ርእሰ ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኤርትራዊ ጉዳይና ቀደም ኮነ ሎሚ፡ ምስ ካለኦት ምዕባለታት ዝጸላሎ እምበር ዝተነጸለ ኣይነበረን ኣይኮነን። እቲ ጽልዋታት ካብ ቀረባ ወይ ካብ ርሑቕ ክኸውን ይኽእል። ኣብቲ መስርሕ ምጽልላው እቲ ደራኺ እቲ ዘቤታዊ ምዕባለ እምበር ግዳማዊ ኣይኮነን። ከምኡ ስለ ዝኾነ እዩ ከኣ ውሽጣዊ ምዕባለታትን ግዳማዊ ጽልዋታትን ምምጥጣን ብጥንቃቐ ሚዛኑ ከም ዝሕሉ ምግባር ኣገዳስን ሓላፍነታውን ዝኸውን።
ኣብቲ ምጽልላው ናብ ውሽጣዊ ጉዳይካ ዝያዳ ምድሃብ ማለት፡ ማዕጾኻ ዓጺኻ ትጐዓዝ ማለት ዘይኮነ፡ እቲ ግዳማዊ ጽልዋ ነቲ ወሳኒ ዘቤታዊ ዋኒንካ ከምዘየረሰዓካ ጌርካ ምምሕዳሩን ግቡእ ኣስተብህሎ ምሃቡን ግድን እዩ። ኣብ ኤርትርዊ ጉዳይና እዚ ሚዛናዊ ምምጥጣን ቀሊል ከምዘይኮነ፡ ኣብ ቃልስና ዝተመኮርናዮ እዩ። ምኽንያቱ ህግደፍ ንኤርትራዊ ውሽጣዊ ጉዳይና ብግዳማዊ ኣጀንዳታት ምዕባጥ ከም ቀንዲ መህደሚ ሜላ ክሰርሓሉ ዝጸሐን ዘሎን ስለ ዝኾነ።
ኤርትራውያን ኣብቲ ናይ ቅድም ቃልስና ቀንዲ ቆላሕታና ምርግጋጽ ናጽነትን ልኡላውነትን ሃገርና ነይሩ። ኣብቲ ቃልሲ እቲ ወሳኒ መሰረትናን መወከሲናን ኤርትራዊ ባህግን ኣበርክቶኡን ክኸውን እንከሎ፡ ምስኡ ግና ናይ ብዙሓት ፈተውቲ ህዝቢ ኤርትራን ደገፍቲ ቃልሱን ነገራውን ሞራላውን ደግፍ’ውን ብጽሒቱ ዕዙዝ ምንባሩ ኣይዝንጋዕን። ሎሚ ነካይዶ ዘለና ቃልሲ ድማ ወያ ናጻ ኤርትራ ሕገመንግስታዊት፡ ሰላማዊትን ዲሞክራስያዊትን ኮይና ባህጊ ህዝባ እተውሕስ ንኽትከውን እዩ። ብኣንጻሩ ጉጅለ ህግደፍ “ንህዝቢ ኤርትራ ካብዚ ንላዕሊ ሓርነት ኣየድልዮን እዩ፡ ካባይ ወጻኢ ካልእ ብጉዳይ ህዝብን ሃገርን ዝሓስብ መራሒ ኣየድልዮን” ፡ ካብ ዝብል ሓደገኛ ጥልመት ስለ ዝነቅል፡ ንኣተሓሳስባኡ ዘይቅበል ናይ ህዝቢ ኤርትራ ኣጀንዳ ኣብ መድረኽ ክወጽእ ኣይደልን። ነዚ ዘይህዝባዊ ኣተሓሳስባኡ ንምትራር ከኣ ብዙሕ እኩይ ተንኮላት ይጥቀም።
ዝተፈልየ ኣተሓሳስባ ኣለዎ ንዝብሎ ኤርትራዊ ወገን ምእሳርን ምስዋርን፡ ናይ እምነት መሰሉ ምግፋፍ፡ ኣብ ሕድሕድ ሰባት ምትእምማን ንከይህሉ ተንኮላት ምፍሓስ ….. ወዘተ፡ ህዝቢ ናብ ጉዳዩ ከየድህብ ንምርዓዱ ዝጥቀመሎም መጻወድያታት እዮም። ኣብ ርእሲዚ ህዝቢ ተሰናቢዱ ናይ ምህላውን ዘይምህላውን ሓደጋ ከም ዝስምዖ ንምድራኽ፡ ናይ ወጻኢ ጸላእቲ እናዓደመ ህዝቢ ኤርትራ ካብ ስግኣት ወጺኡ ብጉዳዩ ከምዘይሓስብ ንምግባሩ ይጽዕት። ዘይሩዘይሩ ኩሉ ተግባራቱ፡ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ልዕሊ ካለኦት ጽልኢ ኣሕዲሩ ኣብ ክንዲ ኣብቲ ቀንዲ ዘቤታዊ ኣጀንዳኡ ደገደገ ጥራይ ከም ዘመዓዱ ንምግባሩ ዝዓለመ እዩ። ደገፍቱ ናቱ ገበናት ሓቢኦም ነቲ ዝንገሮም ሓሶት ከይመመዩ፡ ኣጻብዕቶም ናብ ካልእ ክቕስሩ እነዕዘቦም ናይዚ ተንኮለኛ ምህዘኡ ውጽኢት እዩ። እቲ በብግዜኡ ብቐጥታ ይኹን ብተዘዋዋሪ ምስ ጐረባብቲ ሃገራት ውግእ ናይ ምኽፋቱ ቀንዲ ምኽንያት እውን ንህዝቢ ኤርትራ ካብቲ ቀንዲ ጉዳዩ ንክወጽእ ናይ ዝኣልሞ ተንኮላት ኣካል እዩ።
ህዝቢ ኤርትራ ናይ ህግደፍ ካብ ኤርትራዊ ኣጀንዳ ናይ ምህዳም ሃቐነ፡ ኣብዚ ዝሓለፈ ልዕሊ 30 ዓመታት ክከታተሎ ዝጸንሐን ኣካል ህይወቱን ስለ ዝኾነ፡ ኣዳዕዲዑ ከም ዝፈልጦ ርግጸኛ ኮይንካ ዝዝረበሉ እዩ። “ስለምንታይ ደኣ እሞ ነዚ እንዳፈለጠ፡ ክሳብ ክንድዚ እቲ ጉጅለ ኮነ ኢሉ ኣብ ዘዝሃንደሶ ዘይምልከቶ ኣጀንዳ ተሸኺሉ ይነብር ኣሎ?” ዝብል ግና ዝያዳ ሎሚ ኣዛራቢ ኮይኑ ዘሎ እዩ። ነቲ ብሰንኪ ሕመቕን ጥልመትን እቲ ጉጅለ ኣብ ኤርትራ ዝረአ ዘሎ ክትኣሞኖ ዘጸግም ድሕረትን ድኽነትን ተሓተቲ እዮም ብዝብል፡ ደጋጊሙ ንሓንሳብ ምስ ወያነ ንሓንሳብ ድማ ምስ ኣሜሪካ ዝራገሞ ካብዚ መታለሊ ሜላታቱ ዝነቅል እዩ። ናይ ኤርትራን ህዝባን ናይ ህልውናን ቀጻለትን ስግኣት ባዕሉ ህግደፍ ክነሱ፡ ህዝቢ ናብ ርሑቕ ከም ዘማዕዱ ዝገብረሉ ምኽንያት እውን ካልእ ኣይኮነን።
ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ሱዳን፡ ኢትዮጵያ፡ ሶማሊያን ሶማሊላንድን ዝምዕብል ዘሎ ዘይህዱእ ኩነታት፡ ነቲ ውግእ ትግራይ ብውዕል ሰላም ጠጠው ምስ በለ ስራሕ ከይስእን ሰጊኡ ዝነበረ ኢሳያስ ኣፈወርቂ መፍቶኡ ኮይንሉ ኣሎ። ኣብ ኤርትራዊ ጉዳይ ክንዲ ፍረ ኣድሪ ዘይሰርሐ ሎሚ እቲ ዝእጐድ ዘሎ ህውከት ንከይጠፍእ መኻርን ዘካርን መሲሉ የጐሃህር ኣሎ። ትማሊ ንሱን ከም በዓል ኣልኣሚን መሓምድ ስዒድ ዝኣመሰሉ ብህይወት ዘየለዉ መጣቓዕቱን “ኢትዮጵያ ከይትፈርስ ሓድነታ ምሕላው ቀንዲ ጉዳይና እዩ” ይብሉ ከምዘይነበሩ፡ ሎሚ ድማ “ኢትዮጵያ ቁልቁል ኣፋ ትደፋእ” ኢሎም፡ ሓላይቲ ሓድነት ሱዳንን ሶማሊያን ኮይኖም ንኢትዮጵያ ዘፍርስ መርዚ ይንስንሱ ኣለዉ። እዚ ኩሉ ካብ ኤርትራዊ ኣጀንዳ ንምህዳም ዝፍጠር ምህዞ እምበር፡ ንሓድነት፡ ሓርነትን ሰላምን ህዝቢ ኤርትራ ዘይሓሊ ኢሳያስ ኣፈወርቂ፡ ብሓድነት ሱዳን፡ ኢትዮጵያ ወይ ምርግጋእ ሶማሊያ ክግደስ ማለት ዘበት እዩ። ነቶም ንኤርትራን ህዝባን ዘየናሕሰየ ጉሒላ ዓዲ ሃሎ፡ ሓላዪ ፈታዊ ክኾኖም ዝጽበዩ ድማ “ይዋእ ግሩሃት” ዝበሃሉ እዮም። ተመኩሮኡ ከም ዘረደኣና፡ ኣብ መስርሕ ከም ዝርሕርሕዎ ከኣ ጽባሕ ሓቢርካ ዝረአ እዩ።
እዚ ኣብ ዞባና ሓድሽ መልክዕ ሒዙ ዝምዕብል ዘሎ ፖለቲካዊ ማዕበል፡ ንዓና ኤርትራዊ ናይ ለውጢ ሓይልታት እውን ይምልከተና እዩ። ኣብ ግዜ ውግእ ትግራይ ክሳብ ክንደይ ከም ዝተጸለናን ካብ ቀንዲ ኣጀንዳና ከም ዝወጻእናን ተኸፋፊልና ከም ዝነበርናን ዘይርሳዕ እዩ። ህግደፍ ነዚ ዞባዊ ተርእዮ መመላእታ ናይቲ ካብ ኤርትራዊ ኣጅንዳ መህደሚ ንክኾኖ ክፈጥሮ ዝጸንሐ ውዲታት ከም ዝገብሮ ከይደቀስካ ዝተሓልመ እዩ። ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ፖለቲካዊ ሓይልታቱንከ፡ ነዚ ሓድሽ ዘይኮነስ መልክዑ ቀይሩ ዝመጽእ ዘሎ ዕግርግር ካብ ኤርትራዊ ኣጀንዳና ብዘየልቅቐና ኣገባብ ዲና ክንሕዞስ ወይስ መራጐዲ ውዲታት ህግደፍ ኢና ክንከውን? ንዝብል፡ ብጥንቃቐ ክንሓስብ ኣብ ዝግበኣና ወሳኒ መድረኽ ከም ዘለና ብጽሞና ነስተውዕል።
