ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

“ሓድነትና ወትሩ ምስጢር ዓወትና” እንብል፡ ንስለ ምባል ዘይኮነ፡ ብተግባር እውን ዝተረጋገጸ ሓቂ ስለ ዝኾነ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ኣብ መጀመርያ 60ታት ኣብ ቅድሚኡ ክልተ ምርጫታት ነይርዎ። እቲ ሓደ ብቃልስኻ መሰል ርእሰ-ውሳነኻ ምርግጋጽ እቲ ካለኣይ ድማ ኩሉ መሰላትካ ተገፊፉ ኣብ ትሕቲ መግዛእቲ ምንባር። ህዝቢ ኤርትራ ከኣ ነቲ ዋጋ ዘኽፍል ግና ድማ በዓል ምሉእ መሰል ብምዃን ዝኽሕሰካ መሪር ቃልሲ መሪጹ ተበጊሱ። ኣብቲ ቃልሲ ዝጀመረሉ እዋን ብመንጽር ነገራዊ ዓቕሚ ኣወዳዲርካ ኣብ መንጎ ህዝቢ ኤርትራን ሓይሊ መግዛእትን ዝነበረ ፍልልይ ኣዝዩ ዝተረሓሓቐ’ዩ ነይሩ። ንኣብነት ህዝቢ ኢትዮጵያ ኣብቲ እዋንቲ ልዕሊ 20 ሚልዮን ኣብ ዝነበረሉ፡ ህዝቢ ኤርትራ ካብ ከባቢ ክልተ ሚልዮን ንላዕሊ ኣይነበረን። ኣብቲ ሽዑ እዋን ብዙሓት ነቲ ሰፊሕ ፍልልይ ዘስተብሃሉ ክኢላታትን ተመራመርትን ከይተረፉ፡ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ኣንጻር መግዛእቲ ክዕወት ኣይክእልን እዩ ዝብል ግምቶም ብምዕዛዝ “ዘይትኽእሎ ቃልስስ መፋሕፍሕ ዝባንካ” ክሳብ ምባል በጺሖም ነይሮም።

ተዓዘብቲ ኮኑ ባዕሉ ሓይሊ መግዛእትን ዓንገልቱ ጐብለላትን ኣብ ግምት ዘየእተዉዎም ክልተ መሰረታዊ ብልጫታት ህዝቢ ኤርትራ ነይሮም። እቲ ሓደ ናይ ሕቶኡ ፍትሓውነት ኮይኑ፡ እቲ ካለኣይ ከኣ ምስ ኩሉ ብዙሕነቱ ኣብ ጉዳይ ሃገር፡ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ዘይንቕነቕ ሓድነት። ከምኡ ስለ ዝኾነ ከኣ ብሓይሊ ሰብን ብሓገዝን ብሸመታን ብዝተረኽበ ኣጽዋርን ኣዝዩ ዝበዘሐን ዝማዕበለን ሓይሊ መግዛእቲ ድሕሪ ነዊሕ ምርብራብ ተሳዒሩ። እዚ ዓወት ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ልዕሊ መግዛእቲ፡ ናብቶም ብቐጥታ ዝተስሳዕሩ ጥራይ ዘይኮነ ናብቶም ዓንገልቶም እውን ንዘለኣለም ዘይርሳዕ መልእኽቲ ኣመሓላሊፉ እዩ። ብዘይካዚ ብዙሓት ውጹዓት ንመሰሎም ንክቃለሱ ብጽንዓት፡ ሓድነትን ተጻዋርነትን ህዝብና ተተባቢዖም እዮም። ምስጢር ተዓዋትነቱ ሓድነቱ ምዃኑ ንህዝቢ ኤርትራ ጥራይ ዘይኮነ ንመግዛእቲ’ውን ኣብቲ መስርሕ ተሰቊርዎ እዩ። ንህዝቢ ኤርትራ ንምስዓር ነቲ ሓያል ጐኒ ሓድነቱ ምብታን ወይ ምድኻም መፍትሒ ምዃኑ ተርዲኦም ከኣ ሓይልታት መግዛእቲ ኣብ ሕድሕዱ ክብትንዎ’ሞ ኣዳኺሞም ክስዕርዎ ፈቲኖም እዮም። ህዝቢ ኤርትራ ግና ኣብ ቅድሚ ሓድነቱ በቲኖም ከዳኽምዎ ዝሃቀኑ፡ ብግዝያዊ ረብሓን መዝነትን ተዓሽዩ ኣይተጻዕደን። ሳላ ከምኡ ዝኾነ ከኣ ኣኽሊል ዓወት ደፊኡ ልኡላዊት ኤርትራ ኣረጋጊጹ።

