ኣብ ኡጋንዳ ከተማ ካምፓላ፡ ኣብ ዝተፈላለዩ ስነ-ጥበባዊ ስረሓት ስነጥፉ ኤርትራውያን፡ ብ19 ለካቲት 2023፡ ኣብ መእከቢ ኣድራሽ ፓላስ ፕለይ ፓርከ ኣብ ዘላየድዎ ኣኼባ፡ “ማሕበር ኤርትራውያን ስደተኛታት ስነ-ጥበባውያን” ከም ዝመስረቱ ቢቢሲ ትግርኛ ሓቢራ።
ኣብቲ ኤርትራውያን ኣባላት ማሕበር ስነ-ጥበባውያን ኡጋንዳን ዕዱማት ኣጋይሽን ዝተረኽብሉ መስራቲ ኣኼባ፡ ናይቲ ማሕበር ኣቦመንበር መምህር የማነ ሓጐስ፡ እቲ ማሕበር ንክምስረት ዝደረኸ ምኽንያትን ዕላማ ናይቲ ማሕበርን ዝምልከት ቃል ኣስሚዑ። ኣብቲ ንሱ ዘስመዖ ቃል፡ ዝተወሰኑ ስነ-ጥበባውያን ብዝተፈላለዩ ምኽንያታት ገንዘብ ክሕዙኳ እንተኸኣሉ፡ እቲ ሞያ ግና ከም ዝተሃስየ ጠቒሱ፡ ናይቲ ማሕበር ምምስራት ነቲ ኩነታት ንምዕራይ ኣድላይ ምዃኑ ኣረዲኡ።
መምህር የማነ ሓጐስ፡ ኣብቲ ዘስመዖ ቃል፡ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ኡጋንዳ፡ ናይ ምውሳእ፡ ድርሰት፡ ደርፊ፡ ግጥሚ፡ ስእሊ፡ ቅብኣ፡ ትልሂትን ካልእን ክእለት ዘለዎም ኣማኢት ኤርትራውያን ኣብ ኡጋንዳ ከም ዘለዉ ሓቢሩ፡ እቲ ዝተመስረተ ማሕበር ንኹሎም ዝምልከት ምዃኑ ሓቢሩ። ኣተሓሒዙ ድማ እቲ ማሕበር ንክምስረት ንዝጸዓቱ ኣመስጊኑ፡ ማሕበሮም ኣብ መንግስቲ ኡጋንዳ ሕጋዊ ተቐባልነት ከም ዝረኸበ ኣረጋጊጹ። ሓደ ካብ ኣካየድቲ ናይቲ ማሕበር ያቆብ ዳዊት ብወገኑ ኣብ ዝሃቦ መግለጺ፡ ኣባላት ናይ ማሕበሮም ገንዘባዊ ምንቅስቓስን ካልእ ንጥፈታትን ንምክትታል ዘኽእሎም መስመር ኣብ ሞባይሎም ዝረኽብሉ ኣገባብ ከም ዝተማህዘ ጠቒሱ።
በዚ ኣጋጣሚ ማሕበር ኤርትራውያን ስደተኛታት ስነ-ጥበባውያን ኣብ ኡጋንዳ፡ ኣብቲ ኣብ ኤርትራ ክቱር ወጽዓ ኣወጊድካ፡ ናይ ህዝብና ራህዋ ንምውሓስ ዝካየደ ዘሎ ቃልሲ እጃሞም ከበርክቱ ነዘኻኽሮም።
ስእሊ፡ ማሕበራዊ መዲያ
ኢሳያስ ኣፈወርቂ ብሰንክቲ ኣብ ጋዜጣዊ ዋዕላ ናይሮቢ ዝሰንበዶ ንኣንበሳድሩ ኣብ ኬንያ በየነ ርእሶም ኣምሪሩ ከም ዝገሰጾ፡ ናብ ምምሕዳር ህግደፍ ቀረባ እዮም ዝበለቶም ምንጭታታ ብምጥቃስ መርበብ ሓበሬታ ገዳብ ኣፍሊጣ። ኢሳያስ ነቲ ኣንበሳድር ዝገሰጾ ብዛዕባቲ ቀልቡ ዝገፈፎ ጋዜጣዊ መግለጺ ኣቐዲሙ ሓበሬታ ክረክብ ብዘይምኽኣሉ እዩ።
ብመሰረት እቲ መርበብ ሓበሬታ ገዳብ ዘውጸኣቶ ዝርዝር፡ ኣንበሳድራት፡ ብሓፈሻ መንግስታዊ ጋሻ ብፍላይ ከኣ መራሒ ሃገር ናብቲ ዝተመደብዎ ሃገር ክመጽእ እንከሎ፡ ክገብርዎ ዝግበኦም ምድላውን ክፈልጥዎ ዝግበኦም ዓሚቕ ሓበሬታን ኣለዎም። እቲ ምድላው፡ እቲ መራሒ ናይ ዝረኽቦም ሰባት ቆጸራ ኣቐዲምካ ምሓዝ፡ ንኣባላት እቲ ልኡኽ ዘድሊ ህጹጽ ሕክምናዊ ኣገልግሎትን ንኣመጋግበኦም ዝምልከት ጉዳያትን ከም ዘጠቓልልን ይኸውን። ኣንበሳድራት ነዚ ምስቶም ዝምልከቶም ናይታ ጋሻ እትቕበል ሃገር ሓለፍቲ ኮይኖም ከም ዝሰርሕዎ እውን ጠቒሳ።
ኣንበሳድር በየነ ርሶም ብዛዕባ ባህሪ ናይቲ ጋዜጣዊ ዋዕላን ኣብቲ ዋዕላ ዝሳተፉ ጋዜጠኛታትን ክፈልጥ እንዳተገበኦ ዘይምፍላጡ ካብቲ ዝተገንሓሉ ምኽንያታት ሓደ እዩ። በቲ ጸብጻብ መሰረት እቶም ጋዜጠኛታት ንኢሳያስ ዝውጥር ሕቶታት ከም ዝሓቱ ኣቐዲምካ እንተዝፍለጥ፡ ነቲ ጋዜጣዊ ዋዕላ ናይ ምስራዝ ተኽእሎ ነይሩ።
ጋዜጣዋ ዋዕላ ናይሮቢ፡ ነቲ ኣብ ናይ ብሕቱ መንግስታዊ መዲያ እሞ ባዕሉ ብዝመደቦም ጋዜጣኛታትን ኣቐዲሙ ብዝቐረበሉን ከምቲ ዝደልዮ ገይሩ ብዘመዓራረዮ ሕቶታት፡ ኣብ መንጎ ዘቋርጾ ዘየብሉ ብዘይገደብ ምዕንዳር ዝለመደ ኢሳያስ ከሰንብዶ ግድን ከም ዝነበረ ተጠቒሱ። እቲ ጋዜጠዋ ዋዕላ ናይሮቢ ከምቲ ብግብሪ ዝተራእየ ንኢሳያስ በቲ ዘይለመዶ ክዕገሶ ዘይከኣለ ኣገባብ ክቃላዕ ዝደለይዎ፡ ከም ሲ ኣይ ኤ ዝኣመሰሉ ኣካላት ዘጻወድዎ ክኸውን ከም ዝኽእል’ውን እቲ ዜና ጠቒሱ። ምስዚ ብዝተሓሓዘ ዲክታተር ኢሳያስ ኣቐዲሙ ናይሮቢ ናጻ ፕረስ ዝዓንበበላ እምበር፡ ከም ኣስመራ ዕጽውቲ ዘይምዃና ክርዳእ ዘይምኽኣሉ ኣብ መጻወድያ ከም ዘእተዎ ዜና-ገዳብ ሓቢሩ።