ዞባ ቀይሕ ባሕሪ ተበሃጊ እስትራተጅካዊ ኣቀማምጣ ከም ዘለዎ፡ ተደጋጊሙ ዝንገር እዩ። ብማዕሪኡ ድማ ብቐጻሊ ዘይምርግጋእ ክሕቆን ዝጸንሐን ዘሎን ዞባ እዩ። እቲ ዘይምርግጋእ በብግዜኡ ክብ ለጠቕ ይብልን ብዝተፈላለዩ ኣሰላልፋታት ይስነን። ኣብዚ እዋንዚ ድማ ኣብ ላዕለዋይ ጥርዚ ምስሕሐብን ደርጓዕጓዕን ኣትዩ’ሎ። እዚ ዝገላበጥ ዘሎ ማዕበል ሓያሎ ናይ ቀረባን ርሑቕን ሓይልታትን ድሌታቶምን ዘንጸባርቐ እዩ።
ኢትዮጵያ ናይ ንነዊሕ ግዜ ዘይምርግጋእ ዝጸንሓ ሃገር ኮይና፡ ብፍላይ ኣብዚ ቀረባ ኣዋርሕ ነቲ ዘቤታዊ ጸገማ ብዞባዊ ኣጀንዳ ንምሽፋን ብዝመስል ሓድሽ ናይ ዓቕሊ ጽበት ፋይል ከፊታ። ብመንጽር ዞባዊ ኮነ ኣህጉራዊ ደረጃ ናይ መወዳእታ መልክዑ ሒዙ ንዝተዓጽወ ጉዳይ ልኡላውነት ኤርትራ ዝትንክፍ ዛዕባ ዋንነት ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ ኣልዒላ። ብዓብይኡ ምስ ኤርትራውያን ከምኡ ከኣ ምስ ኣህጉራዊ ሕግታት ዝጓነጽ ኣጀንዳ ክትከፍት ፈቲና። ብሰንክ’ዚ ከኣ ካብ ጐረባብታ ኮነ ምዕራብ ዝነጸላ ዲፕሎማሲያዊ ክሳራ ኣጋጢምዋ ጸኢሑ።
ድሕሪኡ ቃናኣ ቀይራ ብዙሓት ብዘይተጸበይዎ ኣንፈት ምስ ሶማሊላንድ፡ ንወተሃደራዊ መደበርን ወደባዊ ኣገልግሎትን ዝኸውን መሬት ምክራይን ከም ሃገር ኣፍልጦ ንምሃብን ዘተኮረ፡ ናብ ምልውዋጥ መረዳድኢ ሰነድ ከቲማ። ብመንጽርቲ ኣብ ጉዳይ ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ ኤርትራ ዝነበረ ደገፍ ኢትዮጵያውያን ክርአ ኣንከሎ፡ ኣብ ምኽታም ምስ ሶማሊላንድ፡ ክንዲ’ቲ መንግስቲ ብልጽግና “ወነንት ባሕሪ ኮና” ዝበሎ ዝኾነ ኣይመስልን። እዚ ጥራይ ዘይኮነ፡ ብፍላይ ብመሪሕነት ክልል ሶማሊያ ኢትዮጵያ፡ ነቲ መረዳድኢ ሰነድ ብቕሉዕ ዝቃወም ድምጺ ተሰሚዑ። መንግስቲ ብልጽግና፡ እዚ ንመኽሰብ ዝተሓሰበ ሓድሽ ቅዲ ዝምድና ምስ ሃግርጌሳ፡ ናብ ካልእ ክሳራ ከይወስዶን ነቲ ሃዲኡ ዝጸንሐ ዛዕባ ኦጋደን ንድሕሪት ከይመልሶን ከኣ የስግእ ኣሎ።
ሃገረ ሶማሊያ ቅድሚ ኩሉ ነቲ ተበግሶ ብኢድ ኣእታውነት ከሲሳ ኣትሪራ ኮኒናቶ። ሶማልያውያን ኣልሸባብ ከይተረፈ ብናይ ሓባር ድምጺ ኣብ ኩሉ ኩርነዓት ኣንጻር ተግባራት ኢትዮጵያ ድምጾም ኣስሚዖም። ወተሃደራዊ ሓይላ ኣብ ተዳሎ ክጸንሕ ኣዚዛ። ዞባውን ኣህጉራውን ትካላት በበቲ ዝምርሕሉ ቻርተራት ኣብ ጐኒ ልኡላውነት ሶማልያ ንክስለፉ ጸዊዓ። ኣንበሳድራ ካብ ኢትዮጵያ ስሒባ። ኣንበሳድር ኢትዮጵያ ካብ ሃገራ ኣውጺኣ። ክሳብ “ኣብ መንጎ ሶማልን ኢትዮጵያን ዘሎ ዶብ ብሓይሊ ዝተፈጥረ እዩ” ምባል በጺሓ።
ሶማሊላድ ካብ 1991 ጀሚራ ከም ሃገር ኣፍልጦ ክትረክብ ተኸታታሊ መጸዋዕታ ኣቕሪባ ሰማዒ ስኢና ዝጸንሐት እያ። ኣብ ውሻጣዊ ምምሕዳራ ግና ቁጣባዊ ዓቕሚ ኣብ ምዕባይ ኮነ፡ ስሩዕ ምርጫታት ኣብ ምክያድ ካብ ከም ኤርትራ ዝኣመሰላ ሃገራት ኣብ ዝሓሸ ደረጃ ዕቤት ጸኒሓ። ኣብዚ እዋንዚ ኢትዮጵያ በቲ ሓደ ወገን፡ መሬት ክትካረየላ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ከም ሃገር ኣፍልጦ ንክትህባ ቅርብቲ ብምዃና ተጠቃሚት ክትከውን ትኽእል እያ ዝብል ናይ ብዙሓት ሚዛን እዩ። ምኽንያቱ ኢትዮጵያ ብእትኸፍቶ ዕድል፣ ምናልባት ናይ ካለኦት ኣፍልጦ ከስዕብ ይኽእል ተባሂሉ ስለ ዝግመት።
እንተኾነ ምስቲ ብተበግሶ ጅቡቲ ምስ መቃድሾ ዝጀመረቶ ናይ ምቅርራብ መስርሕ ጠሊማ፡ ናብ ኣዲስ ኣበባ ምሽራዋ ኣሉታዊ ሳዕቤን ከምጸኣላ ከም ዝኽእል ምልክታት ተራእዩ። ብገለ ካብ ህዝባ’ውን “ኣፍደገ ባሕርና ንኢትዮጵያ ኣይንህብን” ዝብል ተቓውሞ ተንጸባሪቑ። ናይ ምክልኻል ሚኒስተራ፡ ዓብደልቀኒ መሓመድ ኣተየ ከኣ፡ ብሰንክ’ቲ፡ ምኽታም መረደዳድኢ ሰነድ ካብ ስልጣኑ ለቒቑ።
ውድብ ሕቡራት ሃገራ፡ ሕብረት ኤውሮጳ፡ ሕብረት ኣፍሪቃ፡ ኣሜሪካ፡ ቻይና፡ ሱዕድ ዓረብያ፡ ግብጺ፡ ቱርኪ፡ ዓባይ ብሪታንያን ዝኣመሰሉን ዝሃብዎ ግበረ መልሲ ብውሕዱ “ሓድነትን ልኡላውነትን ሶማሊያ ይተዓቀብ” ዝብል ምዃኑ ንኢትዮጵያ ኮነ ሶማሊላንድ ዘየቕሰኖም ኮይኑ’ሎ። መራሕቲ ኤርትራ ከምቲ ልማዶም ዘጽቀጡኳ እንተመሰሉ፡ ኣብቲ “ኣብ ጉዳይ ሶማል ዝኾነ ኣካል ኢዱ ከእቱ የብሉን ዝብል ናይ ቀደም መርገጽና ኣለና” ዝቓንኡን ንተበግሶ ኢትዮጵያ ዝቃወምን መርገጺ ሒዞም ኣለዉ። ድሕሪ’ዚ ኩሉ “ኣፍልጦ ምሃብዶ መሬት ምርካብ” ኣየንኡ ይቐድም” ዝብል ኣብ መንጎ ክልቲኦም ከተምቲ ናይ ጉርሒ ምውጣጥ ዘሎ ይመስል።
ሱዳን ኣብ ኣፍደገ ምብትታን እያ ዘላ። ብጀነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ ወገን ተደፊኡ ናብ ሰሜናዊ ምብራቕ ናይታ ሃገር ተሸምቂቑ ኣብ ፖርትሱዳን ክሰፍር እንከሎ፡ እቲ ብጀነራል መሓመድ ሓምዳን ደጋሎ ዝምራሕ ወገን ብኣንጻሩ፡ ኣብ ርእሲ ከተማ ካርቱም ምቁጽጻሩ ናብ ማእከላይን ምብራቓውን ከባቢ ናይታ ሃገር ይዝርጋሕ ኣሎ። እዚ ጥራይ ዘይኮነ፡ እቲ ደሃዩ ዘይስማዕ ዝነበረ ኣሕመድ ደጋሎ ናብ ጅቡቲ፡ ኢትዮጵያ፡ ኬንያ፡ ደቡብ ኣፍሪቃን ሩዋንዳ ኣብ ዝገበሮ ዑደት ኣብ ከባብያዊ ዲፕሎማሲ እውን ይሰልጦ ምህላዉ የርኢ። ኣብ ኢትዮጵያ ድማ ምስ ናይ ሱዳን ሲቪላዊ ሓይልታት ለውጢ ስምምዕ ከቲሙ። ኣዲስ ኣበባ ድማ ከም መራኸቢ ማእከል ምስ መራሕቲ ኢማራት ዝመረጻን ዝተፈቕደሉን ይመስል።
ጀነራል ኣልቡርሃን “ኣነ እየ ሕጋዊ መራሒ ሱዳን” ዝብል መልእኽቲ ንምትሕልላፍ ብዝመስል ንደጋሎ ኣፍልጦ ሂበን ንዝበለን ውድብ ሕቡራት ሃገራትን መንግስታትን ናይ ተቓውሞ መልእኽቲ ኣብ ርእሲ ምትሕልላፍ፡ ምስ ኢማራት፡ ቻድን ኬንያን ድሮ ኣብ ምስሓብን ምስጓጉን ኣንበሳድራት በጺሑ ኣሎ። ኢሳያስ ብወገኑ ኣልቡርሃን ንምድጋፍ ሱዳናውያን ኣብ መሬት ኤርትራ ወተሃደራዊ ታዕሊም ዝወስድሉ ዕድል ከፊቱ ከም ዘሎ ብዙሓት ምንጭታት ዘረጋገጽዎ’ዩ።
