ሓሙሻይ ክፋል

መእተዊ፣ ኣብ ሂወት ሓደ ህብረተሰብ ወይ ውዱብ ጉጅለ ምቕልቃል ዝተፈላለየ ሪኢቶታት ጸጋን መሰረት ምዕባለን ናይቲ ሕብረተሰብ ወይ ጉጅለ እዩ። ከምኡ እንተዘይከውን ነይሩ እሞ እዚ ዓለምና በጺሓቶ ዘላ ምዕቡል ኣገባብ ምምሕዳር እምበይ ምተበጽሐን። ነዚ ዝተፈላለየ ሓሳባት ከመሓድር ዝኽእል ሕግታት ምስ ዘይህሉ ድማ፣ በንጻሩ ሓቢርካ ምንባር ኮነ ናይ ሓባርካ ምስራሕ ኣይምሃለወን። ዓወታትውን ኣይምተረኽበን። ምእንቲ ምንታይሲ ነፍሲ ወከፍ ወናኒ ፍሉይ ሪኢቶ ናተይ ሪኢቶ ተቀባልነት ይሃልዊ ክብል፣ ኣብ ምስሕሓብ መነብርና፣ ካብ ዓወታትን ምዕባለን ድማ ምበኾርና። ወይ እውን ብዘይ ሕግን ደሞክራስን ሪኢቶታቶም ናይ ምትግባር ሓይሊ በዘለዎም ባእታታት ክንምራሕ ምነበርና።

ምልኪ ብመሰረቱ ምስ ተሪእዮ ብሕጊ ክግዛእ ፋቓደኛ ዘይኮነ ወተሃደራዊ፣ ቁጠባዊ ወይ ትምህርታዊ ሓይሊ ተዛሚዱ እዩ ዝቕልቀል። ወተሃደራዊ ሓይሊ ንኹሉ ፍሉይ ሪኢቶታት ጨፍሊቁ፣ ንሪኢቶኡ ጥራይ ንምትግባር ወተሃድራዊ ሓይሉ ብምጥቃም፣ ምልካዊ ምሕደራ ይኽተል። ሉዑል ቁጠባዊ ሓይሊ ዘለዎ’ውን ንቁጠባዊ ሕጽረታት ናይ ከባቢኡ መዝሚዙ፣ ንዘይቅቡል ሪኢቶኡ ኣብ ሊዕሊ ድኻ ክፋል ህብረተሰብ ተቀባልነት ከምዝረክብ ክገብር ይኽእል። ኣብ ደሞክራስያዊ ምሕደራ ዘይኣምን ትምህርታዊ ዓቕሚ ዝውንን ድማ፣ ሪኢቶኡ ብብዙሓት ተቀባልነት ምስ ዘይረክብ፣ ናይ ድሕረይ ሳዕሪ ኣይትብቆላ ሜላ ተኸቲሉ፣ ኣነ ዘይሰመዓሉ ባይታስ ዋላ ኣይሃሉ ኣብ ዝብል ጸቢብ ኣተሓሳስባ ኣድሂቡ ይሰርሕ፣ ንኹሉ ናይ ሓባር መደባት ኣብ ምዝራግን ምትዕንቃፍን ድማ ይዋፈር።

እምበኣር ኣብ ሰደህኤ መን እዩ ንቋዋም ሰልፊ ዝጥሕስ ዘሎ ንምብራህ፣ ሲዒቡ ዘሎ ዓናቕጽ ቋዋም ሰልፊ ምስ ምጉት ዶር ገብረ ኣዛሚድና ክንሪኢ እላቦ። 

1ይ፣ ንሕጋውነት ናይ ውሳኔታትን መትከላት ደሞክራስን ኣብ ሰደህኤ ብዝምልከት፣
3.11. ኣብ ኵሉ ደረጃታት ሰልፊ፡ ውሳኔታት ብብዝሒ ድምጺ ይጸድቕ፤ ዝበዝሐ ድምጺ ዘይረኸበ ሸነኽ ድማ፡ ብውሳኔ ናይ ብዙሓት ይምእዘዝ፤ ውሑዳት ግቡኦም እናፈጸሙ፡ ኣብ ዘለውዎ ጽፍሒ ርእይቶኦም ብናጻ ክገልጹ መሰሎም ሕልው እዩ፤

እዚ ማለት፣ ኣብ ጉባኤታት ሰልፊ፣ ጉባኤታት ዞባ፣ ጉባኤታት ንኡስ ዞባ፣ ጉባኤታት ጨንፈር፣ ዝጸድቕ ሕግታትን መምሪሕታትን ኮነ ዝምረጽ መሪሕነታት ብብዝሒ ድምጺ ከም ዝጸድቅን ከም ዝምረጽን፣ ዝኾነ ኣብ ጉዕዞ ቃልሲ ዝውሰን ውሳኔታትውን እንተኾነ፣ ብብዝሒ ድምጺ ከም ዝባጻሕ እዩ ዝሕብር። ብብዝሒ ድምጺ ንዝተበጽሐ ውሳኔታት ኣይግዛእን ዝብል ኣባል ሰልፊ ግን፣ ብመሰረቱ ነቲ ሕጋውነት ናይ ሰነዳት ኮነ ናይ መሪሕነታት ከምዘይቅበሎ፣ ወይ እውን ንነፍሱ ሊዕሊ ሕግን ሊዕሊ ብዙሓትን ኣቐሚጡ ከምዘሎ እዩ ዝሕብረካ።
2ይ፣ ንሕጋውነት ናይ መሪሕነቱን ፣ቅዋሙን፣ ንሊዕልና ሕግን (rule of law) ብዝምልከት፣

3.3.ሰዲህኤ ኣብ መትከል ዲሞክራሲ እተሰረተ ሰልፊ እዩ። ቅዋሙን ፕሮግራሙን ኣብ ጉባኤታት ሰልፊ ብዲሞክራስያዊ ኣገባብ ዝጸደቑ እዮም። መሪሕነቱ ኣብ ጉባኤ ሰልፊ ብዲሞክራስያዊ ኣገባብ ተመሪጹ ብመሰረት ቁዋም ዝመርሕ ኣብ ቅድሚ ሕጊ ሰልፊ ተሓታቲ ዝኾነ ኣካል እዩ፣”

