ጸሓፊ ውጻኢ ጉዳያ ኣሜሪካ ኣንቶኒዮ ብሊንከን፡ ሃገሮም ኣንበሳደር ሳተር ፊልድ ሓላፍነቶም ከረክቡ ይቀራረቡ ኣብ ዘለዉሉ፡ ኣብ ክንደኦም ኣንበሳድር ማይክ ሃመር ፍሉይ ልኡኽ ቀርኒ ኣፍሪቃ ክኾኑ ከም ዝመዘዘት ምግላጾም ቤት ጽሕፈቶም ብ1 ሰነ 2022 ኣብ ዘውጸኦ ጋዜጣዊ መግለጺ ሓቢሩ።
እቶም ጸሓፊ ወጻኢ ጉዳይ ኣሜሪካ፡ ተሰናባቲ ፍሉይ ልኡኽ ቀርኒ ኣፍሪቃ፡ ኣንበሳድር ሳተር ፊልድ ተመኩሮኦም ተጠቒሞም ንዘበርከትዎ ኣስተዋጸኦ ንኢዶም፡ ተካኢኦም ኣንበሳደር ማይክ ሃመር እውን ነቲ ራእይን ተመኩሮን ከም ዝቕጽልዎ ዘለዎም እምነት ገሊጾም።
ኣንቶኒዮ ብሊንከን ምስዚ ኣተሓሒዞም ናይዞም ሓድሽ ፍሉይ ልኡኽ ምምዛዝ፡ ብሓፈሻ ንቐጻሊ ተገዳስነት ኣሚሪካ ኣብቲ ዞባ ህድኣት ንምርግጋጽ ዝዓለመ፡ ብፍላይ ድማ፡ ኣብ ኢትዮጵያ ንቀጻሊ ሰላም፡ ምርግጋእን፡ ናብ ሰላም ዘረጋግጽ፡ ኩለመዳያዊ ፖለቲካዊ መስርሕ፡ ናይ ሓባር ድሕንነትን ምዕባለን ዘምጽእ መስርሕ ምኽታላ ዘርኢ ምዃኑ ገሊጾም።
ኣቓልቦ ምምሕዳር ኣሜሪካ፡ ብቐጻሊ ተጻብኦታት ኣብ ምቑራጽ፣ ብቐጻሊ ሰብኣዊ ረዲአት ምቕራብ፡ ብኹሎም ወገናት ዝተፈጸሙ ግህሰታትን ዓመጻትን ብግሉጽ ኣገባብ ኣብ ምጽራይን ኣብ ዘተ ዝተመስረተ ቀዋሚ መፍትሒ ኣብ ምርካብን ከም ዘተኩር ኣስፊሮም።
እዞም ሓድሽ ዝምደቡ ዘለዉ ኣንበሳደር ማይክ ሃመር፡ ኣብ ዲሞክራስያዊት ሪፐብሊ ኮንጎን ቺለን ከም ኣንበሳደር፡ ኣብ ብልቪያ፡ ነርወይ፡ ኣይስላንድን ደንማርክን ድማ ኣብ ዝተፈላለዩ ዲፕሎማሲያ ሓላፍነታት ከም ዘገልገሉን ኣብ ሃገሮም ድማ ኣብ ዝተፈላለዩ መንግስታዊ ሓላፍነታት ከም ዝሰርሑ ድሕረ-ባይተኦም የመልክት።
ሱዳን ነቲ 8 ሃገራት ኣፍሪቃን ዓረብን ዝኸተማሉ ቻርተር ባይቶ ገማግም ቀይሕ ባሕርን ወሽመጥ ዓደንን ብ30 ጉንበት 2022 ከም ዘጽደቐቶ ሱዳን ትሪቡን፡ ንዜና ማእከላይ ምብራቕ/middle east news ብምጥቃስ ሓቢራ። ነዚ ከባብያዊ ቁጠባዊ ዕቤትን ጸጥታዊ ምትሕብባርን ንምስሳን ዝዓለመ ቻርተር ብ6 ጥሪ 2022 ዝፈረማሉ ሃገራት፡ ነቲ ጉዳይ ዘበገሰት ስዑድዓረብያ፡ ጅቡቲ፡ ግብጺ፡ ኤርትራ፡ ጆርዳን፡ ሶማሊያ፡ ሱዳንን የመንን እየን።
ናይ ሱዳን ናይ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስትሪ ንምጽዳቕ እቲ ቻርተር ኣመልኪቱ ኣብ ዝሃቦ መግለጺ “ሱዳን ኣካልዚ ቻርተር ዝኾነትሉ ምኽንያት፡ ንጽልዋ ቀይሕ ባሕርን ወሽመጥ ዓደንን ኣብ ዓለም ለኻዊ ምትሕልላፍን ህድኣት ናይተን ሃገራትን ኣፍልጦ ብምሃብ እዩ” ከም ዝበለ ኣብቲ ዜና ሰፊሩ።
ናይ ሱዕድዓረብያ ወጻኢ ጉዳይ ሚኒስተር ኣብ ዝሓለፈ ወርሒ ጥሪ ብዛዕባቲ ስምምዕ ኣብ ዝሃብዎ መግለጺ “እዘን ነቲ ቻርተር ዝፈረማ ሃገራት፡ ናይ ሓባር ወታደራዊ ሓይሊ ክምስርታ እየን” ንዝብል ወረ ነጺጎም፡ እንተኾነ ኣብ ሕድሕደን ክልተኣዊ ምትሕብባራት ከምዝህሉ ምግላጾም እቲ ዜና ሱዳን ትሪቡን ኣስፊሩ። ከም ኣብነት ከኣ ሱዳንን ስዑድዓረብያን ዓመታዊ ናይ ሓባር ወታደራዊ ልምምድ ከም ዘካይዳ ተጠቒሱ።
ሪያድ፡ ሩሲያ ኤርትራን ሱዳንን ፈቒደናላ ናብታ ካብ ሃገራት ገማግም ቀይሕ ባሕሪ ዝለዓለ ነዳዲ እተቕርብ ሱዕድ ዓረቢያ ቀረባ ኣብ ዝኾነ ቦታ መደበር ሓይሊ ባሕሪ ክትምስርት ብእትገብሮ ምንቅስቓስ ሳቕሎት ከም ዝሓድራ ገሊጻ።
