ክኢላታት ውድብ ሕቡራት ሃገራት ብ13 ሓምለ 2023 ብዘውጽእዎ ጋዜጣዊ መግለጺ፡ ኢትዮጵያ ኣብ መወዳእታ ወርሒ ስነ 2023 ዝጀመረቶ ጃምላውን ሃንደበታውን ምስጓግ ኤርትራውያን ከተቋርጽ ጸዊዖም። እቶም ክኢላታት ኣተሓሒዞም ላዕለዎት ሓለፍቲ ምእሳር ኤርትራውያን ስደተኛታትን ሓተቲ ዑቕባን ደው ከብልዎ ጸዊዖም።

ናይቶም ክኢላታት መግለጺ ከም ዝጠቐሶ፡ ነቶም ናብ ሃገሮም ዝምለሱ ኤርትራውያን፡ ከጋጥሞም ዝኽል ምስቓይን ምስዋርን ክብደቱ  ከይተጸንዐ፡ ስድተኛታትን ሓተቲ ዑቕባን ኣገዲድካ ምስጓግ ብዓለምለኻዊ ሰብኣዊ ሕጊ ክልኩል ምዃኑ ኣስፊሩ። ኣብቲ ምስጓግ ገለ ናብ ኤርትራ ከይዶም ገሊኦም ድማ ኣብ ኢትዮጵያ ስለ ዝተረፉ ናይ ስድራቤታት ምብትታን ኣስዒቡ ከም ዘሎ እውን እቶም ክኢላታት ጠቒሶም።

ነቶም ተገዲዶም ናብ ኤርትራ ዝምለሱ፡ ከጋጥሞም ካብ ዝኽል ጸገማት፡ ግዱድ ምስዋር፡ ዘይሕጋዊ ምስግጋር፡  ግዱድ ውትህድርን ምስቓይን፡ ምዃኑ ቅድሚ ሕጂ ብዝምልከቶም ሰብኣዊ ኣካላት ውድብ ሕቡራት ሃገራትን ፍሉይ ጉዳይ ሰብኣዊ መሰል ኤርትራ ዘጽንዕ ኣካልን ዝተመዝገበ ምዃኑ ተፈሊጡ። እቶም ክኢላታት ሕቡራት ሃገራት ናይቶም ቅድሚ ሕጂ ካብ ኣዲስ ኣበባ ናብ ኤርትራ ዝተሰጉ ሃላዋት ከምዘይተፈልጠ ከኣ ኣብቲ መግለጺኦም ኣስፊሮም።

ኢትዮጵያዊ ትካል ምምሕዳር ጉዳይ ስደተኛታትን ካብ ስደት ተመለስትን፡ እቶም ቅድሚ ሕጂ ዝተሰጉ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣይነበርዎም ዝብል መግለጺ ኣውጺኡ ነይሩ። ክኢላታት ሕቡራት ሃገራት ግና እሙናት ምንጭታቶም ብምጥቃስ፡ ካብቶም ዝተሰጉ ዝተመዝገቡን ዘይተመዝገቡን ስደተኛታትን ሓተቲ ዑቕባን ከም ዝርከብዎም ኣረጋጊጾም።

እቶም ክኢላታት ኣብ መወዳእታ፡ ኣብ ኢትዮጵያ ዘለዉ ጉዳይ ስደተኛታት ዝምልከቶም ትካላትን ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታትን ምስቲ ዝምልከቶ ኢትዮጵያዊ ትካል ተሓባቢሮም ኣብ ኢትዮጵያ ዘለዉ ስደተኛታት ኣድላይ ምምሕዳራውን ምዝገባን ዝረኽብሉ ኩነታት ንክፈጥሩ ጸዊዖም።