ሓድነትና ምስጢር ዓወትናን ጽንዓትናን ዝኸውን ኣብ ግዜ ብረታዊ ቃልስና ጥራይ ዘይኮነ ኩሉሻብ ዕጥቅና እዩ። ሎሚ ኣንጻር ዘቤታዊ ወጽዓ መሪር ቃልሲ ነካይድ ኣብ ዝሃለናሉ ህሞት እውን ንግደ ሓድነት ህዝቢ ኤርትራ ዝትክእ ሓይሊ የለን። ጨቋኒ ስርዓት ድሕሪ ምውጋድ ኣብ ዝካየድ ህንጸት ሃገርን ዲሞክራስያዊ ስርዓትን  ሓድነትና ወሳንነቱ ሕዙእ እዩ። ምእንትኡ ኢና ከኣ ኩሉ መጻኢ ጉዳያትና ብሓድነት ህዝብን መሬትን ኤርትራ ክቃነ ይግበኦ እንብል። ሓድነት ህዝብን ሃገርን ምዕቃብን ምውሓስ ኩሉ መሰላትን ዘሳኒ እምበር ዝጻረር ኣይኮነን ዝብል እምነት ኣለና። ሓድነቱ ናይ ዓወቱ ምስጢር ምዃኑ ንዘረጋገጸ ህዝቢ ኤርትራ፡ ክጭቁንዎ ዝደልዩ ወገናት ቀደም ኮነ ሎሚ፡ ነዚ ሓድነቱ ክዘርጉ ካብ ምፍታን ዓዲ ኣይውዕሉን። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ ሎሚ እውን ሓድነት ህዝቢ ኤርትራ ካብ ጠርባሽ ፈተነታት ዓዲ ዘይወዓለ። እንተኾነ ህዝቢ ኤርትራ ሎሚ ኮነ ጽባሕ፡ ከም ትማሊ፡ “ሓድነተይ ዝትንክፍ ወይልኡ” ካብ ምባል ንድሕሪት ከምዘይብል ንተኣማመን ኢና። ንሕና ከኣ ኣብ ጐኑ ኣለና።

ኣብዚ እዋንዚ መልክዖም እንዳቐያየሩ ኣንጻር ሓድነት ህዝቢ ኤርትራ “ውጥም ቅልቅል” ዝብሉ ኣካላት ብዙሓት እዮም። ኣብዚ ዘራጊ ተግባራት ዲድክታቶር ዘራጊቶ ኢሳይያስ ኣፈወርቂ ቅድሚት ዝስራዕ እዩ። ሎሚ እሞኸኣ ኢሳይያስ ካብቲ ናይ ክሳብ ሕጂ ዘራጊ ተግባራቱ ብዝገደደ ንገዛእ ርእሳ ነታ ሉኡላዊት ኤርትራና ከም ሃገር እውን ክንደይ ደኣ ከይሰልጦ እምበር፡ ይደናደና ከም ዘሎ ናይ ኣደባባይ ምስጢር እዩ። ኣንጻር ህልውነኣ ንዝደናደና ሃገር፡ ሓድነት ህዝቢ ካብ ምዝራግ ድሕር ከምዘይብል ከኣ ርዱእ እዩ። ኣብ ዘየላ ሃገር ኣይኮነንዶ ብዛዕባ ሓድነት ህዝቢ ብዛዕባ ህልውናኡ ክትሓስብ እውን ኣጸጋሚ ስለ ዝኸውን። ካብዚ ሓሊፉ ሰልፎም በበይኖም ዝመስል ብግብሪ ግና ሓድነት ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ምልሕላሕ ምስ ኢሳይያስ ዘሳንዩ ካለኦት ወገናት እውን ኣለዉ። ምንቅስቓስ ናይቶም “ኣግኣዝያን ኢና” ዝብሉ ናይዚ ሓደ ኣብነት እዩ። ካብቲ ሳላ ሕድነቱ ልኡላዊ ክብሪ ዝረኸበ ህዝብና ዝተወሰነ ቆንጢሮም ምስ ካልእ ብምድብላቕ  ዘየለ ድሑር ስምዒታትን እምነታትን ዝማእከሉ ምትእኽካብ ክፈጥሩ ንከንቱ ዝሃልኩ ዘለዉ እዮም።

ሎሚ ነቲ ከም ናይ ሓድነቱ ድልዱል መግለጺ፡ ኣብ ግዜ ሓጐስን ሓዘንን፡ ኣብ መድረኽ ምውራድን ምድያብን ኣብ  ቃልሲ ብሓደ ተዋጊኡን ተሰዊኡን ኣብ ሓደ ጉድጓድ ተቓቢሩ፡ ኣብ ሓደ መኣዲ  ዝተመገበ ብዓል ዝና ህዝቢ ክትብትን ምፍታን ናይ ጥዕና ዘይምዃኑ ኣብ ቅድሚ ኩሉ ብሩህ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ሓድነቱ ንምድልዳል እዚ ክቡር ዋጋ ክኸፍል እንከሎ፡ ሃይማኖታውን ባህላውን ብዙሕነቱ ዘንጊዑ ዘይኮነ፡ ኣብቲ “ህልውና ሃገር ልዕሊ ኩሉ” ዝብል ዘይንቕነቕ እምንቶኡ ስለ ዝጸንዐ እዩ። ሎሚ ሃይማኖትን ባህልን ንዝኣመሰሉ ስምዒታት ልዕሊ ህልውና ሃገርን ህዝብን ክስርዑ ዘይግበኦም ዝንባለታት ናብ ቅድሚት እንዳምጻእካን ጸቢብነት እንዳባላሕካን፡ ንህዝቢ ኤርትራ እናቆጠርካን ብትሕቲ ሃገርነት ናብ ዘዝመሳሰልዎ ክትወስዶ ዝግበር ፈተነ ሓደጋኡ ብዙሕ ኮይኑ፡ ደሚርካ ክረአ እንከሎ ነታ ናይ ዓወትን ሓያልነትን መግለጺት ህዝቢ ኤርትራ ዝኾነት “ሓድነት” ንምብታን እዩ። ስለዚ ሓድነት ህዝብና ካብ ህልውናኡ ስለ ዘይፍለ ወትሩ ክንዕቅቦ ይግበኣና።