እቲ ዜና ከም ዘስፈሮ፡ ሩሲያ ናይዘን ትሑት ቁጠባዊ ዓቕሚ ዘለወን ሃገራት ድኽመት መዝሚዛ ኣብቲ ዞባ ጽልወኣ ናይ ምስፋሕ መደብ ኣለዋ። ኣብ ሕድሕድ ሃገራት ገማግም ቀይሕ ባሕር ወሽመጥ ዓደንን ዝግበር ቁጠባውን ንግዳውን ዕቤት ምድንፋዑ፡ ንምትሕብባር ኤርትራን ሱዳንን ምስ ሩሲያ ክንክዮ ከም ዝኽእል እውን ተሓቢሩ።
መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣካል ናይዚ ምትሕብባር ሃገራት ኣፍሪቃን ዓረብን ገማግም ቅይሕ ባሕርን ወሽመጥ ዓደንን ብዘይምዃኑ ኣብቲ ስምምዕ ዝተኸተመሉ ግዜ የማርር ከም ዝነበረ ዝዝከር እዩ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ልኡላውነት ኤርትራን ህዝባን፡ ብፍላይ ድሕሪ 1993 ትርጉሙን ዝመጸሉ ውረድ ደይብን ተደጋጊሙ ዝተገልጸን ኣብ ቅድሚ ኩሉ ንጹር ስለ ዝኾነን፡ ኣብዚ እዋንዚ ዝርዝር ዘድልዮ ኣይኮነን። ልኡላዊት ኤርትራ ብመንጽር ትጽቢት ናይቲ ብቓልሱ ዘምጸኣ ህዝቢ “ብኸመይ ትምራሕን ትመሓደርን?” ዝብል ግና፡ ጌና ሕጂ እውን መሰረታዊ ኣጀንዳ ኤርትራውያን ኮይኑ ዝቕጽል ዘሎ እዩ። ስለዚ ኤርትራ ልኡላውነታ ንድሕሪት ዘይምለስን ብምሉእ ሓርነት ንምስናዩ ኣብ መስርሕ ቃልሲ ዘላን ሃገር እያ ዝብል እዩ ሓቀኛ መግለጺኣ።
ኤርትራ ናጻን ልኡላዊትን ክነሳ፡ ኣብ ትሕቲ ኣርዑት ዲክታተርነት ሓመድ ድፋጭኣ እናሰተየት ለውጢ ሃረር ትብል ዘላ ሃገር እያ። ናትና ዝያዳ ስለ ዘሕምመና፡ ደረጃታቱ’ውን ክፈላለ ስለ ዝኽእል እምበር፡ እዚ ኤርትራን ህዝባን ዝሓልፍዎ ዘለዉ ሰብኣውን ዲሞክራሲያውን መሰላት ዝሓረሞ ህይወት፡ ኣብ ካለኦት ህዝብታትውን ዘሎ እዩ። ኣብ ዓለምና ልኡላውያን ኮይነን ኣብ ትሕቲ ምልኪ ዝነብራ ሃገራት ብዙሓት እየን። ብዙሓት ወገናት “ኤርትራ ናይ ኣፍሪቃ ሰሜን ኮርያ እያ” ክብሉዋ ከለዉ፡ ብዘይካኣ ምስኣ ዝመሳሰላን ኣብ ትሕቲ ሓያል ምልኪ ዝነብራን ሃገራት ከም ዘለዋ ዘመልክት እዩ።
ብመሰረቱ ዲክታተርነት፡ ብቐዳምነት በቲ መለኽቲ ኣብ ልዕሊቲ “ህዝበይ” ዝብልዎ ዝፍጽምዎ በደል እዩ ዝግለጽ። ምልኮምን ዓመጾምን ኣብተን ዝመርሕወን ሃገራት መሊኡ ምስ ፈሰሰ ድማ ኣብ ልዕሊ ካለኦት ሃገራትን ህዝብን ብዘውርድዎ ወጽዓ ወይ ኢድ ኣእታውነትን ጎበጣን ይረኤ። ዲክታተራት ንወራራቶም ስልጣንና የቐጽለልናን ሃብቲ የኻዕብተልናን ኢሎም ዝመርጽዎ እምበር፡ ብፈቓድን ምርጫን ህዝቢ ዝትግብርዎ ኣይኮነን። ብፍላይ ኣብ ኤርትራ ዝመርሕ ዘሎ ጉጅለ፡ ዋላ “ንይምሰል’ውን” ኣሰር ህዝባዊ ውክልና ስለ ዘየብሉ፡ ኣብ ውሽጢ ሃገር ኮነ ኣብ ወጻኢ፡ ካብ ድሌት ህዝቢ ወጻኢ ዝኸዶ ርሕቀት ኣዝዩ ነዊሕ እዩ። ሓደ ክዝንጋዕ ዘይብሉ ከም ሳዕቤን ተግባራት ህግደፍ ህዝቢ ኤርትራ ዝኸፍሎ ዕዳ የብሉን ማለት’ኳ እንተዘይኮነ፡ ልኡላውነት ኤርትራ ግን፡ ብዕንደራ ናይዚ ጉጅለ ኣመኻኒኻ ንድሕሪት ኣይምለስን እዩ።
መንግስታት ብኸመይ ናብ ስልጣን ይመጹ ነናቱ ዝርዝር ዘለዎ ኮይኑ፡ ናይ ግዜ ጉዳይ እንተዘይኮይኑ፡ ሓለፍትን ተተካእትን እምበር ነበርቲ ኣይኮኑን። ድሕሪ ምሕላፎም ኣውንታዊ ኣበርክተኦም በቲ ተካኢ ወለዶ፡ ይውረስን ይምዕብልን፡ ኣሉታኦም ከኣ ታሪኽ ኮይኑ ይተርፍ። ካብዚ ሓሊፎም ሒዘምዎ ዝኸዱ ልኡላውነት ሃገር ኮነ ክብሪ ህዝቢ የለን። መንግስታት ኣብ ስልጣን ኣብ ዝህልውሉ ብፍላይ ከም ህግደፍ ዝኣመሰሉ፡ ብሰንኪ ኣመጻጽኣኦም ነብሰ ምትእምማን ስለ ዘይብሎም፡ ብዝሓድሮም ስግኣት ኣብ ህዝብን ልኡላውነቱን እዮም ከም ቁርዲድ ዝለሓጉን ዝሕብኡን። ናይ ህግደፍ ካብ ልቢ ዘይነቅልን ዘይትግበርን ጭረሖ “ንሕና ህዝቢ ንሕና ሃገር፡ ሓደ ልቢ ሓደ ህዝቢ” ከኣ ነዚ ዘመልክት እዩ።
