ጋዜጠኛታት፡ በቃሉ ኣላምረው፡ በላይ ማናየን ቴድሮስ ዘርፉን

በቃሉ ኣላምረው፡ በላይ ማናየን ቴዎድሮ ዘርፉን ዝተባህሉ ኢትዮጵያውያን ናይ ግሊ ጋዜጠኛታት ድሕሪ ናይ ኣስታት ሓደ ዓመት ብዘይፍርዲ ማእሰርቲ፡ ብ17 ሰነ 2024 ከም ዝተፈትሑ መርበብ ኢትዮ-ኢንሳይደር ሓቢራ። እዞም ጋዜጠኛታት ናብ ቤት ፍርዲ ከይቀረቡ ንክንድዚ ዝኣክል ግዜ ምእሳሮም፡ ፍትሓዊ ከምዘይኮነ፡ ብምጥቃስ ንመንግስቲ ምስ ከሰሱ እዮም  ብፖሊስ ተፈቲሖም።

በቃሉ ኣላምረው፡ መስራትን ኣመሓዳርን “ኣልፋ መዲያ፥ በላይ ማናየ ሪፖርተር “ኢትዮ-ኒውስ” ከምኡ ድማ ቴድሮስ ዘርፉ ጋዜጣኛ “ምነሊክ-ቲቪ” እዮም። እዞም ጋዜጣኛታት ብምኽንያት እቲ ኣብ ክልል ኣምሓራ ዝተኣዋጀ ሰዓት እቶእቶ ኣብ ክልል ዓፋር “ኣዋሽ ኣርባ” ኣብ ዝበሃለ ጽኑዕ ቤት ማእሰርቲ ተዳጒኖም ዝጸንሑ እዮም።

እዞም ጋዜጠኛታት ዝተኣስሩ፡ ኣብ ክልል ኣምሓራ ኣንጻር ፈደራል መንግስቲ ኢትዮጵያ ዝዋጋእ ዘሎ ዕጡቕ ሓይሊ ፋኖ ደጊፍኩም ብዝብል ክኸውን እንከሎ፡ ዝፍትሑ ዘለዉ ከኣ እቲ ናይ ክልል ኣምሓራ ናይ  እገዳ ግዜ ካብ ዝሓልፍ ድሕሪ 10 መዓልታት እዩ።

በቃሉ ኣላምረው ቅድም “ኣውሎ-መድያ” ናይ ዝተባህለ መድያ፡ ደሓር ከኣ ናይ “ኣልፋ-ተለቪዥ” መስራትን መራሕን ዝነበረ ኮይኑ፡ ብፍላይ ኣብ ግዜ ውግእ ትግራይ  ብዛዕባ ኢድ ኣእታውነት ህግደፍ ኣብቲ  ውግእ ርትዓውን እዋኣንውን  መደባት ብምቕራብ ዘቃልዕ ዝንነበረ ተባዕ ጋዜጠኛ እዩ።

እዚ ዝኸውን ዘሎ፡ እቶም ቅድሚ ልዕሊ 20 ዓመታት ብዘይካ ሓሳብ ህዝቢ ምንጽብራቕ፡ ካልእ ገበን ዘይነበሮም 16 ኤርትራውያንን ጋዜጠኛታት፡ ምስተኣስሩ ክሳብ ሎሚ ኣይኮነንዶ ክፍትሑስ ብዛዕባ ሃለዋቶም እውን ሓበሬታ ኣብ ዘየብሉ ምዃኑ ኣዝዩ የሕዝን።