ንፍትሒ ንቃለስ (ተቓወምቲ) ሓይልታት - ፖለቲካዊ ሰልፍታትን ፣ ሲቪክ ማሕበራትን፣ ናይ መጽናዕቲ ጉጂለታትን - ኣብ ኤርትራ ዲሞክራስያዊ ለውጢ ንምርጋግጽ፣ ኣድላይነት ስሙር ስራሕ ንምዕዋት ሓባራዊ ፖለቲካዊ ንጥፈታትና ንምዝታይ፣ ካብ 22 ንሕና፤ ኣብ ታሕቲ ክትምና ዘንበርና - 23 ሰነ 2019 ኣብ ከተማ ሚነያፖሊስ ሚነሶታ ፣ብጻውዒት መኣዲ-ዘተ/ተምፖ ኣፍሪክ ቲቪ፣ ዋዕላ ሰላምን ዕርቅን ንግብራዊ ልፍንቲ ኣካይድና። ኣብ ኤርትራዊ ዓውደ-ፖለቲካ ዓቢ ጽልዋ ዘለዎም፣ ዝተፈላለዩ መሰረታዊ ጉዳያት ብምዝታይን፣ ኣብ ምግጣም ዓበይቲ ኤርትራዊ ጉዳያት ሓባራዊ ተረድኦ ብምድልዳልን፣ ኣብ እዞም ዝስዕቡ ነጥብታት ተሰማሚዕና፦

1. ኣብ ኤርትራ ምልካዊ ስርዓት ንምስዓርን ዲሞክራሲያዊ ለውጢ ንምርግጋጽን፣ ጻዕርታትና ክነወሃህድን ብሓባር ክንሰርሕን፤

2. ዲፕሎማሲያዊ ንጥፈታትና ክነዋሃህድን ሓባራዊ ጽዕርታት ክነካይድን፤

3. ኣብ ውሽጢ ኤርትራን ኣብ ወጻኢ (ዲያስፖራን) ዝካየድ ህዝባዊ ምንቅስቓሳት ዘጠቓለለ፣ ንኹሉ ፖለቲካዊ ሓይልታት ዝጥርንፍ፣ ኣብ ሕድሕድና ብምውህሃድ ወይ ብልፍንቲ ስሙር ኤርትራዊ ተቓውሞ ንምፍጣር ክንሰርሕ፤

4. ሰናይ ጉርብትና ምስ ኩሎም ጎሮባብቲ ኤርትራ ንድግፍ፣ ይኹን እምበር፣ እዚ ሞራላዊን ሕጋውን ቅቡልነት ዘይብሉ ምልካዊ ስርዓት ምስ ናይ ወጻኢ መንግስታት ወይ ኣካላት ዝኣትዎም ኩሎም ውዑላት ፣ ናይ ህዝቢ ኤርትራ ልዑላውነት ስለ ዝግህሱ ብትሪ ንኹንን፤

5. ሓይልታት ምክልኻልን ጸጥታን ኤርትራ አካል ጭቁን ሕብረተሰብ ኤርትራ ምዃኖም እምነትና ብምዃኑ፣ ኣብ ጎድኒ ህዝቦም ደው ክብሉን፣ ኣብ ኤርትራ ዲሞክራስያዊ ለውጢ ንምርግጋጽ ዕዙዝ ተራ ክጻወቱን ንጽውዕ፤

6. ካብ ምልካዊ ስርዓት ናብ ዲሞክራሲያዊ ምሕደራ ምስግጋር ከቢድን ዝተሓላለኸን መስርሕ ምዃኑ ርዱእ ኢዩ። ስለዝኾነ፣ ኩላትና ንሰማማዓሉ ሓባራዊ መሰጋገሪ ቻርተር ንምስንዳእን ንምትግባርን ብዕቱብ ክንሰርሕ ተሰማሚዕና፤

7. ነዚ ስምምዕ ናይ ዝኸተሙ ኣካላት ወከልቲ ዝሳተፍዎ ናይ ትግባረ ፎረም ንምቛም ተሰማሚዕና፤ ከምኡውን

8. ነዚ ስምምዕ እዚ ዝቕበሉን ኣብ ናይ ትግባረ ፎረም ክሳተፉ ቅሩባት ዝኾኑን ፖለቲካዊ ሰልፍታትን፣ ሲቪክ ማሕበራትን ፣ ናይ መጽናዕቲ ጉጂለታትን ብኽብሪ ንዕድም።

ዝኽርን ክብርን ንጀጋኑ ስዉኣትና !
ልዑላዊት ኤርትራ ንዘልኣለም ትንበር !

ከተምቲ ኣካላት፦

ኤርትራዊ ሃገራዊ ባይቶ ንዲሞክራስያዊ ለውጢ (ኤሃባዲለ)

ኤርትራዊ ሃገራዊ ግንባር (ኤሃግ)

ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)

ዋልታ ሓይልታት ለውጢ (ዋሓለ)

ዓለምለኻዊ ተበግሶ ኤርትራውያን ንምድንፋዕ ህዝባዊ ምንቅስቓስ (ዓተኤንህም)

ኤርትራ ስኒት ናይ መጽናዕቲ ጉጅለ (ኤሲመጉ)

