ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ፡ መግለጺ ማእከላይ ባይቶኡ፡ “እዚ ሕጂ ተኸሲቱ ዘሎ ውግእ ሓደ ካብ ዕላማታቱ ነቲ ኣሽሓት ህይወት ከፊልና ዘረጋገጽናዮ ልዑላውነት ሃገር ኣሕሊፉ ዝህብ ስለዝዀነን ድሮ እውን ተጋሂሱ ስለ ዘሎን፡ ህዝብን ሰራዊትን ኤርትራ፡ ንምልኪ ስርዓት ኢሳያስ ብዘየዳግም ንምምሓዉ ካብ ካልእ ግዜ ንላዕሊ ሎሚ እዋኑ ስለዝዀነ ክልዓል ንጽውዕ።” ኢሉ።
ኢድ ኣእታውነት ህግዲፍ ኣብቲ ውግእ ንምዕጻፍ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ፡ መቐጸልታ ናይቲ ክሳብ ሕጂ ከነካይዶ ዝጸናሕናን ክሳብ ዝዕወት እንቕጽለሉን፡ ምእንቲ ሰላም፡ ዕቤት፡ ልዕልና ሕግን ዲሞክራስን እምበር፡ በይኑ ቆንጭልካ ዝረአ ዕማም ኣይኮነን። ጉጅለ ህግዲፍ ንህዝብናን ሃገርናን ኣብ ዘይምልከቶም ውግእ ኣእትዩ ክወጽዎ ናብ ዘይክእሉ ሓደገኛ ኣቕጣጫ ዝሸሞም ዘሎ’ውን፡ መቐጸልታ ናይቲ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ክፍጽሞ ዝጸንሐ ግፍዕን ክሕደትን እዩ። እዚ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ጠንቁ ሕገ-መንግስታውን ፖለቲካውን ፍልልያት ዝወለዶ ስለ ዝኾነ፡ መፍትሒኡ እውን ካብ ዘተን ልዝብን ክወጽእ ኣይነበሮን። ከምቲ ኣብዚ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ መግለጺ ኣኼባ ማእከላይ ባይቶ ሰዲህኤ “ናይ ዶር. ኣቢዪን ኢሳያስን ሽርክነት ውግእ ኣብ ልዕሊ ህዝብን መንግስትን ትግራይ ንዅንን። ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ተኸሲቱ ዘሎ ውግእ መበገሲኡ ቅዋማውን ፖለቲካውን ስለዝዀነ፡ ፖለቲካዊ ፍታሕ ክግበረሉ ንጽውዕ።” ተባህሉ ዘሎ፡ ከምዚ ሒዝዎ ዘሎ መልክዕ ክኽተል ኣይመተገበኦን።
ሰዲህኤ፡ ጸረ-ህዝብን ህውከተኛን ተግባራት ህግዲፍ ከውግዝን ህዝብና ኣንጻርዚ ጉጅለ ክቃለስ ክጽውዕን ናይ መጀመርታኡ ኣይኮነን። እንተኾነ ህግዲፍ ተወጊዱ ራህዋን ቅሳነትን ህዝብና ክሳብ ዝረጋገጽ በዚ መንገዲ ክጐዓዝ ናይ ግድን እዩ። ስለዚ ሎሚ እውን ህዝብና ሓደገኛ ተግባራት ናይቲ ጉጅለ ብቃልሱ ክስዕር ንጽውዕ። እዚ በዚ ውግእ ተሓንጊሩ ኣብ ልዕሊ ህዝብናን ሃገርናን ዘንጠልጥል ዘሎ ናይ ዕንወት ደበና ምቕንጣጥ፡ ናይ ሓደ ውድብ፡ ሰልፊ ወይ ማሕበር ውሱን ሓላፍነት ስለ ዘይኮነ፡ ከምቲ ካልእ ግዜ ብሓባር መኪትና ሃገርና “ዓውዲ ዞባዊ ውግእ” ካብ ምዃን ነድሕን።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ውግእ ምስተጀመረ፡ “እቲ ውግእ ኣብ መንጐ መነመን እዩ?፡ ናብ ውግእ ዘብጸሐ ጠንኪኸ እንታይ እዩ?፡ ብድሕሪቶም ተዋጋእቲኸ መን ኣሎ?” ዝብሉ ሕቶታት ካብቶም ቀልጢፎም ዝለዓሉ እዮም። ናይዞም ሕቶታት ርጉጽ መልሲ ምርካብ ቀሊል ኣይከውንን። ምኽንያቱ ርጉጽ ሓበሬታ ውግእ ብባህሪኡ ሕቡእን ምስጡርን ኮይኑ ብኣዝዩ ረቂቕ ሕሳብ ዝወሃብ ስለ ዝኸውን። ከምዚ ሕጂ ኣብ ትግራይ ንዕዘቦ ዘለና መራኸብታት ዓጺኻ፡ ሓበሬታ ኣብ ዘይረከበሉ ኩንነታ’ውን ስለ ዝካየድ።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ጐረቤትና ትግራይ ሓያልን መጀመርታኡ እምበር፡ መወዳእታኡን ሳዕቤኑን ምግማቱ ዘጸግም ውግእ ይካየድ ኣሎ። እቶም ሕድሕድ ተዋጋእቲ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን እዮም። ዋላ’ኳ ልሙድ ኮይኑ፡ እቲ ውግእ ኣብ መንጐ’ቶም ዕጡቓት ሓይልታት ጥራይ ዝካየድ ዘሎ ኣምሲልካ ዝግለጽ እንተኾነ፡ እዚ ግን ንኣሰላልፋ ናይቲ ሓይልታት ዘመልክት እምበር፣ ብኽልቲኡ ወገን ንህዝቢ እውን ዝምልከት እዩ። ምኽንያቱ ብዘይ ተሳትፎ ህዝቢ ዝካየድን ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ሳዕቤን ዘየኸትልን ውግእ ስለ ዘየለ።