ምምሕዳር ህግደፍ ኣብ ግዜ ለይቲ ጥራይ ዘገልግል፡ ካብ ከተማ ኣስመራ ወጻኢ ኣገልግሎት ክህብ፡ ኣዝዩ ግዜ ዝሓለፎን ዋግኡ ከኣ ካብቲ ዘመናዊ ኣገልግሎት ዝህብ ኣዝዩ  ዝኸበረ ኢንተርነት ክወሃብ ምዃኑ ትካል ኤሪ-ተል ሓቢሩ። ብዛዕባ ተክኖሎጂ ኢንተርነት ኣፍልጦ ዘለዎም ወገናት ከም ዝሕብርዎ፡ እዚ ኣገልግሎት ምናልባት ቅድሞ ዕስራን ካብኡ ንላዕልን ዓመታት ኣገልግሎት ዝህብ ዝነበረ ሎሚ ዳርጋ ጠቕሊሉ ካብ ዕዳጋ ዝወጸ ብዘይቀዋሚ መስመር ተለፎን ዘይሰርሕ ምዃኑ ሓቢሮም።

ህግደፍ ነዚ ዝመረጸሉ ምኽንያት በቲ ሓደ ወገን ነቲ “ኣብ ኤርትራ ኢንተርነት የለን” ዝብል ክሲ ንምሻፋን በቲ ካልእ ወገን ድማ ነቲ ዝርካቡ በዚ ኣገባብ ዝግበር ርክባት ንምቁጽጻር ንክጥዕሞ ምዃኑ ክኢላታት ናይቲ ዓውዲ ይሕብሩ። እዚ ኣገልግሎት ኣብ ሱዳን ይኹን ኣብ ኢትዮጵያ ቅድሚ 20 ዓመታት ኣገልግሎት ዝህብ ዝነበረ ኮይኑ፡ ኣብ ማሕበራዊ መዲያ ክትጥቀመሉ ዘይትኽእል፡ ሓደ መልእኽቲ ንምቕባል ኮነ ንምልኣኽ ክሳብ ልዕሊ ሓደ ሰዓት ዝወስድ ምናልባት እውን ረብሪብካ እትገድፎ ምዃኑ፡ ብተመኩሮ ዝተረጋገጸ እዩ። ናይ ምስልን ድምጽን መልእኽቲ ምትሕልላፍ እሞ ከኣ ዘይሕሰብ እዩ። ኣብዚ 5ይ ትውልዲ ብዝበሃል ዓይነት መራኸቢ ዋይፋይ ዝገነነሉ፡ መድረኽ ነዚ ኣገባብ ምምራጹ ኣዝዩ ከም ዘሕዘኖም ናብቲ ተክኖሎጂ ቅርበት ዘለዎም ኤርትራውያን ይገልጹ።

ብመሰረቱ ከኣ ኤርትራ ድሕሪ 33 ናይ ናጽነት ዓመታት “ምጅማር ኣገልግሎት ኢንተርነት”  ዝብል ዜና ምዝርግሑ ኤርትራ ኣብ ከመይ ዝኣመሰለ ድሕረት ከም ዘላ ዘመልክትን ዘሕፍርን ምዃኑ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኤርትራ ናይ ኢንተርነት ዝጥቀም ካብቲ ህዝቢ ካብ 1% ዝበልጽ ኣይኮነን።

ኣብ ዝሓለፉ ዓመታት ኣብ ጐኒ ህግደፍ ተሰሊፈን ሰፊሕ ፖለቲካዊ ወፈራ ዘካይዳ ዝነበራ፡ ኢትዮጵያውያን ዘመሓድርወን ናይ ዩቱብ መድያታት፡ ዝነበረን ኣሰላልፋ ጌጋ ምዃኑ ተረዲአን የቃልዐኦ ከም ዘለዋ ገሊጸን። “መሃል መድያ”  እትበሃል፡ ደሳለኝ ብዝተባህለ ኢትዮጵያዊ ጋዜጠኛ እትምራሕን “ሃሌታ ቁጽሪ-1” ዝተባህለ ብበላይ መንገሻ እትመሓደርን ናይ ዩቱብ መድያታት፡ ድሕሪ 2018 ኣብ ጐኒ ህግደፍ ተሰሊፈን ዝነበራ  ኣብዚ እዋንዚ ርክበን ምስ ህግደፍ ኣቋሪጸን፡ ኣብ ጐኒ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያ ከም ዝተሰለፋ ብተደጋጋሚ ገሊጸን።