  "Exposing Agazian’s false narratives of building TigrayTigrini

“ ሎሚ ንኣፍሪቃውያን ብሓፈሻ፣ ንነበርቲ ሕዝብታት ሃገራት ቀርኒ ኣፍሪቃ ብፍላይ ዘድልየና ውሕደትን ብሰላም ብሓንሳብ ምንባርን ድኣ እምበር ወለዶን መበቈልን ፣ ንሕናን ንሳቶምን እናበልካ ኣብ ናይ ቃላት ውግእ ግዜኻ ምጥፋእ ንጥቅሚ ኩሉ ኣይኮነን”

ሎሚ ነዚ ሓተታ ከቅርብ ዝገደደኒ እቲ ኣብ ማሕበራዊ መራኸቢ ብዙሓን ብፍላይ ድማ ኣብ ፓልቶኮት ኤርትራውያን ክቀርብ ዝጸንሔ ዘይጸረየን ኣብ ሓቀኛ ጽሑፋት ታሪኽ ብዛዕባ ሕዝብታት ኢትዮጵያን ኤርትራን ምርኰሳ ዘይብሉ ናይ ሃውተታ ክትዓት ክካየድ ብምኽትታልን ከምኡ ድማ ኣብ ገለ መጽሔታት ከም "ውራይና" ዝብሉ መጽሔታትን ብምንባብ እዚ ጉዳይ እዚ ንኩልና ስለዝምልከት ሰነ ፍልጠታዊ ድህሰሳ ዘድልዮ ተረኽቦ ኢዩ።

መጀመርያ ታሪኽ ምፍላጥ ንህልዊ ኩነታትናን ንመጻእን ካብ ዝሓለፈ ናይ ሓድሕድ ውግእን ኩናትን፣ ብርሰትን ድኽነትን ድንቁርናን ኣተሓሳስባ ወጺእና፣ ሓዲሽ ኣተሓሳስባ ነዛ ብብዙሓት ዓለታትን ሃይማኖታትን ዝቆማ ሃገራት ኢትዮጵያን ኤርትራን ካብኡ ሓሊፍካ ድማ ንምሉእ ቀርኒ ኣፍሪቃ ሃገራት ሰላምን ደሞክራስያን፣ ሰብኣዊ መሰላትን ግዝኣተ ሕግን ዘንግሳ መንግስታት ምሕናጽ ድኣ እምበር ኣብ ሓደ ዓለታዊ ኣተሓሳስባ ናይ ዘመኒ እምኒ 4000 ዓመት( ንድሕሪት ምሕሳብ እንታይ እዩ እቲ ምኽንያት ንረብሓ መንከ፣ ዓሚቁን ሰፊሕን ትንተናን ሰለ ዘድልዮ፣ኩልና እቶም ንድሕነት ሕዝብናን ኣካባቢናን ንግደስ ከነድህበሉ እዋኑ ኢዩ ይመስለኒ።

ኣብ ጥንታዊ ታሪኽ ኣብዛ ሎሚ ኢትዮያን ኤርትራን ተባሂለን ዝጽዋዓ ሃገራት ሕዝብን ቅድሚ ልደት ክርስቶስ ዝነበረን ድሕሪኡ ዝተረኽበን ጽሑፋት እቲ ኣብዘን ሃገራት ዝነብር ዝነበረ መበቆሎም ካብ ካም /ኩሽ ፣ሰም፣ ሓማውያን ወይ ድማ ሓውዋስዋስ ዓለታት ከምዝኾኑ ይዝንቶ። ነዚ ዝያዳ ንምርዳእ ድማ

ናይ ሎሚ ኢትዮጵያን ኤርትራን ሕዝብታት ታሪኽ ንምፍላጥ ዝሕግዙና፣ ናይ ኣርኪዮሎጅን ናይ ታሪኽ ቅርስታት፣ ናይ ታሪኽ ጽሑፋት፣ ካብ ጥንታዊ ቦታታት ብምድላይ፣ ናይ ሕዝብታት ዘርእን መበቈልን እምነታትን፣ምቋም ሃገራትን ሃገራውነትን ኣብ እንታይ ዝተመርኰሰ ምዃኑ ክሕግዘና ይኽእል፡

ኣብ ጥንታዊ ታሪኽ ቅድሚ ጽሑፍ ምምጹኡ፣ ወድሰብ ዝተፈላለየ ናይ ሕይወት መነባብሮ ከምዝሓለፈ ይዝንቶ ካብ ምእራር ዝብላዕ ካብ ኣታኽልቲ ድሓር ሃድን፣ ጸኒሑ ኣብ ሓደ ቦታ ምቅማጥን ሕርሻን፣ጸኒሑ ድማ ኢንዱስትሪ ከምኡ እናበለ ሰልጣነ ሕዝብታት ዓለም ኣብዚ ሕጂ ግሎባላይዘን ዓለም ኣብ ሓንቲ ቂሾት ኮይና ትግለጸሉ ደርጃ ኣብ ዝተበጽሔ ግዜ ሕጂ ተመሊስካ፣ ንሕና እባ ኣጋዝያን፣ንሕና ኢና ንመርሓኩም፣ትግራይ -ትግሪኚ፣ ኣስላምን ዓረብን ክጥፍኡ ኣለዎም እናበልካ ኣብ መራኸቢ ብዙሓን ዓጀውጀው እምበርዶ ናይ ጥዕና ኢዩ ኢልካ ክትሓስብ ዝግድደካ ኢዩ፡፤