ኢሳያስ ብ2001 ብዘይኤርትራዊ ጋዜጠኛ፡ ብዛዕባ ሃለዋት ጋዜጠኛን ደራሲ ተዋሰኦን ፍሰሃየ ዮሃንስ (ጀሽዋ) ተሓቲቱ፡ “ኣይፈልጦን እየ፡ ስለዚ ብዛዕባ ሃለዋት ዘይፈልጦ ሰብ ዝብሎ የብለይን” ኢሉ ምንባሩ ከም ድሕረ ባይትኡ ምስ ዘይኤርትራዊ መዲያ ጠቒሱ።
መንገዲ ኣየር የመን፡ ካብ 15 ለካቲት 2023 ጀሚሩ ካብ ከተማ ዓደን ናብ ኣዲስ ኣበባ ኣብ ሰሙን ክልተ ግዜ በረራ ከም ዝጀመረ መርበብ ኣዲስ ስታንዳርድ ኣፍሊጣ። በቲ ሓበሬታ መሰረት፡ መንገዲ ኣየር የመን ናብ ኣዲስ ኣበባ በረራ ዝጀመረት ድሕሪ ብ2015 ምቁራጻ ምዃኑ ናይታ መንገዲ ኣየር ወኪልን ኣመሓዳርን ኣዲስ ኣበባ ኣቶ ፉኣድ ኣታሺ ንመርበብ ሓበሬታ ኣዲስ ስታንዳርድ ሓቢሮም።
ፉኣድ ኣታሺ ንኣዲስ ስታንዳርድ ከም ዝሓበርዎ፡ እቲ ባንዴራ ውግእ ኣዝያ ናይ ዝተሃስየት ሃገር ዘንበልብል በረራ ረቡዕን ዓርብን እዩ ዝካየድ። እቶም ወኪል ኣተሓሒዞም እዚ ዳግም ናብ ንቡር ዝምለስ ዘሎ ስሩዕ በረራ ካብን ናብን ዓደንን ኣዲስ ኣበባን ንገያሾ ናብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት መሰጋገሪ ኮይኑ ኣገልግሎት ከም ዝህብ ጠቒሶም።
መንገዲ ኣየር የመን ኣብ ናይ ፌስቡክ ገጹ ከም ድማ፡ ናይዚ በረራ ናብ ኣዲስ ኣበባ ምጅማር፡ መሪሕነት የመን ነቲ በረራ ናብ ኩሉ ኩርነዓት ብስሩዕ ኣገባብ ንምስፋሑን ናብቲ ግቡእ መርበብ በረራ ንምምላሱን ዓብይ ስጉምቲ ምዃኑ ጠቒሱ።
ኣብ ኦርተደኩሳዊት ቤተክርስትያ ኢትዮጵያ፡ ተፈጢሩ ዝነበረ ወጥሪ ተፈቲሑ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ኣብ ኦርተደኩሳዊት ቤተክርስትያን ኢትዮጵያ ተፈጢሩ ዝነበረ ሓደገኛ ወጥሪ ብሰላም ከም እተፈትሐ ኣገልግሎት ዜና ኢትዮጵያ ኣፍሊጣ። እቲ ወጥሪ ዝተፈጥረ 3 ጳጵሳት ናይታ ቤተክርስትያን፡ ብ22 ጥሪ 2023 ብኢደወነኖም 26 ኤጲስቆጶሳት ቀቢኦም፡ “ናይ ኦሮሞን ብሄር ሄረሰባትን ሲነዶስ ክንምስርት ኢና” ዝብል መግለጺ ኣውጺኦም ብግብሪ ብምንቅስቓሶምን እዩ።
ነዚ ስጉምቲ ተኸቲላ እታ ብፓትሪያርክ ኣቡነ ማትያስ እትምራሕ ዕላዊት ሲነዶስ ኢትዮጵያ፡ ብ26 ጥሪ 2023 ብዝወሰነቶ መሰረት፡ እቶም ካብ ሕጊ ሲነዶስ ወጻኢ ዝተንቀሳቐሱ፡ ኣቡነ ሳዊሮስ፡ ኣቡነ ኣውንጣጢዎስን ኣቡነ ዜናማርቆስን ዝተባህሉ ጳጳሳትን ንሳቶም ዝቐብእዎም 26 ኤጲስቆጶሳትን መዓርግ ጵጵስናኦምን ክህነቶም ተቐንጢጡ ብናይ ቀደም ስሞም ኣቶ ተባሂሎም ክጽውዑ ወሲና።
እንተኾነ እቶም መዓርጎም ዝተቐንጠጡ ጳጳሳት፡ ነቲ ውሳነ ነጺጎም፡ ኣብ ክልል ኦሮሞ ዝተወሰኑ ኣብያተ-ክርስትያን ክቆጻጸሩ ፈቲኖም። ተኸተልቲ ተዋህዶ ብወገኖም ኣብ ዝተፈላለዩ ከባቢ፡ “ሕጋውያን ስለ ዘይኮንኩም ናብ ቤተ-ክርስትያና ኣይነእትወኩምን” ብምባሎም፡ ዕጡቓት ሓይልታት ክልል ኦሮሞ ብዘርኣይዎ ኢድ ኣእታውነት ብዙሓት ካብኣቶም ከም ዝሞቱ ተፈሊጡ።
መንግስቲ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድ፡ ብተደጋጋሚ ኣብቲ ጉዳይ ኢዱ ምእታዉ በታ ቤተክርስትያን ክኽሰስ ምስ ጸንሐን ኣስታት 60 ሚልዮን ተኸተልቲ ኣለዉኒ እትብል ኦርተደኩስ፡ “ኣብ ሓደ መዓልቲ ብደረጃ ሃገርን ዓለምን ናይ ተቓውሞ ሰልፊ ክጽውዕ እየ” ምስ በለትን መስርሕ ዕርቂ ከካይድ ተገዲዱሩ።
በዚ መሰረት፡ እቶም ካብ ቆኖናዊ ሕጊ ቤተክርስትያን ወጻኢ ክንቀሳቐሱ ጀሚሮም ዝነበሩ ጳጳሳት፡ ይቕረታ ክሓቲቱ’ሞ ናይ ቅድም መዓርጎም ክምለሰሎም ተሰማሚዖም። ከምኡ ድማ እቶም በቶም 3 ዝተቐብኡ ኤጲስቆጰሳት ናብቲ ናይ ቅድም መዓርገ-ክህነቶም ክወርዱ ብ15 ለካቲት 2023 ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድን ካለኦት ላዕለዎት ሓለፍቲ መንግስትን ሊቀ ጳጳሳትን ኣብ ዝተረኽብሉ ዕርቂ ፈጺሞም።