ናብዚ ውግእ ዘብጸሖም ምኽንያት፡ ነዊሕ ግዜ ዝወሰደን ኣብ ኣዝዩ ብዙሓት ጉዳያት ብዝተፈጥረ ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልያት ዝተሰነየን እዩ። ፍልልይ ኣብ ምምዛን ተመኩሮ ናይ 27 ዓመታት ምምሕዳር ኢህወደግ ገዲፍካ፡ ጉዳይ ሕገመንግስቲ፡ ኣብ ግዜኡ ምክያድን ምንዋሕን ምርጫ፡ ጉዳይ ማሕበረ-ቁጠባዊ ፖሊሲን ሕቶ ስልጣንን……ወዘተ ካብቶም ናብዚ ተፈጢሩ ዘሎ ቅልውላው ዝማዕበለ ፍልልያት ዝተራእየሎም ዛዕባታት እዮም። ብፍላይ ጉዳይ ምክያድን ዘይምክያድን ምርጫ ፡ ኣብ ሕድሕዶም ከም ሕጋዊ ኣካል ኣፍልጦ ምክልላእ ስለ ዘስዓበን፡ እቲ ዝበለሓ ናብዚ ውግእ ዝደፈአ ጠንቂ እዩ ኢልካ ምውሳዱ ይከኣል። ነዚ ፍልልያት ኣብ ምብራህን “ኣነ እየ ቅኑዕ ዘለኹ” ንምባልን ብኽልቲኡ ወገናት ክወሃብ ዝጸንሐን ዝወሃብ ዘሎን መርትዖታት ኣዝዩ ዝተረሓሓቐ እዩ።
ጉዳይ ልኡላውነት ኤርትራን ዝምድና ምስ ውልቀ-መላኺ ኢሳያስን እውን ክንድቲ ኢትዮጵያዊ ዛዕባታት ደኣ ኣይኹን እምበር፡ ሓደ ካብ ዝፈላልዮም ኮይኑ ጸኒሑ እዩ። ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ምስቲ ልኡላውነትና ከም ገጸበ-በረኸት ኣሕሊፉ ንምሃብ ከዕለብጥ ዝጸንሐ፡ ዲክታተር ኢሳያስ ተዓራሪኹ “እንኳዕከ ከምዚኣ በለትየ ባሕርና መጸት” ክብል ጸኒሑ። ክልላዊ መንግስቲ ትግራይ ግና፡ ዕቃበኡ ኣብቲ ዘይተወገነ ጉዳይ ዶብን ናይ ገለ ተጋሩ ባእታታት ሸታሕታሕን ገዲፍካ፡ “ኤርትራ ልኡላዊት ሃገር እያ” ኣብ ዝብል ጸኒዑ ኣሎ። እዚ እዩ ከኣ ንህልዊ ፖለቲካዊ ምዕባለ ኢትዮጵያ “ጉዳዮም እዩ” ኢልና ጐሲናዮ ዘይንሓልፈሉ ምኽንያት። ቀንዲ ተገዳስነትና ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ማእከሉ ልኡላውነትን ረብሓን ኤርትራ ምዕቃብ እዩ። ኢድ ኣእታውነት ኢሳይስ ግና ልኡላውነት ሃገርና ኣሕሊፍካ ንምሃብ ዝዓለመ እዩ።
እዚ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእ፡ ሳዕቤኑ ኣብ ኢትዮጵያ ተደሪቱ ዝተርፍ ዘይኮነ፡ ዞባዊ ዘይምርግጋእ ከም ዘስዕብ ብዙሓት ወገናት ይእምቱን ይሻቐሉን ኣለዉ። ካብቲ ከስዕቦ ዝኽእል ዘይምርግጋእ ንምድሓን ውግእ ጠጠው ኢሉ፣ ብዘተን ልዝብን ክፍታሕ ዝምሕጸኑ ዘለዉ እውን ብዙሓት እዮም። ስምዕታን መጸዋዕታን፡ ኢጋድ፡ ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ሕብረት ኤውሮጳ፡ ዋና ጸሓፊ ሕቡራት ሃገራት፡ ኣመሪካ፡ ጳጳስ ካቶሊካዊ ቤተክርስትያ ቫቲካንን ዝተፈላለያ ሃገራት በብውልቀንን ከም ኣብነት ይውሰድ። ክልላዊ መንግስቲ ትግራይ ነቲ ናይ “ጉዳይኩም ብሰላም ፍትሑ” መጸዋዕታ ምቕባል ጥራይ ዘይኮነ፡ ባዕሉ እውን ናይ “ጉዳይና ብዘተ ንምፍታሕ ሓግዙና” መጸዋዕታ ናብ ዝተፈላለዩ ወገናት የቕርብ ኣሎ። ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ግና ቅድም ብውግእ ዘዕውቶ ሸቶታት ኣለኒ ብዝብልን “ኣብ ሓጺር ግዜ ንውደኦ ውሽጣዉ ጉዳይና’ዩ” ዝብል መልክዕ ብምትሓዝን “እምቢታ” መሪጹ ኣሎ። እቲ ዝፍራሕ ዞባዊ ዘይምርግጋእ ሳዕቤኑ ኣብ ኤርትራ ከም ዝገድድ ዘማትእ ኣይኮነን። ምኽንያቱ ጀኦግራፍያዊ ቅርበትና ናብ ቦታ ውግእ ጥራይ ዘይኮነ፡ ጉጅለ ኢሳያስ ኢዱ ዝሕውሰሉ ዘሎ እውን ስለ ዝኾነ።
ብድሕሪ እዞም ዝዋግኡ ዘለዉ ኣካላት መን ምስ መን ተሰሊፉ? ንዝብል ሕቶ ዝወሃብ መልስታት ጌና ግምታዊ እዩ። ጉጅለ ኢሳያስ ምስቲ ብዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዝምራሕ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ተሰልፉ ከም ዘሎ ግና ርኡይ እዩ። ኣብ ርእሲቲ ኢሳያስ ቅድሚ ውግእ ዝብሎ ዝነበረ፡ ፕረሲደንት ክልላዊ መንግስቲ ትግራይ ብወግዒ ቦታታትን ዕለትን ጠቒሱ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ንፍሉይ ሓይሊ ትግራይ ብድሕሪኡ ይወግኦ ከምዘሎ ሓቢሩ እዩ። ኣብቲ ውግእ ዝተማረኹ ኤርትራውያን ከምዘለዉ’ውን ኣመልኪቱ ኣሎ። መንግስቲ ኢትዮጵያ ነቲ ኣብ ዶብ ኤርትራን ትግራይን ዘሎ ሰራዊቱ ዘድሊ ሎጂስቲክን ሓይሊ ሰብን ንምቕራብ ብወገን ኤርትራ ይጥቀም ከም ዘሎ ዘመላኽቱ ምንቅስቓሳት ኣለዉ። ስለዚ ኢሳይስ ድሕሪቲ ንህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ብዝምልከት “ጸወታ ተወዲኡ እዩ” ምባሉን፡ “ጉዳይ ኢትዮጵያ ኢድና ንሕውሰሉን ነሕይሎን እምበር ስቕ ኢልና ንርእዮ ኣይኮነን” ምድጋሙን ኣብዚ ውግእ ከም ዝሕንብስ ንምርዳእ ዘጸገም ኣይኮነን። ኢሳያስ ኣብዚ ውግእዚ ኢዱ ንከእቱ ዘገድዶ ኢትዮጵያ ንምጥቃም ዘይኮነ፡ ህውከት ዝኣረገሉ መዕንገሊኡን ካብ ቀደሙ ዝሕባኣሉን ስለ ዝኾነ እዩ። ካብዚ ባህሪኡ ነቒሎም ኢሳያስ ኢድ ዘእቱ ዘይኮነ፡ ብመሰረቱ ዞባዊ ህውከት ንምፍጣር ክሰርሓሉ ዝጸንሐ ውግእ’ዩ ዝብሉ’ውን ኣለዉ።
ንሕና በዚ ኣብ ትግራይ ተኣጒዱ ዘሎ ውግእ ተሻቒልና፡ “ጉዳዮም ኣብ ክንዲ ብውግእ፡ ብዘተ ክፈትሕዎ ይግበኦም” እንብል ዘለና፡ ንረብሓ እቶም ህይወቶምን ንብረቶምን፡ ትርጉምን ሰዓርን ተሰዓርን ኣብ ዘይህልዎ ውግእ ዘህልኹ ዘለዉን ንዞናዊ ርግኣትን ስለ እንሓሊ ጥራይ ኣይኮናን። ብዓብይኡ እዚ ውግእዚ “ድሕሪ ትግራይከ ናበይ?” ዝብል ሕቶ እንተኣስዒቡ፡ መልሱ፡ “ናብ ኤርትራ” ከም ዝኸውን እውን ኣብ ግምት ብምእታው ክኸውን ይግበኦ። ነዚ ኣብ ግምት ከነእቱ ካብ ዘገድዱና፡ ብዓብይኡ እቲ ናይ ኢሳያስ ናይ “ሓደ ኢና” ወደኽደኽን ናይ ብልጽግና “እንኳዕ ደሓን መጻእካ” ዳንኬራን ኣሎ። ናብ ኤርትራን ባሕራን እናማዕደዉ “ድሕሪ ሑመራ፡ ናብ ኣስመራ” ዝዝምሩ ኢትዮጵያውያን እውን።
ኣብዚ እዋንዚ ናይቲ ብዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዝምራሕ ሰልፊ ብልጽግና እሙናት ካብ ዝበሃሉ ሽሞኛታት ሓደ፡ ኣቦመንበር ሰልፊ ዲሞክራሲ ትግራይ፡ ዶ/ር ኣረጋዊ በርሀ ብ12 ሕዳር 2020 ምስ ተለቪዥን ከተማ ኣዲስ ኣበባ (ኣዲስ ሚድያ ኔትዎርክ) ኣብ ዝገበሮ ጋዜጣዊ ዋዕላ፡ ገበናት ህወሓት ክጽብጽብ እንከሎ፡ “ንኢትዮጵያ ኣፍደገ ባሕሪ ዘስኣነ ገበነኛ ውድብዩ።” ኢሉ። ብዘይካዚ እቲ ከም ስሙ ናግራም፡ ኢትዮጵያዊ ጋዜጠኛ ታምራት ነገራ፡ ኣብዚ ሳልስቲ “ቅድም ምስ ሻዕብያ ኮይንካ ንትግራይ ምድምሳስ፡ ድሕሪኡ ንኤርትራ በይና ምስ ተረፈት ምልኣማ” ዝበሎ እውን ኣብዚ ዝድረብ እዩ። እዚ ኣበሃህላታት እምበኣር መልእኽቱ ናብቶም ንልኡላውነት ሃገርና እንሕለቕ፡ ኣብ ውሽጢ ሃገር ኮነ ኣብ ወጻኢ እንርከብ ኤርትራውያን ረዚን እዩ። እቲ “ንኢትዮጵያ ኣፍደገ ባሕሪ ዘስኣነ” እናተባህለ ዝኽሰስ ዘሎ ሓይሊ እንተተሳዒሩ፡ “ድሕሪኡኸ ናበይ?” ኢልና ክንሓትትን ክንምልስን ከኣ ግድን እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ጉጅለ ህግዲፍ ኣብ ዝተፈላለዩ ግዝያት፡ ብዛዕባ ዝተፈላለዩ ጉዳያት ዝኣተዎ ቃል እንዳዓጸፈ ዝመጸን ብኣኡ ዝቕጽል ዘሎን እዩ። በብእዋኑ ንልኡላውነት ኤርትራ ዘለዎ ትብዓት፡ ሕገመንግስታውን ዲሞክራስያውን ስርዓት ንምትካል ዘለዎ ቅሩብነት፡ ንኤርትራ ብቁጠባ ንምምዕባላ ዘኽእል ፖሊሲ ከም ዘለዎ ኣምሲሉ ደጋጊሙ ክመባጻዕ ጸኒሑ። በብእዋኑ ናይ ህዝቢ ጸገም ከም ዝፈትሕ ንሓንሳብ ናይ ኣዋርሕ ንሓንሳብ ድማ ናይ ዓመታት ቆጸራ ክሕዝ’ውን ይስማዕ። ሕሉፍ ሓሊፉ ኣብ ጥራሕ ጐልጐል ንኤርትራ ኣብ ቀረባ ግዜ ከም ሲንጋፖር ክንገብራ ኢና ክብል ከም ዝጸንሐ እውን ዘይርሳዕ እዩ። ብግብሪ ግና እዚ ኩሉ ተጠሊሙስ፡ ኤርትራ ከምቲ ዝጸናሓቶ ምቕጻልስ ይትረፍ መሊሳ እያ ዓንያ።
እዚ ጉጅለ ምእንቲ ልኡላውነት ሃገር ከይድፈር ብቐዳማይ ደረጃ ከም ዝሰርሕ ብተደጋጋሚ ቃል ኣትዩ። ነዚ ኣብ ግብሪ ንምውዓል ዘኽእል ብቑዕ ዓቕሚ ሰብ ንምድላብ ብዝብል’ውን፡ ነቲ ደሓር ናብ “ግዱድ ዕስክርናን ባርነትን” ዝማዕበለ ሃገራዊ ኣገልግሎት ኣውጁ፡ ነቲ ሎሚ ናብ ዓብይ ቤት ማእሰርቲ ተቐይሩ ዘሎ፡ መደበር ታዕሊም ሳዋ መስረቱ። ድሒሩ ከኣ ብምስምስ “ልኡላውነት” ምስ ኢትዮጵያ ውግእ ከፊቱ፡ ዓሰርተታት ኣሸሓት ኤርትራውያን መንእሰያት ኣወዲኡ። እዚ ብዙሕ ናይ ውዲት ኣጀንዳታት ዝነበሮ ክነሱ፡ “ጉዳይ ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን” ዝተሰየመ ወግእ ምስተወደአ፡ ናብቲ ቅድሚ ውግእ ክኸዶ ዝነበሮ ቤት