ኣብቲ ግዜቲ ሃገራት ብዶባት ዝፍልጣ እውን ኣይተፈጥራን ነረን[1]፣ እታ ሓንቲ ኣሰር ንግስነታት ከምዝነበራ ክሳብ ክንደይ ሕዝብን ስፍሓት መረትን ሒዞም ይገዝኡ ነሮም፣ ዝፍለጣ ቅድሚ ንግስነት  ኣግኣዝያን ናይ ነገድ ኖህ ካም ኩሽ ዘመን መንግስቲ ከምዝነበረ ድሕሪኡ ድማ ናይ ኣግኣዝያን ንግስነት ቅድሚ ልደት ክርስቶስን ድሕሪ ልደተ ክርስቶስን ከምዝነበረ፣ ድሕሪኡ ኣብ መበል 1300-ናይ ነገደ ዛጉየ ዘመነ መንግስቲ ድሕሪኡ ድማ ናይ ሽዋ ነገስታት  ኢየን። ብዛዕባ ነገድ ዮቅጣን- ነገደ ኣግኣዝያን ጽሑፍ ግዕዝ ከምዝነበሮም ዝፍለጥ ሰነድ የለን፣ ግን ነገደ ሳባ ካብ ደቡብ ዓረብ እዮም ፍደል ግዕዝ ዝመሃዙ  እዚኦም ድማ ካብ ካብ ሶርያ /ፈኒቅያ - ጢሮስ ናይ ሎሚ ሊባኖስ ከምዝመጽኤ ኢዩ ዝእመን( ፍስሓ ያዜ ካሳ፣ የኢትዮያ የ 5 ሺ ዓመት ታሪክ፣ ከኖህ እስከ ኢህአዴግ፣ መጽሓፍ 1 ርኤ)

ኣመጻጽኣ ፍደላት ምስ ትውልዲ ዝተኣሳሰር ዘይኮነስ ምስ ምህዞ ደቂ-ሰባት ድኣ እምበር ሕዝቢ ሓደ ዓለት ተኣኪቡ ዝመሃዞ ኣይኮነን።

ብዛዕባ ኣመጻጽኣ ፍደላት

ኣብቲ ግዜቲ ፈኒካውያን ማለት እቲ መጀመርያ ናይ ጽሑፍ ፊደላት ዝመሃዙ ኣብ ናይ ሎሚ ማእከላይ ምብራቅ ሃገራት፣ መሶጳጣምያ ሱርያን ሊባኖስ ከምኡ ድማ ኢራቅ ምንጪ ናይ ሎሚ ኩሉ ፍደላት  ዕብራይስጢ፣ ዓረብ፣ ግዕዝ፣ ጽኒሑ ድማ ላቲን ኣብ ግዜ ሮማውያን ዝተጀመረን ዘሎን ፍደላት ምዃኑ ታሪኻውያን ይዝንትዉ፣ ምልክት ፍደላት ግዕዝ ሎሚ ኣብ ኤርትራን ኣብ ክልል ትግራይን ይርከብ፣ ዘሐወለ ዘተአገበረ..........ሓውልትታት ይርከብ፣ እቲ ኣብ ኣኽሱም ይኹን ኣብ ካል እ ቦታት ዝርከብ ሓውልታት ብግዜ ኣግዝያን ጥራሕ ዘይኮነ ብኩሎም በቶም ሽዑ በብተራ ዝነግሱ ዝነበሩ ዝተሰርሔ ድኣ እምበር ብኣግዝያን ዝበሃሉ ጥራሕ ነሮም ማለት ዝንቡዕ ሓበረታ ኢዩ።

እቲ ከም መንግስቲ ወይ ንጉሳዊ መንግስቲ ኣስማቱ ካብ ኣክሱም( Axumite Kingdom, Zaguie Dynasty, Solomonic Dynasty................ and many other coercive rules in this region) ኩሎም ድማ ኣብ ዝተወሰነ ቦታት  ውሱን ኣካባቢ( city- states ) ድኣ ነሩ እምበር  ኣብዚ ሎሚ ንፈልጦ ኢትዮጵያን ኤርትራን ኣስፋሕፊሖም የማሓድር ነሩ ዝብል ጽሑፋት የለን፣ እቶም ኣብቲ ግዜቲ ገዛእቲ ዝነበሩ ብንግስናን ሽማምንትን በተክህነትን ድኣ እምበር ሕዝቢ ዝመረጾም መንግስታት ይኹኑ ሃገራት ብዶባተን ዝፍልጣ ይትረፍዶ ኣግኣዝያን ኣብ ምሉእ ዓለም እውን ክሳብ 990 ድ.ልደት ክርስቶስ ዝቆማ መንግስታት ይኹና ሃገራት ኣይነበራን።