ከም ኣካል ናይቲ 10 ነጥብታት ዝሓዘ ስምምዕ፡ ኣብ ሃገረ ስብከት ኦሮሞ ሃይማኖታዊ ትምህርቲ ነቲ ኣማኒ ብዝርደኦ ቋንቋ ንክወሃቦ ዝተጀመረ ምንቅስቓስ ክቕጽልን ምኽፋት ሃይማኖታዊ ኣብያተ-ትምህርቲ ክውስኽን ዝብል ከም ዝርከቦ እቲ ዜና ሓቢሩ። ምስዚዚ ወጥሪ ብዝተተሓሓዘ ኣብዚ ሳልስቲ ብሓልታት ጸጥታ ፈደራልን ክልል ኦሮሞን ኣስታት 500 ናይታ ቤተክርስትያን ጸለውቲ ባእታታት ተኣሲሮም ኣለዉ።
እዚ ወጥሪ ኣብታ ሃገር፡ ምስቲ ዘሎ ፖለቲካዊ ዘይምርግጋእ ተደሚሩ፡ ናብ ዝለዓለ ደም ምፍሳስን ምብትታንን ከየምርሕ ኣብ ብዙሓት ሻቕሎትን ስግኣትን ኣሕዲሩ ዝጸንሐ እዩ።
ዋና ጸሓፊ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኣንቶኒዮ ጉተረዝ ትግራይ ክበጽሑ እዮም
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ዋና ጸሓፊ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኣንቶኒዮ ጉተረዝ፡ ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ናብታ ብውግእ ዝተሃስየት ክልል ትግራይ ከም ዝበጽሑ ንቤት ጽሕፈቶም ብምጥቃስ፡ ጋዜጣ ሪፖርተር ሓቢራ። እዚ ናይ ኢትዮጵያ መገሻኦም ኣብ መንጎ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ ስምምዕ ሰላም ካብ ዝኽተም ንካለኣይ ግዜ እዩ።
ጉተረዝ ቅድሚ ኣዋርሕ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ኣብ ዝተኻየደ መበል 17 ንኢንተርኔት ዝምልከት ዋዕላ ንምስታፍ ናብ ኢትዮጵያ መጺኦም ከም ዝነበሩን ንእግረ መንገዶም ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድ ተራኺቦም፡ ነቲ ስምምዕ ሰላም ኣብ ምትግባር ዝከኣሎም ክሕግዙ ቅሩብ ምዃኖም ከም ዘረጋገጹን እቲ ዜና ኣረዲኡ።
በቲ ናይ መገሻኦም መደብ ሓበሬታ መሰረት፡ ክልተ ዓላማታት ኣለዎም፡ እቲ ሓደ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ኣብ ዝካየድ ኣኼባ መራሕቲ ሃገራት ኣፍሪቃ ምስታፍ ክኸውን እንከሎ፡ እቲ ካለኣይ ድማ ናብ ክልል ትግራይ ምብጻሕ እዩ። ኣብ ክልል ትግራይ ኣጋጢሙ ዘሎ ዕንወትን ኩነታት ናይቲ ክውሰድ ዘለዎ መሕወይ ሰብኣዊ ስጉምትታትን ምትካል እግርን ክዕዘቡ እዮም። ብዘይካዚ ብሰንክቲ ውግእ ዝተሃስዩ ከባብታት ኣምሓራን ዓፋርን እውን ክበጽሑ እዮም።
ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ ተራኺቦም ብዛዕባ ኣብ መጻኢ ነቲ ብውግእ ዝተሃስየ ከባቢ ዝግበር ዳግመ-ህንጻ ክመያየጡ ምዃኖም እቲ ካብ ጋዜጣ ሪፖርተር ዝተረኽበ ዜና ሓቢሩ።
ድሕሪ ስምምዕ ሰላም ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ ምኽታሙ፡ ኣብ ትግራይ መሰረታዊ ኣገልግሎት ናብ ንቡር ንምምላስ፡ ኣብ ቀረብ ኤለክትሪ፡ ቴለፎን፡ ባንኪ፡ ነዳዲን መጐዓዝያን ይስራሕ ኣሎ። ንቀረብ መግቢ ብዝምልከት ድማ ብመንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ሕቡራት መንግስታትን ዘይመንግስታዊ ትካላትን 127 ሺሕ ሜትሪክ ቶን በበይኑ ዓይነት መግቢ፡ ብ4,100 ጽዕነት መካይን ናብ ትግራይ ከም ዝበጸሐ እቲ ጸብጻብ ሪፖርተር ኣዘኻኺሩ።
ኣብ ደቡብ ጀርመን ዝርከብ ናይ ሰልፍ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ጨንፈር ብርዱእ ምኽንያት ጉባኤኡ ክናዋሕ ድሕሪ ምጽናሕ ኣብ ዕለት 11 ለካቲት 2023 ዓመተ ምሕረት ኣባላቱ ኣብ ዝተርኽብሉ ጉባኤኡ ኣካይዱ። ጉባኤ ብዛዕባ ህልዊ ኩነታት ሰልፊ ብሓፈሻ፣ ጨንፈር ሰልፊ ብዝምልከት ድማ ብፍላይ፣ ከምኡ’ውን ደምበ ፍትሕን ኣብ ከባቢና ዝረኤ ዘሎ ቁልጡፍ ፖለቲካዊ ምቅይያራትን ብዕምቆት ዳህሲሱ። ደምበ ፍትሒ ኤርትራ ነቲ ኣብ ሃገርና ይኹን ከባቢና ዝኸይድ ዘሎ ፖለቲካዊ ይኹን ወተሃደራዊ ምዕባሌታት ንምግጣምን ብማዕሪኡ ንዘይምስጓሙን ዘለዎ ሕጽረታት መዚኑ። እዚ ማለት ድማ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ’ውን ኣካል ደንበ ፍትሒ ምኳኑ ዝዘንግዐ ከምዘይኮነ ኣብ ግምት ክኣቱ ይግባእ።