ፍርዲ ዘሄግ ከይዱ። በቲ ቤት ፍርዲ ከኣ ቀያድን ናይ መወዳእታን ብይን ተዋሂብዎ። ኣብቲ ብይን እታ ውግእ ዝተጀምረላ ባድመ ንኤርትራ ስለ ዝተዋበት፡ ኤርትራ ዝረተዓትሉ መሲሉ ቀሪቡ እምበር፡ ዝኸሰረቶ’ውን ኣለዋ። እንተኾነ ናይ መወዳእታን ቀያድን እንከሎ ኣብቲ እዋኑ ኣይተተግበረን። ኣብቲ ሽዑ እዋን ኢስያስ ኣፈወርቂ ብዘይምትግባር እቲ ብይን ብውሽጡ ሕጉስ ክነሱ፡ ናይ ዘይምትግባሩ ጠንቂ መንግስቲ ኢትዮጵያ ምንባሩ ብምጥቃስ፡ ናይ ኤርትራ ልኡላውነት ሓላይ መሲሉ ክረኤ ፈቲኑ። ብዙሓት ውሽጡ ዘይፈለጡ ግሩሃት ኤርትራውያን ከኣ “እዚ ሰብኣይ ብህይወቱ እንከሎ እዛ ዶብ እንተዘይ ተመልኪታ ደሓር ኣይክንረኻብ ኢና” ክብሉ ይስምዑ ነይሮም።
ኢሳያስን ጉጅለኡን ነዚ ብውሽጦም ዘይኣመንሉ ልኡላውነት ኤርትራ ሸፊጦም፡ ንኹሉ ናይ ህዝብና ሕገመንግስታዊ፡ ዲሞክራስያዊ፡ ቁጠባውን ማሕበራውን ናይ ለውጢ ጠለባት፡ “ብሰንኪ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣብ ናይ ኣይሰላም ኣይውግእ መድረኽ ስለ ዘለና ቀዳምነትና ኣይኮነን” ክብልዎ ጸኒሖም። ህዝብና ከኣ እዚ እውን ከምቲ ናይ ቅድሚ ሕጂ ንመሸፈንን መህደምን ከይከውንኳ ስግኣት እንተነበሮ፡ ንክብሪ እቲ ብሓያል ህዝባዊ መኸተ ዝመጸ ልኡላውነት ዕንቅፋት ንዘይምዃን ልቡዝልቡ “ሕራይ ክሳብ ኩነታት ዝቕየር ንጽምም” ብዝብል ተጸብይዎ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ቅድሚ ክልተ ዓመታት ኣብ ኢትዮጵያ መስርሕ ለውጢ ተቐልቂሉ። እቲ ለውጢ ዘምጸአ ሓይሊ ንህዝቢ ኢትዮጵያ ብዛዕባ ብዙሓት ጉዳያት ቃል ኣትዩሉ። እቲ ዝኣተዎ ቃል ኣተግቢርዎዶ ወይስ ከም ኢሳያስ ይጠልሞ ኣሎ፡ ምስ ህዝቢ ኢትዮጵያ ዝጸባጸበሉ ዘሎ እዩ። እቲ ብዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዝምራሕ ናይ ኢትዮጵያ ለውጢ፡ ኣብቲ ንኤርትራ ዝምልከት “ቀያድን ናይ መወዳእታን ብይን ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ብዘይቅድመ-ኩነት ተቐቢለዮ ኣለኹ” ኢሉ። ኣብ መንጎ “ተቐቢለዮ ኣለኹን” “ኣተግቢረዮን” ፍልልይ ስለ ዘሎ’ኳ ብዙሓት ኤርትራውያን ከም ውዱእ ሓቂ እንተዘይወሰድዎ፡ ገለ ወገናትና ግና ንኢስያስን ጉጀለኡን ኣብ ኣጀንዳ ኤርትራዊ ልኡላውነት ዘየለዉ ክንሶም፡ ጉዳይ ዶብ ናብ ሓድሽ ኢሳያስ “ክቃለሰሉ” ዝጸንሐ መድረኽ ከም ዝሰገረ ገይሮም ክወስድዎ ተራእዮም።
ኢሳያስ ሆየ፡ ኣብ ክንዲ “እምበኣር ነቲ ንዝምድናና ናብ ንቡር ምምላስ መሰረት ዝኾነና ጉዳይ ዶብ ናይ መወዳእታ መልክዕ ነትሕዞ” ኣይበለን። ብኣንጻሩ ነቲ ንህዝብና ጀሆ ሒዘሉ ዝጸንሐ ጠንጢኑ፡ ነቲ ገለ መንግስታት “ምስ ኢትዮጵያ ዝምድናኹም ናብ ንቡር ምለሱ” ክብልዎ እንከለዉ፡ “ዶብ ከይተጠረረ ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን ናብ ንቡር ይመለስ ምባል ኣሽካዕላል እዩ” ዝብል ዝነበረ ልሳኑ ዓጺፉ፡ “ጉዳይ ዶብ ቀዳምነትና ኣይኮነን” ኢሉ። በዚ ኣየብቀዐን፡ ነቲ ልኡላውነት ኤርትራ ቀዳምነትና ኣይኮነን ዝበሎ ዝያዳ ንምድማቕ፡ “ነቲ ናይ 30 ዓመታት ቃልስና ምእንቲ ናጽነት ኣብ ትርጉም ዘየብሉ ዝባኸነ ግዜ፡ ነቲ ኣብቲ ምእንቲ ልኡላውነት ዝተኻየደ ዳሕረዋይ ውግእ ዝተኸፈለ ውጋ ኣይከሰርናን፡ ንኤርትራዊ ሃገርነት ክሒዱ ከኣ ኤርትራን ኢትዮጵያን ክልተ ሃገራትን ህዝብታትን ዝብሉ ነቲ ሓቅን ታሪኽን ዘይፈልጡ እዮም” ኢሉ። እዚ ከኣ ናይቶም ብተኸታታሊ ክፍጽሞም ዝጸንሐ ጥልመታት መቐጸልታን ዝለዓለን እዩ።