ናይ ህዝቢ ሓላፍነት ዘየብሎም መንግስታት፡ ኣብ ሃገሮም ዘሎ ኩነታት ኣብ ስልጣን ከቐጽሎም ከም ዝክእል ርግጸኛ ኣብ ዘይኮንሉ፡ ናብ ደገ ከመዓድዉን ኣቓልቦ ህዝቢ ንምቕያር ኣብ ዘይጉዳዮም ኢዶም ክሰዱን ባህርያዊ እዩ። ነዚ ዝምልከት ናይ ቀረባ ግዜ ተመኩሮ እንተወስድናኳ፡ ዝተፈላለዩ መንግስታት ናብ ዝተፈላለያ ሃገራት ዘርእይዎ ጣልቃነት ንዕዘብ። ተመኩሮ ሳዳም ሑሴን ኣብ ኩዌት፡ ተግባር ኣሜሪካ ኣብ ዒራቕ፡ ኢድ ኣእታውነት ኣሜሪካ ናብ ኣፍጋኒስታን፡ ከምኡ ከኣ ሶርያ፡ ሊቢያን የመንን ዝሓለፈኦን ዝሓልፈኦ ዘለዋን ሃለዋት ምውካስ ይከኣል። ኢድ ኣእታውነት ጉጅለ ህግደፍ ኣብ ውግእ ኢትዮጵያ/ ትግራይ እውን ካብዚ ፈሊኻ ዝርአ ኣይኮነን። ዕምቆት ናይቲ በቶም ዓመጸኛታት ኣብ ልዕሊ እቶም ግዳይ ዝኾኑ ህዝብታት ዝወርድ ጉድኣት ክፈላለ ይኽእል እዩ። ናይቶም ኣብ ዘይጉዳዮም ዝኣትዉ መንግስታት ተግባር ክኹነን ዝግበኦ እዩ። ብመንጽር ኣህጉራዊ ሕጊ እውን ሃንደስትን ፈጸምትን ናይቲ ኢድ ኣእታውነት ክቕጽዑ ግቡእ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ብምስምስ ዕንደራ ናይቶም ዝዓመጹ መንግስታት፡ ናይተን ዝመርሕወን ሃገራትን ህዝበንን ናጽነትን ልኡላውነትን ኣብ ምልክት ሕቶ ክኣቱ ምኽኑይን ቅቡልን ኣይኮነን።
ኢድ ኣእታውነት ህግደፍ ኣብ ውግእ ትግራይ ህዝቢ ኤርትራ ፈቒድዎን ወሲንዎን ዝተኻየደ ኣይኮነን። እኳ ደኣ እቲ ቀንዲ ከሳርን ተወጻዕን ህዝቢ ስለ ዝኾነ፡ ምስ ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ናይ ለውጢ ሓይልታቱ ዝተቓወሞ እዩ። ንኣብነት ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ከም መቐጸልታ ናይቲ ኣብዚ ዛዕባዚ ከንብሮ ዝጸንሐ ገምጋማትን ክሕዞ ዝጸንሐ ርትዓዊ መርገጻትን፡ ብ29 ጥሪ 2022 ኣብ ዘካየዶ ፍሉይ ኣኼባ ማእከላይ ባይቶኡ “ምልካዊ ጉጅለ ህግደፍ ከም መቐጸልታ ናይቲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክፍጽሞ ዝጸንሐ ገበናት፡ ኣብ ውሽጣዊ ጕዳያት ኢትዮጵያ ኢድ ብምእታው፡ ነቲ ኣብ መንጐ ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ዝተኸስተ ውግእ ንምብላሕ ዝተኽተሎ ኣዕናዊ ፖሊሲ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ትግራይ ዘስዓቦ ብርሰትን ዕንወትን ኩኑን እዩ።” ኢልዎ።