ኣብ መትከል ደሞክራሲ እተሰረተ እዩ ክብል ከሎ፣ ድምጺ ብዙሓት ዝርኸበ ሪኢቶ ናይ ትግባረ መሰል ይረክብ፣ ድምጺ ውሑዳት ዝረኽበ ሪኢቶ ግን ክስማዕ መሰል ኣለዎ፣ ትግባረ ግን ኣይረክብን ማለት እዩ። ኣብ ጉባኤታት ብደሞክራስያዊ ኣገባብ ዝጸደቁ ሰነዳትን ዝተመርጸ መሪሕነትን ክብል ከሎ’ውን ሕጋውያን ሰነዳትን መሪሕነትን ምዃኖም ምስ ምግላጽ፣ ሕጋዊ ስልጣንን ሓይልን ከምዘሎዎም እውን ይሕብር። ብመሰረት ቋውም ሰልፊ ዝመሪሕን፣ ኣብ ቅድሚ ሕጊ ሰልፊ ተሓታቲ ዝኾነን መሪሕነት ክብል ከሎውን ልዕልና ሕጊ ኣብ ሰደህኤ ሑልው ምዃኑ እዩ ዘብርህ፣ ኡዙይ ድማ፣ ዝኾነ ኣባል ሰልፊ ናይ ቃልሲ ተመኩሮኡ፣ ዝናኡ፣ ደርጃ ትምህርቱ፣ ኣብ ሰልፊ ዘለዎ ናይ ምምራሕ ጽፍሕን ብዘየገድስ፣ ሊዕሊ ሕጊ ሰልፊ ከምዘይስራዕን፣ እኳ ደኣ ብሕጊ ተሓታቲ ከምዝኾነን እዩ ዝገልጽ።

ሕጊ ጢሒሱን ንነፍሱ ልዕሊ ሕጊ ሰሪዑን ከም ቓሕ ዝበሎ ዘመሓድር ዘሎ ስርዓት ኣስመራ ንኽኣሊ እቃለስ ኣሎኹ እንዳበልካ፣ ቋዋም ሰልፊ ንገድላዊ ተመኩሮን፣ ደረጃ ትምህርትን፣ ሞያን፣ ገለ ውልቀ ሰባት ኣብ ግምት ኣትዩ፣ ኣብ ሊዕሊኦም ትግባረ ክህልዎ ኣይነበሮን ኢልካ ምምጓት ግን፣ ወንጮስ እንተ ገልቢጥካዮ’ውን ወንጮ ምዃኑ ኣይተርፎን እዩ፣ ምስ ዝብል ምስላ ዝተኣሳሰር ቃልሲ ምክያድ ማለት እዩ።

3ይ፣ ንመሰል ምኽባር ሪኢቶ ብዝምልከት ቋዋም ሰልፍና ኣብ ዓንቐጽ
3.8. ሰዲህኤ ናጽነት ርእይቶ፡ ሓሳብን ሓበሬታን ምልውዋጥ፡ ኣብ ውሽጢ ሰልፊ ይኹን ኣብ ግዳም ዘኽብር ሰልፊ እዩ፣ ኣብ ውሽጢ ሰልፊ ናጽነት ውልቀሰብ ዝተሓለወ ኮይኑ፡ ኣባላት ሰልፊ ብውድባዊ መስኖታት ኣቢሎም ብሕጋውን ሰላማውን ኣገባብ፡ ርእይቶታቶም፡ ቅሬታቶም ኮነ ሃናጺ ነቐፌትኦም ከቕርቡ መሰሎም ዝተሓለወ እዩ፣
4.3.5 ውድባዊ ቦታ ብዘየገድስ፡ ብኣባላት ኮነ ብመሪሕነታዊ ኣካላት ንዝፍጸሙ ጕድለታትን ጌጋታትን ንምእራም፡ ወይ’ውን ኣብ ልዕሊ ፖሊሲታትን ንጥፈታትን ሰልፊ ዘለዎ ትዕዝብቲ፡ ብውድባዊ መስኖ ኣቢሉ ርእይቶን ሃናጺ ነቐፌታን ከቕርብ መሰል ኣለዎ፤
እዚ ማለት ዝኾነ ሪኢቶ ምንጩን ኣንፈቱን ብዘየገድስ ከም ሪኢቶን ሓሳብን ክብረቱ ዝተሓለወ እዩ፣ ተቀባልነትን ትግባረን ንኽረክብ ግን ናይ ተቀባልነቱ ባይታ እዩ ዝውስኖ። እንተ ደኣ ናይ ብዙሓት ደግፍ ረኺቡ ግብራውነት ይረክብ፣ እንተዘይኮይኑ ግን ናይ ሪኢቶ መሰሉ ይሕሎ። ብብዙሓት ተቀባልነት ዘይረኸበ ፍሉይ ሪኢቶ ኣምጺእካ ተባሂሉ ኣባልነቱ ካብ ሰልፊ ዝተመንጠለ ኣካል የሎን ኣይክህሉን እውን።

ኣባላት ሰልፊ ብውድባዊ መስኖታት ኣቢሎም፣ ብሕጋውን ሰላማውን ኣገባብ ሃናጽን ነቓፍን ሪቶኦም ከቅርቡ ይኽእሉ ክብል ከሎ እውን፣ ሰልፊ ዝጥቐመሉ ናይ ስርሑ ከናለታት ተጠቂምካ፣ ኣብ ውሽጢ ሰልፊ ከከም ኩነታቱ ካብ ታሕቲ ንላዕሊ ካብ ላዕሊ ንታሕቲ ሪኢቶታትካን ሓሳባትካን ተመሓላልፍ ማለት እዩ። ነዚ ኩሉ ሰልፋዊ ሕጋዊ ኣገባብ ነጺግካ ኣባል ሰልፊ እየ እንዳበልካ፣ ናይ ሰልፊ ትካላት ዘይኮኑ መርበብ ሓበረታን ህዝባዊ መራኸቢታትን ተጠቒምካ፣ መሪሕነት ሰደህኤ ልቦና የብሉን፣ ውዕል ጠሊሙ፣ ስምምዕ ሓድነት ኣፍሪሱ፣ ወዘተ እንዳበልካ ምምዳር ግን፣ ዶር ገብረ ኣብ ሊዕልና ሕግን ኣብ መትከላት ደሞክራስን ዘይኣምን ምሁር ኣካል ምዃኑ ጥራይ እዩ ዘብርህ። ንሪኢቶኻ ንዘይተቀበሉን ንዓኻ ንዘይመሰሉን፣ ኣገዳስነት ዘይብሎም ኣካላት፣ ልቦና ዝጎደሎም መሪሕነት፣ ወዘተ እንዳበልካ ምግላጽ ግን ኣብ ሰልፍና ባይታ ከምዘይብሉ እዚ ዓንቀጽ እዚ ይሕብረና።
4ይ፣ ንሕጋዊ ተሓታትነትን ሓላፍነትን ዝተፈላለዩ ጽፍሕታት ኣብ ሰልፊ ብዝምልከት፣