እዚ ኹሉ ምዕልባጥን ሽንኮለልን ዘብረሃልና ሓቂ፡ ዲክታቶር ኢስያስ ንጉዳይ ልኡላውነት ከም መቃመሚ ንካልእ ውዲታቱ ዝጥቀመሉ ተዘይኮይኑ፡ ከም ነብሱ ዝኸኣለ ናይ ኤርትራን ህዝባን ናይ ህልውና ዓንዲ ዘይወስዶ ምዃኑ እዩ። ኢሳያስ ንጉዳይ ዶብ ዘገድሶ ነይሩ እንተዝኸውን፡ ምስቲ “ብይን ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ብዘይቅድመ-ኩነት ተቐቢለዮ ኣለኹ” ዝበለ መራሒ ኢትዮጵያ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድ ክተሓሳሰብን ኣትሪሩ ሒዙ ከተግብርን መተገብኦ። ኣብቲ መስርሕ ጉዳይ ዶብ ከተግብር ቅሩብ ዘይኮነ ኢትዮጵያዊ ወገን እንተኣጋጢሙ ናይ ምውጋኑ ሓላፍነት ናይ መንግስቲ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ መኾነ። ኢሳያስ ግና ካብዚ ሓሊፉ፡ እቲ ጉዳይ ናይ ምትግባሩ ድሌት ስለ ዘይነበሮ ነቲ መስርሕ ናብ ሕንፍሽፍሽ ንምእታዉ ኣብ ዘይጉዳዩ ኣትዩ “እቲ ጸወታ ተወዲኡ (game is over ) ብዝብል ዓምጣሪ ኣተሓሳስባ ንጉዳይ ዶብ ምስ ሕዱር ቅርሕቱ ደዋዊሱ ከም ዘይትግበር ገይርዎ።
ኣብዚ ሕጂ እዋን ኣብ ኢትዮጵያ እቶም ሰብ ዋኒን ኢትዮጵያውያን’ውን እንታይ ዓይነት ኢሎም ከም ዝስይምዎ ዘጸገሞም ኣብ መንጎ ፈደራላዊ መንግስትን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን ሓደገኛ ውግእ ዝተኸፍተሉ ኩነታት ንርከብ ኣለና። ኢሳያስ ምዝራግ ሰላምን ኣብ ውግእን ወረ ውግእ ምንባርን ምርጭኡ ስለ ዝኾነ፡ ናይቲ ውግእ ተዋሳኣይ እዩ። መሰረታዊ መንቀሊ ተሳትፋኡ፡ ልኡላውነት ኤርትራን ረብሓ ህዝባን ኣገዲስዎ ዘይኮነ፡ ምስ መራሕቲ ክልላዊ መንግስቲ ትግራይ ዝጸንሖ ቂምን ቅርሕንትን እዩ። ሸቶኡ ከኣ ሓንሳብ ምስ እዚ ሓንሳብ ድማ ምስቲ እናሻረወ፡ ኣብ ዘይጉዳዩ ብምእታው ሕነ ንምፍዳይን ሓዊ ንምእጓድን እዩ። እቲ ካልእ ጎብለል ናይ ዞናና ናይ ምዃን ዘይሰምረሉ ሕዱር ሕልሙ’ውን ካብዚ ፈሊኻ ዝረአ ኣይኮነን።
እዚ ዕሉል ዲክታተር ከምስል እታ ናይ ቅድም መጻወቲቱ ካርድ “ጉዳይ ዶብ” ሒዙ ናብዚ ኣብ ኢትዮጵያ ተኣጒዱ ዘሎ ውግእ ክኣቱ ይዳሎ ከም ዘሎ፡ ብዙሓት ወገናት ምልክታት ይህቡ ኣለዉ። ከምቲ ግቡእ ጉዳይ ዶብ ኤርትራን ኢትዮጵያን፡ ነብሱ ክኢሉ፡ ብኣፍልጦን ተሳትፎን ናይቲ ዝበየነ ዓለም ለኻዊ ትካል፡ ክትግበር ዝግበኦ እምበር፡ ምስ ውግእ ሕድሕድ ኢትዮጵያ ዝደባለቕ ኣይኮነን። ብመንጽርቲ ናይዚ ዝሓለፈ ክልተ ዓመታት መስርሕ ዝምድናኡ ምስ መራሒ ኢትዮጵያ፡ ኢስያስ ንኤርትራዊ ሉኡላዊነትን ምምልካት ዶብን ንመዳህለሊ እምበር፡ ካብ ልቡ ዝግደሰላ’ዩ ምባል መጐታዊ ኣይኮነን። ኢስያስ ኣብ ዘይጉዳዩ ኣትዩ ኣእሾኽ ኣንዳዘረአ ዕድመ ስልጣኑ ዘናውሕ እምበር ጉዳይ ሃገርን ህዝብን ጉዳዩ ኣይኮነን። ስለዚ መላእ ህዝቢ ኤርትራ ብሓድነት ከምቲ “ክሰርቀኒ ዝረኣኹዎ፡ ክመልሰለይ ኣይኣምኖን” ዝበሃል፡ ኣንጻርዚ ህዝቢ ጠሊሙ መንገዱ ዝመረጸ ጠላም ጉጅለ ህግዲፍ ክትብገስን፡ ኣብ ከባቢና ዝለዓል ውግእ ንረብሓኻ ስለዘይኮነ፡ ንዕርቅን ሰላምን ክትስለፍን ኣበርክቶኻ ከተዛይድን ምሕጽንታና’ዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
መራሒ ህግዲፍ ኣብ ስልጣን ካብ ዝድይብ፡ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዝፍጽሞ ዘሎ ወጽዓ ኣመና ብዙሕን መሪርን ብምዃኑ ምዝርዛሩ ዘጸገም እዩ። እቲ ኩሉ ዘውርዶ በደልን ሕሱም ተግባራትን ከኣ፡ ናይቲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዘለዎ ክቱር ንዕቀት፡ ቅርሕንትን ብደዐን መግለጺ ኢዩ። ከምቲ “ዝወዓለን ይንገርካ፡ ዝሰሓተን ይምከርካ” ዝብሃል፡ እቲ ቀንዲ ንምረት ወጽዓ ጉጅለ ህግዲፍ ዝፈልጦን ዝርደኦን ባዕሉ እቲ ኣብ እንግድዕኡ ዝወርድ ዘሎ ህዝቢ ኤርትራ እዩ። እዚ ክበሃል እንከሎ ግና፡ ብፍላይ ኣብዚ እዋንዚ ካብ ሕብረተሰብ ዓለም እውን ዝተሰወረ ኣይኮነን።
ህዝቢ ኤርትራ ንወጽዓ ህግዲፍ “ኣሜን” ኢሉ ኣይተቐበሎን። ኣብዚ እዋንዚ ብውሽጥን ወጻእን ዘስመዖ ዘሎ ናይ “ህግዲፍ ይኺደልና” ድምጺ፡ መመሊሱ ይብርኽ ኣሎ። ኣብ ወጻኢ ይኹን ኣብ ውሽጢ ሃገር በብደረጃኡ ነቲ ጉጅለ ዝኹንን ዘሎ ድምጽታትን ናይ ሕራነ ተበግሶታትን ብቐሊሉ ዘይግመት እዩ። እዚ ነቲ ጉጅለ ዝብድህ ዘሎ ካብ ነዊሕ ናይ ቃልሲ ተመኩሮ ዝተዋህለለ ዓቕሚ እዩ። ህግዲፍ ዝለመዶ ንጉዳያት ናይ ሓቢእካ ምኻድ ግጉይ ጥበብ እንዳተሳዕረ፡ ኣዕናውን ኣጽናትን ተግባራቱ ተቓሊዑ ናይ ብዙሓት መዛረቢ ኣጀንዳ ይኸውን ከም ዘሎ ርእዩ፡ ቀርኑ ከም ዝተወቕዐ ብዕራይ የንጸርጽር ኣሎ። ህዝቢ ኤርትራ በቲ ክብደት ናይቲ ኣብ ልዕሊኡ ዝወረድ ዘሎ ተወዳዳሪ ዘየብሉ ዘየናሕሲ ተግባራት ህግዲፍ፡ “ስለምታይ እዩ ነቲ ኣብ ልዕሊኡ ዝወርድ ዘሎ ወጽዓ ብዝምጥን ደረጃ ኣንጻሩ ዘይተላዕለ?” ዝብል ሕቶ በብኹርናዑ ካብ ምቅላሕ ዓዲ ኣይወዓለን።