ሰዲህኤ ከምዚ ክብል እንከሎ ኣብ ዘይጉዳይካ ጣልቃ ምእታው ንምቅዋም ጥራይ ዘይኮነ፡ እንተላይ ብመሰረቱ “ውግእ መፍትሒ ናይ ዝኾነ ጸገም ኣይኮነን ንመጻኢ እውን ኣይክኸውንን እዩ” ካብ ዝብል ፖሊሲኡ ብምንቃል እዩ። ዝያዳ ንምብራሁ ኣብ ካልእ ውሳነ መሪሕነት ሰዲህኤ “ኣብ ውሽጢ ኢትዮጵያ ተኸሲቱ ዘሎ ውግእ መበገሲኡ ቅዋማውን ፖለቲካውን ስለዝዀነ፡ ፖለቲካዊ ፍታሕ ክግበረሉ ንጽውዕ። …… ብዝተፈላለዩ ኣህጉራውን ዞባውን ትካላት፡ መንግስታት፡ ሃይማኖታዊ ትካላትን ተጣበቕቲ ሰብኣዊ መሰል ዝዀና ማሕበራትን፡ ነዚ ውግእ ጠጠው ንምባል ዘቕርብዎ ዘለዉ ጻውዒት ሰላም እናደገፍና፣ ብፍላይ ድማ፡ ውድብ ሓድነት ኣፍሪቃ ወሲዱዎ ንዘሎ ናይ ዕርቂ ተበግሶ ኩሎም ወገናት ክቕበሉዎ ነማሕጽን።” ዝበሎ ምውካስ ይከኣል።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ መንጎ ኤርትራን ትግራይን “ከምዚ ኮይኑ፡ ከምዚ ከጋጥም’ዩ፡ ከምዚ ተሰሚዑ” እናተባህለ ብማሕበራዊ መራኸቢ ዝስማዕን ዝንበብን ዘሎ ዘቕስን ኣይኮነን። ሕሉፍ ሓሊፉ ከኣ ብገለ ኣብ ፖለቲካ ዝነጥፉ ተጋሩ፡ ህግደፍ ልኡላውነት ትግራይ ስለ ዝደፈረ፡ ድሕሪ ሕጂ “ናይ ኤርትራ ልኡላውነት ውዱቕ እዩ፡ ኤርትራ ብዝኾነ ኣካል እንተ ተጠቕዐት እውን ልኡላውነታ ተደፊሩ ዘብል ኣይኮነን” ዝዓይነቱ ቅኒት ኣብ መዲያታት የንጸባርቑ ምህላዎም ዘሰክፍ እዩ። ናይዚ ስምዒት መንቀሊ፡ ኤርትራዊ ልኡላውነት ነባሪ ናይ ህዝባ መግለጺ እምበር፡ ህግደፍ ከም ድላዩ ዝጣለዓሉ ከም ዘይኮነ ዘይምርዳእ ወይ ድማ “እንዳፈለጥካ ከምዘይፈልጥካ ኰንካ ምቕራብ” እዩ ክኸውን ዝኽእል። ብፍላይ ኣብ መጻኢ “ልኡላዊት ሃገረ-ትግራይ ክንተክል ኢና” ዝብል ሓሳብ ካብ ዘንጸባርቑ ወገናት ክመጽእ እንከሎ፡ ተጋራጫዊ’ውን እዩ። ስለዚ ብደምን ኣዕጽምትን ዝተነድቀ፡ “ልኡላውነት ኤርትራ፡ ብጥሕሰታት ህግደፍ ኣይመሳመስን” ፡ ሰላማዊ ጉርብትናን ሕውነትን ናብ ንቡር ንምምላስ ድማ ገግደና ንዕመም ዝብል መልእኽቲ ክንልግሰሎም ንፈቱ።
ፍሉይ ልኡኽ ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ፕረሲደንት ናጀርያን ነበር ኦሊሶጎ ኦባሳንጆ ብ31 ጉንበት 2022 ናብ ትግራይ ኣምሪሖም ኣብ ከተማ መቐለ ምስ ፕረሲደንት ክልል ትግራይ ዶ/ር ደብረጽዮን ገ/ሚካኤል ተራኺቦም ከም ዝተዘራረቡ፡ ቢቢሲ ንወሃብ ቃል መንግስቲ ትግራይ ኣቶ ጌታቸው ረዳ ብምጥቃስ ሓቢሩ። እቲ ዜና ንትሕዝቶ ዝርርቦም ብዝምልከት ግና “ብዛዕባ ዞባዊ ጉዳያት” ካብ ምባል ሓሊፉ ዝገለጾ ዝርዝር የለን።
ኦባሳንጆ ቅድሚ ሕጂ እውን ነቲ ካብ ዝጅመር 19 ኣዋርሕ ገይሩ ዘሎ ውግእ ኣብ መንጎ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን ንሕብረት ኣፍሪቃ ወኪሎም መፍትሒ ንምርካብ ኣብ መንጎ ኣዲስ ኣበባን መቐለን ክመላለሱ ጸኒሖም እዮም።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ ሰራዊት ኤርትራ ብ31 ጉንበት 2022 ኣብ ሰሜን ትግራይ ከተማ ሸራሮ ደብዳብ ከቢድ ብረት ከም ዝፈጸመ ማዕከን ዜና ሮይተር ዩኤን ቡለቲን (UN Bulletin) ዝተባህለ መጽሐት ብምጥቃስ ሓቢሩ። እቲ ዜና ከም ዝጠቐሶ እዚ ደብዳብ ዘጋጥም ዘሎ ድሕሪ ናይ ክልተ ኣዋርሕ ህድኣት ኣብቲ ከባቢ እዩ።
ማዕከን ዜና ሮይተርስ፡ ኣብ ርእሲቲ ናይ ዩኤን ቡለቲን፡ እቲ ደብዳብ ከም ዝተፈጸም ኣብቲ ቦታ ካብ ዘለዋ ግብረ ሰናይ ትካላት 23 ቡንባታት ከም ዝተደርበየ ምርግጋጹ ጠቒሱ። በቲ ደብዳብ ኣብ ኣብያተ-ትምህርቲ ተዓቚቦም ካብ ዝነበሩ ተመዛበልቲ ስድራቤታት 18 ሰባት ከም ዝቖሰሉ፡ ጓል 14 ዓመት ቆልዓ ከም ዝሞተትን 12 ኣባይቲ ድማ ከም ዝተጐድኡ ሓቢሩ።