ጉባኤ ጨንፈር ብዛዕባ እቲ ኣብ መንጎ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልላዊ መንግስቲ ትግራይን እንኮላይ ኤርትራ ተሓዊሳቶ ክካየድ ዝጸንሔ ደማዊ ውግእ፣ ድሕሪ ብዙሕ ህልቂትን ዕንወትን ዝመጸ እዃ እንተኮነ፣ ብጸቕጢ ማሕበረሰብ ዓለም ደው ምብሉ፣ ደገፉ ክገልጽ ከሎ፡ ንኹሎም’ቶም ነዚ ደምሳሲ ህልቂት ጠጦው ንምባል ዝጸዓሩ’ውን መጎስ ከም ዝግብኦም ኣመልኪቱ፣ ምስዚ ብምትእስሳር፡ እቲ ኣብ ሞንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ትግራይን ዘሎ ናይ ዶብ ኩነታት ሕጅውን እንተኾነ ገና ግቡእ መዕለቢ ስለዘይረኸበ፡ ምኽንያት መበገሲ ዳግማይ ኵናት ንኸይከውን ኩሉ ዝምልከቶ ኣካላት ክሓተሉን ኣብ መደምደምታ ንኸብጽሖን ጉባኤ ጨንፈር ለበዋኡ ኣቕሪቡ።
ስዒቡ ጉባኤ ጨንፈር ካብ ዘልዓሎም ነጥብታት፣ ብዛዕባ’ቲ ኣብ መወዳእታ ሓምለ 2023 ዝካየድ ራብዓይ ጉባኤ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ ኮይኑ፣ ኣብ’ዚ ጉዳይ እዚ’ውንዕሙቕ ዝበለ ምይይጥ ድሕሪ ምግባር፡ እቲ ጉዳይ ሓደ ካብ ጉዳያት ሃገርን ህዝብን ስለ ዝኾነ፣ ካብ ዘገድሶ ህዝቢ ፖለቲካዊ ይኹን ቁጠባዊ ምትሕብባር ከምዘድሊ ድሕሪ ምግምጋም፣ ተሳተፍቲ ጉባኤ ከም መደብ ክታሓዝን ጎስጓስክግበረሉን ተረዳዲኦም።
ድሕሪ’ዚ ገንዘባዊ ጸብጻብ ወርሓዊ ውጽኢት ይኹን ወፈያታት ብተሕዝ ገንዘብ ቀሪቡ፣ ተቋጻጻሪ ጨንፈር ብግዲኡ ኣብዝቐረበ ጸብጻብ ምስክርነቱ ኣቕሪቡ። ብክልቲኦም ኣካላት ዝቐረብ ጸብጻባት ውሁድ ብምንባሩ ድማ፣ መርኣያ ጽፈት ኣሰራርሓ ጨንፈር ዘመልከተ ምንባሩ ተሓቢሩ።
ኣብ መደምደምታ፣ ጉባኤ ጨንፈር፡ ብመሰረት ቅዋም ሰልፊ ሓንቲ ሰለስተ ዝኣባላታ ሽማግለ ጨንፈርን ሓደ ተቋጻጻርን ብዲሞክራስያዊ ኣገባብ ብምምራጽ ጉባኤ ተደምዲሙ።
ሓለዋ ሰብኣዊ መሰል፡ ኣብ ልዕሊ ኤርትራ፡ ዝተጸንዐ ማዕቀብ ክውሰን ጸዊዑ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ዘይመንግስታዊ ትካል “ሓለዋ ሰብኣዊ መሰል/ Human Rights Watch”፡ ብ9 ለካቲት 2023 ኣብዘውጸኦ መግለጺ ኣብ ልዕሊ ህግደፍ ዝመርሖ ምምሕዳር ኤርትራ፡ ዝተጸንዐ ማዕቀብ ክውሰን መጸዋዕታ ኣቕሪቡ። እቲ ትካል፡ ማዕቀብ ንኽውሰን ከም ቀንዲ ምኽንያት ዝጠቐሶ፡ ህግደፍ ብቐጻሊ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ከካይዶ ዝጸንሐን ዘሎን ግዱድ ወተሃደራዊ ግፋ እዩ።
እቲ ትካል ኣብ መጸዋዕታኡ ኤርትራ ናጻ ካብ ዝወጸትሉ ግዜ ጀሚራ፡ ንግዱድ ውትህድርና ከም ኣድማሳዊ ፖሊሲ ብዝወሰደ ብዕጽዋን ሕሉፍ ሓጺናዊ ዲክታተርነትን ኢሳያስ ኣፈወርቂ ትምራሕ ዘላ ሃገር ምዃና ኣስፊሩ።
ትካል ሓለዋ ሰብኣዊ መሰል ኣብቲ ኣብ ልዕሊ መራሕቲ ኤርትራ እገዳ ንክውሰድ ዝጸውዓሉ መግለጺኡ፡ እቲ ስጉምቲ በቲ ቅድሚ ሕጂ ብባይቶ ሰብኣዊ መሰል ሕቡራት ሃገራትን ኮሚሽን ሰብኣዊ መሰል ሕብረት ኣፍሪቃን ዝተኣመመ ክኸውን ከም ዝግበኦ ኣስፊሩ። እቲ ትካል ኣተሓሒዙ፡ ንሃገራት ወሽመጥ ወሲኽካ ምስ ምምሕዳር ኤርትራ ምቅርርራብ ዘለወን ሃገራት፡ ኣብቲ ናይ ግዱድ ውትህድርና ፖሊሲኡ፡ ርኡይ ለውጢ ንከተኣታቱ ተጽዕኖአን ከሕይላ ጸዊዑ።