ናይ ህግዲፍ ናይ ጸገም ኣፈታትሓ ንሓደ ጉዳይ ኣብ ምግጣም ዘይኮነ፡ ኣብ ምሕባኡን ካብኡ ምህዳምን እዩ ዝመርጽ። ነቲ “ሓባእ ቁስሉስ ሓባእ ፈውሱ” ዝብል ኣታሓሳስባ ኣዝዩ ስለ ዝፈርሆ ኣይምረሓሉን እዩ። እቲ ፍርሁ ከኣ ንዘጋጥም ብደሆ ዘበድህ ኣተሓሳስባን ትብዓትን ካብ ዘይምውናን ዝነቅል እዩ። ኤርትራ ሕገመንስቲዶ ኣየድልያን እዩ?፡ ኣብ ኤርትራ ተወዲቡ ኣንጻር ጉጅለኻ ዝቃለስ ናይ ለውጢ ሓይሊ ኣሎዶ?፡ ተሓለቕቲ ሰብኣዊ መሰል ናብ ኤርትራ ኣትዮም ክዕዘቡዶ ይፍቀደሎም’ዩ?፡ ስለምንታይ ናይ ፖለቲካን ናይ ሕልናን እሱራት ናብ ቤት ፍርዲ ዘይቀርቡ ወይ ብናጻ ዘይፍትሑ?፡ ትሕዝቶ ናይቲ ቅድሚ ክልተ ዓመታት ምስ መራሒ ኢትዮጵያ ዝገብርካዮ ስምምዕ እንታይ እዩ?…….. ውዘተ ዝብሉ ሕቶታት ካብቶም ድቃስ ዝኸልእዎ ዘለዉ እዮም። እንተኾነ ከምቲ “ሕኑቕ እንታይ የውጽእ ዘይዓፍራ” ዝበሃል፡ መልሲ ስለ ዘየብሉ ምርጫኡ ምጽቃጥን ምሕባእን እዩ። ሓደሓደ ግዜ ከኣ ኣብ ክንዲ ኣብ ባይታ ዘሎ ሕቶ ምምላስ፡ ተመሊሱ ሓታታይ ኮይኑ ይቐርብ። እዚ ኩሉ እምበኣር ናይ ምሕያሉ ዘይኮነ ናይ ፍርሑን ስግኣቱን መርኣያ እዩ።
ሎሚ ግና፡ በቲ ሓደ ወገን ወጽዓ ህግዲፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ሓደ ኣብ ልዕልቲ ካልእ እንዳተደራረበ ኣዝዩ ስለ ዝኸበደ፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ እቲ ጉጅለ ሓቀኛ መንነቱ ንምሕባእ ከቕርቦ ዝጸንሐ ምስምሳት እንዳተጸንቀቐ ስለ ዝኸደ፡ ኢሳያስን ዘራጊ ኣተሓሳስባኡን ናይ ብዙሓት መዛረቢ ኣጀንዳ ኮይኖም ኣለዉ። ርግጽዩ ኤርትራ ብሰንኪ ኢሳያስ “ናይ ኣፍሪቃ ሰሜን ኮርያ” ተባሂላ ካብ እትጥመቕ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ እዩ። ኣብዚ እዋናትዚ ከኣ፡ ብሓደ ወገን ጠበቓታት ሽወደን ብሜላዊ ግህሰት ሰብኣዊ መሰል ይኸስዎ ምህላዎም፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ፡ ቆንስል ኤርትራ ኣብ ሆላንድ ኣብታ ሃገር፡ ካብ ዝነብሩ ኤርትራዊ ዝመበቆሎም ጸልማት ተጐልቢቡ ብምስምስ 2% ገዛገዛ እንዳ ኳሕኮሐ ገንዘብ ብምቕራሙ፡ ብሰበ ስልጣን እታ ሃገር መጠንቀቕታ ተዋሂቡ። እዚ ነቲ ጉጅለ ኣብ ርእስቲ ዝጸንሖ ዓበድበድ ሕማም መርዘን ኮይንዎ ኣሎ። እዚ ሓድሽ ኮይኑ ንጠቕሶ ኣለና እምበር፡ ኣብ ልዕሊ ኤርትራውያን ዝፍጽሞ ግህሰት ጠጠው ከብል፡ ደረት ዘየብሉ ግዱድ ዕስክርና ከቋርጽ ብዝተፈላለያ ኣህጉራውን ዞባውን ትካላት ካብ ዝንገሮ ነዊሕ ኮይኑ እዩ። እዚ ጉጅለ ሕሉፍ ሓሊፉ ኣብ ባሕሪ ብሓደጋ ንዝሃለቑ ዜጋታትና ኣፍልጦ ዝኸልእን ሬሳታትቶም ዝጽየፍን ምዃኑ ተወሲኽዎ ሎሚ ምስሉ ተደዊኑ’ዩ።
ጉጅለ ህግዲፍ ቅኑዕን ንህዝብን ሃገርን ዝሓልን ሓላፍነታዊ ኣተሓሳስባ እንተንዝነብሮ ነዚ ባዕሉ ዝፈጸሞ ገበናት ክንሱ፡ ብዝተፈላለዩ ወገናት ዝንገሮ ዘሎ ቆላሕታ መሃቦ። እንተኾነ ብርታዐኡ ኣብ ህልኽ ስለ ዘኹድድ ኣብ ኤርትራ ዝገብሮ ከይኣኽሎ፡ ናብ ዞባና ከላብዖ ይጽዕት ኣሎ። በይኑ ከይከውን ከኣ ብባህሪ ዝመሳሰልዎ መተኣጉድቲ ሓዊ ካብ ምድላይ ዓዲ ኣይውዓለን። እቲ ብ”ዓራቒ መሲልካ ረቕራቒ” ዝግለጽ መጣቖሲ ባህሪኡ ከኣ ሎሚ’ውን ኮለል ኢሉ ይረአ ኣሎ። ብዙሓት ለኪምካ ናይ ምጥፋእ ባህሪኡ ዝተረድኡ ወገናት ከኣ በቶም መዛምድቱ መራሕቶም ኣቢሎም “እዚ ሰብዚ ካብ ጉዳይና ዘይቅዱስ ኣእዳዉ ይኣክበልና” ዝትሕዝቶኡ ተሪር መልእኽቲ የመሓላልፉ ኣለዉ። እዚ ከኣ ህዝቢ ኤርትራ ኣንጻርዚ ጉጅለ ይካይዶ ኣብ ዘሎ ቃልሲ በይኑ ከምዘይኮነ ዘረድእ እዩ።