3.10. ታሕተዎት ደረጃታት ሰልፊ፡ ንላዕለዎት ደረጃታት ይምእዘዙ፤ ላዕለዎት መሪሕነታት፡ ንሓሳባትን ለበዋታትን ኣባላት ብዕቱብነት ኣጽኒዖም፡ ግቡእን ፍጡንን መልሲ ይህቡ፤ ይብል።
ቅርጻን ትክላዊ ኣሰራርሓን ሰደህኤ ትኹላዊ (vertical) ኮይኑ ካብ ታሕቲ ንላዕሊ፣ ጨንፈር - ንኡስ ዞባ- ዞባ- ማእከላይ ባይቶ - ጉባኤ ሰልፊ ኢሉ ዝቆመ እዩ። ብመሰረት ናይዚ ዓንቐጽ እዚ ታሕተዎት ኣካላት ብላዕለዎት ኣካላት ክምራሑ፣ ላዕለዎት ኣካላት ድማ ካብ ታሕተዎት ኣካላት ንዝመጸ ሪኢቶ ኮነ ሕቶ ብመሰረት ቋዋም ሰልፊ ክምልሱ ግቡእ እዩ። ብመሰረት ቋዋም ሰልፊ ዝወሃብ መልሲ ንተጸበይቲ መልሲ ኣወንታ ወይ ኣሉታ ክኸውን ይኽእል። ሓቲቱ መልሲ ዘይረኸበ ወይ እውን ዝተዋህቦ መልሲ ብመሰረት ቋዋም ሰልፊ ኣይኮነን ዝበል ኣካል ግን ቕረታኡ ክስምዕን ይግባይ ክብልን መስሉ ሕሉው እዩ።

ብዚሒ ድምጺ ማለት ደሞክራሲ ማለት ኣይኮነን፣ ብገበን ዝተጠርጠረ ክሳብ ብቤት ፍርዲ ዝብየን ገበነኛ እዩ፣ ወዘተ እንዳበልካ ምስ ኣህጉራዊ ተጠቃምነትን ኣተረጓጉማ ሕጊ ዘይሳነ ትርጉምን ምኽኑይነትን (interpretation and justification) እንዳ ኣምጻእካ ክትምጉት ምፍታን ግን ኣብ ክንዲ ብጌጋኻ ምእራምን ብሕጊ ተገዛኢ ምዃንን፣ ዋላ ትንፈር እምበር ጤል እያ ዝብል መሪገጺ ወሲድካ ኣብ ጌጋኻ ምንባር እዩ።
5ይ፣ ንግቡኣት ናይ ኣባል ሰልፊ ኣመልኪቱ
4.4.3 ንሕግታትን መምርሕታትን ሰልፊ ምእዙዝ ይኸውን፤
ኣንጻር ናይዚ ዶር ገብረ ንኹሉ ምምሪሒታትን ሕግታትን ሰልፊ ምጥሓስ ጥራይ ዘይኮነስ ንመሪሕነት ሰልፍውን ክጸርፍን ከነኣእስን ይነብር።
4.4.7 ሓድነት ሰልፊ ይሕሉ፡ ሰልፋዊ ዲሲፕሊን/ሰነ-ሰርዓት የኽብር፡ ምስጢራት ሰልፊ ይዕቅብ፤ ፍሉይ ሓሳባት ወይ ርእይቶ ንዘለዎም ኣባላት፡ ርእይቶኦም የኽብር፣ ዶር ገብረ ግን ፍሉይ ሓሳባት ወይ ሪኢቶ ንዘለዎም ሰባት ከም ኣኽላባት ገይሩ ወይ ከም ዘየድልዩ ክፋል ህዝቢ ኤርትራ ገይሩ ይገልጽ፣ ኣብ ክንዲ ሓድነት ሰልፊ ምሕላው ምፍንጫል ይእውጅ፣
4.4.9 ንሰልፊ ክኸፋፍል ዝኽእል ኩሉ ዓይነት ወስታታት ይከላኸል፤

ዶር ገብረ ግን ኣብ ክንዲ ንሰልፊ ክኸፋፍል ዝኽእል ወስታታት ዝከላኸል፣ ንሰልፊ ክኸፋፍል ንዝዓለመ ወይ ባዕልኹም ቀዲምኩሞም ተፈንጨሉ፣ ዓቕምኹም ምስ ዘፍቅደልኩም ግን ኣብ ኣኼባታት ገጢምኩም በድህዎም ንዝብል ናይ ጸልማት ምኽሪ ከተግብር ድቓስ ለይቲ ሲኢኑ ይርከብ።

