እቲ  ዉሩይ ናይ መጻሕፍቲ ምርኢት( Expo ወይ Bokmässa ) ዝፍለጥ  ዓመት ዓመት ኣብ  ከተማ  ዮተቦርግ ዝካየድ 2ተ ኤርትራውያን ጋዜጠኛታትን  ሓንቲ ደራሲትን ተሳቲፎም ።

ካብ ዕለት 26 መስከረም  ክሳብ 29 መስከረም 2019 ዝቅጽል መርኢት ናይ መጻሕፍቲ ኣብ  ኣዝዩ ዓቢ ኣደራሽ ናይ ክልተ ደርቢ ከተማ  ዮተቦርግ ስቨንስክ ሜሳ  ዝካየድ ዘሎ ኣሽሓት ሽወደናውያን ይኹኑ ወጻእተኛታት ደረስቲ ጸሓፍቲ ዝሳተፉሉ ኮይኑ፡ እዚ ሎሚ ዓለምና በጺሓቶ ዘላ ምዕባሌ ናይ ዲጂታል ማስ መዲያ ተክንሎጂን ትርኢትን ሓበረታን ዝህቡ ትካላት ፡ ሰሚናር ብኪኢላታትን ፡ ኣገደስቲ ፖሊቲከኛታት ዓውደ ክትዕን  ዝካየደሉ ብኣሽሓት በጻሕቲ ከዕለቅልቅ ይርከብ። ኣብዚ ሰፊሕን ኣገዳስን ምርኢትን መሸጣ መጻሕፍትን  ሃነጽቲ ሰሚናራትን ፡ ክልተ ኤርትራውያን ጋዜጠኛታት ማለት ኣሮን ብርሃነ ሓላፊ ብሕታዊ ጋዜጣ ሰቲቲ ኣማሓድሪ ዝነበረ ካብ ካናዳ፡ ኣማኒኤል ግርማይ ሓላፊ ጠረበዛ  ዜና ናይ ነጻ ማዕከን ራዲዮ ኤረና ካብ  ፈረንሳ ፡ ደራሲት ይርጋኣለም ፍሳሃ ካብ ጀርመን  ተሳቲፎም።

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ቃልሲ ከም ሓደ ኣገዳሲ መስርሕ፡ ኣብቲ ዝተዓለመሉ ሸቶ ንምብጻሕ ብቐጻሊ ዝካየድ ጉዕዞ እዩ። ቃልሲ ከም ስሙ ዕላማ ዘለዎን ናብቲ ዝሓሰብካዮ ንምብጻሕ ዋጋ ዘኽፍል ሓጐጽጐጽ ዘይፍለዮ እምበር፡ ደራኺ ምኽንያት ዘይብልካ ንዊንታ ዝካየድ ኣይኮነን።ቃልሲ ብሓንሳብ ኣብቲ ዝደለኻዮ ናይ ግዜ ገደብ፡ በቲ ዝመረጽካዮ ኣገባብ ዝብጻሕ ዘይኮነ፡ ብምዕራፋት ዝተኸፋፈለ፡ ካብ ትጽቢትካ ወጻኢ ብደሆታት ዘጋጥመሉ ብውረድ ደይብ ዝስነ መስርሕ እዩ። ከምዚ ዝኾነሉ ቀንዲ ምኽንያት፡ ጉዳያት ኣብ ቃልሲ ምሉእ ብምሉእ ኣብ ምቁጽጻር ሓደ ወገን ዝውሰኑ ዘይኮኑ ናይቲ ኣንጻሩ እትቃለሶ ኣካል ኩነታት እውን ኣብ ግምት ዘእቱ ስለ ዝኾነ እዩ።