እዚ ጉጅለ ሓድሽ ተሓናፋጣይ ስለ ዘይኮነ፡ ሎሚ “ዘንጸርጸረ ዓጋዜንሲ ኣብ ምውጋእ በጽሐ” ዝብል ኣበሃህላ ኣይምልከቶን ይኸውን። ግና ከኣ ኣብዚ እዋንዚ እንጽርጽሮቱ መመሊሱ ይዓርግ ከም ዘሎ ንዕዘቦ ኣለና። ሎሚ ንኣካይዳኡ ባይታ ብዝኸልእ ኣተሓሳስባን ኩነታትን ተኸቢቡ ስለ ዘሎን ካብዚ ተኸቢብዎ ዘሎ ኣውጺኡ ዕደመ ዘንውሕ ጥዑይ ኣተሓሳስባ ስለ ዘየብሉን ኣብ ቅድሜኡ ዘላ ሓንቲ ምርጫ’ያ ንሳኸኣ ለኪምካ ምጥፋእ እያ። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ መፍትሒ ጸገም ብእሂንምሂን ሓቢርካ ምዕዋት እምበር ውግእ ኣብ ዘይኮነሉ ዘበን ውግእ ዝመርጽ። ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኤርትራ ነዚ ግጉይ ምርጫኡ ዝእምት ምንቅስቓስ የካይድ ከም ዘሎ ምልክታት ኣሎ። እዚ ምልክታትዚ ናይ ምሕያሉ ዘይኮነ፡ ተስፋ ዝቖረጸ ናይ “ተለኻኺምና ንጥፋእ” ምዃኑ ህዝብና ኣስተብሂሉ ክቃለሶ ዝግበኦ’ዩ። ህዝብና ድሕሪ ሕጂ ናብ ዘይረበሓሉ ህውከት ከምዘይኩብኮብኳ ፍሉጥ እንተኾ፡ ከነዘኻኽሮ ግና ናይ ግድን እዩ።
ሕብረተሰብ ዓለም ንናይ ህዝብና ተደጋጋሚ ምሕጽንታ ኣብ ግምእት ኣእትዩ፡ ነቲ ንህግዲፍ ንክቐጽዕ ብዝተፈላለዩ ወገናት ዝቀላቐል ዘሎ ምልክታት ዝያዳ ከሕይሎ ንጽውዕ። ንሕና ሓይልታት ለውጢ ከኣ፡ ልዕሊ ኩሉ ኢሳያስን ጉጅለኡን፡ ንሓንሳብ ዓራቓይ ንሓንሳብ ድማ ዘራይ መሲሎም ዘዕለብጥዎ ዘለዉ፡ ናይ እንጽርጹረት እምበር ናይ ብርታዐ መግለጺ ከም ዘይኮነ ተረዲእና ሓቢርና ከይለኻኸሙ ከነፋንዎም ይግበኣና።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ህዝቢ ኤርትራ ምስ ጐረባብቱ ህዝብታት ጥራይ ዘይኮነ፡ ብዞባ ኮነ ብዓለም ደረጃ እንተዝወዳደር እውን፡ “እምቢ ንመግዛእትን ወጽዓን” ኢሎም መሰሎም ብቃልሶም ካብ ዘረጋገጹ ህዝቢታት ቅድሚት ዝስራዕ እዩ። ኣብቲ ጌና ቀጻሊ ዘሎ ጉዕዞ ቃልሱ ጽንዓቱ፡ ትብዓቱን ሓድነቱን ምስጢር ዓወቱ ምዃኑ ዝተረድኡ ናይ ግዳም ገዛእቲ ኮኑ ዘቤታውያን ወጻዕቲ ነዚ ምስጢር ናይ ዓወቱ ዝኾነ ባህርያቱ ከዳኽሙ ቅድም ላሕ ኢሎም፡ ሎሚ’ውን ይቕጽሉ ኣለዉ። ቅድም ናጽነቱ ከም ዘይከልከልዎ፡ ሎሚ’ውን ናይ ግዜ ጉዳይ እንተዘይኮይኑ፡ ወሳንነት ህዝባ ዝረጋገጸሉ ዲሞክራስያዊት ኤርትራ ካብ ምህናጽ ኣይክዓግትዎን እዮም።
እወ! ህዝቢ ኤርትራ ክሳብ ሎሚ ሞሳ ናይቲ ዝኸፈሎ ክቡር ዋጋ ኣይረኸበን፡ ጥራይ ዘይኮነስ ምስ ግዜ መግዛእቲ እንዳወዳደረ፡ “ባዕለይዶ በላዕየይ ጸዊዐ” ብዘብል ምረት ክንዲ ዝያዳ ዝተቓለሰ፡ ዝያዳ ተወጻዕን ተበዳልን ኮይኑ ምህላዉ ይረአ ኣሎ። ንዝሓለፈ ሰላሳ ዓመታት ብሰንኪቲ ሕድሩ ዝበለዐ መላኽዒ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ዝመርሖ ጉጅለ ህግዲፍ፡ “ድምጹ ኣብ ዘይስመዓሉ” ሃለዋት ይደሃኽ ምህላዉ ንዕዘቦ ኣለና። “ነዚ ኣፉ ዝተለጉመ ህዝቢ ድምጺ ንኹኖ” እንብል ከኣ ካብዚ ነቒልና ኢና።
ኣብ ትሕቲ ወጽዓ ምንባር ብህዝቢ ኤርትራ ዝተጀመረ ኣይኮነን። ርሑቕ ከይከድና፡ ጐረቤቱ ህዝቢ ሱዳን ዳርጋ ንሰላሳ ዓመታት፡ ኣብ ትሕቲ ምምሕዳር ዑመር ኣልበሽር ኣብ ተመሳሳሊ ወጽዓ ጸኒሑ። ግን ከኣ ምሉእ ዳኣ ይግበሮ እምበር ብቓልሱ ንበሽር ኣልጊስዎ እዩ። ጉጅለ ህግዲፍ ምእንቲ ናይ ለውጢ ንፋስ ካብ ሱዳን ናብ ኤርትራ ከይነፍስ፡ ኣብ ሱዳን እውን ሓቀኛ ናይ ለውጢ ድምጺ ንከይስማዕ ኢድ ኣእትዩ ንሓያሎ ዓመታት ክዘርግ ከም ዝጸንሐ ዝዝንጋዕ ኣይኮነን። እቲ ምዝራግ ናይ ህግዲፍ ሎሚ እውን ኣብ ሱዳን ምልክታቱ ይረአ ኣሎ። ናይቲ ጉጅለ ኢድ ኣብ ምግዳድ ጸገማት ምብራቕ ሱዳን ኣብ ዝተፈላለዩ መድረኻት ኣዘራራቢ ኮይኑ ምህላዉ ከኣ መረጋገጺ እዩ።
ተመኩሮ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ፡ ኣብ ኤርትራ ጥራይ ተሓጺሩ ዝነበረ ዘይኮነ፡ ካብ ኤርትራ ወጻኢ ዘሕድሮ ጽልዋታት ነይርዎ እዩ። ብፍላይ ከኣ ኣብ ሱዳንን ኢትዮጵያን ጽልዋኡ ርኡይ ነይሩ። ኣብ ሱዳን ዘነበረ ወጽዓ ምስ ናይ ኤርትራ ዝመሳሰል እምበር፡ ዝሓሸ ምንባሩ ፍሉጥ እዩ። ካልእ ይትረፍ ሱዳናውያን ኣብ ገዛእ ዓዶም ኣብ ፖሊታዊ ኮነ ሲቪላዊ ምልዕዓላት ናይ ምውዳብን ናይ ተቓውሞ ሰልፍታትን ኣድማታትን ናይ ምክያድን ተኽእሎ ነይርዎም። ሳላዚ ዕድል ምርካቦም ከኣ ነቲ ወጻዒ ጉጅለ ብማዕዶ ዘይኮነ ብቐረባ ኣብ ኣፍንጫኡ ኮይኖም ክከታትልዎን ድቃስ ክኸልእዎን ኣኽኢልዎም። ሳላዚ ተኽእሎዚ ከኣ ንምምሕዳር ዑመር ኣልበሽር ብዘይጐነጻዊ ህዝባዊ ማዕበል ኣወጊደምዎ። ህዝቢ ሱዳን ናብዚ ዓወትዚ ካብ ዘብቅዕዎ ቀንዲ ምኽንያታት ኩሎም ኣብ ለውጢ ረብሓ ዘለዎም ምስ ኩሉ ፍልልያቶም ብሓባር ኣንጻር ናይ ሓባር ወጽዓኦም ክስለፉ ምብቀዖም እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ናይታ ሃገር ሰራዊት ምስ ህዝቡ ምስላፉ ኣብነታዊ ብጽሒት ነይርዎ።