ሮይተርስ ከም ዝገለጾ ነቲ ከባቢ ዝመሓድርን ዝቆጻጸርን ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ፡ ሰራዊት ኤርትራ ብ28ን 29ን ጉንበት 2022 ኣብቲ ከባቢ መጥቃዕቲ ፈጺሙ ዝብል ክሲ ኣቕሪቡ ነይሩ እዩ። እቲ ዜና ከም ዝጠቐሶ እዚ ውግእ ተኻይድሉ ዝተባህለ ቦታ፡ ካብ ዶብ ኤርትራን ትግራይን፡ ናብ ትግራይ ኣስታት 7 ማይልስ ኣቲኻ ዝርከብ እዩ።
ማዕከን ዜና ሮይተርስ ከም ዝጠቐሶ፡ ሚኒስተር ዜና ኤርትራ የማነ ገብረመስቀል ብዛዕባቲ ኩነታት መብርሂ ንክህብ ተሓቲቱ ኣይመለሰን። በዚ መሰረት ብፍላይ ብዛዕባቲ ሰራዊት ትግራይ ኣብ ልዕሊ ሰራዊት ኤርትራ ኣውሪደዮ ዝበሎ ናይ ዝተቐትሉ፡ ዝተወግኡን ዝተማረኹን ኣሃዛት ካብ ናጻ ኣካል ምጽራይ ኣይተኻእለን።
ኣብ መወዳእታ ሮይተርስ ኢትዮጵያውያን፡ ኮለኔል ጌትነት ኣዳነ ወሃቢ ቃል ሰራዊትን ዶ/ር ለገሰ ትሉ ወሃቢ ቃል መንግስትን ብዛዕባቲ ኩነታት ተሓቲቶም ስሉጥ መልሲ ከምዘይሃብዎ ኣስፊሩ።
ባህግና 62: ሰሙናዊ ዜናታት፣ ሓርነት ዘየሰነዮ ናጽነት ንዝኽሪ 24.05.1991 መበል 31 ዓመት
Written by Bahgna MediaMedia
ጓል 40 ዓመት ሱዳናዊት ኢንጅነር ኣሚና ዑስማን ሑመድ፡ ናይ “ግንባር ቀደም” ሽልማት ንምክልኻል ሰብኣዊ መሰል ኣብ ሓደጋ/ Front Line Defenders Award for Human Rights Defenders at Risk./ “ ከም ዝተዓወተት ኤኤፍፒን ካለኦት ማዕከናት ዜናን ሓቢረን። ኣሚና ዑስማን ብ2002 ደፊራ “ስረ ክኽደን እየ” ስለ ዝበለት፡ ጽኒሓ ብ2013 ድማ “ርእሰይ ኣይሽፈንን” ስለ ዝበለት ተኣሲራ ከም ዝነበረት እቲ ዜና ብተወሳኺ ጠቒሱ።
ኣሚና ኣብ ዝሓለፉ 2ተ ዓሰርተ ዓመታት ምእንቲ መሰል ደቂ ኣንስትዮ ሱዳን ክትቃለስ ዝጸንሐት ኮይና፡ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ድማ ነቲ ኣብ ሱዳን ድሕሪ ውድቀት መንግስቲ ዑመር ኣልበሽር ኣብ ሱዳን ዝተኻየደ ወታደራዊ ዕልዋ ብምቅዋማ ተኣሲራ ዝተሳቐየት እያ። ኣሚና ዑስማን ካብተን ኣብ ኣፍጋኒስታን፡ ቤላሩስ፡ ዝምባብወን ሜክሲኮን ተመሳሳሊ ቃልሲ ከካይዳ ዝጸንሓ እሞ ሽልማት “ተኻላኸልቲ ሰብኣዊ መሰል ኣብ ሓደጋ/ Human Rights Defenders at Risk” 2022 ዝተዓወታ ደቂ ኣንስትዮ ሓንቲ ምዃና እቲ ዜና ኣስፊሩ።
ሱዳናዊት ኣሚና ዑስማን ሑመድ ምስ ኩሉ ጸገማት ካብ ቃልሳ ንሰብኣዊ መሰልን ዲሞክራስን ንድሕሪት ከይበለት ክትቅጽል ከም ዝጸንሐት እቲ ሽልማት ዝሃበ ኣብ ዱብሊን ዝመደበሩ ትካል “ቅድመ-ግንባራዊ ምክልኻል” ነቲ ሽልማት ኣብ ዝሃበሉ እዩ ሓቢሩ። እዛ ተባዕ ሱዳናዊት ጓለንስተይቲ፡ ኣብ ግዜ መንግስቲ ዑመር ኣልበሽር ኣንጻርቲ ሽዑ ኣብ ሱዳን ዝነበረ ኣዝዩ ጨቋኒ ሕጊ ብ2009 “ኣይፋል ንጭቆና ደቂ ኣንስትዮ” ዝብል ተበግሶ ኣንቂዳ ዝነበረት እያ።
ምዕዋት ኣሚና ዑስማን ሑመድን ተሳትፎ ደቂ ኣንስትዮ ሱዳን ካብ ምውጋድ መንግስቲ ዑመር ኣልበሺር ጀሚረን ክሳብ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ሃገረን ዘሎ ቀጻሊ ፖለቲካዊ ምንቅስቓስ ኣብነታዊ ስለ ዝኾነ፡ ኤርትራውያን ደቂ ኣንስትዮ እውን ኣብርእሲ እቲ ዝጸንሔን ሕጂውን ነዚ ክቐስመኦ ዝግባእ እወንታዊ ተመክሮ እዩ።
More...