ፖለቲካዊ ከመይነት ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ “ከምዚ እዩ” ዝብል መግልጺ ክትህበሉ ኣጸጋሚ እዩ። ምኽንያቱ ኩሉ  ተግባራቱ ክግመት ካብ ዝኽእል ንላዕሊ ክትኣሞ ዘጸግም ጨካንን ጠላምን ስለ ዝኾነ። ብዙሓት ወገናት፡ ዲክታተር፡ መላኺ፡ ኣንባገነን፡ ጨቋኒ፡ ርእሰ-ፋሺስትን ቶታሊታርያንን ይብልዎ እዮም። ምስዚ ኩሉ ግና እቲ ዝወሃቦ መግለጺ ንእኩይ ተግባራቱ ዝምጥን ኣይኮነን። ምናልባት ናብቲ ሓቀኛ መንነቱ እንተቐረበ “ሕሉፍ ዲክታተር” ምባሉ ገላጺ ከም ዝኸውን ናይ ብዙሓት ግንዛበ እዩ።  በዚ ዝተገረሙ ኤርትራውያን ከኣ “ነዚ ሰብ’ዚሲ ምስ መን ኣወዳዲርካ ኢኻ እሞ ክትገልጾ ትኽእል?” ኢሎም ክግረሙ ምስማዕ ልሙድ እዩ።

“ንኢሳያስ ሕሉፍ ዲክታተር ምባሉ፡ እንተዘይውሒድዎስ ኣይበዝሖን’ዩ” ወገናት፡ ዘቕርብዎ ዝርዝር መግለጺ፡ ዲክታተርነት ኣብኡ ጥራይ ዝተራእየ ተግባርኳ  እንተዘይኮነ፡ ናቱ ተግባርሲ ካብ ናይ ካለኦት መለኽቲ ዝተፈልየ ምዃኑ እዮም ዝገልጹ። ገሊኦም ዲክታተራት፡ ኣብ ገለ መዳያት ንህዝቦም ቁሩብ ትንፋስ ዝህቡ ክኾኑ እንከለዉ፡ ኢሳያስ ግና ከምኡ ዝኣመሰለ ባህሪ የብሉን። ሰብኣውን ዲሞክራስያውን መሰላት ክዓጽዉን መሰል ምሕሳብን ሓሳብካ ምግላጽን ዓጽዮም፡ ኣብ ቤት ትምህርቲ ኣቲኻ ገለ ፍልጠት ክትቀስም ዘይከልኡ ዲክታተራት ኣለዉ። ኢሳያስ ግና ኣብ ልዕሊቲ ኩሉ መሰላት ዝገፍፍ ምዃኑ፡ ኣብያተ-ትምህርቲ ዝዓጽዩ ድንቁርናን ድሕረትን ዘሳዕርር እዩ። ኢሳያስ ካብቲ ኣብ ኣፍሪቃ ይውክሎ እዩ ዝበሃል መራሒ ሰሜን ኮርያ እውን ዝኸፈአ ምዃኑ ናይ ብዙሓት ተረድኦ እዩ። ምስ ዝሓለፉን ዘለዉን ደቂ መዛምርቱ ዲክታተራት መራሕቲ፡ ጀርመን፡ ሊቢያ፡ ዒራቕ፡ ሱሪያ፡ ቻይናን ሩሲያን ክወዳደር እንከሎ ናይ ኢሳያስ ዝኸፈአ ምዃኑ ናይተን ሃገራት ህዝቢ መነባብሮ መስካሪ እዩ።