ብሓፈሻ ኣብ ዞባ ቀይሕ ባሕሪ ዝርአ ዘሎ ምውጣጥ፡ ብፍላይ ኣብ ጉዳይ ሱዳን እቶም ተዋሳእቲ እቶም ብግልጺ ዝረኣዩ ጥራይ ዘይኮኑ ብድሕሪት ዝተሰለፉ ወገናት እውን ኣለዉ። በቲ ሓደ ወገን ኢማራት፡ ኢትዮጵያ፡ ኬንያ፡ ብመሐመድ ኣሕመድ ደጋሎ ዝምራሕ ወገን ሱዳን፡ በቲ ካልእ ወገን ድማ ሱዕዲያ፡ ኤርትራ፡ ግብጺ፡ ቀጠር፡ ብጀነራል ኣልቡርሃን ዝምራሕ ወገን ሱዳን ሒዘምዎ ዘለዉ መስርዕ ናይዚ ኣብነት እዩ። ብድሕሪ’ዚ ዝመጽእ ናይ ሓያላት ሃገራትን ኣህጉራዊ ትካላትን ኣሰላልፋ ከም ዝህሉ ከኣ ርዱእ እዩ። እስራኤል ኣብ ልዕሊ ፍልስጤማውያን ተካይዶ ዘላ ወፈራ ሓድሽ ተአግሶ ጉጅለ ሑቲ ተወሲኽዎ፡ ኣብ ዞባ ቀይሕ ባሕሪ ዝረአ ዘሎ ስግኣትን’ውን ምስዚ ደሚርካ ዝረአ እዩ።
ሓይልታት ተቓውሞ ኤርትራ ኣካል’ዚ ዝሕቆን ዘሎ ዞባ እዩ። ኣብዚ ዞባ ምህላዉ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣሰላልፋኡ “ከመይን ምስ መንን” ከም ዝኸውን ብሓባር ክሓስብን ክወፍርን ናይ ግድን የድልዮ። ልዕሊ ኩሉ ከኣ ቀዳማይ ኣድህቦኡ “ኣብ ኤርትራ ስርዓት ናይ ምቕያር ተልእኮኡ” እምበር፡ ካልኦት ብዘንቀልዎ ኣጀንዳ ምክፍፋል ከይከውን ከስተውዕል ይግበኦ።
ነቲ ንህዝቢ ኤርትራ ብዘይንሕስያ ዝድህኽ ዘሎ ስርዓት ህግደፍ ዝቃወሙ ኣዝዮም ብዙሓት እዮም። እቲ ቀዳማይ ቀዋሚ ተቓዋሚኡን ወርትግ ንምውጋዱ ዝቃለሶ ዘሎን ከኣ ህዝቢ ኤርትራ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ካለኦት በብግዜኡ ዝለዋወጡን ረብሓኦም ዘቐድሙን ናይ ቀረባን ርሑቕን ተቓወምቲ እውን ኣለዉዎ። ካብ እዞም ተቓወምቱ ብዝኾነ ይኹን መንገዲ “ደሓን ይእቶ” ዝብሎ ከምዘይብሉ ከኣ ብተግባር ክንዕዘቦ ዝጸናሕናን ዘለናን እዩ።
ንህግደፍ ዝቃውምዎ ወገናት ነናቶም ምኽንያታትን ፖለቲካዊ ሕሳባትን ኣለዎም። ህዝቢ ኤርትራ ንህግደፍ ዝቃወመሉን ንምውጋዱ ዝቃለሰሉን ምኽንያታት ኣብዚ እዋንዚ ኣይኮነንዶ ንህዝቢ ኤርትራ ንሕብረተ-ሰብ ዓለም እውን ብሩህ ስለ ዝኾነ፡ ምዝርዛሩ ኣድላይ ኣይኮነን። ብሓፈሻኡ ንምግላጹ ግና “ኣብዛ ህዝብና ብገዛእ ደሙን ድምጹን ዘረጋገጻ ልኡላዊት ሃገር፡ ፖለቲካዊ፡ ቁጠባዊ፡ ማሕበራውን ሰብኣውን መሰላቱ ስለ ዝገፈፎ እዩ ዝቃለሶ ዘሎ” ኢልካ ናብ ካልእ ምሕላፍ ይከኣል።
ዝተፈላለያ ጐረባብትን ናይ ርሑቕን ቀረባን ሃገራትን ነናተን ናይ ሓጺር ይኹን ናይ ነዊሕ ግዜ ንህግደፍ ዝኹንናሉን ኣንጻሩ ክስለፋ ዝግደዳሉን ምኽንያታት ኣለወን። ህዝቢ ትግራይ ንህግደፍ ኣትሪሩ ዝቃወመሉ ምኽንያት ጌና ናህሩ ዘይወደአን ኣብ መስርሕ ዘሎን ናይ ቀረባ ግዜ ተዘክሮ ስለ ዝኾነ፡ ኣብ ዝርዝሩ ከይኣተና፡ ብዘይካ ጽልእን ቅርሕንትን ካልእ ምኽንያት ብዘይብሉ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳዩ ኣትዩ፡ “ከምዝን ክንድዝን” ኢልካ ምጽብጻቡ ዘጸግም ጉድኣት ስለ ዘውረደሉ እዩ። ህዝቢ ሱዳን እውን ኣብ ውሻጣዊ ጉዳዩ ኣትዩ ከፋፋልን ዘራግን ታራ ይጻወት ስለ ዘሎ ንህግደፍ ምቅዋሙ ምኽንያታዊ እዩ። ህዝቢ ጅቡቲ እውን ህግደፍ ሓደ እዋን ዶቡ ጥሒሱ በደል ምስ ፈጸመ ዝሓደሮ ስግኣት ኣይተመልሰን።
ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ካለኦት ምዕራባውያን ሃገራትን ከኣ ንህግደፍ ንክጸልአኦን ክቃወማኦን መንቀሊ ኢለን ዝዝርዝረኦ ምኽንያታት፡ ህዝባውን ሰብኣውን ትሕዝቶ ከም ዘለዎ ኣምሲለን’ኳ ዝገልጸኦ እንተኾና፡ እቲ ቀንዲ ዘይዕግበተንሲ፡ ብመንጽር ከባብያዊ ረሓታተን ምዕዋትን ዘይምዕዋትን ዝውሰድ እዩ። መንግስቲ ኢትዮጵያ’ውን፡ ትማሊ ብተደጋጋሚ “ኢሱ፡ ወዲ ኣፎም” እናበለ፡ ቃል ኪዳን ክኣኣስረሉ ከምዘይጸሐ፡ እነሆ “ንልኡላውነት ኤርትራ” ብዝፈታተንን “ናይ ህግደፍ ጉዳይ እዩ” ኢልና ክትሓልፎ ብዘጸግመናን ኣንጻር ኤርትራ ዝጠማመት ዘሎ ንህዝቢ ኤርትራ ደንጊጹ ኣይኮነን። ወዮ ደኣ ኣይሰምረሉን እምበር፣ ካብ ሕዱር ዓመጸኛ ኢትዮጵያዊ ሒሳብ ነቒሉ ምዃኑ ኢትዮጵያውያን ከይተረፉ ዝምስክርዎ ዘለዉ እዩ።
እቲ ዝኸበደ ኣርዑት ጭቆና ህግደፍ፡ እቶም ካለኦት ካብ ዝመዝንዎ ንላዕሊ፡ ኣብ እንግደዓ ህዝቢ ኤርትራ ዝተጻዕነ ጾር ምዃኑ ኩሎም ወገናት ዝዝንግዕዎ ኣይኮነን። ነዚ ኣርዑት ጭቆና ንምስባር ይግበር ኣብ ዘሎ ቃልሲ ከኣ ዝተወደበ እጃም ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ሓይልታቱን ዝዓበየ፡ ወሳንን መሰረታውን እዩ። እቲ ካልኦት ከካብ ናቶም ረብሐ ነቒሎም ኣብ ልዕሊቲ ጉጅለ ዘሕድርዎ ተጽዕኖ ከኣ “መተካእታ ዘይኮነ መመላእታ”፡ ናይቲ ህዝቢ ኤርትራ ኣርዑት ወጽዓ ህግደፍ ሰይሩ፡ በዂርዎ ዘሎ ኩለ-መዳያዊ ረብሓታቱን መሰላቱን ሕገመንግስታዊ ውሕስነት ብዘለዎ ኣብ ኢዱ ንምእታው ዘካይዶ ዘሎ ቃልሲ እዩ።
ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካ፡ ብዘለዋ ሓያልነትን ኣብ ፖለቲካ ኤርትራን ኢትዮጵያን ብዝጸንሓ ታሪኻዊ ጽልዋን፡ ኣብዚ ኣንጻር ህግደፍ እነካይዶ ዘለና ቃልሲ ስማ ብቐጻሊ ክለዓል ልሙድ እዩ። ኣብቲ ዝግበር ቃልሲ፡ ማዕረ ወይ ልዕሊ ግደ ህዝቢ ኤርትራ ብጽሒት ከም ዘለዋ ጌርካ ምውሳዳ ግጉይ ክነሱ፡ ብግብሪ ዝረአ ዘሎ እዩ። እቲ ሓቁ ግና ህዝቢ ኤርትራ ኣንጻር ህግደፍ ክቃለስ እንከሎ፡ ካብቲ ኣብ ርእሲኡ ዝወርድ ዘሎ ክብደት ወጽዓ እዩ ዝነቅል። ብዘይካ ኣንጻር ህግደፍ ምዕዋት ከኣ ካልእ መተካእታ የብሉን። ኣሜሪካን ካለኦት ንህግደፍ ዝነቕፉ ሓይልታትን ግና ነናይ ሃገሮም ልዕልና ዓቂቦም፡ ኤርትራ ናይ ዘለዋ ስትራተጂያዊ ኣቀማምጣ ተጠቒሞም ልዕልናኦም ንምርግጋጽን ዘይምርግጋጽን እዮም ንህግደፍ ዝቃወሙ። ናይ ዓወቶም መረጋገጺ ድማ ኣርዑት ወጽዓ ህዝቢ ኤርትራ ምስባሩን ዘይምስባሩን ዘይኮነ፡ ኣብ ኤርትራ ዘገልግሎም “ብስም ኤርትራ ዝዋገ” ምስሌነ መራሒ ብምርካብን ዘይምርካብን ዝውሰን እዩ። ንኢሳያስ ንሓንሳብ ዝቃወምዎ ንሓንሳብ ከኣ ዝድግፍዎ ድማ በዚ መዕቀኒ እዮም።
ኣሜሪካ ኣብ ዝተፈላለዩ መድረኻት ንህግደፍ ብዝተፈላለዩ ዘየድምዑ እገዳታት ክትቀጽዖ ፈቲና እያ። ናይዚ ምኽንያታ ከኣ ምእንቲ ኣብ ዞባና እትኽተሎ ናይ ምምራሕን ምቁጽጻርን ፖሊሲኣን ክብራን እምበር፡ ብሰንክቲ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ከውርዶ ዝጸንሐን ዘሎን ዘይዛሪ በደላት ኣይነበረን። በብግዜኡ ብጉዳይ እቲ ኣሜሪካ ኣብ ልዕሊ ህግደፍን ላዕለዎት ሓለፍቱን ክትውስኖ ዝጸንሐት እገዳታት ክለዓል እንከሎ፡ “ነቲ ሓቀኛ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ምኽንያታት ኣብ ግምት የእቱ የለን” ክንብሎ ዝጸናሕና እውን ብመንጽር እዚ እዩ።