6ይ፣ ንምስንባት ኣባልነት ብዝምልከት ዝያዳ ምስ ኣልዒልናዮ ዘሎና ጉዳይ ዝዛመድ ዓናቕጽ፣

4.5.4 ንፖለቲካዊ ፕሮግራም ሰልፍን መትከላቱን ዕላማታቱን ምስ ዝጻረር፤ ንክብሪ ሰልፊ ዝሃሲ መርገጽ ወይ ዘመተ ምስ ዘካይድ፤ ምስጢር ኣሕሊፉ ምስ ዝህብ
4.5.6 ካብ ላዕለዎት ኣካላት ንዝመጸ መምርሒታት ምስ ዝጥሕስ፤
መሪሕነት ሰልፊ ኣብ ሊዕሊ ኣባላት ዝወሰዶ ናይ ኣባልነት ምስሓብ ውሳኔ እንተሎ ድማ፣ ዝኾነ ክማጎት ዝደሊ ኣካል ንቁዋማውነቱ ብመሰረት ናይዚ ዓናቕጽ እዚ እዩ ከረጋግጽ ዘለዎ።
7ይ፣ ኣብ ሊዕሊ ቁዋም ሰልፊ ዝጠሓሰን፣ መምሪሒታት መሪሕነት ዝነጸገን እሞ ንሰልፊ ሓደገኛ ኮይኑ ዝተረኽበ ኣካል ዝውሰዱ ስነ-ስርዓታዊ ስጉምትታት ብምዝምልከት፣
4.7 ስነ-ስርዓታዊ ውሳነታት ብኣባላት ሰልፊ ዝፍጸሙ ጌጋታት፡ ብደረጃታቶም ዝተፈላለዩ ስለዝዀኑ፡ እቲ ዝውሃብ ስነ-ስርዓታዊ መቕጻዕቲ እውን ማዕረ እቲ እተፈጸመ ጌጋ ክኸውን ይግባእ። ከም ሓፈሻዊ መምርሒ ግን፡ ዝፍጸሙ ጌጋታት ንምእራም እንኽተሎም ኣገባባት እዞም ዝስዕቡ ኢዮም፥
4.7.1 ነቐፌታ፤
4.7.2 መጠንቀቕታ፤
4.7.3 ገንዘባዊ መቕጻዕቲ፤
4.7.4 ምውንዛፍ ኣባልነት፤
4.7.5 ምስንባት ኣባልነት፣

ዶር ገብረ ግን እዚ ስጉምትታትዚ ንኹሉ ኣባል ሰልፊ ብማዕረ ዝምልከት ኣይኮነን ኢሉ እዩ ዝማጎት። ምኽንያቲ ነጥቢ-ሞጎተ ናይ ዶር ገብረ ተጋደላይ መስፍን ሓጎስ እምነ መሰረት ናይ ሓድነት ሰልፊ ስለዝኾነ፣ ዝበደለ እንተበደል ኣባልነቱ ክሰሓብ ወይ ክውንዘፍ ኣይነበሮን፣ ስለዚ መሪሕነት ሰልፊ ሕጅውን ኣብ ሊዕሊ መስፍን ሓጎስ ዝወሰዶ ውሳኔ ብዘይ ወዓል ሕደር የልዕሎ ኢሉ ድሕሪ ምሕታት፣ ኣይከውንን ዝብል መልሲ ምስረኽበ እዩ፣ ንምሪሕነት ሰልፊ ኣብ ምውንጃልን፣ ምዝላፍን፣ ምንእኣሰን ወፊሩ ዘሎ።

 8ይ፣ ዓንቀጽ 9፡ ትርጉምን ምምሕያሽን ቋዋም ሰልፊ 

9.2 ነዚ ቅዋም’ዚ ክቕይር ዝኽእል ጉባኤ ሰልፊ እዩ፤
9.3 ማእከላይ ባይቶ፤ ንዝኾነ ይኹን ኣከራኻሪ ዓንቀጽ ክትርጉም፣ ከብርህ፡ ከነጽር ሓላፍነት ኣለዎ ።
ብሓይሊ ቃል ናይዚ ዓንቐጽ እዚ ንትሕዝቶን መንፈስን ናይ ዝኾነ ኣከራኻሪ ዓንቐጽ ክትርጉም ሕጋዊ ሓላፍነት ዘለዎ ኣካል ማእከላይ ባይቶ ሰልፊ ጥራይ እዩ። ወነንቲ ገድላዊ ተሞክሮ፣ ልዑል ትምህርታዊ መዓርግ ኮነ ካልእ ረቋሒታት ግን ኣብ ምትርጓም ዓናቕጽ ቋዋም ሰልፍና ቦታ የብሎምን።

ለበዋይ ንዶር ገብረ ኮነ ንሰዓብቱ፣ ንረብሓ ህዝብናን ሃገርናን ክንብል ዋላ ሰሚርና ክንሰርሕ እንተዘይ ኪኢልና፣ ፍልልያትና ተቐቢልና፣ ተኸባቢርና በቢ የዐውተናዩ ዝበልናዩ ውዳቤ ተወዲብና ክንቓለስ እውን ተኽእሎ ከምዘሎና ፈሊጥና፣ ኣብኡ ገጽና ኣድሂብና ንኽንሰርሕ እላቦ።

መድሃኔ ሃ/ ኦስሎ

ኣብዚ እዋንዚ ንኤርትራ ብዝምልከት ኣገዳሲ ኮይኑ ዝምዕብል ዘሎ ጉዳይ ስደተኛታትን ብዝምልከት ብዙሓት ክኢላታት ዝተሳተፍሉ ኮንፈረንስ ኣብ ብሩሰልስ ብ19 ጥቅምቲ 2017 ተኻይዱ። ኣብዚ ኮንፈረንስ ዝተነጸረ ዓብይ ጉዳይ ኣብ ኤርትራ ኩሉቲ ናይ ሓሶትን ምጽብባቕን ገዲፍካ ዝኾነ ለውጢ ዘየለ ምዃኑ’ዩ። እዚ ኣብቲ ኮንፈረንስ ዝተገልጸ ብሓላፊት ጉዳይ ሰብኣዊ መሰል ኤርትራ ሕቡራት ሃገራት ወ/ሮ ኪታሩዝ እዩ። ንሰን ነቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ሕጊ ኣልቦነትን ጸልማትን ብቀሊል ሓረግ “ማእሰርቲ ክሳብ ሞት” ዕድል ኤርትራዊ እሱር ኣብዚ እዋንዚ ብዝብል ገሊጸንኦ።