መስርሕ ቃልሲ ኣብ ናይቲ ኣንጻር ወጽዓ ዝቃለስ ወገን ኣተሓሳስባን ኣተሓሕዛን ጥራይ ዝድረት ጌርካ ምውሳድ ኣብ ጌጋ ዘውድቕ እዩ። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ድማ ብዛዕባቲ ንስኻ ክትገብሮ ዝግበኣካ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብዛዕባቲ ኣንጻሩ እትቃለሶ ወገን እውን ኣፍልጦ ምሕዳር ኣገዳሲ ዝኸውን። ብዛዕባቲ ኣንጻሩ እትቃለሶ ወገን ዘለካ ኣፍልጦ ኣብ ጽፉፍ መጽናዕቲ ዝተሰረተ ምዃኑን ዘይምዃኑን ከኣ ኣብ ዓወትካ ዓብይ እጃም ኣለዎ። ኣብ ጉዳይና እንተመጺእና “ኣንጻር ወጽዓ ህግዲፍ ብኸመይን ምስ መንን ክንቃለስ ኣለና” ኣብ ዝብል ምእንቲ ከነድምዕ፡ ብዝዕባ ህግዲፍን እከይ ተግባራቱን እውን ክንፈልጥ ናይ ግድን እዩ። ኣብቲ መስርሕ “ሕጂኸ ዝብል ሕቶ ክንምልስ እንከለና እምበኣር ናይቲ ጨቛኒ ስርዓት ባህርያትን፡ ናትና ጭቆና ናይ ምዕጻፍ ዓቕምን ቅሩብነትን እዩ ኣብ ግምት ዝኣቱ።

ኣብ ከምዚ  ህዝቢ ኤርትራ ዘካየዶን ዘካይዶ ዘሎን ቃልሲ እቲ መስርሕ ብምዕራፋት ዝተኸፋፈለ እዩ። ምስቲ ብምዕራፋት ዝተኸፋፈለ ምዃኑ ኣብ ሕድሕድ እቲ ምዕራፋት ዘሎ ምትእስሳርን ምጽልላውን ብግቡእ ክተሓዝ ዝግበኦ እዩ። እዚ ናይ ምዕራፋት ምትእስሳር እንተዘይተዓቂቡ እቲ መስርሕ ኣብ ኩሉ ግዜ ጀማሪ ምዃን እቲ ዝመጽእ ናይቲ ዝሓለፈ ጸጋን ውርሻን ዘይምጥቃምን እዩ ዝኸውን። ምስዚ ኩሉ ግና እቲ ቀንዲ ጠመተ ናብ መጻኢ ምምዕዳው ክኸውን ከም ዝግበኦ ምዝንጋዕ ኣይግባእን። “ንሕሉፍ ኣይንረሰዓዮ፡ እንተኾነ መጻኢ ከነማዕዱ እንከለና ናይቲ ዝሓለፈ እሱራት ኣይንኹን” እንብል ከኣ ምእንቲዚ ኢና።

ሓደ ምዕራፍ ቃልሲ ኣሳሊጥካ ናብቲ ቀጻሊ ክትሰግር እንከለኻ፡ ዘሎ ብደሆ ቀሊል ኣይኮነን። ኣብቲ መስርሕ ኣንጻርቲ ነቲ ቃልሲ ናብ ሓድሽ ምዕራፍ ኣሰጋጊሩ፡ ናብቲ ኣንዊሑ ዝጥምቶ ሸቶ ንምብጻሕ ዝቕጽል፡ ካብቲ ዘለዎ ናብ ካልእ ምዕራፍ ክቕጽል ዘይደሊ ኣካል የጋጥም እዩ። ኣብቲ ምቕጻል ዝሰማምዑ ኣካላት እውን እቲ ቀጻሊ ምዕራፍ በየናይ ኣቕጣጫ ይቐጽል ኣብ ዝብል ክፈላለዩ ልሙድ እዩ። ስለዚ ሓደ ምዕራፍ ወዲእካ ናብቲ ቀጻሊ ምስጋር ኩሉ ግዜ ልሙጽ ኣይኮነን። ቀዳማይ ምዕራፍ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ብናጽነት  መስተረጋገጸ ተዛዚሙ። ናብቲ ናይ ህዝብና ኣርሒቑ ዝጥምት ሸቶ ንምብጻሕ ግና ቀጻሊ ምዕራፍ ቃልሲ የድሊ ነይሩ። ንሱ ከኣ ናጻን ልኡላዊትን ኤርትራ ሰላማዊት፡ ዲሞክራስያዊትን ምዕብልትን እትኾነሉ ኩነታት ምውሓስ ነይሩ። እንተኾነ ነቲ ዝተረጋገጸ ህዝባዊ ዓወት ናብቲ ቀጻሊ ምዕራፍ ንምስግጋሩ ቀሊል ኣይነበረን ጥራይ ዘይኮነ ክሳብ ሕጂ እውን ቀሊል ኣይኮነን። ቀሊል ናይ ዘይምዃኑ ቀንዲ ጠንቂ ከኣ ህግዲፍ ነቲ ዝተመዝገበ ዓወት ናብ ቀጻሊ ምዕራፍ ኣብ ክንዲ ምስግጋር “እዚ ይኣኽለኒ እዩ” ዝብል ንባህጊ ህዝብና ዝጠለመ ምርጫ ስለ ዝወሰደ እዩ። እነሆ ከኣ እቲ ቃልሲ ኣብ መንጎ “ኣብዚ ይኣኽለና” ዝብልን “ኣይፋሉን እዚ ክሳብ ሕጂ ተበጺሑ ዘሎ ዓወት መሰረታዊ ሸቶ ህዝብና ዘረጋገጸ ስለ ዘይኮነ ናብ ቀጻሊ ምዕራፍ ክሰጋገር ይግበኦ” ዝብልን ካብ ዝኸውን ናብ 30 ዓመታት ተገማጊሙ ኣሎ። ኣብዚ ሓደ ክዝንጋዕ ዘየብሉ እቲ ቀዳማይ ክሳብ ናጻናት ኤርትራ ዝነበረ ኮነ፡ እዚ ሕጂ ሒዝናዮ ዘለና ምዕራፍ ኣብ ውሽጦም ዝሕቆፉ ንኡሳን ምዕራፋትን ብደሆታትን ዘለዉዎም ምዃኖም እዩ።