ኣብዚ ዝሓለፈ ሰሙናት ወያ “ብዛዕባ ኩነታት ኤርትራ ድሕሪ ውድቀት ኢሳያስ ኣፈወርቂ ክንሓስብ ኣለና፡ ኤርትራ ሰራዊታ ካብ ትግራይ መሊኣ ከተውጽእ ይግበኣ፡ እሱራት ብናጻ ይፈትሑ ወይ ናብ ፍርዲ ይቕረቡ፡ ኩነታት ሰብኣዊ መሰል ኣብ ኤርትራ ዘጽንዑ ኣካላት ናብታ ሃገር ክኣትዉ ይፈቐደሎም…….ወዘተ” ክትብል ዝጸንሐት ኣሜርካ ቃንኣ ቀይራ ምስ ኢስያስ ክትመሓዞ ድልየት ከም ዘለዋ ዘምስል ምልክታት ኣርእያ። እዚ ምግልባጥ ናይ ኣሜሪካ፡ ምእንቲ እስትራተጅያዊ ረብሓአ፡ ምስቲ “ተጨኒቑ ስለ ዘሎ ጠቢርካ ክለኣኽ ይኽእል እዩ” እትብሎ ኢሳያስ ክትቀራረብ ምድላያ ዘመልክት’ዩ። እዚ ንህዝቢ ኤርትራ ሓድሽ’ኳ እንተዘይኮነ፡ ዝያዳ ከስተብህለሉ ግና ይግበኦ። እቶም እቲ ምቅርራብ ብብቕዓትን መኸተን ኢሳያስ ዝመጸ ለውጢ ዝመስሎም ከኣ ከምኡ ዘይኮነስ፡ ብሰንኪ ኢሳያስ ፈቓድ ጐይተቱ መሊኡ ክኽድም ቅሩብነት ምርኣዩ ዝተኸስተ ምዕባለ ምዃኑ ክስሕትዎ ኣይግበኦምን።
እዚ ዝረአ ዘሎ ናይ ኣሜሪካ ናይ መርገጽ ለውጢ ምልክት፡ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ዝወርድ ክቱር ወጽዓ ከምቲ ዘለዎ፡ እኳ ደኣ ብዝገደደ ኣብ ዝቐጸለሉ ህሞት እዩ። ስለዚ ህዝቢ ኤርትራ እቲ ብካልኦት ኣንጻር ህግደፍ ዝግበር ተጻብኦ “መተካእታ ዘይኮነ መመላእታ” ምዃኑ ተገንዚቡ፡ ዝተመንዘዐ ሓርነቱን መሰሉን ንምምላስ ኣብ ነብሱ ተኣማሚኑ ትብዓቱን ሓድነቱን ከብ ምድልዳል ካልእ መተካእታ የብሉን።
ኣብዚ እዋንዚ ዘሎ ፖለቲካዊ ኣሰላልፋ ኤርትራውያን ዝተፈላለየ መልከዓት ዘለዎን መምስ ዝኽሰት ምዕባለታት ዝለዋወጥን ኢዩ። “ተቓወምትን ደገፍትን ህግደፍ” ዝብል ስያመ ከኣ ጎሊሁ ዝረአ ዘሎ ምጥምማት እዩ። እዞም ተቓወምትን ደገፍትን ህግደፍ፡ ኣብ ሕድሕዶም፡ ስለምንታይ እቲ ሓደ ነቲ ጉጅለ ከም ዝቃወም ወይ ስለምንታይ እቲ ካልእ ከም ዝድግፍ፡ ተመዓዳድዮም ይተሓታተቱ እዮም። እንተኾነ ብሰንኪ ዘይምክእኣልን ዘይምጽውዋርን፡ እቲ ሓደ፡ እቲ ካልእ ወገን ብዝህቦ መልሲ ኣይተዓጋገቡን። ብሰንኪቲ ካብ ህግደፍ ዝተወርሰ፡ ዘይስልጡን ኣተሓሕዛ ፍልልይን ካብኡ ዝተወርሰ ክሕደትን፡ ኣብ ሕድሕዶም ከም ዜጋታት ኣፍልጦ ዘይምውህሃብሉን ዝጓነጽሉን ተግባር’ውን ልሙድ እናኾነ ዝመጽእ ዘሎ እዩ። ናይዚ ቀንዲ ጠንቅን ተሓታትን ከኣ ብጽልኢ ዝተቓንነየ፡ ዘይሓላፍነታውን ዘይህዝባውን ፖሊሲታት ህግደፍ እዩ።
ቅድሚ ሓያሎ ዓመታት ጸረ ህዝቢ ተግባራት ህግደፍ ከምዚ ሎሚ ዕርቓኑ ከይወጸ እንከሎ፡ ሓይሊ ሚዛን ናብ ደገፍቱ ዝዛዘወ ምንባሩ ይዝከር። ካብዚ ሓሊፉ እቶም ዝድግፉ ናብቶም ዝቃወሙ፡ “ድሕሪ ናጽነትከ እንታይ ጐዲሉና ኢሎም እዮም ዝቃወሙ ዘለዉ?፡ ህግደፍ ናጽነት ብምምጽኡ ኣብ ክንዲ ምምስጋኑ ምቅዋሙኸ እንታይ ኣምጽኦ?” ብዝብል ከነኣእስዎም ይፍትኑ ምንባሮም ናይ ቀረባ ተዘክሮ እዩ። እንተኾነ ዋላኳ ኣብቲ መጀመርያ ግዜ፡ ዝገዝኦ እንተዘይረኸበ፡ ኣብዚ እዋንዚ ግና እቶም ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሮም ክቃወምዎ ዝጸሑ፡ ቅቡል ናይ ምቅዋም ምኽንያታት ከም ዝነበሮም ተነጺሩ’ዩ። ምኽንያታቶም ንመጻኢ’ውን ክሳብ ውድቀት እቲ ጉጅለ ህያው እዩ።
ህግደፍ፡ ልዕሊቲ ፖለቲካውን ቁጠባውን ዓምጣርነቱ፡ ብዘይሕገመንግስቲ ዝገዝእ፡ ኣብ ልኡላውነት ኤርትራ ሰንከልከል ዝብል፡ ሕድሪ ህዝቢ ጠሊሙ ብኢደወነኑ ኣብ ስልጣን ዝተወጠሐ፡ ትካልዊ ኣካይዳ ዝነጽግ፡ ልዕልና ፍትሒ ዘይቅበል፡ ዜጋታት ዝጨውን ዝቐትልን፡ መሰረታዊ ሰብኣውን ዲሞክራሲያውን መሰላት ዝግህስ፡ ኣብ ጉዳይ እምነት ኢድ ኣእትዩ ዘዳኽር፡ ዜጋታት ኣብ ገዛእ ሃገሮም ከይሓርሱ፡ ከይነግዱን መሬቶም ከየመሓድሩን ዝዕንቅጽ፡ መንእሰያት፡ ከይምርዓዉን ከይድርዓዉን ኣብ ግዱድ ዕስክርና ጸሚዱ ንክስደዱ ዝደፍእን ምስ ቤተሰቦም ኮይኖም ከምዘይመሃሩ ዝገብርን……ወዘተ፡ ስለ ዝኾነ፡ ከም ዝቃወምዎ ብዓንተብኡ ከተንብሁ ጸኒሖም እዮም።
እንተኾነ እዚ ኩሉ ዘይሰብኣዊ ተግባራቱ፡ በታ ብግጉይ ኣረዳድኣ “ናጽነት ስለ ዘምጸአ” እትብል ሸፈጥ፡ እቲ ሓቀኛ ጨካን ምስሊ ኢሳያስን ጉጅልኡን ንዝተወሰነ ክሕባእ ጸኢሑ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ እቲ ናጽነት ዘምጸአ ባዕሉ ክነሱ፡ እቲ ኣፍልጦ ንህግደፍ ክምጥዎ ምጽንሑ ከኣ ከም ሓደ መርኣያ ናይ “ንዘይትፈልጦ ምድጋፍ” ጌርካ ዝውሰድ እዩ። ህግደፍ ከኣ ነቲ ህዝቢ ኤርትራ ብጌጋ ዝሃቦ ዘይግብኦ ክብደት መዝሚዙ ኣርዑት ጭቆናኡ ከሕይል ጸኒሑን ብኣኡ ይቕጽል ኣሎን።
ግዜ እናሰጐመ ምስ ከደ ግና፡ ህግደፍ ነቲ ተቓወምቱ ከም መቃወሚኦም ምኽንያት ዘቕርብዎ ዝነበሩ እሞ እቶም ከይፈለጥዎ ዝድግፍዎ ዝሓብእሉ ዝነበሩ ኣበሳታት ባዕሉ ብተግባር ከቐልዖ ተገዲዱ። በዚ ድማ ሓያሎ ወገናት ካብቲ ዘይተጸንዐ ደገፎም “ክሳብ ትኣምን ኪድ ካብዘይተኣምን ተመለስ” ኢሎም ገለን ብዓውታ ገለን ድማ ብስቕታ እግሮም ክስሕቡ ጀሚሮም። ብፍላይ ኣብ 2001 ጉጅለ ህግደፍ “ስለምንታይ እቲ ሓቀኛ ተግባረይን መልከዐይን ይቃላዕ?” ብዝብል ዓቕሉ ምስ ጸበቦ፡ ሰፊሕን ግሁድን ወፈራ ምእሳርን ምስዋርን ኣካይዱ።
ኣብ ልዕሊ መቓልስቱ ዝነበሩ ላዕለዎት ሓለፍቲ መንግስትን ጋዜጠኛታትን ጨኪኑ። ነተን እግሪ ዝተኽላ ዝነበራ ናይ ብሕቲ ጋዜጣታትን ንብረተንን ወሪሱ፡ ኣብኣተን ዝሰርዝሑ ንዝነበሩ ክኢላታት ከኣ ብኣልማማ ቀፊድዎም። እንደጋና ድሕሪ ውሱን ዓመታት ነቲ “ናይ 1997” ዝበሃል ሕገ-መንግስቲ፡ “ከይተተግብረ ዝሞተ” ኢልዎ። በዚ ከኣ እቲ ብውሑዳት ጥራይ ዝቃላዕ ዝነበረ ሓቀኛ ጸረ ህዝቢ ባህርያቱ ኣብ ቅድሚ ብዙሓት ተጋሂዱ። ድሕሪ እዚ እቲ ኣሰላልፋ ተቐይሩስ ሚዛን ሓይሊ ናብ ተቓወምቱ ዛዝዩ። ብዙሓት ነቲ ተቓውሞ ኣፍልጦ ዘይህብዎ ካብ ዝነበሩ ናብቲ ቃልሲ ተጸንቢረምዎ፡ ኣብ ምቅላዑ፡ ዓብይ ብጽሒት ኣበርኪቶም፡ ይቕጽሉ ከኣ ኣለዉ።