ኣመሓዳሪ “መሃል መድያ” ጋዜጠኛ ደሳለኝ ከም ዝገለጾ፡ ኣብ ከም መዓልቲ ናጽናትን ዝኣመሰሉን ናይ ኤርትራ ኣጋጣምታት ናብ ኣስመራ ከይዱ ንህግደፍ ዝድግፍ መደባት የዳሉ ከም ዝነበረ ጠቒሱ፡ ብፍላይ ኢድ ኣእታውነት ህግደፍ ኣብ ጉዳይ ትግራይ ምኹኑይ ምዃኑ ኣምሲልካ ኣብ ምቕራብን፡ ህግደፍ ዝሓዞ ቀበለታት ትግራይ ናይ ኤርትራ ምዃኑን ኣብ ምምስካር ተጸሚዱ ከም ዝነበረ ባዕሉ ተናሲሑ። እዚ ጥራይ ዘይኮነ፡ መንግስቲ ኣብይ ኣሕመደ ሕቶ ባሕርን ወዳባት ኤርትራን ምስ ኣልዓለ ህግደፍ ንምሕጓስ  ደጋፊ ኤርትራ ከም ዝነበሩ ክልቲኦም ገሊጾም።

ኣማሓዳሪ ዩቱብ “ሓሌታው ሓደ” በላይ መንገሻ ብወገኑ “ኤርትራዊ ኢኻ” ክሳብ ዝበሃል፡ ብተደጋጋሚ ናብ ኣስመራ ይመላለስ ከም ዝነበረ ጠቒሱ፡ ካብ ኣስመራ ሓሊፉን ኣብ ባጽዕን ካለኦት ከተማታትን ኤርትራ ተጓዒዙ ንህግደፍ ዝድግፉ ጸብጻባት የቕርብ ከም ዝነበረን ምስ ሚኒስተራትን ጀነራላትን ኤርትራ ቀጻሊ ዝምድና ከም ዝነበሮ ሓቢሩ። “ኤርትራ ብጽምዋ ዝተዋሕጠት ሃገር”እያ”  ዝበለ በላይ መንገሻ፡ ኣብ ኤትራ ዝኾነ ነገር ክትስእልኳ ፍሉይ ፈቓድ ምርካብ ከም ዘድሊ ዝጠቐሱ፡ ምስ መንግስቲ ኤርትራን ናይ ጸጥታ ኣካላቱን እምበር፡ ምስቲ ለጋስን ደላይ ሰላምን ህዝቢ ኤርትራ  ጸገም ከምዘይነበሮ ኣፍሊጡ።

ኣባል ጉንበት-7 ዝነበረ ጋዜጠኛ በላይ መገሻ፡ ምስ ህግደፍ ዘበኣሶ፡ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ኮይኖም፡ ካብ ኣሜሪካን ካልኦት ከባብታትን ናብ ዕጡቕ ሓይሊ ኣምሓራ ፋኖ ዝለኽ ገንዘብ ዘመሓላልፉ ኤርትራውያን ከቃልዕ እየ ስለ ዝበለ ምዃኑ ሓቢሩ።

ካብ ማሕበራዊ መድያ ዝተወስደ ስእሊ መራሕቲ ኣፍሪቃ

ነቲ ኣብ ለካቲት 2025 ኣብ ኣዲስ ኣበባ ኣብ መበል 38 ስሩዕ ኣኼባ መራሕቲ ሃገራት ኣፍሪቃ ዝካየድ ምርጫ ኮሚሽነራት ዝምልከት ምድላው ከም ዝቐጸለን ሕጹያት ተወዳደርቲ ከም ዝተፈልጡን ተሓቢሩ። በዚ መሰረት ቀጻሊ ኣቦመንበር ናይቲ ኮሚሽን ካብ ምብራቕ ኣፍሪቃ ምክትሉ ከኣ ካብ ሰሜን  ስለ ዝኾነ፡ ንኣቦመንበርነት እቲ ኮሚሽን ዝቐርቡ ሕጹያት ተፈሊጦም ኣለዉ።

ማዕከን ዜና ቢቢሲ ከም ዝሓበሮ፡  ኬንያዊ ራይላ ኦዲንጋ፡ ናይ ቅድም ሚኒስተር ወጻኢ ጉዳይ ጅቡቲ ማሕሙድ ዓሊ ዩሱፍ፡ ሚኒስተር ወጻኢ ጉዳይ ሶማሊያ ነበር ፎዚያ ዩሱፍ ኣደምን ምክትል ፕረሲደንት ሲሸልስ ነበር ቪንሲንት መሪቶንን ሕጹያት ኮይኖም ኣለዉ።

ብሕጊ ምርጫ ሕብረት ኣፍሪቃ መሰረት፡ ምክትል ኣቦመንበር ናይቲ ኮሚሽን ካብ ሰሜን ኣፍሪቃ ክኸውን እንከሎ፡  ዝተረፋ ዞባታት ኣፍሪቃ ከኣ ናይቶም 6 ኮሚሽነራት ቦታ ክሕዛ እየን። ኣብዚ መጻኢ ናይ ለካቲት ምርጫ፡ መራሕተን ብዘይሕጋዊ ኣገባብ ስልጣን ስለ ዝሓዙን ካልእ ዝተፈላለዩ ምኽንያታትን ከይሳተፋ ዝተኣገዳ ሃገራት፡ ሱዳን፡ ጋቦን፡ ኒጀር፡ ማሊ፡ ቡርኪናፋሶን ጊኒን ኣይክሳተፋን እየን።

ኣቦመንበር ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ን4 ዓመታት ዝምረጽ ኮይኑ ን2ይ  4ተ ዓመታት ክወዳደር ይኽእል። በዚ መሰረት ክልተ ግዜ ተመሪጹ ኣቦመንበር ኮሚሽን ሕረት ኣፍሪቃ ኮይኑ ከገልግል ዝጸንሐን ኣብ መጻኢ ለካትቲ ስልጣኑ ዘብቅዕን ቻዳዊ መሓምድ ፋቂ እዩ።

ኣብ ኣመሪካ ዝመደበሩ “ትካል ሓድሽ መስመር/ New Lines Institute” ዝተባህለ፡ ብዘካየዶ ዓሚቕ መጽናዕቲ፡ ሰራዊት ኤርትራ ዝርከቦም ኣካላት ኣብ ግዜ ውግእ ኣብ ትግራይ ኣብ ዘካየድዎ ወፍሪ ጽንተት ኣንጻር ሕብረትሰብ/genocide ከም ዝፈጸሙ፡ ኣብ ዘውጸኦ 120 ገጻት ዝሓዘ ሰነድ ገሊጹ። እቲ ትካል ብዘካየዶ መጽናዕቲ ከም ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ጽንተት ሕብረትሰብ ፈጺሞም ተባሂሎም ዝኸሰሶም ኣካላት፡ ሓይልታት ምክልኻል ኢትዮጵያን ዕጡቓት ሓይሊ ኣምሓራን እዮም።

እቲ መጽናዕቲ፡ ሰራዊት ኤርትራ ዝርከብዎም ሰለስቲኦም ኣንጻር ምሓይልታት ምክልኻል ትግራይ/TDF ዝተዋግኡ ኣካላት ካብቶም ንጽንተት ሕብረተሰብ ዘመልክቱ ረቛሕታት 4ተ ከም ዝፈጸሙ ጠቒሱ፡ ነቶም ረቛሕታት፡ ጃምላዊ ምቕትለት  ተጋሩ፡ ኮነ ኢልካ ስነ ኣእምሮኣውን ኣካላውን ጉድኣት ምውራድ፡  ወሊድ ዝኽልክሉ ጽዩፋት ወሲባዊ ዓመጻት ምፍጻም ዝበሉ ዝብሉ ዝርዝር ኣስፊሩ።