ከምኡ ዲክታተራት ኣንጻር ኣተሓሳስባኦም ንዝሓሰብ ይኣስሩን ግቡእ ፍርዲ ይነፍጉን። ኢሳያስ ከኣ ካብኦም ብዝገደደ ቤተሰብ እሱራት ቤተሰቦም ዝተኣስረሉ ቦታ ክፈልጡኳ ኣየፍቅድን። ካለኦት ዲክታተራት ዋሕዚ ሓበሬታ ካብ ህዝቢ ንምዕጋት፡ ንናይ ብሕቲ መድያታት ብኣዝዩ ዘጻብብ ሕግታት ይቆጻጸሩ፡ ብጥሕሰት ሕጊ ኣመሳሚሶም ጋዜጠኛታት ምእሳርን ምፍታሕን ከም ንቡር መንግስታዊ ተግባሮም ይወስድዎ። ኢሳያስ ግና ሓንሳብን ንሓዋሩን ናይ ብሕቲ መዲያ ምስ ዓጸወን ጋዜጣኛታተን ምስ ኣሰረን ድሕሪኡ ድሃዮም የለን። ብዘይካዚ ዜጋታት ንመሰሎም ሰላማዊ ሰልፍታት ከካይዱ ምስ ዝፍትኑ ዲክታተራት ክኣስርዎምን ከካላብትዎምን ይረኣዩ። ኢሳያስ ግና ዜጋታት ተሰሊፎም መሰሎ ክሓቱ ምኽላእ ጥራይ ዘይኮነ፡ ሕማቕ እንከለዉ “ደሓን ኣለና ንክብሉ እዩ ተጽዕኖ ዝፈጥር። ካለኦት ዲክታተራት ናይ ብሕቲ ሰብ ሃብቲ ኣብ ቁጠባዊ መዳይ ከይወዳደርዎም ብዘይፍትሓዊ ግብርን ቀረጽን የዳኽምዎም። ኢሳያስ ግና ውጥናቶም ይምንዝዕ ኣብያተ-ንግዶም ዓጽዩ ካብ ሜዳ ውድድር ኣውጺኡ ሃገሮም ገዲፎም ከም ዝስደዱ ይገብር። ከምዚ እናበልካ ናይ ኢሳያስ ሕሉፍ ዲክታተርነት ንምርዳእ ዝቐርብ መወዳደሪ ዝርዝር ነዊሕ እዩ። ብሓጺሩ ሕሉፍ ዲክታተርነት ኢሳያስ፡ ኩሉ ጸገማት ክኢልካ ኣብ ሃገርካ ምንባር ዘየኽእል እዩ።

እቲ ካልእ፡ ፍሉይ ዲክታተርነት ኢሳያስ ዝረኣየሉ፡ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ዘለዎ ሕዱር ንዕቀት እዩ። እምብዛ ንዕቀቱ ኣብ ጉዳይ ሃገር ብዛዕባ ዝሓስቦን ዝገብሮን ብዝምልከት ኣይኮነንዶ “ከምዚ እንተገበርና ከመይ ይመስለኩም?” ኢሉ ህዝቢ ክውከስ፡ “ከምዚ ጌርና ኣለና” ኢሉ እውን  ኣይሕብርን እዩ። ብመሰረቱ እውን ነዚ ዘኽእል ትካላት የብሉን። ንኣብነት ብኢደወነኑ ብትዕቢት ተሰንዲሑ ውግእ ይኸፍት እሞ፡ ነቲ ብዛዕባቲ ዝኣጐዶ ሓዊ ዝኾነይኹን ሓበሬታ ዘየብሉ ኤርትራዊ መንእሰይ ክተት ይብሎ። እምቢ እንተበለ የገድዶ። ንህዝቢ ድማ ንሱ ንዝጸልኦ ንክጸልእን ከጸልምን ይጉስጉሶን የፈራርሖን። እቲ ዘሕዝን ድማ ነዚ ትዕቢተኛ ኣካይድኡ ዝምርቕሉን ምሂዙ ዘቕረበሎም ጸላእቲ ክጸልኡ ዘይሓፍሩን ኤርትራውያን ዝረክብ ምዃኑ እዩ። እዚ ናይ ኢሳያስ ተግባር ንዕቀት ጥራይ ዘይኮነ፡ ናይቶም ተዓሚቶም ዘጣቕዕሉ ስንፍናን ተሓታትነትን እውን ዘርኢ እዩ።

ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ ናይ እገለ መራሕ ሃገር ተመኩሮ እዩ ብዘይበሃል፡ ኣብ ኣዳራሻት ኢትዮጵያ ዘስመዖም መደረታት ካልእ ኣብ ልዕሊ ኤርትራን ህዝባን ዘለዎ ንዕቀት ዘርኣየ፡ ክትርሰዖ እንተደለኻ’ውን ዘይርሳዕ፡ ሃላልነት እዩ። ከይሓፈረ፡ ናይ ስኽራን ድዩ ናይ ጽላለ ምልላዩ ብዘገርም “ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ክልተ እዮም ዝብሉ ነቲ ሓቂ ዘይፈልጡ እዮም” ምስ በለ፡ በቲ ኩነታት ተገሪሞም ኣእዛኖም ምእማን ዝሰኣኑ ውሑዳት ኣይነበሩን። በዚ ከየብቅዐ ድማ ንቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ “ድሕሪ ሕጂ ንስኻ ኢኻ ትመርሓና። ኣነ ድማ ምሳኻ ኣለኹ። እዚ ዝብሎ ዘለኹ ንቐላዓለም  ዘይኮነ ሓሲበሉ እየ” ወሲኽሉ።