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራ፡ ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ ኣብ ገማግም ቀይሕ ባሕሪ እትርከብ፡ ብስፍሓታ ብደረጃ ኣፍሪቃ ካብ 54 ሃገራት መበል 37፡ ብደረጃ ዓለም ድማ ካብ 234 ሃገራት ኣብ መበል 101 እትስራዕ እያ። ኤርትራ እዚ ሎሚ ሒዛቶ ዘላ ቅርጽን ዶባትን ዝሓዘት መንግስቲ ኢጣልያ ከም ኣካል ወራር ኤውሮጳ ናብ ኣፍሪቃ ብ1 ጥሪ 1890 “ግዝኣተይ” ኢሉ ድሕሪ ምእዋጁን ስምምዓት ምኽታሙን እዩ። ድሕሪ ምድምዳም 2ይ ውግእ ዓለም፡ ኣብ ትሕቲ መግዛእቲ ዝጸንሓ ሃገራት ኣፍሪቃ ናጻ ክወጻ እንከለዋ ዶባተን ምውሳን ዓብይ ጉዳይ ስለ ዝነበረ፡ ውድብ ሓድነት ኣፍሪቃ ኣብ ቀዳማይ ኣኼባኡ ነቲ ኩነታት መዚኑ፡ ምስ ኩሉ ጸገማቱ እቲ መግዛእታዊ ዶባት ጸኒዑ ንክቕጽል ኣጽዲቕዎ እዩ። ዶብ ኤርትራ ምስ ጐረባብታ እውን ኣካል እዚ ውሳነ እዩ። እዚ ውሳነ ናይ ኤርትራ ሃገራውነት ዝተመዝገቦ ፋይል ኣብቲ እዋኑ ንድሕሪት ከምዘይምለስ ዝዓጸወ ተረኽቦ እዩ።
እንተኾነ መግዛእታዊ ሓይልታት ኢትዮጵያን ተሓጋገዝቶም ተረባሕትን፡ ንታሪኽን ሓቅን ጠማዚዞም ነዚ ዝተዓጽወ ፋይል ከፊቶም ንኤርትራ ካብ ሃገርነታ ኣውሪዶም ዓምጺጾም ናብ ኢትዮጵያ ከእትውዋ ፈቲኖም። ንህዝቢ ኤርትራ ነዚ ውዲቶም ተቐቢሉ ንክርዕሞ ብብዙሕ መተዓሻሸዊ መብጸዓታት ፈቲነሞ። ምስ ኢትዮጵያ ብፈደረሽን ምቑራን ድማ ሓደ ካብቲ ፈተነታት ነይሩ። እንተኾነ ህዝብና ነቲ ካብ ኤርትራዊ ሃገርነቱ ዘውርድ ውሳነ ኣይተቐበሎን ጥራይ ዘይኮነ፡ ኤርትራ ከም ሃገር ንምውሓሳ ቃልሲ መሪጹ። እዚ ቃልሱ ከኣ ብዙሕ ውረድ ደይብ ሰጊሩን ክቡር ዋጋ ከፊሉን ተዓዊቱ ኤርትራ ብ1991 ናጻ ሃገር ኮይና። እዚ ተረኽቦዚ ነቲ ካብ ቀደሙ እውን “ሃገርነት ኤርትራ” መዝጊቡ ተዓጽዩ ብኽብሪ ዝተዓቀበ ፋይል ዝያዳ ዓጽይዎ። እቲ 1,062,410 ኤርትራውያን ዝተሳተፍዎ ካብኣቶም 99.83% “እወ ንናጽነት” ዘድመጽሉ ረፈረንደም ድማ ነቲ ፋይል ዳግማይ ከምዘይግንጸል ኣትሪሩ ከቲምሉ።
ድሕሪዚ ነቲ ዝተዓጽወ ፋይል ገንጺልካ፡ ንኤርትራዊ ሃገርነትን ልኡላውነትን ክትቅይር ምህቃን ስለ ዘይዕወት፡ ንሃቀንቱ ካብ ምድካም ሓሊፉ ዘምጸኦ ለውጢ የብሉን። ምስዚ ኩሉ ግና፡ ናይ ገለ ኣካላት ዘይርትዓዊ ሃቐነታት ክሳብ ሎሚ’ውን ዓዲ ኣይወዓለን። እቲ ሃቐነታት ካበይን ስለምንታይን ይመጽእ ኣሎ ርዱእ እዩ። ታምራት ነገራ ዝተባህለ ጋዜጠኛ “ኤርትራ ኣብ ውግእ ምስ ትግራይ ምስ ደኸመትልና ስንና እናመወጽና ኢና ናብ ኣስመራ ንጐዓዝ” ዝበሎ፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ዶር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ፡ ሓደ እዋን “ምስ ኤርትራ ክንድመር እንከለና ዓሰብ ንካፈል” ካልእ ግዜ ድማ “ትግራይ ንሓጺር ግዜ እያ ተዓጽያ፡ ኢትዮጵያ ግና 30 ዓመታት እያ ተዓጽያ ስለዚ ድሕሪ ሕጂ ክመውት ዝደሊ ንኣፍደገ ባሕሪ እዩ ክመውት ዝግበኦ” ዝበሎ፡ ደደቢት ናይ ዝተባህለት መዲያ ኣካየድቲ “ቀይሕ ባሕሪ ብታሪኽ ናይ ትግራይ እዩ” ኢሎም ዝመጐትዎ፡ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ድማ ምክትል ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ኣቶ ደመቀ መኮነን ዘንጸባረቖ ናይ “ንስምምዕ ኣልጀርስ ዳግመ-ርኢቶ ክንገብረሉ ኢና” ዝብል ዝንባለ፡ ደሚርካ ክምዘን እንከሎ፡ እቲ ዝተዓጸወ ፋይል ናይ ምግንጻል ሃቐነ ካብ ገለ ኢትዮጵያውያን ዝመጽእ ዘሎ ምዃኑ ብሩህ እዩ። ምስዚ ግና ኣብ ልኡላውነት ኤርትራ ዘይዕጸፍ ቃል ዘለዎም ኢትዮጵያውያን ወገናት የለዉን ማለት ግን ኣይኮነን። ክልላዊ መንግስቲ ትግራይ ብምኽንያት መበል 31 ዓመት ዝኽሪ ናጽነት ሃገርና ናብ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዘመሓላለፎ መልእኽቲ ዮሃና “…..ህዝቢ፡ ሰራዊትን መንግስትን ትግራይ፡ ኣብ ናጽነትን ልኡላውነትን ህዝቢ ኤርትራ ነቕ ዘይብል ጽኑዕ ህዝባዊ መስመሮም ንጻት ዘይሸራረፍን ቅዋሞም ደጊሞም የረጋግጹ……” ብዝብል ዘስፈሮ ኣብ ሓቂ ዘትከለ ርትዓዊ መርገጽ እዩ።
ከምቲ “ወደን ከይሓምያስ፡ ሰበይቲ ወደን ይሓምያ” ዝበሃል ከይኮነና፡ እቲ ድሌት ኣብቶም ዓው ኢሎም ዝዛረቡ ዘለዉ ዝነበረኳ እንተኾነ፡ ዝተዓጽወ ፋይል ንምግንጻል ዘተባብዕዎም ዘለዉ ካብ መራሒ ህግደፍ ጀሚርካ ዝተፈላለዩ ኤርትራዊ ኣካላት ከምቲ “ኣድግስ ሃሊላ በላዒኣ ትጽውዕ” ዝበሃል ዘርእይዎ ዘለዉ ኤርትራዊ ሃገርነትን ልኡላውነትን ዝፍሑቕ ዝንባለታት ከም ዘጋደዶ ዝከሓድ ኣይኮነን። ህልዊ ዕርክነት ህግደፍን ፋኖ ኣምሓራን ናይዚ ምልክት እዩ።
እዚ ንድሕሪት ናይ ምምላስ ስምዒት ንክኽሰት ናይ ኢትዮጵያ ኣፍደገ ባሕሪ ዘይምህላው ምዃኑ ክንጸባረቕ ጸኒሑ እዩ። ኣፍደገ ባሕሪ ዘይምህላው ኣብ ኢትዮጵያ ዝተጀመረ ዘይኮነ ብደረጃ ዓለም 44 ሃገራት ኣፍደገ ባሕሪ ከም ዘየብለን ይፍለጥ። ካብዘን ኣፍደገ ባሕሪ ዘየብለን ሃገራት እተን 16 ኣብ ኣፍሪቃ ዝርከባ እየን። ካብተን ኣፍደገ ባሕሪ ዘየብለን ሃገራት ዓለም ዝሰፍሐት ቀዳመይቲ ካዛኪስታን ክትከውን እንከላ ዝበዘሐ ህዝቢ ዘለዋ ከኣ ኢትዮጵያ እያ። ዝበዝሐ ህዝቢ ምውናን ግና ሕጊ ኮይኑስ ናይ ካልእ ኣፍደገ ባሕሪ ክውንን ዘኽእል ኣይኮነን። ኢትዮጵያ ካብ መዋስንታ፡ ኤርትራ ጥራይ ዘይኮነት፡ ሱዳን፡ ኬንያ፡ ጅቡትን ሶማሊያን እውን ኣፍደገ ባሕሪ ኣለወን።
እቲ ሓቂ እዚ እንከሎ ደኣ “ስለምንታይ እቲ ናይ ኣፍደገ ባሕሪ ይግበኣኒ ዝንባለ ናብ ኤርትራ ይዓዝዝ?” ዘዛርብ እዩ። ሓቂ እዩ ንኤርትራን ኢትዮጵያን ዘቀራርበን ታሪኽ ኣሎ። እንተኾነ እዚ ታሪኽ ኤርትራ ናብ ኢትዮጵያ ወይ ኢትዮጵያ ናብ ኤርትራ ክጽንብር ዝኽእል ሕጋዊ ሓይልን ትርጉምን የብሉን። ኣብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ብባህሊ፡ ቋንቋ፡ ዓሌትን እምነትን ዝተኣሳሰሩ ጐረባብቲ ህዝብታት ኣለዉ። ኣብ ማሕበራዊ፡ ንግዳውን መውስቦን እውን ርክባት ኣለዎም። እንተኾነ እዚ ኩሉ ተመሳሳልነቶም ተደማሚሩ፡ ካብ ጥቡቕ ጉርብትናዊ ምቅርራብ ሓሊፉ፡ ዓለም ለኻዊ ዶባት ኣፍሪሱ ዜጋታት ሓንቲ ልኡላዊት ሃገር ዘብሎም ኣይኮነን። እዚ ናይ ህዝብታት ምምስሳል ኤርትራ ምስ ሱዳንን ጅቡትን እውን ኣለዋ። ኢትዮጵያ ከኣ ምስ ሱዳን፡ ኬንያ፡ ጅቡቲ፡ ሶማልያን ደቡብ ሱዳንን ኣለዋ።