ብዘይካዚ እቶም ኣብ ጽንተት ሕብረተሰብ ትግራይ ዝተሳተፉ ወተሃደራዊ ኣካላ፡ ብጥሕሰት ዓለም ለኻዊ ሕግታት ሰብኣዊ መሰላትን  እውን ከም ዝፈጸሙ ዝብቲ ሰፊሕ መጽናዕቲ ኣስፊሩ’ሎ። ምስዚ ብምትሕሓዝ ማሕበራዊ መራኸብታት እውን ኣብቲ ግዜ ውግእ ኣብ ምግዳት እቲ ጽንተትን ጥሕሰትን ኣሉታዊ ግደ ከም ዝነበረ ኣቃሊዑ። .

እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ኣብ ክልላት ኣምሓራን ኦሮሞን ዝወርድ ዘሎ ከይወሰኽካ ኣብ ትግራይ ዝወረደ ዕንወት ናብ ንቡር ንምምላስ ልዕሊ 2.5 ትሪሊዮን ብር ከም ዘድሊ ዝተፈላለዩ ኣካላት ይገልጹ’ለዉ።

ቤት ምኽሪ ተወከልቲ (ፓርላማ) ኢትዮጵያ ብ4 ሰነ 2024 ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ብብሄራዊ ቦርድ ምርጫ ተወሲንዋ ዝነበረ ከም ሓዳስ ውድብ ናይ ምምዝጋብ ተግባር ተሪፉ፡ ናብቲ ንቡር ቦታኣ ክትምለስ ዘኽእላ ኣዋጅ ኣጽዲቑ። በቲ ሓደ ወገን ብሄራዊ ምርጫ “ከም ሓድሽ ውድብ ተመዝገቡ” ህወሓት ድማ “ውዕል ፕሪቶርያ ዝፈረምኩ ኣነ ስለ ዝኹንኩ ናብ ንቡር ቦታይ እምለስ እምበር ከም ሓድሽ ኣይምዝገብን” ብዝብል ክሰሓሓቡ ምስ ጸንሑ እዩ እቲ ናይ ትግራይ ተወከልቲ ዘየብሉ ፓርላማ ኢትዮጵያ ነዚ ዝተመሓየሸ ኣዋጅ ብክልተ ተቓውሞን ሓደ ዕቃበን ኣጽዲቕዎ።

ጉዳይ ህወሓት ኣከራኻሪ ዝኾነሉ ምኽንያት፡ ውግእ ኣብ ዝተኻየደሉ ግዜ ኣንጻር ሕገመንግስቲ ሓይሊ ዝተጠቕመ ተባሂሉ ከም “ፈጣር ራዕዲ”  ብብሄራዊ ቦርድ ምርጫ ኢትዮጵያ ተሰሪዙ ስለ ዝነበረ እዩ። ካብቲ ዝርዝር ፈጠርቲ ራዕዲኳ ቀልጢፉ እንተወጸ ናብቲ ቅድም ዝነበሮ ምምላሱ ግና ምስ ሰልፊ ብልጽግና ተደጋጋሚ ዘተ ክካየደሉ ዝጸንሐ እዩ።

በዚ መሰረት እቲ ንህወሓት መንገዲ ዝኸፈተሉ ኣብቲ ሓድሽ ኣዋጅ “ሓደ ፖለቲካዊ ውድብ ዓመጽ መሪጹ ጸኒሑ፡ ነቲ ናይ ዓመጽ ተግባር ኣቋሪጹ ሕገምንግስታዊ መንገዲ እንተመሪጹ ናብቲ ቅድም ዝነበሮ ተመሊሱ ይምዝገብ” ዝብል ዓንቀጽ እዩ። ህወሓት ዝተወርሶ ንብረት ክምለሰሉ ድዩ ኣይምለሰሉን ግና ብንጹር ዝተፈልጠ የለን።