ሓለዋ ሰብኣዊ መሰል፡ ምምሕዳር ኤርትራ ንኣድላይነት ወተሃደራዊ ኣገልግሎት በቲ ናይ 1998-2000 ውግእ ምስ ኢትዮጵያኳ ምኽንያታዊ ክገብሮ እንተፈተነ፡ እንተኾነ ብድሕሪ እቲ ውግእ ምቁራጹ እውን እቲ ግዱድ ውትህድርና ከምዘይተቛረጸ ጠቒሱ። እቲ መግለጺ ኣተሓሒዙ፡ ሰራዊት ኤርትራ ብሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ዝተፈላለያ ትካላት ሰብኣዊ መሰልን ኣብ ትግራይ በደላት ምፍጻሙ ክኽሰስ ከም ዝጸንሐ ኣስፊሩ።
ሩሲያ ኣጽዋር፡ ሱዳን ድማ መደበር ሓይሊ ባሕሪ ክወሃሃባ ተሰማሚዐን፡
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ኣብ ሱዳን ስልጣን ጨቢጦም ዘለዉ ወተሃደራዊ ኣዘዝቲ፡ ሩሲያ ኣብ ፖርት ሱዳን ንቐረብ ሓይሊ ባሕሪ ዝኸውን መደበር ክትሃንጽ ክፈቅዱላ፡ ሩሲያ ድማ ብወገና ንወተሃደራዊ ሓይልታት ሱዳን ኣጽዋርን ወታሃደራዊ መሳርሕን ከተቕርበሉ ኣብ ዘኽእል ስምምዕ ከም ዝበጽሑ ተሓቢሩ።
ነዚ ብዝምልከት ሚኒስተር ወጻኢ ጉዳይ ሩሲያ ሰርጌ ላቭሮቭ ኣብ ካርቱም፡ ብ9 ለካቲት 2023 ኣብ ሱዳን ምስ ኣዛዚ ሰራዊት እታ ሃገር ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃንን ምክትሎም ጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎን ነዚ ስምምዕ ኣብ ዝምልከት ከም ዝተዘራረቡ እቲ ዜና ገሊጹ። ላቭሮቭ እቲ ስምምዕ ኣብ ግዜ ፕረሲደንት ዑመር ኣልበሽር ዝተበጽሐ ኮይኑ፡ ናብ ፓርላማ ቀሪቡ ክሳብ ዝጸድቕ ኣብ ሱዳን ከም ዝጸንሑ ንጋዜጠኛታት ሓቢሮም። እቲ ዜና ከም ዝጠቐሶ፡ ናይ ሱዳን ሰራዊት ሓለቓ ስታፍ ጀነራል መሓመድ ዑስማን ኣልሑሴን ብ2021 እቲ ስምምዕ ዳግመ-ርኢቶ ንክግበረሉ ሓሳብ ኣቕሪቦም ነይሮም።
ማዕከን ዜና ኣሾሼት ፕረስ/AP፡ ብ11 ለካቲት 2023 ወተሃደራዊ ምንጪ ሱዳን ብምጥቃስ ከም ዝጸብጸቦ፡ ኣዘዝቲ ሱዳን ሩሲያ ዘድልዮም ወተሃደራዊ ኣጽዋር ከም እተቕርበሎም ምስ ኣረጋገጹ ከም እተሰማምዑ ኣፍሊጡ።
ስእሊ ካብ ማሕበራዊ መድያ
ሕሉፍ ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ ብ9 ለካቲት 2023 ገይርዎ ዘይፈልጥ ምስ ፕረሲደንት ኬንያ፡ ዊልያም ሮቶ ኮይኑ ጋዜጣዊ መግለጺ ክህብ መድረኽ ምስ ተረከበ፡ ኣብ ቅድሚ ጋዜጠኛታትን ወከልቲ ናይ ዝተፈላለያ ዓበይቲ ማዕከናት ዜናን ከም ዝተዋረደ ብዙሓት ነቲ ዝሃቦ መልሲ፡ ክትብሎ ዘሕፍር ሓሳባት ዝተኸታተሉ ርኢቶታቶም ይህብሉ ኣለዉ። እቲ ቅድሚ ናብ ምምላስ ሕቶታት ምእታዉ፡ ብዙሕ ዘህተፍተፈ ኢሳያስ፡ ዘይተጸበዮ ሕቶታት ምስ ቀረቦ ክጻወሮ ከም ዘይከኣለ ካብ ምንቅስቓሳቱ ብንጹር ይረአ ነይሩ።
ካብቲ ሰለስተ ጋዜጠኛታት ማለት ካብ ቢቢሲ፡ ዋሽንግተን ፖስትን ኣሾሾይት ፕረስን ዘቕረባ ናብ ኢሳያስ ዘተኮራ ሕቶታት ክጠቓለላ እንከለዋ፡ “ኣብዚ ርክብኩም ብዛዕባ ምውጻእ ሰራዊት ኤርትራ ካብ ትግራይ ተዘራሪብኩምዶ? እቲ ዛዕባ ኣብ መስርሕ ሰላም ኢትዮጵያ ዘለዎ ግደኸ ከመይ ርኢኹምዎ? ብዛዕባቲ ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ፈጺምዎ ዝበሃል ገበናት እንታይ ትብል? ስለምንታይ ኢኹም ንህላወኹም ኣብ ትግራይ ን5 ኣዋርሕ ሓቢእኩሞ ዝነበርኩም? ኣብዚ ውግእ ካብ ሰራዊት ኢርትራ ክንደይ ዝኣክል ሞይቱ ትብሉ? ብዛዕባ ምስግጋር ስልጣንን ምርጫን ኣብ ኤርትራ እንታይ ትሓስብ ወይስ ናይ ዕድመ ልክዕ ኣብ ስልጣን ምቕጻል መደብ እዩ ዘለካ?” ዝብላ ነይረን።
ቅድም ቀዳድም ኢስያስ ወዮ ሕቶ ክምልስ ቀሪቡስ ምሕታት ምስተጀመረ ኣዝዩ ስለ ዝተሰናበደ፡ እዝኑ ከም ዝጸንዖ ኣምሲሉ ብተደጋጋሚ “ይስመዓኒ የለን” ዝብል ምስምስ ከቕርብ ፈቲኑ። ምስኡ ድማ ከምቲ ልማዱ ምስ ናይ “ድምጺ ሓፋሽ፡ ቲቪኤረን ሓዳስ ኤርትራን” ጋዜጠኛታት ዘሎ ግዲ መሲልዎ፡ ከፈራርሕን ክድህልን ዝደለየ እውን ይመስል ነይሩ።