እዚ ሎሚ ዘለናሉ መድረኽ ብብዙሓት ንኡሳን ምዕራፋት ክሓልፍ ጸኒሑ፡ ብይኣክል ደሚቑ ዘሎ ምዕራፍ ቃልሲ፡ ኣብቲ ዝዓለሞ ሸቶ ንክበጽሕ ክምክቶ ዝግበኦ ብደሆታትን ክምልሶ ዝግበኦ ሕቶታትን ኣለዎ። እቲ ሕቶ  ስለ ዘይተመለሰ ኢና ከኣ ”ሕጂኸ ናበይ? ሎሚ’ውን ክምለስ ዝግበኦ ሕቶ” ብዝብል ነልዕሎ ኣለና እምበር ሓድሽ ሕቶ ስለ ዝኾነ ኣይኮነን። እዚ ሕቶ’ዚ ግድን ክምለስ ዘለዎ እምበር ጓሲኻዮ ዝሕለፍ ኣይኮነን። ነዚ ሕቶዚ መሊስና እንተዘይሰጊርና፡ እቲ ጸገም ክብደት ናይዚ ሕቶ ዘይኮነ፡ ናትና ነቲ ሕቶ ናይ ምምላስ ዓቕሚ ውሱንነት ምዃኑ ክንግንዘብ የድልየና። ናይዚ ሕቶዚ መልሲ ብናይ ውሱናት ወገናት ኣስተዋጸኦ ዘይኮነ፡ ብናይ ኩልና ንወጽዓ ህግዲፍ ኣወጊድና ራህዋ ከነውሕስ እንቃለስ ኣካላት ኣበርክቶ ዝረጋገጽ እዩ። ናይዚ ሕቶዚ መልሲ፡ ነቶም ክሳብ ሕጂ  ክሰዓሩ ዝከኣሉ ክንሶም ዘይሰዓርናዮም ዓንቀፍቲ ስምዒታት ምስዓር እዩ። ዘይምክእኣል፡ ዘይምትእምማን፡ ካብ ዝሓለፈ ተመኩሮኻ ዘይምምሃር፡ ናይ ጺብብ ሃይማኖታዊ ኣውራጃዊ  ስምዒታት ግዙእ ምዃን፡ ኣብ ክንዲ መጻኢ ምምዕዳው ኣብ ሕሉፍ ምጽብጻብ፡ ኣብ ክንዲ ኤርትራዊ ኣጀንዳ ንኡሳት ኣጀንዳታት ምቕዳምን ካለኦት ጸቢብነታትን ምኹዳድ፡ ብሓጺሩ ንብዙሕነት ኣብ ክንዲ መሕየሊ መዳኸምን መረሓሓቕን ጌርካ ምውሳድ፡ እንተሲዕርና እቲ ሕቶ መሊስናዮ ማለት እዩ። ነዚ ሕቶ’ዚ ብግቡእ መሊስና ድማ ናብ ዓወት ዘብጽሕ ቅኑዕ ኣቕጣጫ ሒዝና ኣለና ማለት እዩ። ቅኑዕ ኣቕጣጫ ዝሓዘ ቃልሲ ከኣ ናይ ምዕዋቱ ምናልባት ውሑስ እዩ።