ካብዚ ንድሓር ህወሓት ኣብ መጻኢ ዘካይዶን ብዙሕ ትጽቢት ዝግበረሉን መበል 14 ጉባኤኡ ዝውስኖ ውሳነታትን ዝመርጾ መሪሕነትን ሕጋዊ ክኸውን እዩ።

ሶማሊያ፡ ኢትዮጵያ ምስ ሶማሊላድ በጺሓቶ ዘላ መረዳድኢ ስምምዕ እንተዘይሰሪዛቶ፡ ኣብ መወዳእታ 2024 ኣብ ሃገራ ሰፊሩ ዘሎ ሰራዊት ኢትዮጵያ ከም እትሰጉግ ሓደ ላዕለዋይ ሓላፊ ናይታ ሃገር ብ3 ሰነ 2024  ኣፍሊጡ። ነቲ ኩነታታ ዝተኸታተሉ ናይ ጸጥታን ዲፕሎማስን ክኢላታት ወገኖም፡ ናይ ሶማሊያ ሓይሊ ኣልሸባብ በይኑ ክምክት ዝኽእል ዓቕሚ ኣብ ዘይብላ ሰራዊት ኢትዮጵያ ምስጓግ ዘይምርግጋ ክፈጥር ከም ዝኽእል ኣጠቂቖም።

ኣብዚ እዋዚ ኣካል እቲ ክሳብ 7 ሺሕ ዝበጽሕ ኣብ ዝተፈላለዩ ዞባታት ሶማሊያ ሰፊሩ ዘሎ ዓቃብ ሰላም ሕረት ኣፍሪቃ  ዝኾነ ብውሕዱ 3 ሺሕ ሰራዊት ኢትዮጵያ ኣብ ሶማሊያ ከም ዘሎ ኣብቲ መግለጺ ተጠቒሱ። ኣብ መንጎ ኢትዮጵያን ሶማልያን ዲፕሎማሲያዊ ጸገም ዝተፈጥረ፡ መንግስቲ ኢትዮጵያ ንሶማሊላንድ ከም ልኡላዊት ሃገር ንክትፈልጣ ቃል ምእታዋ፡ መቃድሾ ብወገና ነቲ ስጉምቲ  ምግሃስ ልኡላውነታ ገይራ ስለ ዝወሰደቶ እዩ።

ከም መግልጺ ሶማሊያዊ ኣማኻሪ ጸጥታ፡ ሓሰን ሼኽ ዓሊ፡ ኢትዮጵያ ክሳብ መወዳእታ ወርሒ ሰነ 2024 ነቲ ምስ ሶማሊያ በጺሓቶ ዘላ እማመ ከም ዝሰረዘቶ እንተዘይኣዊጃ  እቲ ምስጓግ ሰራዊታ ከም ዝትግበርን እቲ ሓድሽ ናብ ሱማሊያ ዝምደብ ኣኽባሪ ሰላም ሰራዊት ከኣ ካብ ኬንያ፡ ኡጋንዳ፡ ጅቡትን ብሩንድን ጥራይ ከም ዝኸውን ኣፍሊጦም።

ኣብቲ ኣብ መንጎ ኢትዮጵያን ሶማልያን ተፈጥሩ ዘሎ፡  ኣብ ዞባ ቅርኒ ኣፍሪቃ እውን ሓደገኛ ሳዕቤን ከይህልዎ ዘስግእ ኣሰላልፋ፡ ኤርትራን ግብጽን ብቐዳምነት ኣብ ጐኒ ሶማሊያ ተሰሊፈን ዘለዋ እየን።

ኣመሪካ ብወገና ሶማሊያ እቲ ስጉምቲ ኣብ ምውሳድ ከይተሃወኽትን ንክትዕገስን ጸዊዓ’ላ። ኢትዮጵያውያን ፖለቲከኛታት ድማ እዚ ኩነታት ናይቲ ብዶር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ ዝምራሕ መንግስቲ ዲፕሎማሲያዊ ውድቀት ዘርኢ እዩ ኢለምዎ።