እዚ ንኤርትራ ብዝምልከት ኣብ ብሩሰልስ ብወኪል ሓንቲ ካብ ግዝእት ጀርመን ሀሰን ኣብ ሕብረት ኤውሮጳ ተዳልዩ ዝተኻየደ ኮንፈረንስ ነቲ ኣብ ኤርትራ እንዳገደደ ዝኸይድ ዘሎ ፖለቲካዊ፡ ቁጠባውን ሰብኣውን ቅልውላው ጥራይ ኣይኮነን ኣነጺሩ። ብዘይካዚ ንኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ኤውሮጳ ግቡእ ሓለዋ ክግበረሎምን መጻኢ ህይወቶም ዝመሓየሸሉ ኩነታት ክፍጠር እውን ዝጠቐሰ ነይሩ። ኣብ ምድላው እዚ ኮንፈረንስ ካብ ዝተሳተፉ፡ ኤርትራዊ ማሕበረሰብ ሕጊ፡ ኣማኸርቲ ወጻኢ ፖሊሲ ሕብረት ኤውሮጳ፡ ኤርትራዊ ምንቅስቓስ ንደሞክራስን ሰብኣዊ መሰልን፡ ዓለምለኸ ጸረ ውግእን  ይርከብዎም።

እቲ ኮንፈርንስ ብዘይካ ናይ ግዳያት ምስክርነት ምስማዕ፡  ፍሉጣት ኣባላት ፓርላማ ኤውሮጳ ከም በዓል ፖርቱጋላዊት ኣና  ኣናጉመዝን ፈረንሳዊ ማሪየ ክርቲን፡ ከምኡ እውን ኤርትራዊ ፕሮፈሶር ጋይም ክብረኣብን  ዝርከብዎም መደረታት ኣስሚዖም። ኣብዚ ኮንፈረንስ ኤርትራዊ ሲቪላዊ ማሕበራት ካብ ዝተፈላለዩ ሃገራት ኤውሮጳ ተሳቲፎም። ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ድማ ኣብዚ ኮንፈረንስ ብኣቶ ወልደየሱስ ዓማር  ሓላፊ ቤት ጽሕፈት ኣህጉራዊ ጉዳያት ኣብዚ ኮንፈረንስ ተወኪሉ።

ካብቲ ወደብቲ ኮንፈረንስ ዘሰፈርዎ መበገሲ ነጥብታት ብምንቃል፡ ወ/ሮ ሸይላ ኪታሩዝ፡  ንጉዳይ ሰብኣዊ መሰል ኤርትራ ካብ ዝሕዘኦ 2012 ጀሚሩ ዝተዓሙ ጉዳያት ኣብ ግምት ዘእተወ ንመጻኢ በቶም ዝምልከቶም ኣካላት ኣብ ኤርትራ ዘሎ ዘስካሕክሕ ጉዳያት ንምቕያር ክግበር ብዛዕባ ዝግበኦ ዘርዚረን። ምስዚ ኣተሓሒዘን ከኣ እቲ ብመርማሪ ኣካል ጉዳይ ሰብኣዊ መሰል ኣብ ኤርትራ ንተሓታትነት ተደራራቢ  ገበነናት ኣንጻር ሰብኣውነት ዝበጸሖ መደምደምታ ናይ ተግባር ስጉምቲ ይጽበ ከም ዘሎ ጠቒሰን፡ ኤርትራውያን ንጡፋት ከተኩሩሉ ከም ዝግበኦም ሓቢረን። ኣተሓሒዘን ድማ ንሓደሓደ ዝተደናገሩ ወገናት፡ ኣብያተ ትምህርቲ ምስራሕ ማለት ትምህርቲ ማለት ከም ዘይኮነን፡ ማእከላት ሕክምና ምስራሕ ጥራይ ሕክምና ክኸውን ከም ዘይክእልን ብምጥቃስ መኺረን። ወ/ሮ ኪታሩዝ ኣብ መወዳእታ 5ይ ዓመተን ካብዚ መዝነት ከም ዝለቃ ጠቒሰን፡ ትካላት ሰብኣዊ መሰልን ኣብቲ መዳይ ዝነጥፉ ኣካላትን፡ መንግስቲ ኤርትራ ኣብ ትሕቲ ሓለዋ ንክኸውን ዕማም ራፖርት ሰብኣዊ መሰል ንምንዋሕ ንባይቶ ሰብኣዊ መሰል ዘዕግብ ስራሕ ክሰርሑ ተስፋአን ጠቒሰን’።

እቲ ናይ ሓደ መዓልቲ ኮንፈረንስ ሰለስተ ተዛመድቲ ክፋላት ነይረምዎ። እቲ ቀዳማይ ክፋል ኣኼባ ንኤርትራውያን ሓተቲ ፖለቲካዊ ዑቑባ ኣብ ኤውሮጳ ዘጋጥሞም ዘሎ ብደሆታት ዝምልከት ነይሩ።  ኣብ ሲናይ ኣጻብዕቱ ዝሰኣነ ግዳይ ፊልሞን ኣብዚ ቀዳማይ ክፋል ኣኼባ ዝሃቦ ምስክርነት ብምኽታል፡ ዶ/ር ጋይም ክብረኣብ ፕሮፈሶር ኣብ ዩኒቨርስቲ፡ ምዝንባል ብሰንኪ ጥሕሰት እቲ ዝነበረ ኣሰራርሓ ይገድድ ኣሎ ኢሎም። ዶ/ር ዳኒኤል መኮነን ካብ ኤርትራዊ ማሕበረሰብ ሕጊ ብወገኖም ንኤርትራውያን ስደተኛታት ብዝምልከት ኣብታ ሃገር ለውጢ ከይመጸ፡ ካብታ ሃገር ጽቡቕ ዜና ኣይክስማዕን እዩ ኢሎም። ዶ/ር ሳራ ካብ ዓባይ ብሪታንያ ብወገነን ኣላዪ ዘይብሎም ህጻናት ስደተኛታት ብዝምልከት ኣብ ዝሃበኦ መብርሂ ናይ ቋንቋ ጸገምን ባህላዊ ተጽዕኖን ኣዝዩ ከም ዘጸግሞም ጠቒሰን። ካለኦት ተሳተፍቲ እቲ ኮንፈርስን ብወገኖም ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ኤውሮጳ ይገጥሞም ንዘሎ ጸገማት ብዝተፈላለዩ መልከዓት ኣቅሪበምዎ። 