እቶም ነዚ ጉጅለ ክሳብ ሎሚ ዝድግፉ ዘለዉ ብፍላይ ከኣ ካብቶም ብሰንኩ ሃገሮም ዝገደፉ፡ ነቲ ብተቓወምቲ ዝቐርብ ቅኑዕን ወድዓውን ሓቂ ዘይቅበሉ እዮም። ወረ ገሊኦምስ ዋላ በቲ ህግደፍ ባዕሉ ዝተኣመነሉ ኣሉታኡ ብዘይምዕጋብ፡ ካብ ህግደፍ ንላዕሊ ህግደፍ ክኾኑ ዝፍትኑ እዮም። እዚኣቶም ንጭቆናን ወጽዓን ሓንጐፋይ ኢሎም ዝተቐበሉን ሕልናኦም ንንባርንነት ሸይጦም፡ ጽባሕ ኣብ ዘጣዕሶም ግጉይ መንገዲ ዝመርጹ እዮም። ብመንጽርዚ፡ እቲ“ዝውጻዕ ንወጽዒኡ ክድግፍ ምኽንያታዊ ኣይኮነን”፡ ካብ ዝብል ስለ ዝነቕሉ እዮም ነዞም ዝተዳህለሉ ወገናት “ነቲ ዝድግፍዎ፡ ዘይፈልጥዎ ደገፍቲ” ዝብልዎም።
ከምቲ “ሓቅስ ብርእሳ እንተቐበርካያ ብእግራ ትወጽእ” ዝበሃልን ግንዛበ ቀስ ኢሉ ብመስርሕ ስለ ዝመጽእን እቲ ካብታ ናይ ወጽዓ ባቡር ወሪድካ ናብታ ናይ ለውጢ ባቡር ናይ ምስፋር ጉዕዞ ሎሚ እውን ቀጻሊ እዩ። ክሳብ ውድቀት እቲ ጉጅለ ከም ዝቕጽል ከኣ ባህርያዊ እዩ። ህግደፍ ካብቲ ኣብ ስሰዐን በሓትነትን ዝምስረት ዘየናሕሲ ፖሊሲኡ ስለ ዝነቅል፡ ኤርትራውያን ዜጋታት ኣብ ሃገሮም ገንዘቦም ከውፍሩ ኣይፈቕድን። ሕሉፍ ሓሊፉ ኣብ ገዛእ ሃገሮም መንበሪ ገዛ ክሃንጹ እኳ ኣይፈቕደሎምን። ኣብዚ እዋንዚ ብዙሓት ኤርትራውያን ኣውፈርቲ ሰብ ጸጋ፡ ቁጠባ ደቡብ ሱዳን፡ ኡጋንዳ፡ ሩዋንዳ፡ ኣንጐላን ካለኦት ሃገራት ኣፍሪቃን የስብሑ ምህላዎም ድማ ናይዚ ውጽኢት እዩ።
ኣብ ኤርትራ ዝተፈላለያ ናይ ወጻኢ ወሃብቲ ኣገልግሎት ዘይምንግስታዊ ትካላትን ማሕበራትን ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚረን መሳለጢ ክሃንጻ ክሓታ እንከለዋ፡ “እቲ ገንዘብ ኣምጸአኦ’ሞ ባዕልና ክሃንጾ ኢና” ብዝብል ምስምስ እቲ ጉጅለ ዝኾለፈን ከም ዝጸንሐ ይፍለጥ። ቅድሚ ነዊሕ ዓመታት ዝተሃንጹ ማሕበራዊ ትካላት ከም ዝወረሰ እውን ናይ ኣደባባይ ምስጢር እዩ።
ኣብዚ ቀረባ መዓልታት ገለ ኣብ ውጻኢ ዝነብሩ ደገፍቲ ናይቲ ጉጅለ፡ ቤት ትምህርቲ ንምህናጽ ገንዘብ ከዋጽኡ ተንቀሳቒሶም ስለ ዝተኸልከሉ “ጫውጫው” ክብሉ ተዓዚብናዮም። ካብዚ ሓሊፎም እቲ ቀንዲ ጠንቂ ናይቲ ነጻጊ ተግባራት፡ ብዓብይኡ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ምምሕዳር ክነሱ፡ ምስ ተለኣኣኽቲ ኤምባሲታትን ኣብኡ ዝሰርሑ ዕቡሳትን ክራገሙ ተሰሚዖም። እዚ ድማ “ነቲ ዝድግፍዎ’ስ ዘይፈልጥዎ ደገፍቲ” ኮይኖም ምጽነሖም ዘርኢ እዩ። ምኽንያቱ እዚ ገባቲ ባህሪ ናይቲ ስርዓት ዝነበረን ክድግፍዎ ዝጸንሑን እምበር፡ ሓድሽ ዝፍጠር ዘሎ ስለዘይኮነ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
እነሆ “2023 ዓሚ፡ 2024 ድማ ሎምዘበን” ኣብ ዝበሃላሉ ናይ ግዜ ምትኽኻእ በጺሕና። በዚ ኣጋጣሚ “እንኳዕ ናብ ሓድሽ ዓመት 2024ን በዓላት ልደተ-ጥምቀትን ብሰላም ኣብጸሓና ኣብጸሓኩም።” ፡ ንብል።
እዛ “መጻእኩ” ትብል ዘላ ሓዳስ ዓመት ብግደኣ “ዓሚ” እትበሃለሉ ናይ ግዜ ዑደት’ውን ክመጽእ እዩ። ወዮ ኩሉሳዕ፡ ናይ ግዜ ቀጻሊ ጉዕዞ ፍጥነቱ ዘይቅየር ምዃኑ ስለ ዘይንግንዘብን ማዕሪኡ ስለ ዘይንስጉምን ይኸውን፡ “እዛ ዓመት እዚኣስ ከይተፈለጠትና ሓሊፋ” ኢና ንብል። ኣብታ ዓመት ሰብ ብዘምጽኦ ሕሰምን መከራን ብምምራር “እዛ ዓመት እዚኣስ እንኳዕ ከደትልና”፡ ብዝብል ምረትና እንገልጸሉ’ውን ኣሎ። እዚ ንግዜ እነሰክሞ ምስምስ ዘይኮነ ናይ ሰባት ናይ ግንዛበ ጸገም ከምዝኾነ ክንርደኦ ይግበኣና።
እቲ ናይ ዓመታት ምትኽኻእ ክንስዕቦ እንተዘይኮይና ጠጠው ከነብሎ ኮነ፡ ከነቐልጥፎ ወይውን ከነደንጉዮ ኣይንኽእልን ኢና። እቲ ንሕና ኣብ መስርሕ ጉዕዞ ምስ ግዜ ክንገብሮ ዝግበኣና ግዳ፡ ከምቲ “ግዜ እንከለካ ግዜ ኣይትጸበ” ዝበሃል፡ ነቲ ብናጻ ዝተዋህበካ ናይ ግዜ ጸጋ ዘይምብኻን፡ ኣብ ኣጠቓቕማኡ ምውሕላልን ምስትውዓልን እዩ። ሓላፊትን መጻኢትን ዓመታት ዝረኻኸበኦ ሓላፍነትን ዕማምን ኣለወን። እቲ ዝረኻኸበኦ እቲ ንሕና እንሰርሖ እዩ። ንሕና ምእንቲ ኣብ ሎምዘበን ዕዉታት ክንከውን፡ ኣብ ባሕቲ ዓመት ሰናይ ትምኒትና ንገልጽ ኢና። ካብዚ ሓሊፉ ናይ ዓሚ ተመኩሮና ክንግምግም ይግበኣና። ናይ ገምጋምና ቀንዲ ዕላማ ከኣ፡ ካብቲ ዝሓለፈ እንወታን ኣሉታን ተማሂርና፡ ኣብ ዝሓሸ መጻኢ ንክንርከብን ዳግማይ ንከይንጋገን ብጥንቃቐ ናብ መጻኢ ዕማምና ንከነማዕዱን እዩ።
ኣብ 2023፡ ኤርትራን ህዝባን ከመይ ከም ዝሓለፍዋ ኩልና ንርደኦ ኢና። ነቶም ጉዳይ ህዝቢ ዘይዓጦምን ሕልናኦም ንህግዲፍ ዘረከቡን ውሑዳት ኤርትራውያን ገዲፍካ፡ ምስሊ ኤርትራ ኣብ ዝሓለፈ ዓመት ብሰንኪ ጨካንን ጠላምን ተግባራት ጉጅለ ህግዲፍ፡ ከምቲ ቅድሚኡ ዝነበረ ዓመታት “ኣዝዩ ሕማቕ ነይሩ” ምባሉ ኩልና እንረዳደኣሉ እዩ። ጭካነ ህግዲፍ በዚ ክሳብ ሕጂ ዝተዓዘብናዮ ኣብ ልዕሊ ህዝብና ከውርዶ ዝጸንሐ ጭቆና ጠጠው ዝብል ዘይኮነ፡ ክሳብ ተሳዒሩ ኣብ ኢድ ህዝቢ ዝወድቕ፡ ኣብ 2024’ውን ዝገጥመና ብደሆ’ ቀሊል ስለ ዘይከውን ክንቅረበሉ ይግበኣና።
ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ከም ዝተዓዘብናዮ፡ ህግዲፍ ኣብ ውግእ ኢትዮጵያ ኢዱ ኣእትዩ ኤርትራዊ መንእሰይ ኣብ ዘይጉዳዩ ኣእትዩ “ከጠጥቕ’ዩ” ዝብል ናይ ብዙሓት ኤርትራውያን ትጽቢት ኣይነበረን ይኸውን። እንተኾነ ኮይኑስ፣ ብግብሪ ኤርትራውያን መንእሰያት ኣደዳ ኩሉ ዓይነት ሳዕቤን ናይ ዘይምልከቶም ውግእ ከም ዝኾኑን ስራቤታቶም ጋና ደሃዮም ንክፈልጡ፡ ብስግኣትን ጭንቅን ይጽበዩ ኣለዉ። እዚ እንዳ ኩሉ ኤርትራዊ ዘሎ ሻቕሎት እምበር ምስጢር ኣይኮነን። እቶም ብፍላጥ ይኹን ብዘይፍላጥ ናይ ህግዲፍ ገበን ንምኽዋል፡ “ሓይልታት ምክልኻል ኤርትራ ኣብ ውግእ ትግራይ ኣይኣተወን” ክብሉ ዝጸንሑ ኣብ ዓመተ-2023 ግና ኩሉ ዘመኻንይዎ ዝነበሩ ሓሶት ምዃኑ ምስተቓለዐ፡ “ዶብ ንምውሓስ ኢዩ ኣትዩ፡ ኣብ መሬቱ እዩ ዘሎ” ይብሉ ኣለዉ። ኣብቲ ጉዳይ ሻራ ዘየብለን ወገናት ከም ዝምስክረኦ ግና ሰራዊት ኤርትራ ጋና ኣብ ትግራይ ብምህላዉ ተኸሳሲ እይ።
ውግእ ትግራይ ብውዕል ሰላም ደቡብ ኣፍሪቃ ብምቁራጹ ዓቕሉ ስለ ዝጸበቦ “ተኾሊፍና”፡ ብዝብል ኣስናኑ ዝሕርቅም ዘሎ ህግደፍ፡ ጋና ውግእ ንክጽሕትር ኣብ ቀረባን ርሑቕን የዕገርግር ኣሎ። እዚ ምዕግርጋሩ ካብ ሓሜትን ሕሹኽሹኽን ሓሊፉ፡ ናይ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዘይርጉእ ኣካይዳ ኣጀንዳ ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ ተወሲኽዎ፡ ኣብ ዓበይቲ ማዕከናት ዜና እውን ኣብዛ ነፋንዋ ዘለና ዓመት ክንከታተሎ ዝጸንሕና እዩ። እዚ ተረኽቦ ኣብ 2024 ናበይ ገጹ ከም ዝምዕብል ድማ እንከታተሎ ክኸውን እዩ። ኣብዛ ኢትዮጵያውያን ፍልልያቶም ብሓይሊ ንምፍታሕ “ውግእ ኣየዋጸኣናን እዩ” ኢሎም መንገዲ ሰላም ዝሓዝሉ መስርሕ፡ 2024 ከኣ ነቲ መስርሕ ኣብ መፈጸምታ ናይ ምብጽሑ ሓላፍነት ክትርከብ እያ። ውጽኢት ናይዚ መስርሕ ሰላም፡ ረብሓኡ ብዓብይኡ ንኢትዮጵያ ኮይኑ፡ ንኤርትራን ንዞባናን ዘለዎ ፋይዳ እውን ልዑል እዩ።
2024 ካብ 2023 ትርከቦ ዘላ ሓላፍነት ብደረጃ ዓለም እንተመዘናዮ፡ ፖለቲካዊ፡ ቁጠባውን ማሕበራውን ቅልውላዋት ካብቲ ዘለዎ ከይገድድ ኣሕዲርዎ ዘሎ ስግኣት ከቢድ እዩ። ኣብ ኤርትራውን ዞባውን ኩነታት ከኣ ጉጅለ ህግደፍ፡ ጋና ውግእ ንምቕጻል ኣብ ርሑቕን ቀረባን ኩሉ ዝከኣሎ ይጽሕትር ኣሎ። ኣብ መንጎ ሱዳናውያን ዝካየድ ዘሎ ደማዊ ውግእ፡ ኢሳያስን ከምኡ ዝኣመሰሉ ዞባዊ ጸረ ሰላም ሓይልታትን ናይ ውግእ ህርፋኖም ንምርዋይ ኢዶም ንምእታው ላዕልን ታሕትን ዝብልሉ ዘለዉ እዩ። ጉዳይ ሱዳን ኣብ 2024 እውን መዋግኢ ናይ ርሑቕን ቀረባን ሓይልታት ከይከውን የስግእ ስለዘሎ፡ ብዝኸፈአ መልክዑ ናይ ምቕጻል ዕድሉ ክፉት እዩ።
ነዚ ኩሉ ከቢቡና ዘሎ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ስግኣታት ናብ ራህዋን ቅሳነትን ናይ ምቕያሩ ሓላፍነት ዝስከም፡ ሎሚ’ውን ብዓብይኡ ባዕሉ ህዝቢ ኤርትራ ምስ ናይ ለውጢ ሓይልታቱ እምበር፡ እቲ ምእጓድ ሓዊ እንተዘይኮይኑ፡ ሰላማዊ መንገዲ ዘይፈልጥ ጉጅለ ህግዲፍሲ፡ ሓንሳብን ንሓዋሩን ካብቲ ንቡር መስመር ስለ ዝወጸ ናብ ሰላም ክምለስ ዘይሕሰብ እዩ።
ስለዚ ኣብዛ ሓዳስ ዓመት 2024፡ ምስ መላእ ህዝብና ኮይና፡ ካብ ጨንቂ ናብ ራህዋ ፈንጢስና ክንሰግር፡ ብዙሓት ካብ ዝሓለፈ ተማሂርና ከነዕርዮም ዝግበኣና ዘይስገሩ ቅድመ-ኩነታት ኣለዉና። ካብቲ መሪሕ ግደ ዝጻወት እሞ ግድን ከነማልኦ ዝግበኦ ሓደ፡ ንስለ ምጭራሕን ምእዋጅን ዘይኮነ፡ ብግብሪ ሓቢርካ ኣብ ትሕቲ ናይ ሓባር ጽላል ብናይ ሓባር ንቕሎን ተሳትፎን ክትቃለስ ምኽኣልን ዘይምኽኣልን እዩ። እዚ ብፍላይ ብደረጃ ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ፡ ላዕለዋይ መሰጋገሪ ኣካል (ላመኣ) ብምምስራት ሓደ ኩቡዖ ንቕድሚ ሰጒሙ ኣሎ። ኣብ 2024 ከኣ ነቲ ተበጺሑ ዘሎ ኣጽኒዕና ሒዝና ናብ ዝሰፍሐ ጽላል ንምብራኹ ክንቃለስ ኢና።
ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ብሓፈሻ ኣብ 2024 እቲ ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ዝጀመሮ እሞ ኣብ መፈጸምታ ዘየብጸሖ ትልምታቱ ምትግባር፡ ናይ መጻኢ ዓመት ዕማማቱ ኣካል ክኽውን እዩ። 2023 ብመሰረት ቅዋሙ፡ 4ይ ጉባአኡ ብዲሞክራሲያዊ መንገዲ ኣዕዊትዎ እዩ። ኣብዛ ንርከባ ዘለና ዓመት ከኣ፡ ናይቲ ጉባአ ውሳነታት፡ ፖሊሲታትን መደብ ዕዮን ኣብ ምትግባር ሰፊሕ ዕማም ይጽበዮ ኣሎ።
ኤርትራውያን ሓድነትና ወትሩ ዋሕስ ዓወትናን ህልውናናን እዩ። ናይዚ ሓቅነት ንምርግጋጽ ካብ ዝሓለፈ ተመኩሮና ብዙሕ ኣብነታት ምጥቃስ ይከኣል። ብዓብይኡ ነቲ ነዊሕ ኣዝዩ ክቡር ዝዋግኡ ቃልሲ ምእንቲ ናጽነት ክንበቅዕኳ፡ ብሃገር ዝበቆል ስርዓት ንጭቆን እንተሃለና፡ ዋና ናጻን ልኡላዊትን ሃገር ምዃና ምስጢሩ ሓድነትና ምዃኑ ምስኩር እዩ። ብኣንጻሩ ናይ ግዳም ይኹኑ ናይ ውሽጢ ጸላእትና ንሓድነትና ከም ቁርን ኣስሓይታን ከም ዝፈርሕዎ ብታሪኽ ዝተረጋገጸን ሎሚ እውን ህያው ዘሎን እዩ። ስለዚ ኣሰላልፋ ህዝቢ ኤርትራን ጸላእቱን ቅድም ኮነ ሎሚ “ከመይ ነይሩ ከምይከ ኣሎ? ክበሃል እንከሎ፡ በቲ ሓደ ወገን ብሓፈሻ ህዝብና ብፍላይ ከኣ ደምበ ተቓውሞ ሓድነቱ ክዕቅብ፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ጸላእትና ድሑር ዝንባለታት ብምጽሕታር ሓድነት ህዝብና ከፍርሱ ዝግበር ምትሕንናቕን ምጥምጣምን እዩ።” እንተዝበሃል፡ ግቡእ መልሲ እምበር ምግናን ኣይኮነን።
ህዝቢ ኤርትራ ሳላ ሓድነቱ ዝዓቀበ እዩ ተዓዊቱ ክበሃል እንከሎ፡ ቅድም ኮነ ሎሚ ፍልልያት የብሉን ማለት ኣይኮነን። እዚ ሓድነቱ ኣብ ብዙሕነት ሃይማኖቱ፡ ቋንቋኡ፡ ባህሉ፡ ብሄሩ፡ ከባብያዊ ምምሕዳሩን ዝኣመሰሉን ፍልልያት ኣብ ግምት ዘእተወ ምዃኑ ዘይዝንጋዕ እዩ። በዞም ፍልልያት ዝንጸባረቑ ስምዒታት እውን ኣለዉ። ኣብ ርእሲዚ ኣብ ዝተፈላለዩ ፖለቲካዊ ዛዕባታትን መድረኻትን ናይ ፖለቲካዊ ኣተሓሳስባን ኣመዛዝና ምዕባለታትን ፍልልያት ክህልዉና ከኣ ንቡር እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ኣብ በበይኑ ውድባት፡ ሰልፍታት፡ ምንቅስቓሳትን ማሕበራትን ናይ ምስላፍና ምስጢር እውን እዚ ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልያትና ዝፈጠሮ እዩ። “እቲ ናይ ኣተሓሳስባ ፍልልያትና ክሳብ ክንድዚ ብዝሒ ነናትና ውድብ ክህልወ ዘገድድ ሰፊሕን መሰረታውን ድዩ?” ዝብል ሕቶ ግና ከዛርብ ዝጸንሐን ዘሎን እዩ። በዚ ኮነ በቲ ቅድሚ ሕጂ ሓድነትና ኣጽኒዕና ተዓዊትና ክንብል እንከለና፡ ሳላ ንፍልልያትና ኣከኣኢልና፡ ነቲ መሰረታዊ ንኹልና ማዕረ ዝብጸሓና ኤርትራዊ ሸቶ ዘይዘንጋዕና ኢና።
ኣብቲ ቀዳማ ምዕራፍ ቃልስና እቲ ቅድሚት ዝሰራዕናዮ ዕማምና መግዛእቲ ስዒርካ፡ ናጻን ልኡላዊትን ሃገር ምውሓስ ነይሩ። ኣብዚ ሎሚ ነካይዶ ዘለና ሓርነታዊ ቃልሲ ከኣ፡ ቀዳምነትና ውጽዓ ህግደፍ ኣወጊድካ ሓድነት ህዝባ ዝደልደለ፡ ሰላማዊት፡ ምዕብልትን ዲሞክራሲያዊትን ሃገር ምህናጽ እዩ። ኣብዚ ወዮም መግለጺ ብዙሕነትና ዝኾኑን መናብርትናን ዝበልናዮም ፍልልያት፡ ነቲ ዓብይ ናይ ሓባርና ባህጊ ብዘይዕቅፍዶ ይመሓደሩ ኣለዉ ኣይፋሎምን? ዝብል ሕቶ፡ ኣፍካ መሊእካ “እወ” ኢልካ እትምልሶ ዘይኮነ ጌና ጸገማት ዘለዉዎ ምዃኑ ርእይ እዩ። ክንድቲ ዝድለ ብናይ ሓባር ቅኒት ኣብ ትሕቲ ሰፊሕ ጽላል ኣንጻር ህግደፍ ብዘተኣማምን ክንስለፍ ናይ ዘይምብቃዕና ምኽንያታት ሓደ ከኣ ንሱ እዩ። እንተኾነ እቲ ክሳብ ሎሚ ናብዚ ናይ ሓባር ጽላል ንምምጻእ ዝግበርናዮን ንገብሮ ዘለናን ፈተናታት ተስፋ ዘቑርጽ ስለ ዘይኮነን ካልእ መተካእታ ስለ ዘየብልናን ብዘለና ዓቕሚ ክንደፍኣሉ ዝግበኣና ዕማም እዩ።
ናይ ሎሚ ጨቋኒና ህግደፍ፡ ሓድነት ህዝቢ ኤርትራ ዕድመኡ ዘሕጽር ምዃኑ ተመኩሮ ቃልስና ዘርኣየናን ንሱ እውን ዝርደኦን እዩ። ስለዚ ከምቲ ንሕና ሓድነትና ክንዕቅብ እንጽዕቶ ንሱ ከኣ ሓድነትና ንምፍራስ ክሃልኽ ናይ ግድን እዩ። ምኽንያቱ ኣብ ዝፈረሰ ሓድነት እምበር ኣብ ዝደልደለ ሓድነት ህዝቢ ረብሓ ስለ ዘየብሉ። ህግደፍ ኣፍራሲ ዕላማኡ ንምዕዋት ዝጥቀመሉ ስልቲ፡ ነቲ ክመሓደር ዝግበኦ ፍልልያት ብግጉይን ዘይሓላፍነታውን ኣገባብ ብምሓዝ ቀዳምነትና ንክንስሕት ተንኮላት ምፍሓስ እዩ ዝጥቀም። ስርዓት ህግደፍ ክሳብ ሎሚ ሳላ ጽንዓትን ምስትውዓልን ህዝብና፡ በዚ ኣፍራሲ ተኮላቱ ክንድቲ ዝሓልሞ ኣይተዓወተን። ቀዳሞት ገዛእቲ ኮኑ ህግደፍ ኣብ ምፍራስ ሓድነት ህዝብና ዘይምዕዋቶም ድማ ቀንዲ ናይ ውድቀቶምን ስዕረቶምን ምኽንያት ከም ዝነበረን ዝኾነን ርዱእ ኮይኑ፡ ዝገድፎ ኣሉታዊ በሰላ ግና ቀሊል ግምት ዝወሃቦ ከምዘይከውን ምስትብሃል ዘድልዮ እዩ።
“ኣታሓሳስባታትና ኣቀራሪብና ንህግደፍ ተቓሊስና ንስዓሮ” ምባልና ንፍልልያትና ነከኣእሎ እምበር ነወግድ ማለት ከምዘይኮነ ብሩህ እዩ። እኳደኣ ከምቲ “ዕንበባ መሮር እውን ዝተፈላለዩ ሕብርታት ክህልዎ እንከሎ ዝያዳ ይምልክዕ” ዝበሃል፡ ብዙሕነትና መልክዕናን ጸጋናን እዩ። ፍልልያትና መልክዕን ጸጋን ዝኸውን ግና ቀዳምነቱ ሓልዩ፡ ዝተሰርዐን ዝተወሃሃደን ክኸውን እንከሎ ጥራይ እዩ። ናይ ኩልና ቀዳምነትን ረብሓን፡ ሕገመንግስታዊት፡ ህዝባዊት፡ ብዙሕነታዊትን ዲሞክራሲያዊትን ኤርትራ ብምህናጽ ዘረጋገጽ እዩ። ስለዚ እቲ መግለጺ ብዙሕነትና ዝኾነ ፍልልያትና ናይ ብሓቂ ሓይልናን ዓቕምናን ምእንቲ ክኸውን፡ ነቲ ናይ ሓባር ቀዳምነትና ብዘይጻባእ ከነተግብሮ ናይ ግድነት እዩ። ምኽንያቱ እታ ናይ ሓባር ቀዳምነትና ዝበልናያ ጽባሕ ክትኮነልና ንቃለሰላ ዘለና ኤርትራ፡ ኣብ ዘይተረጋገጽትሉ ዋላ ሓንቲ ካብቲ ናይ መንነትና መግለጽታት ክዕወትስ ይትረፍ ክህልው እውን ኣይክእልን እዩ። ስለዚ ኢና ኤርትራ ብውሽጢ ኮነ ብደገ ኣብ ሓደጋ ኣብ እትኣትወሉ ሃይማኖት ኮነ ካልእ ናይ በይንና ንብሎ መንነት ህላወ’ውን የብሉን እንብል።
ኣብዚ እዋንዚ ብሓባር ኣንጻር ህግደፍ ዘቃልሰና፡ መድረኽ ክንፈጥር ዘይምኽእልና ኣብ ቅድሜና ዘሎ ዓብይ ብደሆ እዩ። እዚ ክንሃድመሉ ዘይንኽእል ብደሆ ብናይ ኩልና ተሳትፎ እምበር፡ ብናይ ዝተወሰኑ ኣካላት ጻዕሪ ዝረጋገጽ ከምዘይኮነ ብግብሪ ርኢናዮ ኢና። ስለዚ እቶም ንምቅርራብ ዝጽዕቱ ዘለዉ ዝያዳ ናህሮም ክውስኽ፡ እቶም በዂሮምን ኣጽቂጦምን ዝጸንሑ ከኣ ክበራበሩ እዋኑ ምዃኑ ብትሪ ነዘኻኽር። በዚ ዘለናዮ ሓላፍዘላፍ ኣተሓሕዛ እንተቐጺልና ግና፡ መፍቶቲ ኣብ ምቅርራብና ዘይኮነ፡ ኣብ ምትፍናና ዝረብሕ ህግደፍ ክንከውን ኢና። ስለዚ ኢና ከኣ “ክሳብ መዓስ ኢና መፍቶ ህግደፍ ክንከውን?” ዝብል ሕቶ ክንሓትት እንግደድ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ሰላም ናይ ኩሉ ህድኣት፡ ዕቤትን ምዕሩይ ምምሕዳርን መሰረት እያ። ሰላም ኣብ ዘየብሉ ኩሉ ኣውንታዊ ነገር ኣይህሉን። ውግእን ህውከትን ብኣንጻሩ እቶም ዘባርዕዎ ውሑዳት ናብ ዝዓብድሉ፡ ህዝብታት ከኣ ናብ ዝሃልቅሉን ዝሳቐይሉን ዝወስድ ጸልማት መንገዲ እዩ። ብሕገመንግስትን ናይ ህዝቢ ፈቓድን ከመሓድሩ ዘይደልዩ ወጻዕቲ ስርዓታት፡ ናይ ሰላም ተጠቀምቲ ስለ ዘይኮኑ፡ ጸገም ክፍጠር እንከሎ ናይ ውግእ ሴፍ ክመልሑ እምበር፡ ሰላም ዝማእከሉ ህዝብታት ብሓባር ዝርብሕሉ ናይ ርግኣትን ሰላምን ኣየር ክነፍስ ኣይደልዩን እዮም። ብሰንክቲ ንሳቶም ዝዘርግዎ ሰላም ዋጋ ዝኸፍል ከኣ ህዝቢ እምበር፡ ንሳቶምስ መህደሚኦም’ዮም ዝጸርጉ።
ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ኣብ ናይ ሰላም ጽምኣትን ናይ ውግእ ምረትን ዘይርሳዕ ተመኩሮ ኣለዎም። ንሓንሳብ ኣብ ውሽጦም ብዘጋጥም ምስሕሓብ፡ ንሓንሳብ ድማ ኣብ ሕድሕዶም ብዘጋጠመ ውግኣት፡ ብምረት ዝተዳህኩን ዘተኣማምን ሰላም ዘየስተማቐሩን ህዝብታት እዮም። ኣብቲ ኣንጻር መግዛእቲ ን30 ዓመታት ንናጽነት ኤርትራ ዝተኻየደ መሪርን ነዊሕን ውግእ፡ ክልቲኡ ህዝብታት ዝሰኣኖ ሰላምን ዝኸፈሎ ዋጋን ዝርሳዕ ኣይኮነን። ህዝቢ ኤርትራ ግና ምስ ኩሉቲ ዝኸፈሎ ዋጋን ዝሰኣኖ ሰላምን፡ ዋላኳ ብሰንኪ ህግደፍ ብሰላም፡ ልምዓትን ዲሞክራሲያዊ ምምሕዳርን እንተዘይተዘይተሰነየ፡ ዋና ናጻን ልኡላዊት ሃገር ስለ ዝኾነ ንድሕሪት ተመሊሱ ዝጥዓሰሉ ኣይኮነን። ህዝቢ ኢትዮጵያ ግና ብሰንኪቲ መራሕቱ በብእዋኑ ኣብ ጉዳይ ኤርትራ ዝተኸተልዎ ዘይፍትሓዊ መንገዲ፡ ተጣዒስካ ኣብ ዘይምለስ ክሳራ ከም ዝወደቐ ክሳብ ሎሚ ዘዘንትዎ ዘሎ እዩ።
ህዝቢ ኢትዮጵያ ድሕሪ ውድቀት ደርግ ንዘተወሰነ ዓመታት፡ ተሓሪምዎ ዝጸንሐ፡ ተዛማዲ ተጠቃሚ ሰላምን ልምዓትን ከምኡ እውን ምስ ብዙሕ ሕጽረታኡ ናይ ዲሞክራሲ ጩራ ክርኢ ክኢሉ ነይሩ እዩ። ብሓፈሻ ግና ክልቲኡ ህዝብታት ብሰንኪ ንሰላምን ባህጊ ህዝብን ቀዳምነት ዘይህቡ ህውከተኛታት መራሕቱ፡ ድሕሪቲ ንወለዶታት ትምህርቲ ክኸውን ተስፋ ተነቢርሉ ዝነበረ ናይ 30 ዓመታት ውግእ’ውን፡ ብሰንኪ ጻሕታሪ ባህሪያት ህግደፍ፡ ድሕሪ 2ይ ውግእ ዓለም ዝኸፈአ ዝተባህለን ብዙሓት “ትርጉም ዘየብሉ” ዝበልዎን ኣኽሳሪ ውግእ 1998-2000 ኣጋጢምዎም እዩ።
ዳርጋ ድሕሪ 20 ናይ “ኣይውግእ ኣይሰላም” ዓመታት፡ ኣብ 2018 ኣብ ኢትዮጵያ ዝተራእየ ናይ ስልጣን ለውጢ ተኸቲሉ፡ ብመራሕቲ ኤርትራን ኢትዮጵያን ብዘይዝተጸንዐ መሰረት ዝተኸፈተ “ኣፍደገ ሰላም” ኣብ ክልቲኡ ህዝብታት ንግዜኡ ኣሕዲርዎ ዝነበረ ብሩህ ተስፋ ሰላም ኣዝዩ ልዑል ነይሩ። ብኣንጻሩ በቲ ተስፋ ሰላም ዕድሚኦም ከይሓጽር ብዝሰግኡ መራሕቲ እተን ሃገራት ብፍላይ ከኣ ብኢሳያስ ኣፈወርቂ ናብቲ ዝነበሮ ዕጽዋ ተመሊሱ መእተውን መውጽእን ኣፍደገታት ተረጊጡ። እቲ ምኹላፍ ሰላም ኣብ ልዕሊ ክልቲኡ ህዝብታት ዘሕደሮ ሓዘንን ተስፋ ምቑራጽን ክሳብ ክንደይ ከቢድ ከም ዝነበረ ድማ ዝዝንጋዕ ኣይኮነን።
እዚ ኣብ 2018 ዝተራእየ፡ ተስፋ ሰላም ዘጸልመተ ምዕጻው ዶባት ጥራይ ኣይነበረን። ኣብ መንጎ መንግስቲ ብልጽግናን ክልል ትግራይን ውግእ ምስተኸፍተ እሞ ድማ ኣድብዩ ክጽበ ዝጸንሐ ህግደፍ ዘሊሉ ምስተጠብሶ፡ ከምቲ ስነ ጠበባዊ ነፍስሄር ኣብረሃም ኣፈወርቂ “ነቲ ሕማቕ ዝሓመቐ ኣለዎ” ዝበሎ፡ ነቲ ኣብ ሰላም ዝነበረ ምቑራጽ ተስፋ ኣዝዩ ደማዊ ውግእ ኣሰነዮ። ወዮ ሰላም ክኾነሉ ዝተተስፈወ ክልቲኡ ጐረቤት ህዝብታት ናይ ኣማኢት ኣሸሓት ደቁ ህይወት ክኸፍል ተገደደ። እዚ ነቲ ብዘይወግእ ክነብር ዘይክእል ምምሕዳር ህግደፍ ጽቡቕ ኣጋጣሚ ክኾነሉ እንከሎ፡ ነቲ ሰላም፡ ልምዓትን ዲሞክራሲን ዝጸምኦ ህዝቢ ኤርትራ ግና ንክሳራኡ ክሳብ ክንደይ ተደራራቢ ከም ዝገበሮ ርኡይ እዩ።
ድሕሪ ኣብ መንጎ ፈደራላዊ መንግስቲ ኢትዮጵያን ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይን ምኽታም ውዕል ሰላም ደቡብ ኣፍሪቃ፡ ክልቲኦም ህዝብታት “ኮንደኾን ሰላም ይኸውን እሞ፡ ደቅና ካብ ትግራይ ይምለሱና” ዝብል ሃንቀውታ ሰላም ኣሕደረ። ህግደፍ ግና ኣንጻር ትጽቢት ህዝቢ ክስለፍ ባህሪኡ ስለ ዝኾነ፡ ከይሓፈረ “ምዕራባውያን ኮሊፈሙና” ብዝብል ተቖጢዑ፡ ኣብ ውግእ ንኽቅጽል ዘይፈንቀሎ እምኒ ኣይነበረን። ጋና ክሳብ ሎሚ’ውን ስምምዕ ፕሪቶርያ ንከይትግበር ዕንቅፋት ብምዃኑ ብብዙሓት ወገናት ይኽሰስን ይውገዝን ኣሎ።
ወዮ ንዘጋጠሞ ዘቤታዊ ሃገራዊ ጸገማት ክጻወር ዘይከኣለ፡ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ብወገኑ፡ ከምቲ “ኣብዘይለዓቱ” ዝበሃል፡ ብዝኾነ መንገዲ ተቐባልነት ዘየብሎም ምኽንያታት ብምዝርዛር “ንኢትዮጵያ ዋንነት ኣፍደገ ባሕርን ወደብ ዓሰብን ይግበኣ እዩ” ዝብል “ዱበላ” ሕቶ ኣቕሪቡ። ወዮ ምስ መንን ብምንታይ ምኽንያትን ከም ዝዋጋእ ሃንቀው ክብል ዝጸንሐ ህግደፍ ብወገኑ፡ ነዚ ናይ ኣብይ ኣሕመድ ህውተታ ኣመሳሚሱ ከም መቐጸሊ ኣብ ስልጣኑ ንክጥቀመሉ ብዀራርምቱ እናሰሓቐ፡ “መጺኻለይዶ ክጽበየካ” ከም ዝብሎ ዘዳዲ ኣይኮነን። ኣብዚ እውን ውግእ እንተተኸፊቱ እቲ ከፋል ዕዳ ክልቲኡ ህዝብታት እምበር እቶም ዝኣጉድዎ መራሕቲ ኣይኮኑን።
ብፍላይ ኣብ ኢትዮጵያ ተላዒሉ ዘሎ ሓደገኛ ናይ “ምውናን ኣፍደገ ባሕሪ” ኣጀንዳ፡ በቲ እቲ ቀዳማይ ሚኒስተር ዝበሎ፡ ብመንጽር ታሪኽ፡ ምውሳኽ ብዝሒ ህዝቢ፡ ቁጠባዊ ቅልውላው፡ ኮነ ካልእ ምኽንያታት ብሕብረተሰብ ዓለም ከይተረፈ ተቐባልነት ከምዘየብሉ ዝምስከረሉ ዘሎ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ቀዳምነታት ኢትዮጵያ ክኾኑ ዝነበሮም፡ ምውጋድ ኣብ ዝተፈላለዩ ክልላት ዝባራዕ ዘሎ ውግእ ሕድሕድ፡ መመሊሱ ዘንቆልቁል ዘሎ ቀጠባዊ ቅልውላው፡ ብጥሜት ዝመውት ዘሎ ኣሸሓት ህዝብን ዲፕሎማሲያዊ ምንቁልቋልን ጓስዩ ናብ ኣፍደገ ባሕሪ ምውናን ምምጥጣሩ ብብዙሓት ወገናት “መንገዲ ትስሕት ኣለኻ” ይበሃሎ ኣሎ። ስለዚ እቲ ሃገሩ ብዓባያ ኣብ ልዕሊኡ ፈሪሳ ከይትጸቕጦ ኣብ ስግኣት ዘሎ ህዝቢ ኢትዮጵያ እዚ ዘይፍትሓዊ ሕቶ “ኣይንረብሓናን’ዩ፡ ውግእ ከኣ መፍትሒ ኣይኮነን” ክብል ይግበኦ።
ነቲ ሃላልን ዓመጸኛን ጭረሖ ደጊፎም ህዝቢ ናብ ውግእ ንክኣቱ ዝጉስጉሱ ዘለዉ፡ ናጽነት ኤርትራ ዘይተዋሕጠሎም ኣብ ዝተፈላለዩ ጽፍሕታት ዝርከቡ ኢትዮጵያውያን፡ ብሰንኪቲ ውግእ ከጋጥም ብዝኽእል ሳዕቤን ኣብ ቅድሚ ህዝቦም ተሓተቲ ከም ዝኾኑ ከስተውዕሉ ይግበኦም። ኤርትራውያን እውን በቲ ሓደ ወገን ደድሕሪቲ ህግደፍ ክጽሕተር ዝደልዮ ውግእ ከይህውትቱ፡ በቲ ካልእ ወገን ድማ ኣንጻር ልኡላውነት ኤርትራ ዝቃላሕ ዘሎ ጭረሖ ኣብ ሕጋዊ፡ ህዝባውን ዲፕሎማስያውን መድረኽ ከምክንዎ ይግበኦም።
ስለዚ ከምቲ “እንተ ክትድቅስ ጐረቤትካ ይደቅስ” ዝበሃል፡ ህዝብታት ኤርትራን ኢትዮጵያን ብዘይ ናይቲ ሓደ ሰላም፡ እቲ ካልእ ሰላም ክኸውን ከምዘይክእል ተረዲኦም ናብ ውግእ ዝወስዱ መንገድታት ኣብ ምዕጋት ክጽዕቱ ንጽወዖም።
እቲ ጉዕዞ ዘገምታዊ’ኳ እንተኾነ፡ ጸሓይ ህግደፍ ተንቆልቁል ከምዘላ ርኡይ እዩ። ናይቲ ጉጅለ ፈንጠርጠር ኣብ ውሽጢ ሃገር ይኹን ወጻኢ ከኣ ነዚ ዘመልክት እዩ። ንገለ ብግቡእ ዘየስተውዕሉ ናይቲ ጉጅለ ደገፍቲ ኢና ባሃልቲ፡ ናይ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ቀልባዕባዕ ናይ ምሕያሉን ዲፕሎማሲያዊ ተቐባልነት ምርካቡን መርኣያ’ኳ እንተ መሰሎም፡ ከም ሓቂ ግና ናይ ድሮ ውድቀቱ ጻዕረ-ሞት ምዃኑ ክግንዘብዎ ይግበኦም። እንተ’ቲ ጉጅለ ህይወቱ ንምድሓን ሎሚ’ውን “ነቲ ሓደ ኣጆኻ፡ ነቲ ካልእ ከኣ ወይለኻ” ዝብል ከፋፋሊ ፖሊሲኡ ኣሕዲሱ ክቕጽል ከም ዝፍትን ግና ዘዳዲ ኣይኮነን።
ህልውና ህግደፍ፡ ንመሰረታዊ ህዝባዊ ሕቶ ጸማም እዝኒ ዝሃበ፡ ኣብ ክንድኡ ብምጉዕባዕ፡ ራዕድን ሸርሕን ዝተቓመመ፡ ኣብ ምብርታዕ ትካላት ዓመጽን ክሳብ ስድራቤት ዝውርድ ስለያዊ መርበብ ኣብ ምዝርጋሕን ዝተንጠልጠለ እዩ። ዕድል ክረክብ እንከሎ ከኣ ንውግእ ከም ቀዳማይ ምርጫ መፍትሒ ጸገም ኣብ ምውሳድ ከተኲር ምጽንሑ ምስኩር እዩ። ካብ ዩኒቨርስቲ ጀሚርካ ኩሉ ትካላት ላዕለዋይ ደረጃ ትምህርቲ ዓጽዩ “ኩሉ ነገር ናብ ሳዋ” ናይ ምምራጹ ምስጢር ከኣ እዚ እዩ። ኩሉ ጸጋታት ሃገር ኣብዚ ንቀጻልነቱ ኣብ ስልጣን የውሕሰለይ ዝበሎ እኩይ ተግባራት የውዕሎ ምህላዉ ድማ ተወሳኺ መረጋገጺ እዩ።
እቲ ጉጅለ ዝመረጾ መንገዲ ዘይቅዋማዊ፡ ዘይህዝባውን ጠላምን ብምዃኑ ዕድመኡ ክሓጽር ባህርያዊ እዩ። እንተኾነ፡ ናይ ምንባርን ዘይምንባርን ጉዳይ ስለ ዝኾኖ፡ ዓይነታዊ ለውጢ ክገብር’ኳ ባህሪኡ እንተ ዘይፈቐደሉ ስማዊ ምቅይያር ካብ ምግባር ዓዲ ከምዘይውዕል ፍሉጥ እዩ። ኣብ ኤርትራ “ዋርሳይን ይከኣሎን” ብዝብሉ ሓረጋት ኣስኪሩ ነዊሕ ግዜ ተገልጊሉ። እንተኾነ በዚ ኣቢሉ ክንድ’ቲ ዝተጸበዮ ካብቲ ናይ ኤርትራ ክዉን ