http://ascenteq.com/project/epdp

ካብ ዝተፈላለዩ ኩርነዓት ዓለም ናብ ኢትዮጵያ ዝገሹ ኤርትራውያን ናብ ኣዲስ ኣበባ “ኣይተኣትዉን” እናተባህሉ ካብ መዓርፎ ነፈርቲ ነናብ ዝመጽዎ ይምለሱ ከም ዘለዉ፡ ኣብ ጉዳያት ሰብኣዊ መሰል እትነጥፍ ኤርትራዊት ወይዘሮ ኤልሳ ጭሩም ሓቢራ። በዚ መሰረት፡ ናብ ኢትዮጵያ ናይ ምጋሽ መደብ ዘለዎም ኤርትራውያን ኩነታት ክሳብ ዝቕየር ጉዕዘኦም ከቋርጹ ኣተሓሳሲባ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ሓይልታት ጸጥታ ኢትዮጵያ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ካብ ዝነብሩ ኤርትራውያን ምእሳር ከም ዝጀመሩ ብዝተፈላለያ ማዕከናት ዜና ይሕበር ኣሎ። እቶም ዝተኣስሩ ኣብ ዘይሕጋዊ ሸርፊ ገንዘብ ክሳተፉ ዝጸንሑ እዮምኳ እንተተባህለ፡ እቲ ኩነታት ንብዙሓት ኤርትራውያን እውን ዝጸልው ኩይኑ ከም ዘሎ ተፈሊጡ ኣሎ። ብሰንክዚ ብዙሓት ኤርትራውያን ካብ ኣዲስ ኣበባ ዝሓሸ ውሑስ እዩ ናብ ዝብልዎ ክልላት ኢትዮጵያን ኣብ ዳባት ናብ ዝርከብ መደበር ስደተኛታትን  ይብተኑ ከም ዘለዉ’ውን ተፈሊጡ። ብዙሓት ወገናት እቲ ኣብ ውግእ  ኢትዮ-ኤርትራ1998-2000 ዝተራእየ ምክልባት ኤርትራውያን ከይድገም ይሰግኡ ኣለዉ።

ብኻልእ ወገን ድማ ኣብቲ ኣብ ክልል ኣምሓራ መደበር ስደተኛት ኤርትራውያን ኣለምዋጭ ተዓቚቦም ዘለዉ ኤርትራውያን ኣብ ከቢድ ስግኣት ከም ዝወደቑ፡ ናብ ዝኸድዎ ጠፊእዎም ከም ዝተጨነቑን ደገፍቲ ህግደፍ ድማ ዘይጭበጥ ሓበሬታ እናዘርግሑ ናብ ኤርትራ ንክምለሱ ይጉስጉስዎም ከምዘለዉ ተሓቢሩ።

ናይዚ ኩሉዚ ዘይህዱእ ኩነታት ጠንቂ ብሓፈሻ ካብ 2018 ዝጀመረ ዘይግሉጽን ዘይትካላውን ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን ኮይኑ፡ ብፍላይ ድማ  መንግስቲ ብልጽግና ኣብዚ ቀረባ ግዜ ናይ ወደብ ዓሰብ ተጠቃምነት ጥራይ ዘይኮነ፡ ናይ ቀይሕ ባሕሪ ዋንነት ብዝምልከት ኣልዒልዎ ዘሎ ሓደገኛን ናብ ዝለዓለ ወጥርን ወተሃደራዊ ምትፍናንን ገጹ ከይዓርግ ዘስግእን ኣጀንዳ እዩ።

ፈጻሚ ሽማግለ ሰዲህኤ ብ21 ጥቅምቲ 2023 ኣብ ዘውጸኦ ጋዜጣዊ መግለጺ፡  “ተጠቃምነት  ኣፍደገ ባሕሪ ኣብ ዝምልከት፡ ንልኡላውነት ኤርትራ ብዘይጻባእን ብዓለም ለኻዊ ውዕላት ብዝግዛእን ስምምዓት ኢትዮጵያ ክትጥቀም እሞ ክልቲኡ ህዝብታት ሓቢሩ ዝዓብየሉ ኩነታት ምፍጣር ከም ዝከኣል ርዱእ ምዃኑ ተገንዚቡ።”  ዝብል ሓሳብ ምስፋሩ ዝዝከር እዩ።

ሱዳናዊ ሲቪላዊ ግንባር ኣብ ኣዲስ ኣበባ ክጋብኡ መደብ ተጣሒዙ ከምዘሎ ሱዳን ትሪቡን/SUDAN TRIBUNE ሓቢራ። እዚ 24 ጥቅምቲ 2023 ዝካየድ ኣኼባ ኣብቲ ቅድም ተታሒዝሉ ዝነበረ ናይ 22 ጥቅምቲ 2023 መደብ  ዳግመ-ግምት ብምግባር ዝካየድ ምዃኑ እውን ተፈሊጡ።

እቲ ናይ ኣኼባ ዕለት ለውጢ ምግባር ዘድለየ፡ ብናይ ቅድም ቀዳማይ ሚኒስተር ሱዳን ዶ/ር ዓብደላ ሓምዶክ ዝቐረበ ናይ ይናዋሕ ሕቶ እዩ። ሓምዶክ ዕለት ኣኼባ ክናዋሕ ዝሓተትሉ ምኽንያት ከኣ፡ ምስቲ ብዓብደል ዓዚዝ ዝምራሕ ሱዳናዊ ህዝባዊ ምንቅስቓስን ምስቲ ብዓብደል ዋሂድ ኑር ዝምራሕ ምንቅስቓስ ሓርነት ሱዳንን ንምምኽካር ዘኽእል ግዜ ንምርካብ ምዃኑ ኣብቲ ጸብጻብ ተሓቢሩ።

ናይቲ ኣኼባ ኣዳለውቲ ካብ ዝኾኑ ሓደ ጠይብ ማልካብ እቲ ናይ ኣኼባ ዕለት  ምትዕርራይ በቶም ተሳተፍቲ ተቐባልነት ከም ዝረኸበ ጠቒሶም። ኣተሓሒዞም ድማ ኣሰናዳኢት ሽማግለ ብዶ/ር ሓምዶክ እናተመርሐት ናይቲ ኣኼባ ኣጀንዳን ናይ ኣፈጻጽማ ሕግታትን ከም ዘጽደቐት ኣፍሊጦም።

ሓደሓደ ተዓዘቲ’ኳ ኣብ ዝርዝር ተሳተፍቲ ናይቲ ኣኼባ ዘይምርድዳእ ነይሩ ዝብል ሓበሬታ ናብ ማዕከን ዜና ሱዳን ትሪቡን እንተቕረቡ፡ ኣጣይብ ማልካቢ ግና ጸገም ከምዘየለን “መን ይሳተፍ?” ኣብ ዝብል 5 መዓልታት ቅድሚ ዕለት ኣኼባ ከም ዝተሰማምዑን ገሊጾም። ካብቶም ክሳተፉ ትጽቢት ዝግበረሎም ዘይክሳተፉ ይኽእሉ እዮም ዝበሃሉ ካብ 2% ከምዘይበዝሑ ኣፍሊጦም። ካብቶም ተሳተፍቲ ተወከልቲ ሲቪላዊ ማሕበር ከባቢ 20%፡ ተወከልቲ ፖለቲካዊ ውድባትን ወተሃደራዊ ምንቅስቓስን ድማ  ካብ13 ባእታታት ከም ዘይበዝሑ ኣፍሊጦም።

ስርዓት ህግደፍ ኣብ ውግእ ትግራይ ድሕሪ ምስታፎም፡ ዕረፍቲ ተዋሂብዎም ኣብቲ ዝተባህልዎ ግዜ ናብ ኣሃዱታቶም ዘይተመልሱ ብዝብል ምስምስ ወተሃደራት 6 ኣዋርሕ ንክእሰሩ ከም ዝወሰነ ሬድዮ ኤረና ሓቢራ።