2ይ ክፋል ናይቲ ኣኼባ  ብዛዕባቲ ኣብ ኤርትራ ኣብ ልዕሊ መንእሰያት ዝካየድ ዘሎ ግዱድ ዕስክርናን ናይ ጉልበት ብዝበዛን ዝምልከተ ነይሩ።  ካብ ከረን ተበጊሳ ምድረበዳን ባሕርን ኣቋሪጻ ኤውሮጵ ዝበጸሐት ጓል 16 ዓመት ተመርጻ ብዛዕባቲ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ኣሻቓሊ ኩነታትን ናብ ኤውሮጳ ክትሰግር እንከላ ዝነበረ ኩነታትን ዝምልከት ናይ ምስክርነት ቃላ ኣብ ቅድሚ ተሳተፍቲ ኣቕሪባ። ደራሲ ዳዊት መስፍን  ክሕደት ህልዊ መንግስቲ ኤርትራ ኣብ ልዕሊ ኩለን ኣብ ወጻኢ ዝነብራ ኤርትራውያን ኣደታት ብፍላይ ከኣ ብዛዕባ ኣተን ኣብ ዝሓለፈ 30 ናይ ቃልሲ ዓመታት ምእንቲ ናጽነት መስዋእቲ ዝኸፈላ ኤርትራውያን ኣደታት ኣብ ዓዲ ጣልያን ብዝምልከት ዝርዝር መብርሂ ሂቦም። ወ/ሮ ሰላም ኪዳነ ኣብቲ ኣጋጣሚ ብዛዕባ ኣሉታዊ ጽልዋ ግዱድ ዕስክርናን ናይ ጉልበት ምዝመዛን ኣብሪሀን። እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ኣሌክስ ጃክሶን ካብ  ኣምንስቲ ኢንተርናሽናል ብወገኖም  ኣገዳስነት ሓድነት ኤርትራውያን ተሓለቕቲ ደሞክራስን ሰብኣዊ መሰልን፡ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ኩነታት ንምቕያር ኣብ ዝምልከቱ ጉዳያት መብርሂ ሂቦም።፡  

ኣብቲ 3ይን መወዳእታ ክፋል ኣኼባ፡ ካብ ባረንቱ ብወገን ሸገራብ ናብ ሱዳን ወጺኣ በቲ ነዊሕን ሓደገኛን መስመር ጉዕዞ ኣቢላ ኣብ በልጂም ዝበጸሐት ሓያት  ተመኩሮኣ ኣቕሪባ። ነዚ ናይ ሓያት መግለጺ ተኸቲሎም ከኣ ዶ/ር ኣዳነ ገብረመስቀል ካብ ኤርትራዊ ምንቅስቓስ ንደሞክራስን ሰብኣዊ መሰልን ካብ ደቡብ ኣፍሪቃ፡ ኣብ 5 ሃገራት ኣፍሪቃ ብዛዕባ ዘሎ ዳርጋ መሰል ስደተኛ የለን ዘብል ኣተሓሕዛ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ዝምልከት መግለጺ ሂቦም። ፕሮፈሰር ሚርያም ዳይረተር ኣማኻሪ ወጻኢ ፖሊሲ ኤውሮጳ ብወገነን፡ ብዛዕባቲ ዘሕዝን ኩነታት ህይወት ምድረበዳ ሲናይ ንተሳተፍቲ ኣዘኻኺረን፡ ግዳያት ካብ ኣስገርቲ ሰባት ንምክልኻል ኤውሮጳ ኣብ ኣፍሪቃ ከምቲ ዝድለ ከምዘይሰርሐት ጠቒሰን። ኣባ ሙሴ ዘርኣይ ብወገኖም ኣብ ኤውሮጳ፡ ኤውሮጳውያን ንዘይኮኑ  ስደተኛታት ግቡእ ኣተሓሕዛ ከምዘይግበረሎም ኣመልኪቶም። ናይ ቀርኒ ኣፍሪቃ ተመራማሪ ፕላውት ብወገኖም ብዛዕባቲ ሕብረት ኤውሮጳ  ስደተኛታት ናብኣ ከይኣትዉ ብዝብል ንፍሪቃውያን መለኽትን ናይ ውግእ አጋውስን እትህቦ ሓገዝ ከም ዘሕዝኖም ገሊጾም። ብፍላይ ከኣ ብዛዕባቲ ኣብ ሊቢያ ንዘለዉ መራሕቲ ምሊሻን ንመንግስቲ ሱዳንን ዝወሃብ ገንዘብ እሞ፡ ዶባት ክሕልዉ ብዝብል ናታቶም ዓመጸኛ ዕጡቓት ዝቖጽሩሉ ኣገባብ ኮኒንምዎ።

እዚ ምእንቲ ሓርነት እነካይዶ ዘለና ቃልሲ፥ ነዚ ኣብ ሃገርና ዘሎ ዓመጸኛ ስርዓት ቀይርካ፥ ኣብ ክንድኡ  ንህዝቢ ዘገልግል ህዝባዊ መንግስቲ ዝኾነሉ ለውጢ ምምጻእ እዩ። እዚ ከኣ እቲ ኩሉ ግዚ  “ካብ ምልኪ ናብ ዲሞክራሲ ምስግጋር” ዝብል  ኣምር፥ ኣብ ግብሪ ምውዓል ማለት እዩ። ምኽንያቱ ካብቲ መላኺ ስርዓትን ምልክን ንምልቓቕ ብሃውሪ ወይ ከኣ ብሃቦ ተረከቦ ዘይኮነስ ስነ-ፍልጠት ተኸቲልካን ከመይነት ናብ ለውጢ ንምብጻሕ ንጥቀመሉ ፖለቲካ ክኸውን ኣለዎ።

እዚ እነካይዶ ዘሎና ሓርነታዊ ቃልሲ፡ ካብ ምልካዊ ኣተሓሳስባ ወጺእና ንመላኺ ስርዓት ኣልጊስና ለውጢ ንምምጻእ እዩ። ግን “ለውጢ ንመን?” ዝብል ሕቶ ክለዓል ይኽእል እዩ። መልሱ ቀሊል እዩ። ግን ቅድሚ ናብቲ መልሲ ሃሰው ምባል፥ መጀመርያ “እቲ ቀንዲ ሕመረት ናይ ለውጢ እንታይ እዩ?” ንምዘን። እወ! ለውጢ ንራህዋ፡ ቅሳነት፡ ሰላም፡ ፍትሒ፡ ዲሞክራስን ቅኑዕ ምሕደራን እዩ። እዚ ብሓሳብ ክትርእዮ እንከለኻ ቀሊል ይመስል ግን ከኣ ብርቱዕ ጻዕርን ፍልጠትን ዘድልዮ ጉዳይ ምዃኑ ብሩህ እዩ።

ለውጢኸ ደኣ ብምንታይ እዩ ዝመጽእ ዝብል ሕቶ እውን ክቐርብ ይኽእል። ለውጢ ብጸርፍን፥ ፈኸራን፥ ጸለመን ፥ምርሕሓቕን ኣቢልካ ዝብጻሕ ኣይኮነን። ለውጢ ንታሪኽ ኣቦታትናን፥ ሰማእታትናንን ኮታ ምእቲ ሃገር ኢሎም ዝተቓለሱ ኩሎም ብምንሻው እውን ኣይብጻሕን እዩ። ለውጢ ንዝተሰማማዕካሉ ሓሳባት ይኹን ዝቕይደካ ድንክል ብምንጻግ ኣይመጽእን እዩ። ለውጢ ዝመጽእ ጽባሕ ንግሆ ኣብ መንጎ ዝተፈላለዩ ወገናት ኩርኳሕ ክኾኑ ዝኽእሉ  መዕለቢ ዘድልዮም ጉዳያት መሚኻ ብምፍላጥ ዝምስረት መንግስቲ እዩ እዚ ማለት ነቲ ክም ሰረት እንደልዮ ርግኣት ዘለዎ ስርዓት ህላዌ ድሞክራሲያዊ ህይወት ንኽዓዝዝ ዘኽእል ረቛሒታት ዘበርኽ ግብርን ሓሳብን ምውህሃድ። ምኽንያቱ ዲሞክራሲያዊ ኣተሓሳስባ እቲ ሕብረተሰብ ክዕቅቦን ክኽተሎን ኣብ ግብሪ ክትርጉሞን ዝኽእለሉ ባይታ ምምድማድ የድሊ።

ሕብረተሰብ ኣብ ደረጃ ዲሞክራሲያዊ ኣተሓሳስባ ምስ ዝርዕም እቲ ለውጢ ናይ መላእ ህዝቢ ንክኸውን ዝእምት ተስፋ ዘለዎ ይኸውን። በዚ ኣቢሉ ድማ መላእ ህዝቢ ንዲሞክራሲ ብግቡእ ተረዲኡን ኣብ ግብሪ ከውዕሎ ክፍትንን፡ ነቶም ዝብድህዎ ደቀቕቲ ይኹኑ ዓበይቲ ጉዳያት ብግልጺ ኣልዒሉ ክዛረበሎምን ፍታሕ ከናድየሎምን ይኽእል። እዚ ንምግባር ግን ኣብ ብሄራትዶ ሃይማኖት ወይ’ውን ኣውራጃ  ዝተኸፋፈለ ሕብረተሰብ ዲሞክራሲያ ክማዕብል ኣይክእልን እዩ። ኣብ ርእሲዚ እቲ መራኸቢ ብዙሃን ንገዛእ ርእሱ ንዲሞክራሲ ብዝግባእ ተረዲኡ ንሕብረተሰብ ዘስተምህር ሓበረታን ኣፍልጦን ከሰንቕ እንተዘይክኢሉ ንምዕባለ ዲሞክራሲያውነት ዓቢ ሃስያ ክህልዎ ስለ ዝኽእል ኣብ ሓድነት እቲ ህዝቢ እውን ኣሉታ ክፈጥር ይኽእል። ከምኡ እውን ስልጣን ካብ ህዝቢ ዝምንጩ ምዃኑ ዘንጊዑ ንስልጣን ዝሃርፍ ሰልፍታት ምስ ዝህሉ እቲ ንህዝቢ ዘገልግል ስርዓት ናይ ምትካል ተኽእሎ ኣዚዩ ኣሸጋሪ እዩ ዝኸውን። ውጽኢቱ ድማ እቲ ለውጢ ንረብሓ ኩሉ ዜጋ ዘይኮነስ ንገለ ውሱን ክፋል ዘርብሕ ይኸውን።

ስለዚ እቲ ለውጢ ንመን እዩ? ዝብል ሕቶ ንምምላስ እምበኣር፥ ካብዚ ኣቐዲሙ ተጠቒሱ ዘሎ ኣምር ዲሞክራሲ ብምብጋስ መልሱ ክርከብ ይከኣል። እቲ ለውጢ ብርግጽ ዲሞክራሲያዊ ለውጢ ኮይኑ፥ ንረብሓ ኩሉ ተቓዋሚ ዲዩ ደጋፊ፥ ብማዕረ ዝረብሑሉ ክኸውን ኣለዎ። እዚ ማለት ግን ገበነኛ ኣብ ቅድሚ ሕጊ ኣይቀርብን ማለት ኣይኮነን። እንታይ ደኣ ኣብቲ ቅዋም ዝተሓንጸጸሉ ህሞት ምስ በጻሕና ዝውሰን ጉዳይ እዩ። ነዚ ንምትግባር ከኣ ህዝቢ ኣብቲ ዝኸይድ ፖለቲካዊ መስርሕ ክዋሳእን ክሳተፍን ይግበኦ። ኣብቲ ዝኸይድ ፖለቲካ ጉዳዩ ምዃኑ ኣሚኑ ንገዛእ ርእሱ ኣማዕቢሉ ጥዑይ ምሕደራ ንክምስረት ሓጋዚ እዩ ዝኸውን። ካብኡ ሓሊፉ እቲ ህዝቢ ነቲ ዝኸይድ ፖለቲካዊ ጉዳያት ከም ዘይናቱ ምስ ዝርእዮ ናይ ምልኪ ኣተሓሳስባ ክዕብልል ዘሎ ተኽእሎ ንጹር እዩ። እቲ ለውጢ ንኹሉ ዜጋ እዩ ካብ ተባህለ ነፍሲ ወከፍ ዜጋ ካብ ናይ ወጻዒ፥ ኣግላሊ፥ ነጻግን፥ ዓብላልን ኣተሓሳስባ ነጻ ክኸውን ይግበኦ። ኩሉ ዜጋ ካብ ተንኮልን ንዓይ ይጥዓመንን ነጻ ምስ ዝኸውን ከኣ፡ ሰላም፥ ምዕብልናን ዲሞክራስን ይጥጥዕ። እዚ ምስ ዝጥጥዕ ከኣ እዩ እቲ ጥዑይ ምሕደራ ዝፍጠረሉን ፍትሒ ዝነግሰሉን ባይታ ብሱል ዝኸውን እሞ፡ ኩሉ እቲ ትልሚ ንረብሓ ኩሎም ዜጋታት ከም ዝውዕልን፥ እቲ መንግስቲ ከኣ ኣገልጋሊ እቲ ሕብረተሰብ ከም ዝኸውንን ውሑስነት ዝህልዎ።

One of current season's most important Eritrean events took place in Brussels on 19 October 2017 at which prominent experts were at hand  to analyze  different aspects of the never improving Eritrean situation and its ongoing refugee crisis. The topmost message at the conference was that,  cosmetics and distortions aside, "nothing has changed in Eritrea in years."  This was intoned by the UN Human Rights Rapporteur for Eritrea, Ms Sheila Keetharuth, who described the state of lawlessness and  the "sea of darkness  in Eritrea by the simple phrase: "detention until death" is the fate of every prisoner in the country today.

The conference, co-organized hosted at the EU Representation of the German State of Hessen, did not only highlight the worsening political, economic and human rights situation in Eritrea, but also dealt with the urgency of providing protection for Eritrean refugees in Europe and taking care to improve their wasted lives. Others involved in organizing the event were Eritrean Law Society; the External European Policy Advisors (EEPA); the Pro-Asyl; the Eritrean Movement for Democratic Change (EMDHR); War Resisters International, and Connection e.V.

In addition to listening to first-hand witnesses of the situation, the conference was addressed by heavy-weight European Parliamentarians the like of Ana Gomes of Portugal and Marie-Christine Vergiat of France, as well as Eritrea experts including university Profesors Gaim Kibreab, Mirjam van Reisen, and researcher-journalist Martin Plaut and others.  Also attending were Eritrean civil society movements in different parts of Europe. The Eritrean People's Democratic Party (EPDP) was there represented by its head for foreign relations, Mr. Woldeyesus Ammar.

Following remarks by the conference organizers and the host, Ms. Sheila Keetharuth presented a moving keynote address which traced the trajectory so far covered since her involvement in the matter in 2012, and the heaver challenged awaiting all those sincerely concerned to end the unbearable situation in Eritrea.  She stressed that the UN Commission of Inquiry's conclusion on the need for accountability for multiple crimes committed against humanity in Eritrea still awaits action and that Eritrean activists must play central role in the effort.  She also advised some mistaken "observers"  to know that "building schools is not education and that opening clinics alone is not public health". Ms. Keetharuth said she will resign  mandate at the end of her 5th year in the job next year and hoped that human rights organizations and activists will convince the UN Human Rights Council on the huge need of keeping the Eritrean regime under scrutiny by extending the mandate of a Human Rights Rapporteur for Eritrea.

The day-long conference had three panel session on related topics. Panel One  dealt with the challenges of Eritrean asylum seekers in the European Union. Started with first-hand witness Philmon, a survivor of the Sinai ordeal after losing fingers on both hands, the next panelist was Dr. Gaim Kibreab, a UK university professor, who said displacement is worsened by the breakdown of old survival strategies in the society.   Dr. Daniel Mekonnen, of the Eritrean Law Society, who gave details on the asylum regime (laws) in Europe stated that no good news will come out of Eritrea until structural change is worked out.  Dr. Sara Ogbai of UK spoke experiences with unaccompanied children, the language barrier and  depressing culture shock they have to undergo. Ms. Papadopoulous explained the situation of Eritrean refugees in Europe. According to her report, 8,924 Eritrean refugees were relocated from Italy to different European countries since 2015. The panelists in general exposed the existing weakness in addressing the problems of Eritrean refugees in Europe.

Panel Two speakers talked about the horror stories related to the conscription and forced labour practiced by the Eritrean authorities. Witness Temerza talked about the harrowing experiences she faced starting at the age of 16 at home in Keren until she crossed dangers of the desert and the sea to reach Europe where everything was not rosy. Author-activist Dawit Mesfin stressed the total neglect of the Eritrean regime since independence of the mothers in Italy and other places who sacrificed so much for the 30-year struggle. Ms Selam Kidane spoke on the impact of forced militarization and forced labour, and Amnesty International's Alex Jackson stressed on the urgent need of unity amongst Eritrean pro-democracy and human rights activists to put an end to the appalling situation in Eritrea.

The final session with Panel Three had Hayat as first-hand witness telling her dangerous journey from Barentu via Shegerab to exile through all the dangerous routes till she reached Belgium. Dr. Adane Ghebremeskel of EMDHR from southern Africa talked on the unhappy state of Eritrean refugees in five African countries where refugee rights are almost non-existent. Professor Mirjam van Reisen, the EEPA director, reminded the audience of the sad Sinai days and regretted that Europe is not doing the right thing in support of refugees who are in need of protection from human traffickers in Africa.  Father Mussie Zerai expressed the concern that Europeans are not yet ready to cater equal human rights to non-Europeans. Horn of Africa expert Plaut  worried about the wrong actions of the European Union to assist undeserving dictators and warlords in Africa with the aim of prevention refugees from entering Europe. In particular, he condemned the support given to criminal militia leaders in Libya and to the regime in the Sudan which is using the funds to employ in borders its infamous Janjawid militias to stop refugees from crossing borders.

Ms Helen Kidan of EMDHR and Mr. Rudi Friedrich of Connection e.V. made a quick summation of the discussions in the panels before reverting to the Deputy Director of the Representation of the State of Hessen to EU, Mr. Claus-Peter Appel, for his closing remarks.