ተጋዳላይ ኣሕመድ ኣልሸክ ፈኪ እስማዒል፡ ብምኽንያት ሕክምና ኣብ ካይሮ እንከሎ፡ ብ26 መስከረም 2019 ብሞት ካብ’ዛ ዓለም ተፈልዩና። በዚ ኣጋጣሚ’ዚ ንስዉእ ታጋዳላይ ኣሕመድ ኣሸኽ መንግስተ-ሰማይ፡ ንስድራቤቱ፡ ኣዝማዱን መቃልስቱን ድማ እግዚኣብሄር ጽንዓት ክህቦምን ጠሉ ከውርዶሎምን እናተመነኹ፡ ብስም መሪሕነትን መሰረታትን ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ናይ ሓዘኖም ተኻፈልቲ ምዃና ክገልጽ እፈቱ።

ስውእ ተጋዳላይ ተጋዳላይ ኣሕመድ ኣልሸክ ፈኪ እስማዒል፡ ኣባል ጠቕላሊት ሰክረታርያን ሓላፊ ቤት ጽሕፈት ወጻኢ ጉዳያት ጠቕላል ማሕበር ሰራሕተኛታት ኤርትራ ነይሩ። ስውእ ኣሕመድ ኣልሸኽ ኣብ ኣህጕራዊ ዲፕሎማሲያዊ መደረኻትን ዋዕላታትን ብምስታፍ ንሰውራና ልዑል ተፈላጥነትን ደገፍን ዘመዝገበ ገዲምን ሓያልን ካድር ኢዩ ነይሩ። ጠቕላል ማሕበር ሰራሕተኛታት ኤርትራ ምስ ኣህጕራዊ ማሕበር ሰራሕተኛታትን ንቓባዊ ማሕበር ሃገራት ኣዕራብን ኣፍሪቃን ድልዱል ርክብ ክህልዎ ዝገበረ ተቓላሳይ ኢዩ ነይሩ።

ተስፋይ ወልደሚካኤል (ደጊጋ)

ኣቦ መንበር ሰዲህኤ

27 መስከረም 2019                                                                                

ቀዳሞት ወለድና በቲ ዝነበሮም ኣእምሮ ነፍሲ ወከፍ ከባቢ ብሓባር ዝናበረሉ ሕጊ ብምምስራት ፍሉጣትን ውሩያትን ኢዮም ነይሮም። ከምዚ ሎሚ ኮይኮነ፥ ኣብ ንሓድሕዶም ተሳንዮምን ተኸባቢሮምን ኣብ ትሕቲ ጽላል ገረብ ኮፍ ኢሎም፡ “ኣይፋልካን ኣቦይ እገለ፡ ነዓ ደኣ ካብ ሕጊ ዓዲ ኣይትውጻእ” እናበሉ ነገር ዘዳቕሱን ዝዓርቁን ዝነበሩ ኢዮም። እዚ ኣገባብ እዚ ኣብ መላእ ህዝቢ ኤርትራ በብዓዱ፡ ወረድኡን ርቡኡን በብደረጃኡ ዝጥቀመሉ ዝነበረ ኢዩ። ከምኡ ክገብሩ እንከለዉ ነቲ ዝመርሖም ቆጽሊ የውድቑሉ እሞ ብኡ ተማእዚዞም ጸገም ከጋጥም እንከሎ “ዝባን ሕጊ” እናተበሃሃሉ ብሰላም ይነብሩ ነይሮም።

ሎሚ ሎሚ ግና ትምህርቲ እናሰፍሐን እናማዕበለን፡ ፍልጠት እውን ኣዝዩ ክብ ዝበለሉ ግዜ በጺሕና ክንስና፥ ክንዲቲ ኣእምሮ ቀዳሞት ወለድና ክንከውን  ኣይበቓዕናን። እዚ ምስቲ ግዜን ኩነታትን፥ ምዕብልናን ስልጣኔን ዝቀያየር ባህሪ ወዲ ሰብ ዘምጽኦ ጠባይ ከይኮነ ኣይተርፍን እዩ። ከመይሲ ደቂ ሰባት ኣብ ክንዲ ንሓባራዊ ረብሓ ዝጥምቱ ናብ ንዓይ ይጥዓመንን ውልቃውነትን የድህቡ። ኣብ ማሕበራዊ ህይወት ድማ ፍልልያት ይፍጠር እሞ፡ ኣብ ርኹብን ስኡንን ይመቓቐል። ብኡ መጠን እውን እቲ ማዕርነትን ተጻዋርነትን ይሃስስ። ኣብ ከምዚ ኩነት ድማ እቲ ግሉጽነትን ሓድሕዳዊ ሓልዮትን ብናይ ሸፈጥን ኣንነትን ይትካእ እሞ ናብ ዘይተደልዩ ዝተፈላለዩ ኣመለኻኽታታት ገጹ ከምዘድህብ ይገብር።

እዚ ማለት፡ እቲ ብኣነነት ዝተጎብአ ባእታ ምስ ካልኦት ኣብ ስምምዕ ክኣቱ ክጻገም ይኽእል እዩ። ስለዚ እቲ ክወስዶ ዝኽእል ኣገባብ ወይ ተጓናጺ፥ ዓማጺ፥ ርህራሄ ዘይብሉ ናይ ውልቁ ረብሓ ጥራይ ከምዝጥምት ይኸውን። ኣብ ከምዚ ግዜ እዚ ነታ ረብሓኡ ክብል ንደቂ ሰባት ብዝኾነ መልክዕ  ኣላኺዑ ዲዩ፥ ኮታ ናብታ ዝደልያ ንምብጻሕ ብዙሕ ምስ ደቂ ሰባት ዘየሳኒ ክፍጽም ይኽእል እዩ። ንኣብነት ነፍሰ ተኣማንነት ምስ ዝስእን ብብሄር ዲዩ ብሃይማኖት፥ ቀቢላ መብቆል ኣቢሉ ንምትእስሳር ሃተምተም ክብል ይጅምር። እዚ ነቲ ዘጋጥም ሽግራት ኣብ ክንዲ ዝፈትሕን ዘተሓቛቚፍን ፍታሕ ምንዳይ ነቲ ሽግር መመሊሱ ከም ዝባላሕ ይገብሮ።

ልክዕ እዩ፡ ዝኾነ ይኹን ወዲ ሰብ ናቱ ርድኢትን ሓሳብን ኣለዎ። እዚ ሓሳብ እዚ ግን ምስ ካልኦት ከመይ ትሰማማዕ፥ ሓቢርካ ትሰርሕን ተኸባቢርካ ትነብርን ኣብ ዝብል ክሓስብን ክስመዖን እንተዘይክኢሉ ናብ ዓመጽ ገጹ ዝኸይድ ባህሪ ኢዩ ዘጥሪ። እዚ ከኣ ከምቲ ልዕል ኢሉ ዝተገልጸ ነቲ ናቱ ሓሳብ ተቐባልነት ንኽረክብ ሃይማኖት፥ ወይ ብሄር፥ ወይ ዓሌት ከም ጭብጢ ክጥቀመሎምን ክኸፋፍለሎምን ይፍትን። እዚ ከኣ ነቲ ማሕበራዊ ምትእስሳር የጒድሎን የጒድሞን፡ ናብ ናይ ነንወገንካ ምሕብሓብ ገጹ ድማ ይድይብ።

ደቂ ሰባት ኩሉ ህይወቶም ምስ ምንባር ዝተኣሳሰረ ስለዝኾነ፡ ናይ ግድን እዩ ኣብ ንሓድሕዶም ክደላለዩ። እዚ ግን ንኹሎም ብማዕረ ዘገልግልን ነቲ ዘይምዕሩይነት ብማዕርነት ዝትክእ ኣገባብ ክኸውን ይግበኦ። ማለት፡ እቲ ንደቂ ሰባት ዘተኣሳስር ሃገራዊ ቅዋም ብናይ ሃይማኖት ወይ ዓሌት ወይ ብሄር ዝተመርኰሰ ምትእስሳር ከኸውን የብሉን። እቲ ጉዳይ ንኹሉ ሃይማኖታትን ብሄራትን ከምኡ’ውን ባህሊ ብማዕረን ፍትሓውን ዝኾነ ዳንነት ዝረኽበሉ፥ ኣብ ሰብኣዊ መሰላትን ኣብ መነባብሮ ህይወት ደቂ ሰባትን እምነትን  ፖለቲካዊ ኣረኣእያን ነጻነት ዝተመርኮሰ ኣሳታፊ ምትእስሳር እዩ ክኸውን ዘለዎ። እዚ ብወገኑ ንባህሪ ከመይ ገርካ ኣብ ትሕቲ ቁጽጽርካ ትእቱን፥ ነቲ ብሓባር ዘናብረካ ድማ ካብ ናይ ሓባር ርድኢትን ስምዒትን ነቒልካ ኣብ ረብሓ ኩሉ ዝውዕል ሓቢርካ ብምስራሕ ነቲ ቀንዲ ሽግር ናይ ድኽነት ምውጋድን ንፍልልያት ምጽባብን ቅንዲ ዕላማኡ ክኸውን ይግበኦ። እዚ እውን ኣድልዎ ብዘይብሉ ሓድሕዳዊ ኣኽብሮትን፥ ሕውነትን፥ ፍቕርን ኣቢሉ ንኻልኦት ብዘይሃሲ መፍትሒ ብምንዳይ ክኸውን ኣለዎ። እዚ ኩሉ ግና ብቃልሲ እምበር ከምዚ ሎሚ ህዝብና ዝሓልፎ ዘሎ ሃለዋት፡ ኣብ ትሕቲ መላኺ ስርዓት ኰንካ ዝረጋገጽ፡  ወይ እውን መላኺ ስርዓት ክተዂበልካ እትጽበዮ ኣይኮነን።

እዚ ማለት ግና ሰባት ኣብ ሓባራዊ ፖለቲካውን ሃገራውን ጉዳያት ኣሉታዊ ተጽዕኖ ብዘየሕድር ኣገባ፡ ሃይማኖታዊ ብሄራውን ኣውራጃውን ርክባት ኣይሃልዎም ማለት ኣይኮነን። እቲ መሰልን ነጻነትን ናይ እምነት፥ በብቋንቋኻ ምዝራብን ባህልኻ ምዕቃብን ይኸልእ ማለት’ውን ኣይኮነን። እንታይ ደኣ ነቲ ንሱ ዝኣምነሉ ምስ ካልኦት ብዘይገራጮ ወይ እውን ኣብ ህልኻትን ግርጭታትን ብዘየእቱን፥ ነቲ ኣብዝሓ ዘተኣሳስር ፈትልታት ብዘይበትኽን ክኸውን ኣለዎ። ነዚ ብማሕበራዊ ጉዳያት ኣምሲልካ ደሓር ናብ ፖለቲካዊ ጉዳያት ክተእትዎ ግን፥ ነቲ ክህሉ ወይ ክፍጠር ዝኽእል ሽግራት ብዝኸፍአ መልክዑ የጋድዶ። ምኽንያቱ ሓንሳብ በዚ ዝካየድ ምጥርናፋት ወይ ምትእስሳራት ነቲ ምርሕሓቕ መሊሱ እዩ ዘጋፍሖ። እቲ ምርሕሓቕ ኣብ ዝጋፈሓሉ ድማ እቶም ናይ ገዛእ ርእሶም ዘለዎም ጥሙሕ ነቲ ሽግር ኣብ ክንዲ ብግልጺ ተዛትዮም ነቲ ፖለቲካ በኪሎም እቲ ሕብረተሰብ ኣብ ፍልልያት ክነብር ስለ ይደፋፍእዎ።