መብዛሕቶም ‘ቶም ዝተኣስሩ ኣባላት ሰራዊት፣ ናብ ኣሃዱታቶም ብዘይምምላሶም “‘ካብ ክድዓት ዘይፍለ’ዩ’” ዝብል ክሲን ጸለመን ከምዝቐረቦም  እቲ ሓበሬታ ጠቒሱ። ከም ሓቂ ግና መብዛእቶም ካብቶም ግዳያት ብዘይኣላዩ ሓዲጎሞም ናብ ውግእ ትግራይ ዝኸዱ ቤተሰብን ንብረትን ንምእላይ፣ ከምኡ እውን ሕርሻን ጥሪትን ንምክትታልን ዝተገደዱ ምዃኖም ተፈሊጡ።

ውግእ ትግራይ  ይካየድ ኣብ  ዝነበረሉ እዋን፣ ብግፋን ካልእ ናይ ምግዳድ ኣገባብን፣ ኣዝዮም ብዕድመ ዝደፍኡ ኤርትራውያን ኣረጋውያን ከይተረፉ ተገዲዶም ከም ዝተወስዱ ዝዝከር እዩ። ኣጋጣሚ ረኺቦም ናብ ውግእ ዘይከተቱ ከኣ ኣባይቶም ይዕጾን ንብረቶም ይውረስን ከም ዝነበረ ዝፍለጥ እዩ።

እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ቅድሚ ሓደ ዓመት ውዕል ሰላም ኣብ ደቡ ኣብፍሪቃ ኣብ መንጎ ፈደራል መንግስቲ ኢትዮጵያን ክልል ትግራይን ምኽታሙ፡  ብዙሓት ደቆም ናብ ትግራይ ምስ ከዱ ደሃይ ዘይገበርሎም ኤርትራውያን ስድራቤታት  መርድእ ክሰምዑ ብስግኣት ይጽበዩ ከም ዘለዉ ተሓቢሩ። ምስዚ ብዝተዛመደ ኣብ ክልል ትግራይ መርድእ ስዉኣት ብወግዒ ከም ዝተነግረን ናይ ሰለስተ መዓልታት ወግዓዊ ናይ ምጽንናዕ ተግባር ከም ዝተኻየደን ዝፍለጥ እዩ።

ፈጻሚ ሽማግለ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ብ20 ጥቅምቲ 2023 ብመሪሕነት ብጻይ ገረዝግሄር ተወልደ ኣቦመንበር ሰዲህኤ ህጹጽ ኣኼባ ኣካይዱ። ኣብዚ ዘካየዶ ኣኼባ ብዛዕባ ዝተፈላለዩ እዋናዊ ኤርትራውን ዞባውን ጉዳያት ዝምልከቱ ሓበሬታታት ተለዋዊጡ፡ ኣብ ኣገደስቲ ዛዕባታት ድማ ዓሚቕ ገምጋማት  ኣካይዱ። ኣብ መወዳእታ ከኣ ንፍሉያት ኣገደስቲ እዋናዊ ጉዳያትዝምልከት ውሳነታት ወሲኑ።

1) መደረ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ኣብ ጉዳይ ወደብ ዓሰብ

ኤርትራ ድሕሪ ናጽነታ እውን፡ ኣጀንዳ ኢትዮጵያውያን ፖለቲከኛታት ካብ ምዃን ዓዲ ኣይወዓለትን። ብመሪሕነት ኢህወድግ ዝተመስረተ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣብ ልኡላውነት ኤርትራ ዝወላወል መርገጽ ኣይነበሮን። ኣብ ስልጣን ዘይነበሩ ዝተፈላለዩ  ጉጅለታትን ባእታታትን ግና “ኢትዮጵያ ኣፍደገ ባሕሪ ዘየብላ ኮይና” ብዝብል ምስምስ ናጽነትን ልኡላውነትን ኤርትራ ከመዘይተዋሕጠሎም ካብ ምግላጽ ዓዲ ኣይወዓሉን። ብ2018 ሰልፊ ብልጽግና ኢትዮጵያ ስልጣን ድሕሪ መሓዙ ከኣ “ኢትዮጵያ ዓባይ ሃገር ክነሳ ከመይ ኢላ ኣፍደገ ባሕሪ ዘየብላ ትኸውን” ብዝብል ሰበብ ንልኡላውነት ኤርትራ ዝፈታተኑ ሓያሎ ማሕበራዊ መራኸብታትን ፖለቲከኛታትን ክንቀሳቐሱ ጸኒሖም።

ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ፡ ሓያሎ ዘይቀጥታዊ ፈተነታት ከካይድ ድሕሪ ምጽናሕ፡ ካብ 13 ጥቅምቲ 2023  ጀሚሩ ብወግዒ ቅድም ኣብ ኣኼባ ኣባላት ናይቲ ንኢትዮጵያ ዝመርሕ ዘሎ ሰልፊ ብልጽግና፡ ደሓር ድማ ኣብ ፓርላማ ኢትዮጵያ ከም ወግዓዊ ኣጀንዳ “ብሓይሊ ይኹን ብሰላም  ወደብ ዓሰብ ክንውንን ኢና” ዝብል ሓሳብ ኣቕሪቡስ ርኢቶኡ በቲ ትካላዊ መድረኻ ተቐባልነት ምርካቡ ፈጻሚ ሽማግለ ተመልኪቱ። መንግስታዊ መድያታት ኢትዮጵያ’ውን ኣቃሊሐነኦ። እዚ ሃቐነ ኣብ ልዕሊ’ቲ ኣብ ጽኑዕ ሕጋዊ ባይታ ዝተሰረተ  ልኡላውነት ኤርትራ ዘምጸኦ ለውጢ’ኳ እንተዘይሃለወ ሓደገኛ ሳዕቤንን ምፍሳስ ደምን ከኸትል ከም ዝኽእል ፈጻሚ ሽማግለ ተገንዚቡ።

ኣኼባ ፈጻሚ ሽማግለ፡ ድሕሪ’ቲ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ኣብ ዝተፈላለዩ መድረኻት፡ ኣብ ልዕሊ ልኡላውነት ኤርትራ ከርእዮ ዝጸንሐ ድፍረት፡  ኣብዚ ቀረባ  ዝሃቦ ወግዓዊ  መግለጺ፡ ብዓሚቕ ምግንዛብ መሬታዊ፡ ማያውን ሰማያውን ልኡላውነት ኤርትራ ብማንም ከምዘይድፈር ብምግንዛብ መራሒ ኢትዮጵያ ክሳብ ሕጂ ዝበሎ ግጉይ ምዃኑ ተኣሚኑ ንክመልሶን ድሕሪ ሕጂ ካብ ከምዚ ዝኣመሰለ ንክልቲኡ ህዝብታት ኣብ ሓደጋ ከውድቕ ዝኽእል ድፍረት ኣንጻር ልኡላውነት ኤርትራን ህዝባን ኢዱ ከየእቱ ብትሪ ኣፍሊጡ።

ኢትዮጵያ ኣፍደገ ባሕሪ ዘየብላ እንኮ ሃገር ኣይኮነትን። ካለኦት ከምኣ ዝኣመሰላ  ሃገራት’ውን ኣለዋ። እንተኾነ ኣፍደገ ባሕሪ ስለ ዘድልየኒ ዘይናተይ ወደብ “ብዓመጽ ክወስድ እየ”  እትበል ሃገር ኣይተራእየትን። እንተ ብደረጃ  ተጠቃምነት  ኣፍደገ ባሕሪ ኣብ ዝምልከት፡ ንልኡላውነት ኤርትራ ብዘይጻባእን ብዓለም ለኻዊ ውዕላት ብዝግዛእን ስምምዓት ክትጥቀም እሞ ክልቲኡ ህዝብታት ሓቢሩ ዝዓብየሉ ኩነታት ምፍጣር ከም ዝከኣል ርዱእ ምዃኑ ፈጻሚ ሽማግለ ተገንዚቡ።

ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ከምቲ “ውደን ከይሓምያስ ሰበይቲ ወደን ይሓምያ” ዝበሃል፡  ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣብዚ ጉዳይዚ ተሓታቲ ምዃኑ ኣኼባ ፈጻሚ ሽማግለ ተገንዚቡ። ኢሳያስ ድሕሪ 2018 ኣብ ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን ከሰጉሞ ዝጸንሐ፡ ውልቃዊ፡ ዘይግሉጽን ዘይትካላውን ዝምድና፣ ከምኡ’ውን ኣብ ዝተፈላለዩ መድረኻት ኢትዮጵያውያን ዕሉል ደጋፊ ፖሊሲ “መደመር” ብምዃን፡ ንልኡላውነት ኤርትራ ኣብ ሓደጋ ዘእትዉ መብጸዓታት ክህብ ምጽንሑ፡ ነዚ ሎሚ ዝኽሰት ዘሎ ጠንቂ እዩ። ድሕሪ መግለጺ ዶር. ኣብዪ ኣሕመድ ዘውጽኦ መግለጺ እውን ሓፋርን ዘይንጹርን እዩ። ስለዚ ፈጻሚ ሽማግለ እቲ ኢሳያስ “ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ክልተ ህዝብታት እዮም ዝብሉ ነቲ ሓቂ ዘይፈልጡ እዮም” ክብሎ ዝጸንሐ ብምግንዛብ፡ ነቲ ኢትዮጵያውያን ብስም ኤርትራ ክንቀሳቐሱ ክህቦ ዝጸንሐ ሓላፍነት ብምዝካርን፡ ኢትዮጵያውያን ልኡላውነት ኤርትራ ዝደፍር ድምጽታት ንክስምዑ ከም ዘተባብዖም ብምስትብሃልን፡ ንዘይሓላፍነታውን ሃላልን ፖሊሲ ውልቀ መላኺ ኢሳያስ  ኣውጊዙ።

ኣብ መወዳእታ ልኡላውነት ኤርትራ ብሰንኪ ጉጅለ ኢሳያስ ዝኸፈቶ ኣፍደገ ናብ ዘተሓሳስብ ኣንፈት የምርሕ ኣብ ዘለወሉ እዋን፡ ሓድነት ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ ወሳኒ ምዃኑ ብምምዛን ፈጻሚ ሽማግለ ናይ ሓቢርና ንቃለስ መጸዋዕታ ኣቕሪቡ።

2) ኣብ መንጎ ፍልስጤምን እስራኤልን ዝካየድ ዘሎ ውግእ

ኣብ መንጎ ፍልስጤማውያንን እስራኤልን ካብ 7 ጥቅምቲ 2023 ጀሚሩ  ዝካየድ ዘሎ ደማዊ ውግእ ፈጻሚ ሽማግለ ካልእ ብትኹረት ዝመዘኖ እዋናዊ ዛዕባ ነይሩ። ኣኼባ ኣብ ልዕሊ ንጹሃት ዝወርድ ዘሎ ህልቂትን ዕንወት ትሕተ-ቅርጻን ኣዝዩ ከም ዘሕዝን ገምጊሙ። ካብዚ ቀጻሊ ዘሎ ህልቂት ንምውጻእ እቲ መፍትሒ ውግእ ከምዘይኮነ ብምእማን ድማ፡ ኣብቲ ውግእ ተጸሚዶም ዘለው ኣካላት ነቲ ብመሰረት ውሳኔታት ባይቶ ሕቡራት ሃገራት፡ ፍልስጤምን እስራኤልን ክልተ ነብሰን ዝኸኣላ ሃገራት ክኾና፡ ካልኦት ዝተፈላለዩ ኣህጉራዊ ውዕላትን  ከኣ ከኽበሩ፡ ባይቶ ውድብ ሕቡራት ሃገራትን  ቤት ምኽሪ ጸጥታን ተጽዕንኦም ከሐይሉ ኣኼባ ፈጻሚ ሽማግለ ጸዊዑ።

ኣብ ርእሲዚ፡ እስራኤል ኣብ ልዕሊ ተራ ዜጋታት ፍልስጢማያን ተውርዶ ዘላ ቀጻሊ ደብዳብ ጠጠው ከተብል፣ ኣንቢራቶ ዘላ ዕጽዋ ክኽፈት፣ ናብ ፍልስጤማውያን ረዲአትን ዝተፈላለዩ ሰብኣዊ ጠለባትን ዝኣትወሉ መስመራት ነጻ ክኸውን፣ ኩሎም ዝምልከቶም  ኣካላት ተጽዕኖ ከሕድሩ ኣኼባ ጸዊዑ።

                     21 ጥቅምቲ 2023