ብዙሓት ወገናት ነቲ ነዊሕን መሪርን ተመኩሮ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ግምት ኣእትዮም፡ ናይ ለውጢ ንፋስ ካብ ኤርትራ ናብ ሱዳን ኣብ ክንዲ ዝነፍስ ብኣንጻሩ ኮይኑ ክብሉን ከስተንትኑን ይስምዑ እዮም። በዚ ኮነ በቲ ሎሚ ህዝቢ ኤርትራ ካብ ተመኩሮ ህዝቢ ሱዳን ክቐስሞ ዝግበኦ ናይ ቃልሲ መስርሕ ኣለዎ። ኣብዚ ዝሓለፈ ክልተ ዓመታት፡ ቅድም ኣብ ኢትዮጵያ ድሕሪኡ ከኣ ኣብ ሱዳን ናይ ለውጢ ድምጽታት ምስተሰምዐ ኣብ ኤርትራ እውን ጽልዋ ከምዘሕድር ናይ ብዙሓት ግምት ነይሩ። ብግብሪ ግና ትሕቲ ግምት ኮይኑ። ከምኡ ዝኾነሉ ምኽንያት ከኣ፡ ክጽናዕ ዝግበኦ እዩ።
ገለ ካብቲ ጐሊሑ ዝተራእየ፡ እቲ ናይ ጐረባብቲ ሃገራት ለውጥታት ንኤርትራ ክንድቲ ትጽቢት ዝተገብረሉ ዘይምጽላዉ ምኽንያት፡ እቲ ኣብ ኤርትራ ዝገዝእ ዘሎ ጉጅለ፡ ለውጢ ናብ ኤርትራ ከይልሑኽ፡ ተሓላቒ ልኡላውነት ሃገር ተመሲሉ፡ ንህዝቢ ጅሆ ሒዝሉ ዝነበረ ኣጀንዳታቱ ብተጻራሪ ቀይሩ፡ ኣብተን ሃገራት ኢድ ኣእትዩ ዝፈጠሮን ዝፈጥሮ ዘሎን ዕግርግርን ምዝራግን እዩ። በዚ ኣቢሉ ከኣ “ለውጢ ኣብ ሱዳን ኮነ ኣብ ኢትዮጵያ ብዘይካ ህውከትዶ እንታይዶ ጠቒሙ እዩ?” ዝብል ስምዒት ኣሕዲሩ፡ ህዝቢ ሰጊኡ ንለውጢ ዝካይዶ ቃልሲ ከም ዘዋድቖ ንምድራኽ ይጽዕር ኣሎ። እቲ ምስዘን ክልተ ጐረባብትና ሃገራት ብመሬት ንዝራኽብ ዶባት ንሓንሳብ ምዕጻዉ ንሓንሳብ ድማ ምኽፋቱ ከኣ ናይዚ ስግኣቱ ምልክት እዩ። እዚ ምዕጻውን ምኽፋትን ምስ ኤርትራ ዘራኽብ ዶባት፡ ናይ ለውጢ ንፋስን ዲሞክራስያዊ ጽልዋን ንምዕጻው ጥራይ ዘይኮነ፡ ንህዝቢ ኤርትራ ብስእነት መሰረታዊ ቀረባት ቀጺዕካ፡ ብዛዕባ “ካብዚ ዝኸፈአ ኣይተምጸኣልና” ምህልላ እምበር፡ ብዛዕባ ዝሓሸ መጻኢ ከም ዘይሓስብ ንምግባሩ እዩ። እንተኾነ ንህግዲፍ ደኣ ይመስሎ ይኸውን እምበር፡ ህዝቢ ኤርትራስ ክሳብ ዝተወጸዐ ኣንጻር ወጽዓ ምቅላስ ከዋድቖ እዩ ኢልካ ምጽባይ ዘበት እዩ። ማሕለኻታት ህግዲፍ በቲኽካ፡ ካብ ተመኩሮ ህዝቢ ሱዳንን ካለኦት ለውጥታትን ተመኲርካ ቃልስኻ ምሕያልን ምብርባርን፡ ሕጂ እውን ኣብ ቅድሚ ህዝቢ ኤርትራ ዘሎ ካልእ ዘይዓሞ መሰረታዊ ሓላፍነት እዩ።
ካብዚ ጌና ብዙሕ ጸገማት ዘለዎን ኣብቲ ዝዓለሞ ክበጽሕ ብዙሕ ብደሆታት ዝጽበዮ ዘሎን ተመኩሮ ለውጢ ህዝቢ ሱዳን፡ ክመሃር ዝግበኦ ህዝቢ ኤርትራ ጥራይ ኣዘይኮነ፡ ዝያዳ ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ እዩ። ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ህዝቡ ኣብ ከመይ ዝኣመሰለ መሪር ወጽዓ ከም ዘሎ ንሱ ዝምህርን ዝሕብርን እምበር፡ ኣብ ማእከል እቲ ማዕበል ወጽዓ ስለ ዘሎ “ከምዚ እዩ” ተባሂሉ ኢልካ ዝንገሮ ኣይኮነን። ጉጅለ ህግዲፍ ንህዝብና ዝብድሎ ዘሎ ከኣ ንዓኡን ካለኦት ትካላት ጸጥታን ተጐዝጒዙ እዩ እምበር ብኻልእ ተኣምር ኣይኮነን። ስለዚ ከምቲ ሰራዊት ሱዳን ዝገበሮ፡ ምስ ህዝቡ እምበር ምስቲ ወጻዒ ጉጅለን ትካላቱን ክስለፍ እዋናውን ወድዓውን ኣይኮነን። እቲ ጉጅለ መስመር ኣስሒቱ ዘይሩዘይሩ ንኤርትራዊ ጉዳይና ሓላሊኹ ናብ ዝኸፈአ ዝወስድ ዘይምልከቶ መንገዲ ህውከት ከየእትዎ ክጥንቀቕ ይግበኦ። ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት እውን ካብዚ ኣብ ከባቢና ዝረአ ዘሎ ለውጥታት ንኩነታት ሃገርናን ቀጻሊ ረብሓ ህዝብናን ኣብ ግምት ብምእታው ዝውሰድን ዘይውሰድን ተመኩሮ መሚኻ ናይ ምቕሳሙ ሓላፍነት ከም ዘለዎም ክዝንግዑ ኣይግበኦምን።