ኣመጻጽኣ ክርስትናን ኢስልምናን

ኩላትና ኣብ ታሪኽ ኣብ መባእታውን ካል ኣይን ደረጃ ትምህርቲ ዝተመሃርናዮ ብዛዕባ  ምምጻእ ክርስትናን ኢስልምናን ኣብዘን ሎሚ ኤርትራን ኢትዮጵያን ተባሂለን ዝጽዋ ዓ ሃገራትን ሕዝብን ፣ ክርስትና ኣብ 4ይ ዘመን ልደት ክርስቶስ  ብክልተ ኣሕዋት ካብ ቲሮስ ወይ /Tyre ሎሚ ብሊባኖን ትፍለጥ ሃገር ትውልዶም ሲርያውያን ፈኒካውያን፣ፍረሚናጦስን-ከሳተ- ብርሃን ፣ እደስዩስን ምስ ሓውቦኦም መሮፒኡስ ካብ ጢሮስ ብቀይሕ ባሕሪ ተሳጊሮም ኣብ መረት ምስ በጽሑ እቶም ባሕረኛታት ብዘይካ እቶም ክልተ መንእሰያት ፍረመንጡስን ኤዲስዩስን ካልኦት ከምዘተቀትሉ፣ፍረሚንጦስን ኤደስዩስን ግን ከምባሮት ተታሒዞም ናብ ንጉስ ኤዛና ናብ ኣኽሱም ከምዝተወስዱ ታሪኽ ይዝንቱ፣ ንሳቶም ድማ ንጉስ ኤዛና መማኽርቱ ኮይኖም ክርስትና ከምሁሩ ጀመሩ፣ፍረሚንጦስ ኣብ አኽሱም ጥራሕ ከይተወሰነ ክሳብ እስክንድርያ/ግብጺ በጺሑ ኣቡን ተሸይሙ ኣብ ኣኽሱም ተመሊሱ ከም መራሒ ሃይማኖት ክርስትና ኣብ ምስፍሕፋሕ ተጸምደ፣ ሓዉ ኤደስዩስ እውን ጢሮስ ተመሊሱ ክህነት ተቀቢሉ፣ ምስ ፍረሚንጦስ ኮይኑ ክሳብ እስክንድርያ ብምብጻሕ ንፓትርያክ እስክንድርያ ናብ ኢትዮጵያ ኣቡን ክሰዱ ተማሕጸንዎ፣ ኣብቲ ግዜቲ ኢዩ ድማ እቲ ክልተ መጻሕፍቲ ብሉይ ኪዳንን ሓዲስ ኪዳንን ናብ ግዕዝ ዝተተርጐመ፣ ሰነ-ጽሑፍ ግዕዝ ድማ ካብ ኣብጃ/ Consanants/ ናብ ኣቡጊዳ/ Vocal/ syllabus ዝተለወጠ/ ሰለዚ ንቋንቋ ግዕዝ ሰነ-ጽሑፋዊ ቅርጻ ዝሃብዎ ከምቲ ናይ ሎሚ ፍላስፋታት ኣግዝያን ዝብልዎ ዘይኮነስ መሰረቱ ካብ ማእከላይ ምስራቅ ዝመጹ ሱርያዊ/ፈኒካዊ ፍልስፍና እዩ፣ እምብኣር ፍላስፋታት ኣጋዝያን ክንዲ እቲ ሓቀኛ ታሪኽ ኣመጻጽ ክርስትና ብኣይሁድ ዘይኮነስ በቶም ኣብዚ ግዜዚ ቋንቋ ዓረብ ዝዛረቡ ክርስትያን ዝመንጨወ ኢዩ። ንመጀመርያ ሃይማኖት ክርስትና ኣብዛ ናይ ሎሚ ኢትዮጵያን ኤርትራን ዝበሃላ ሃገራት ዝመስረቱ ኩሻውያን ሕዝቢ ኣገው ኢዮም፡፡

ሃይማኖት እስልምና እውን ካብ 6ይ ክፍለ ዘመን ንመጀመርያ ኣብቲ ግዜቲ ነቢይ መሓመድ ሰዓብቱ በቶም ኣረማውያን ምስ ተሃድኑ ኪዱ ናብ ምድሪ ሓበሻ ኣብኡ ንጉስ አኽሱም ኣብ ሓደ እግዚብሔር ዝኣምን ሰለ ዘሎ ክቀብለኩም ኢዩ ምስ በሎም ኣመንቲ ምስልምና ናብ ኣኽሱምን ኣብ ገማግም ቀይሕ ባሕሪ ሎሚ ኣዱሊስ ተባሂላ ትጽዋዕ ቦታ ሰፈሩ፣ካብኡ ንንየው ድማ ብሰላም ሃይማኖቶም ከስፋሕፍሑ ጀመሩ፣ ካብ ሽዑ ድማ ኢዩ ሃገራት  ኣዕራብ ይኹና ካልኦት ምስልምና ሃገራት ንኢትዮጵያን ኤርትራን ዓብይ ኣኽብሮት ዘለዎም፣ ኣቱም ጽዮናውያን - ኣግኣዝያን ኣብ ስደት ብሳላ ወል ፈያር/ Social-Welfare ናይ ምዕራባውያን ሃገራት ከይሰራሕኩምን ከይተምሃርኩምን እዚ ናይ ግዜና ተክኖሎጂ ኣብ ድሕሪ ኢንተርነት ኰንኩም ተፈላሰፉ ዘሎኹም፣ ኣብ ስራሕን ትምህርትን ምስ እትዋፈሩ ንነፍስኹምን ሕዝብኹምን ምጠቀምኩም፣ ካብዚ ናይ ጥንቲ ፖሊቲካን፣ ናይ ጽልእን ፍርሓትን እውን ምደሓንኩም፣ እወ እዚ ግዜዚ እቶም ኣብ ከምዚ ሃለዋት ዘለዉ፣ ገለ ናይ ሰነ-ኣእምሮ ተመራመርቲ ከምዝብልዎ እዞም ኣብ ሶሽያልመራኸቢ ብዙሓን ዘህተፍትፉ ገለ ጉድለት ናይ ሰነ-ኣእምሮን ካብ ማሕበረ-ሰብ ዝተነጸሉን ኢዮም ኢሎም ይገልጽዎም እሞ ተራፒ ሕክምና ሰነ-ኣእምሮ የድልዮም ይብሉ፡፤