ዘይሩ ዘይሩ ኣብቲ መልሲ ኢሉ ዝሃቦ፡ ኣብ ሕድሕዱ ዘይናበብን ዝተቖራረጸን ሓረጋት “ወኪል ኢትዮጵያ ኣብዚ እንተዝህሉ ባዕሉ መብረሆ፡ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያ ብኢደ ወነና ክንኣቱ ኣይንደልን፡ ብዛዕባ ምውጻእን ዘይምውጻእን ሰራዊት ካብ ትግራይ ሰለ ዘይምልከተኩም ኣይትተዃትኹና፡ ኣብ ሽግር ኢትዮጵያ ንኤርትራ ከም ምኽንያት ኣይተቕርብዋ፡” ብዝብል ዘሕፍር ኣገባብ፡ ሳላ ብውሕልነት ኬንያዊ ናይ ፕሮተኮል ሓላፊ ሃዲሙ ከይዱ። ነዚ ዝተዓዘቡ ጋዜጠኛታት ክሳብ ክንደይ ከም ዝድንጽዎም ምግማቱ ዘጸግም ኣይኮነን።
ብዛዕባቲ ኣዝዩ ርእሱ ዘዘሮን ዘሰንበዶን ንምርካብ ስልጣንን ምርጫን ከምኡ እውን ንብዝሒ ኣብ ትግራይ ዝሞቱ ኣባላት ሰራዊት ኤርትራ ዝምልከት ሕቶታት ግና ብጩቕ ክበል ኣይከኣለን። በዚ ኣጋጣሚ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ጋዜጣዊ መግለጺ ዝሃበ ኣፈኛ ዓለምለኸ ህዝባዊ ምንቅስቓስ ይኣክል ኤርትራ ኣቶ ልኡል ዘውደ፡ ካብ እሙናት ምንጭታትና ዝረኸብናዮ ኢሉ፡ ኣብ ውግእ ትግራይ 35 ሺሕ ኣባላት ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ከም ዝሞቱን 49 ሺሕ ድማ ከም ዝቖሰሉን ምሕባሩ ዝዝከር እዩ።
እዚ ናይ ናይሮቢ ኣጋጣሚ ኢሳያስ ከምቲ ምስ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዝለመዶ “ኣፍል ልቡ ወቒዑ ከይምለስ፡ ኣብ ዘይጸሮ ኣትዩ ከምቲ “ክረኣያ ክብላስ ይእረያ” ዝበሃል፡ ካብቲ ናይ ኣዲስ ኣበባ ውርደቱ ብዝገደደ ዝተዋረደሉን ጉዳይ ጥዕናኡ ኣብ ምልክት ሕቶ ዝኣተወሉን ኣጋጣሚ እዩ። መራሒ ኬንያ “ምስ መን ድየ ጸሚደ ጸኒሐ” ከም ዝብል ከኣ ፍሉጥ እዩ።
ኤርትራ ኣብ ናይ 2022 ዝርዝር ሃገራት ብመንጽር ዲሞክራስያዊ መዕቀኒ ካብተን ዳርጋ ዲሞክራስያዊ ኣሰር ዘየብለን ዝተባህላ ናይ መወዳእታ 22 ሃገራት፡ ካብታ መወዳእታ ዘላ ኣፍጋኒስታን ጀሚርካ ኣብ መበል 16 ሰፊራ ከም ዘላ “ግሎባል ስቴት ኦፍ ዲሞክራሲ/Global state of democracy” ዝተባህለ ትካል ሓቢሩ። እቲ ትካል ኣብ ናይ 2022 ዝርዝር መጽናዕቱ ዘእተወን 167 ሃገራት እየን።
ኣርማ ትካል፡ ካብ ማሕበራዊ መዲያ
ኣብቲ መጽናዕቲ ዝቐረቡ መምዘኒ ነጥብታት፡ ናብ 5 ጉጅለታት ዝተጠርነፉ 60 ዛዕባታት እዮም። እቶም ሓሙሽተ ጥርኑፋት መምዘንታት፡ ምርጫን ብዙሕነትን፡ ሲቪላዊ ናጽነት፡ መንግስታዊ ንጥፈታት፡ ፖለቲካዊ ተሳትፎ ህዝብን ፖለቲካዊ ባህልን ምዃኖም እቲ መጽናዕቲ ጠቒሱ። ከምዚ ዓይነት መጽናዕቲ ምክያድ በቲ ትካል ዝተጀመረ ብ2007 ኮይኑ፡ ካብ 2010 ድማ ብስሩዕ ዝወጽእ ዓመታዊ ጸብጻብ ኮይኑ ይቕጽል ኣሎ።
ኣብቲ ንሃገራት ዝወሃብ መዕቀኒ ነጥቢ፡ እቲ ዝለዓለ 8 ወይ ካብኡ ንላዕሊ እዩ። ብመጽር እዚ ምሉእ ዲሞክራሲ የዘውትራ ንዝተባህላ ዝወሃብ ነጥቢ 8 ወይ ካብኡ ንላዕሊ ኮይኑ፡ ኤርትራ 2.03 ካብ 8 ብምርካብ እያ ካብ ጠቕላላ እተን ኣብቲ መጽናዕቲ ዝኣተዋ ሃገራት መበል 152፡ ካብተን ኣብ ዝለዓለ ምልኪ ዘለዋ 22 ሃገራት ድማ መበል 16 ተሰሪዓ ዘላ። ብመንጽር ናይተን ካለኦት ሃገራት ኩነታት ክረአ እንከሎ፡ እዚ ንኤርትራ ዝተዋህበ ነጥብን ደረጃ ዝተጋገነነ እዩ።
ብመሰረት እቲ ጠቕላላ ዝርዝር እተን ዳርጋ ምሉእ ዲሞክራሲ ኣለወን ዝተባህላ 24 ሃገራት ኮይነን፡ ካብኣተን እታ ቀዳመይቲ ነርወይ 9.81 ብምርካብ ኮይና፡ መበል 24 ድማ ደቡብ ኮርያ 8.03 ነጥቢ ብምርካብ እየን። ካብተን ኤርትራ እትርከበን ኣብ ኣዝዩ ሕሱም ምልኪ ዘለዋ 22 ሃገራት ድማ ቀዳመይቲ ኣፍጋኒስታን 0.32 ብምርካብ ኮይና መበል 22 ድማ ሩሲያ 2.28 ነጥብታት ብምርካብ እየን።
እቲ መጽናዕቲ ንኩነታት ዝምድና ሃገራት ምስ ዩክረይንን ሩሲያን ኣብ ግምት ዘእተወ ኮይኑ፡ እተን ኣብ ዝለዕለ ዲሞክራሲ ዝርከባ 24 ሃገራት ካብተን ንዩክረይን ዝድግፋ እየን። እተን ኣብ ሓያል ምልኪ ዝክረከባ ኤርትራ ዘላትን 22 ሃገራት ከኣ ምስ ሩሲያ ዝወገና ምዃነን እቲ መጽናዕቲ ኣርእዩ።
More...