ነዚ ኣበሃህላ ኢሳያስ ዝደንደነ ኣብይ ኣሕመድ ብግደኡ “ኢሳያስ ናይ ኤርትራ ወጻኢ ጉዳይ ሓላፊ ኮይነ ክሰርሕ ሓላፍነት ሂቡኒ ኣሎ። ስለዚ ንኣቶ ዑስማን ሳልሕ ተኪአ እንተሰራሕኩ ከይሕደሰኩም” ዝብል መለኣሉ። እዚ ጥራይ ኣይኮነ። ኣብይ ኣሕመድ ሆየ  ብህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ ዘይተሓጐሱ ኢትዮጵያውያን ንምኽሳብ ብዝመልስ፡ “ኣነን ኢሱን ተደሚርና እንካፈሎ ዓሰብ ይኸውን” ምስበል፡ ኢሳያስ ንህዝቢ ኤርትራ  ኣርእይዎ ዘይፈልጥ ሕጉስ ገጽን ሰሓቕን መራሕቲ ካብ ዝኽተልዎ ፕሮቶኮል ወጻኢ ጠጠው ኢሉ ኣፍልቡ እናወቐዐን ርእሱ እናነቕነቐን ሓጐሱ ገሊጹ። በዚ ብደዐ ኢሳያስ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ዋላ ሓደ ካብ ሓለፍቲ ህግደፍ ብጽጽ ዘይምባሉ ከኣ ኤርትራ ምሉእ ብምሉእ ኣብ ኢድ ሓደ ውልቀሰብ ምውዳቓ ዘርኣየ ተረኽቦ እዩ።

ካልእ ንዲክታተርነት ኢሳያስ ሕሉፍ ዝገብሮ፡ ተግባራቱ ብጥልመት ዝተላዕጠጠ ምዃኑ እዩ። ኣብቲ ኤርትራውያን መንእሰያት ንናጽነት ዝስውእሉ ዝነበሩ መሪር ግዜ ቃልሲ እውን፡ እዚ ዲክታተር ብድሕሪ መጋረጃ፡ ብዛዕባ ምምራሕ ዓባይ ኢትዮጵያ የንባሁቕ ከም ዝነበረ ናይ ቅድም ፈለጥቱ ብተደጋጋሚ ዘዝንተዉዎ እዩ። ናይዚ ቀረባ መዓልታት ምስክርነት ኢትዮጵያዊ ሻለቃ ዳዊት ወ/ጊዮርግስ ብዛዕባ ግደ ኢሳያስ ኣብ ሃቐነ ዕልዋ ኣንጻር መንግስቱ ሃይለማርያም ዝምልከት ዝጠቐሶ ህያውን ኣብነት እዩ። መራሕቲ ኢትዮጵያ፡ “ድሕሪ ደጊም ንኣፍደገ ባሕሪ ኢና ንዋጋእ ምባሎምን ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ኣብ ግዜ ጉባአ ኢጋድ ኣብ ጅቡቲ  ንመረሒ ሶማሊያ ቀዳምነትና ወደብ ምርካብ እዩ ኢሉ ምሕባሩን፡” ብዝምልከት ምምሕዳር ኢሳያስ ምጽቃጡ እንታይ የመልክት። ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ኣብ ናይ 6 ሓምለ 2023 ናይ ፓርላማ ውዕሎኡ ብዛዕባ ህልዊ ዝምድና ኤርትራን ኢትዮጵያን መብርሂ ክህበሉ ተሓቲቱ፡ “ንግዜኡ ብዛዕባዚ ኣይዛረብን እየ” ምባሉኸ፡ ሳዕቤን ንዕቀትን ፍሉይ ዲክታተርነንት ኢሳያስ እንታይ ክወልድ ከም ዝኽእል ኣመልካቲ እዩ።