  ኣብዛ ሎሚ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝብሃላ ሃገራት እቶም ገዛእቲ ኩሉ ግዜ ነንሕድሕዶም ክዋግኡን ሕዝቦም ከጥፍኡን ከምዝነበሩ ካብ ቦታ ናብ ቦታ ናይ ሕዝቢ ምንቅስቃስ ከምዝነበረ ይዝንቶ ፣ ናቱ መቀጸልታ ድማ ወራራት ኣብ ልዕሊ ሕዝብታት ናይዚ ከባቢ ንሕና ዘርከብናዮ እኹል ምስክር ኢዩ፡ መጀመርያ ግዕዝ ዝብል ቃል ናይቲ ፍደላት እምበር ናይ ሕዝቢ መጸውዒ ሰም ኣይኮነን፣ እቶም ብግዕዝ ክጽሕፉ ዝጀመሩ ኣብ ግዜ ምእታው ክርስትና ካብ ናይ ሎሚ ሱርያ ዝመጹ በተክህነት ክርስትያን እዮም ንጉሳዊ መንግስቲ ኣክሱም ዕላዊ ቋንቋኡ ግሪኽ ወይ ጽርኣ ዝበሃል ኢዩ ነሩ፣ ንክርስትና ዝተቀበሉን ዘስፋሕፋሑን ድማ እዞም ሎሚ ኣግኣዝያን ንሕና ዝብሉ ዘይኮነስ ዘርኢ ካም-ኩሽ ኣገው ዳይናስቲ እቶም ንኣኽሱም 300 ዝገዝኡ፣ ነቲ ስልጣን ድማ ብሰላም ናብቶም ንሕና ኢና ካብ ነገደ ይሁዳ ዝብሉ ኣመሓላሊፎም፣ ናይዚ ጭቡጥ ምስክርነት ድማ ሎሚ ኣብ ላሊበላን ካልእ ቦታታን ዘሎ ሕንጻታት በተክርስትናት እኹል ምስክር ኢዩ፡፤ ኣብ ኤርትራ እውን ንቋንቋ ትግርኛ ብስነ- ጽሑፍ ዘማ ዕበሉ እቶም ኣግዝያን ዝብሃሉ ኣይኮኑን እንታይ ድኣ ካልኦት ዘርኢ ሕዝቢ ኢዮም፣ ሓደ  ቋንቋ ናይ ሓደ ዘርኢ ከምዘይኮነ ኣብዚ ዘሎናዮ እዋን ንምስክሮ ሓቂ ኢዩ፣ ሎሚ ቋንቛ እንግሊዝ ብዝበዝሕ ሕዝብታት ዓለም መራኸቢ ኮይኑ ኣሎ፣ ቋንቋና ከይትዛረቡ ዝብሉ እንግልዛውያን ግን የለዉን፣ ከምኡ እውን ሃይማኖት ዘርኢን ደረትን የብሉን፣ ኣቱም ፍላስፋታት ኣግኣዝያን መጀመርያ ሃይማኖት ክርስትና ካብ ዘርኢ ኣይሁድ ኣይመጽኤን፣ ስለምንታይ ኢኹም ዝምድናኹም ምስ ኣይሁድ ተታሕዝዎ፣ ሞኣ ኣንበሳ ዘእምነገደ ይሁዳ፣ እዚ ኢዩ ምልክትና ባንደራን ድማ ትብሉ፣

ትፈልጥዶ ሎሚ እቶም ቅድሚ 37 ዓመታት ፈላሻ ዝበሃሉ ሕዝብታት ካብ ኢትዮጵያ ናብ ኢስራኤል ዝመጽኡ ኩነታት መነባብሮኦም፣ብዛዕባ ሰብኣውን ዘግነታውን መሰላቶም፣ ትማሊ ትማሊዶ በሽሓት ወጺኦም ሰላማዊ ሰልፊ መሰልና ይሕሎ የለን ኢሎም ክሓቱ ኣይተራእይንዶ ብእንታይ ድኣ እሞ ኢኹም ኣጋዝያንን ኢስራኤል ትብህግዎን ትውልድኹም ካብ ኣይሁድ ኢና ትብሉ፣ በጃኻትኩም ቅድሚ ኣብ ፓልቶክ ወይ ፈይስ ቡክ ዘርባዕባዕ ቅድሚ ምባልኩም ኣመጻጽኣን ኣቋቁማን መንግስታት - ሃገራት ታሪኽ ኣንብቡ።