ኮሚሽነር ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ውድብ ሕቡራት ሃገራት፡ ፍሊፖ ግራንድ ብ7 ለካቲት 2023 ኣብ ኢትዮጵያ ከባቢ ዳባት/ጎንደር ናብ ዝርከብ መደበር ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣለምዋጭ ከም ዝበጽሑ ካብ ቢቢሲን ድምጺ ኣሜሪካን ዝተረኽበ ሓበሬታ ኣረዲኡ።
እቶም ኮሚሽነር ድሕሪ ምብጸሖም ኣብ ዝሃብዎ መግለጺ፡ ኣብቲ መደበር፡ ካብተን ኣብ ትግራይ ዝነበራ ብሰንኪ ውግእ ዝፈረሳ ኣርባዕተ መደበራት ዝመጹ 23 ሺሕ ኤርትራውያን ስደተኛታት ከም ዘለዉ ጠቒሶም። ኣብ ኣተሓሕዛ ናይቲ መደበር መንግስቲ ኢትዮጵያን ናይቲ ከባቢ ኣመሓደርትን ምስቲ ኮሚሽን ንዝገብርዎ ምትሕብባር ከም ዘመስገኑ እውን ተሓቢሩ።
ኮሚሽነር ፍሊፖ ግራንድ ምስ ተወከልቲ ናይቶም ስደተኛታት ኣብ ዝገበርዎ ርክብ፡ እቲ መደበር ዘለዎ ጸገም ከም ዝርድኡን ንምፍታሑ እቲ ኮሚሽን ዝከኣሎ ከም ዝገብር ቃል ከም ዝኣተዉሎምን ቢቢሲ ንተለቪዥን ኢትዮጵያ ብምጥቃስ ሓቢሩ። እቶም ኮሚሽነር ናይቶም ስደተኛታት ጸገም ብጽሑፍ ከም ዝበጸሖም ጠቒሶም፡ ነቲ ጸገማት ንምፍታሕ ተወሳኺ በጀት ከም ዘድልን ነዚ ንምምላእ ካብ ግብረ-ሰናይ ትካላት ከም ዝሓቱን ኣረዲኦም።
እቶም ስደተኛታት ብወገኖም እቲ መደበር ብባህሪኡ ንስደተኛታት ከምዘይጥዕም ጠቒሶም፡ ናይ ቀረባት ጸገምን፡ ብሰንኪ ኣብቲ ከባቢ ዕጡቓት ምህላዎምን ናይ ድሕንነት ስግኣት ከምዘጋጥም እዮም ብተደጋጋሚ ክጠቕሱ ዝጸንሑ።
ብኻልእ ወገን ድማ ኮሚሽነር ፍሊፖ ግራንድ ናብ ክተማ መቐለ ተጓዒዞም ናይቶም ብሰንኪ ውግእ ተመዛቢሎም ኣብ መጽለሊ ቦታታት ዘለዉ በጺሖም ኩነታቶም ከም ዝተረድኡ ተሓቢሩ።
ንግዳዊ ባንክ ኢትዮጵያ፡ ጨንፈር መቐለ
መንግስታዊ ንግዳዊ ባንክ ኢትዮጵያ፡ ኣብ ትግራይ ካብ 7 ጥሪ 2023 ጀሚሩ ኣብ 31 ጨናፍሩ ናይቲ ክልል ስሩዕ ኣገልግሎት ክህብ ከም ዝጀመራ ተፈሊጡ። በቲ ዝተዋህበ ሓበሬታ መሰረት እተን ኣገልግሎት ዝህባ ጨናፍር ብተሌኮም፡ ናይ ኢንተርነት መስመር ኣብ ዝተዘርገሓሉ ከባቢ ዝርከባ እየን። ኣብተን ዝተረፋ ጨናፍር ድማ ናይ ኢንተርነት መስመር ኣብ ዝተዘርገሓሉ እዋን ኣገልግሎት ምሃብ ክቕጽል እዩ።
በቲ ሓበሬታ መሰረት፡ እቲ ኣወሃህባ ኣገልግሎት ከምቲ ናይ ካልእ ከባቢታት ኢትዮጵያ ተመሳሳሊ ኮይኑ፡ ተጠቀምቲ ኣብ ሓደ ግዜ ክሳብ 50 ሺሕ ብር ከውጽኡ ከም ዝኽእሉን ብነባር ኮነ ሓድሽ ሕሳብ ማዕረ ከም ዝግልገሉን ተሓቢሩ። እንተኾነ ሓደ ሰብ ናይዚ ኣገልግሎት ተጠቃሚ ክኸውን ዝኽእል ኣብቲ መጀመርያ ሕሳብ ዝኸፈተሉ ጨንፈር ጥራይ እዩ። ካብ ወጻኢ ዝለኣኽ ገንዘብ እውን ከምቲ ልሙድ ኣሰራርሓ ናብ ሕሳብ ናይቲ ተቐባሊ ምስ ኣተወ ኣውጺኡ ክግልገለሉ ይኽእል እዩ።
ንግዳዊ ባንክ ኢትዮጵያ ነዚ ኣገልግሎት ዝህብ ዘሎ፡ ኣብ ዝሓለፈ መዓልታት ተዛተይቲ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ተራኺቦም፡ ብዛዕባ ዝተፈላለዩ ጉዳያት ድሕሪ ምምይያጦም፡ ናብ ትግራይ 5 ቢልዮን ብር ንክለኣኽ እሞ ናብ ባንክታት ክከፋፈል ምስተወሰነ እዩ።
ንግዳዊ ባንኪ ኢትዮጵያ፡ ቅድሚ ሕጂ እውን ኣብ ትግራይ ተኸፊቱኳ እንተነበረ፡ ብዘይካ ካብ ወጻኢ ካብ ዝተላእከ ገንዘብ ኣብ ሓደ ግዜ 2,000 ብር ምሃብ፡ ስሩዕ ባንካዊ ኣገልግሎት ክህብ ኣይጸንሐን። ካብዚ ንደሓር መንግስታዊ ንግዳዊ ባንኪ ኢትዮጵያ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኩለን ባንክታት ኣብ ትግራይ ኣገልግሎት ክህባ ትጽቢት ኣሎ። ምጅማር ስሩዕ ኣገልግሎት ባንክታት ነቲ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ምቕራብ ረዲአት እውን ሓጋዚ እዩ።
ሱዳን ዝተወንዘፈ ናይ ሕብረት ኣፍሪቃ ኣባልነታ ክለዓለላ ትሓትት ኣላ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ኮሚተ ሰላምን ጸጥታን ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ብዛዕባ ኩነታት ሱዳን እናዘተየ
ሱዳን ዝተወንዘፈ ናይ ሕብረት ኣፍሪቃ ኣባልነታ ክምለሰላ ከም እትደሊ፡ ናይታ ሃገር ሚኒስተሪ ወጻኢ ጉዳያት ብ5 ለካቲት 2023 ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ ሓቢሩ። ሱዳን ኣባልነታ ዝተወንዘፈ፡ ኣብ ወርሒ ጥቅምቲ 2021 ኣብ ልዕሊቲ ብሲቪል ዝምራሕ መሰጋገሪ መንግስቲ ወተሃደራዊ ዕልዋ ብምክያዱ እዩ።
ናይ ሕብረት ኣፍሪቃ ኮሚተ ሰላምን ጸጥታን ኣብ ልዕሊ ሱዳን ናይ ምውንዛፍ ስጉምቲ ዝወሰደ ድሕሪቲ ብመሪሕነት ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃን፡ ድሕሪ ምውጋድ መንግስቲ ፕረሲደንት ዑመር ኣልበሽር ንካለኣይ ግዜ ዝተኻየደ ዕልዋ መንግስቲ እዩ። እቲ ናይ ሱዳን ካብ ንጥፈታት ሕብረት ኣፍሪቃ ምውንዛፍ፡ ክሳብ ኣብታ ሃገር ሲቪላዊ መንግስቲ ዝምስረት ዝቕጽል ምንባሩ እቲ ሕብረት ክገልጾ ዝጸንሐ እዩ።
ዋላኳ ኣብ ሱዳን እቲ ወተሃደራዊ ምምሕዳር ቀጻሊ እንተሎ፡ እቲ መንግስቲ ካብ ዝሓለፈ ወርሒ ጥቅምቲ 2022 ጀሚሩ፡ ኢብራሂም ጃብር ንዝተባህሉ ኣባል መሪሕነቱ ናብተን ኣባል ኮሚተ ሰላምን ጸጥታን ሕብረት ኣፍሪቃ ዝኾና ሃገራት ኣዋፊሩ፡ ኣባልነት ሱዳን ናብ ንቡር ንክምለስ ከረድኡ ክንቀሳቐሱ ከም ዝጸንሑ እቲ ዜና ሓቢሩ።
ካብ ናይ ሱዳን ወጻኢ ጉዳያት ሚኒስትሪ፡ ደፍዓላ ኣልሓጅ ብወገኖም፡ ኣብዚ ቅንያት፡ ኣዲስ ኣበባ ኣብ ዝርከብ ቤት ጽሕፈት ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ምስ ኣባላት ኮሚተ ሰላምን ጸጥታን ናይቲ ሕብረት ብዛዕባ ሱዳን ካብ ምውንዛፍ ንጥፈታታ እትወጸሉ ክዝትዩ ከም ዝቐነዩ ተፈሊጡ’ሎ።
ኤርትራ፡ ካብተን ቀዳሞት ብልሽውና ዝረኣየለን 20 ሃገራት ምዃና ተሓቢሩ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ናይ ሃገራት ናይ ብልሽውና ደረጃታት ዝከታተል corruption perception ዝተባህለ ኣካል ኣብ ዝገበሮ ናይ 2022 መጽናዕቲ: ኤርትራ ሓንቲ ካብተን ቀዳሞት ብዝለዓለ ደረጃ ብልሽውና ዝረኣየለን 20 ሃገራት ምዃና ሓቢሩ። ናይ ሃገራት ደረጃ ብልሽውና ንምውጻእ፡ ካብ ሓደ ክሳብ ሚእቲ ነጥቢ ዝወሃበን ኮይኑ፡ እተን ሚእቲ ዝወሃበን እተን ብልሽውና ዘይረኣየለን ሃገራት ኮይነን፡ ዜሮን ናብ ዜሮ ዝቐረበን ነጥቢ ዝረኽባ ድማ ምጥፍፋእ ብዝለዓለ ደረጃ ዝሳዕረረለን እየ።
በዚ መሰረት ኣብ ናይ 2022 መጽናዕቲ ደንማርክ 90% ብምርካብ ቀዳመይቲ ብልሽውና ብዝተሓተ ደረጃ ዘይረኣየላ ሃገር ክትከውን እንከላ፡ ፊንላንድን ነውዘላንድን ድማ ነፍሲ ወከፈን 87%፡ ብምርካብ 2ይ ደረጃ ሒዘን ተመዝጊበን። ኖርወይ፡ ሲንጋፖር፡ ሽወደን፡ ስዊዘርላንድ፡ ኔዘርላንድ፡ ጀርመን ኣየርናድን ድማ ካብተን ቀዳሞት 10 ዝወሓደ ብልሽውና ዝረኣየለን ኮይነን ተጠቒሰን።
ኤርትራ 22% ብምርካብ ማዕረ ሱዳን ካብተን 20 ቀዳሞት ዝለዓለ ብልሽውና ዝረኣየን ሃገራት ኮይና፡ ካብተን 180 ሃገራት ኣብ መበል 162 ተሰሪዓ። ምስ ናይ 2021 ክወዳደር እንከሎ ኤርትራ ብሓደ ደረጃ ከም ዝንቆልቆለት ኣብቲ መጽናዕቲ ሰፊሩ። ሶማሊያ 12% ብምርካብ ካብተን ኣብቲ መጽናዕቲ ዝኣተዋ 180 ሃገራት ዝለዓለ ብልሽውና ዝረኣየላ ሃገር ኮይና። ሶርያን ደቡብ ሱዳንን ድማ ነፍሲ ወከፈን 13% ብምርካብ 2ይትን 3ይትን ኣደዳ ብልሽውናዝኾና ሃገራት ኮይነን ኣብቲ ሰንጠረዥ ሰፊረን። ኣብ ርእሲዚ፡ ቬንዝዋላ፡ የመን ሊቢያ፡ ሰሜን ኮርያ፡ ሃይትን ኢኳቶሪኣል ጊኒን ኣካል እተን ቀዳሞት ብብልሽውና ዝተጠቕዓ 10 ሃገራት እየን።
እቲ ነዚ መጽናዕቲ ዘካየደ ኣካል ከም ዝሓበሮ፡ ማእከላይ መዕቀኒ ካብ ሚእቲ 43 ነጥቢ ምርካብ እዩ። በቲ መጽናዕቲ መሰረት ዝያዳ ክልተ ሲሶ ካብተን 180 ሃገራት ትሕቲ 50% ዝረኸባ እየን። ኤርትራ እትርከበን 26 ሃገራት ድማ ካብቲ ማእከላይ መዕቀኒ 43% ንታሕቲ ዝረኸባ ኮይነን ከም ዝተመዝገባ ተሓቢሩ። ኢትዮጵያ ድማ 38% ረኺባ፡ ኣብ መበል 94 ተሰሪዓ ትርከብ።