ጉዳይ ቁጠባዊ ተጠቃምነት እንተኮይኑ፡ ዘለናዮ ዘመን ምስ ጐረቤትካ ጥራይ ዘይኮነ ምስ ርሑቕ እውን ክትዛመድ ዘገድድ እዩ። ኤርትራ ከም ምስተን ካለኦት ጐረባብታ፡ ምስ ኢትዮጵያ ትካላዊ ደረጃ ብዘውሓሰ ኣብ ሓባራዊ ረብሓ ዝተሰረተ፡ ቁጠባዊ፡ ማሕበራውን ንግዳውን መዳያት ዝምድና ክትገብር ምርጫኣ ዘይኮነ ግደታኣ እዩ። ጉዳይ ተጠቃምነት ወደባትን ባሕርን እውን ካብዚ ወጻኢ ዝርአ ኣይኮነን። ኤርትራ ንወደባታ ክጥቀማሉ ካብ ዝኽእላ ሃገራት ሓንቲ ኢትዮጵያ ስለ ዝኾነት እሞ እቲ ጠቕሚ ናይ ሓባር ስለ ዝኾነ ክትጉስጉሰሉ እውን ዝግበኣ እዩ። ኮታ እቲ ዝምድና ናይ ኣቕራባይ ዓዳጋይን እዩ። ስለዚ ተጠቃሚ ወደብ ዝልምነሉ ኤርትራ ከኣ ትልመነሉ ጌርካ ምርኣዩ ግጉይ እዩ። እዚ ናይ ሓባር ተጠቃምነት ጥዕናኡ ዝሓለወ ንክኸውን ድማ ፡ “ዝተዓጽወ ፋይል ምግንጻል፡ ዘይዕወት ሃቐነ” ዕንቅፋትዩ’ሞ ይተኣለ።
ኮሚተ ተጣባቒ መሰል ጋዜጠኛታት፡ ኢትዮጵያ ዝኣሰረቶም ጋዜጠኛታት ክትፈትሕ ሓቲቱ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ኣብ ኒውዮርክ ዝመደበሩ ትካል፡ ኮሚተ ተጣባቒ መሰል ጋዜጠኛታት (CPJ)፡ ኣብዚ ቅንያት ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ ሰብ መዚ ኢትዮጵያ “ምኽባር ሕጊ” ብዝብል ዝኣሰርዎም ዘለዉ ጋዜጠኛታትን ናይ መድያ ሰራሕተኛታትን ንክፈትሑ ሓቲቱ።
ኣብ ዝተፈላለዩ ክፍልታት ኢትዮጵያ ካብ 19 ጉንበት 2022 ጀሚሩ ዝካየድ ዘሎ ሰፊሕ ጋዜጠኛታት ናይ ምእሳር ወፈራ ኣብ ኣዲስ ኣበባን ባህርዳርን ክሳብ 28 ጉንበት 2022 ኣብ ዝነበረ ግዜ ጥራይ ልዕሊ 20 ጋዜጠኛታትን ናይ መዲያ ሰራሕተኛታትን ከም ዝተኣስሩን እቲ ምእሳር ቀጻሊ ከም ዘሎን ዝተፈላለዩ ምንጭታት ሓቢሮም።
ካብቶም ክሳብ ሕጂ ተኣሲሮም ዘለዉ ናይ ብሕቲ መዲያ ጋዜጠኛታትን ናይ መዲያ ሰራሕተኛታትን፡ ሰንበቶ ኣሕመድ፡ ያየሰው ሽማልስ፡ ኣበበ ባዩ፡ በቃሉ ኣላምረው፡ ሰለሞን ሽሙየ፡ መስከረም ኣበራ (ደራሲትን ጸሓፊትን)፡ ተመስገን ደሳለኝ፡ ታድዮስ ታንቱ (ደራስን ጸሓፍን)፡ መኣዛ መሓመድ፡ ጋሻዬ ንጉሴ፣ ጌትነት ያለው፡ ሃብታሙ መለሰ ዳንኤል መስፍንን ቀለሙ ገላጋይን ዝበሃሉ ይርከብዎም።
በዚ ዝካየደ ዘሎ ሰፊሕ ናይ ጋዜጠኛታትን ናይ ሚድያ ሰራሕተኛታትን ማእሰርቲ ናይ ምዕጻው ሓደጋ ኣንጸላልይወን ካብ ዘሎ ናይ ብሕቲ ማሕበራዊ መዲያታት፡ ተራራ ኔትዎርክ፡ ገበያኑ፡ ኢትዮ-እውቀት፡ ኣልፋ፡ ኢትዮ-ፎረም፡ ዓሸራ፡ መጽሐት ፍትሕን ንስርን፡ ሮሃን ፊኒፎነ ኢንተግሬትን ዝበሃላ ይረከበን። ነቲ ኩነታት ዝከታተሉ ከም ዝብልዎ ኣብ ኢትዮጵያ ብዘይካ ናይ መንግስትን ናይ ብሕቲ ኮይነን ን ሰልፊ ብልጽግና ዝድግፋን ኩለን ዝተፈልየ ሓሳብ ዘንጸባርቓ መዲያታት ክዕጸዋ እየ።
ከም ሚዛን ናይ ብዙሓት እቲ ዝያዳ ኣብ ኣዲስ ኣበባን ባህርዳርን መመሊሱ ዝገድድ ዘሎ ማእሰርቲ ምስ ናይ መዲያ ሕጊ ምጥሓስ ዘይኮነ፡ ምስ ፖለቲካዊ ኣረኣእያን እምነትን ዝተተሓሓዘ እዩ። እዚ ከምዚሉ እንከሎ መንግስቲ ኢትዮጵያ ባዕሉ ብዝገለጾ ኣብ ኣዲስ ኣበባን ክልል ኣምሓራን ጥራይ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ጥራይ ልዕሊ 5 ሺሕ ፖለቲከኛታት ኣሲሩ ኣሎ። ኣብ ክልል ኦሮሚኣ እውን ሰፊሕ ማእሰርቲ ኣሎ።
ተዓዘብቲ ነዚ ናይ ኢትዮጵያ ሰፊሕ ማእሰርቲ ጋዜጠኛታት፡ ምስቲ ኣብ ኤርትራ ብ2001 ዝተወስደ ስጉምቲ ምእሳር ግዜጠኛታትን ምዕጻው መዲያታትን የመሳስልዎ። እንተኾነ ኣብ ኢትዮጵያ እዞም ዝእሰሩ ዘለዉ ጋዜጠኛታትን ናይ መዲያ ሰራሕተኛታትን ኣብ ቤት ፍርዲ ቀረቦም ብጠበቓ ኣቚሞም ናይ ምክልኻል መሰል ኣለዎም።