 ንሕናስ ኣፍሪቃውያን ኢና ይትርፍዶ ሎሚ ኣብዚ መበል 21 ዘመን ዘይኮነስ ሓድነት ኣፍሪቃ ኣብ ምምስራት ዓብይ ግደ ዝተጻወትና ሎሚ ድሕሪት ከምሽንቲ ገመል 4000 ዓመት ንድሕሪት መንግስቲ ትግራይ/ትግርኚ ረፑብሊክ ኣግኣዝያን ዝብልሲ እምበርዶ ኣብዛ ናይ ሎሚ ዓለምና ኣሎኹም ክሓቶም እፈቱ። ንእሽቶ ትግራይ /ትግርኚ ዶ ትሓይሽ ወይስ ሰፋሕ ሃገረ ኢትዮጵያን ኤርትራን ካብኡ ሓሊፋ ድማ ንኩላተን ሃገራት ቀርኒ ኣፍሪቃ ዝሕበር ኣንጻር ድኽነትን ድንቁርናን ውግእን ወረ ውገን ሓቢሩ ዝቃለስ ዝተዋሃሃደ ንብዙሓነት ሕዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ብሰላምን ብልጽግናን ዘማሓድር ስርዓታት ድኣ ኣብ ምሕናጽ ድኣ ንሕሰብ እምበር ሕና ንሳቶም ኣብ ዝብል ክርክር ምእታው እቲ መጀመርያ ዝጉዳእ ሕዝቢ ትግራይን ኤርትራን እዚ ሎሚ ንሕና ኣግዝያን ዝብል ምዃኑ ፍሉጥ ኢዩ፣ ውጥን ኣግኣዝያን- ትግራይ ትግርኚ ኣብ ኣርባዓታት ድሕሪ ስዕረት ኢጣልያዊ መግዛእቲ ናይ ኤርትራ መሰል ርእሰ ውሳነ ሕቶ ምስ ቀረበ ከም ርእይቶ/ሓሳብ ብገለ ኤርትራውያን ዝቀረብ ዝነበረ ኢዩ ነሩ እንተኾነ ኣብቲ ግዜቲ በተን ፖሊቲካዊ ሰልፍታት ኤርትራ ተቀባልነት ሰለዘይረኸበ ፈሺሉ ዝተረፈ ርእይቶ ኢዩ ነሩ፣ ብፍላይ ነዚ ውጥን እዚ ዘፍሽለ እቲ ብራእሲ ተሰማ ዝምራሕ ዝነበረ ሊበራል ሰልፊ ምንባሩ ኣብ ብዙሕ ታሪኻውን ፖሊቲካውን ጽሑፋት ይገልጽ።( ኣይንፈላለ፣ 1941-1950 ብ ኣለምሰገድ ተስፋይ) ከምኡ እውን ዶር.ደጃዝማች ዘውደ ገብረስላሰ ኣብ መጽሓፉ፣ ( የኢትዮጵያ እና የኤርትራ ግጭት መንሥ ኤ እና መፍትሔ) ኣብ ዝብል መጽሓፉ ከምዚ ይብል፣

"ኤርትራና ትግራይ በኢጣልያ የግዛት ዘመን ተቀላቅለው እንደነበሩ ውህደታቸውን ቀጥሎ ነጻ የትግራይ ትግርኚ መንግስት በኢንግሊዝ ድጋፍ ለመቋቈም ያቀዱት፣ ልዑል ራስ ስዩም መንገሻ ኢትዮጵያን ኣልከፍልም ብማለት አሳቡብ ተቃውመው ከኣምባ ኣላጌ ጦርነት በኋላ በ1943 ዓ. ም ወደ ኣዲስ ኣበባ በመሄዳቸው ከሸፈ።"

ሰለዚ ትግራይ -ትግርኚ ውጥን ኣብ ዝሓልፈ ታሪኽ ብትግራዎት ይኹን ኤርትራዉያን ተቀባልነት ዘይብሉ ውጥን ኢዩ፣ ውጥን ትግራይ ትግርኒ ናይቶም ተስፋ ዝቈረጹ ባእታት እምበር ናይ ሕዝቢ ኤርትራን ትግራይን ውጥን እውን ኣይኮነን።

አብ መጽሔት ውራይና መበል 34 ሕታም ጥሪ 2009 ዓ. ም ኣብቲ ውጥን ኣግኣዝያውነት ወይ ብሄር ኣግኣዚ ክልተ ከምዝነበሩ እቲ ሓደ ብናይ ትግራይ ተጋሩ ዝተጀመረ ብማሕበር ዝፍለጥ፣ ጸኒሑ ድማ ሃገራዊ ግንባር ኣግ ኣዝያን ከምዘቆሙ ይፍለጥ ንዝያዳ ሓበረታ ምስዚ ተኣሳሲሩ ብ PDF ዝተላኤኸ ርኤ

ጸላእቲ ኣግ ኣዝያን፣ ፖሊቲካ ኢስላምን ዓረባዊ ሃገራውነትን፣ ሃገራውነት ኣምሓራን ኢዩ ይብሉ።

ውከሳ/ References

1. Cardinal Paulos Tsadua On SaintFrumentius and the Liturgy of Ethiopian Church
2. ውራይና፣ ኣግኣዝያን እንታይነት ምንቅስቃስ ብሄረ ኣግ ኣዝያን/ትግራይ -ትግርኚ
3. የኢትዮጵያ የ 5 ሺ ዓመት ታሪክ ፣ ከኖህ እስከ ኢህአዴግ፣ ብፍስሓ ያዜ ካሳ
4. ኣይንፈላለ ፣ 1941-1950፣ ኣለምሰገድ ተስፋይ
5. የኢትዮጵያ እና የኤርትራ ግጭት መንሥኤ እና መፍትሔ፣ ዶ/ር ደጃዝማች ገብረ ሥላሴ
6. Eritrea - The making of A Nation -1890-1991 by Redie Bereketeab Uppsla University 2000
7. Paths toward the nation, Islam Community, and early Nationalist Mobilization in Eritrea, 1941-1961 by Joseph L. Venosa
8. Italian Colonialism in Eritrea , 1882-1941 Policies, praxix and impact by Tekeste Negash
9. Eritrea and Ethiopia- The Federal Experience by Tekeste Negash
10. Eritrea At CrossRoads- A narrative of Triumph, Betrayal and Hope by Andebrhan Welde Giorgis
11. Coercion, Capital And European States- AD 990-1992 by Charles Tilly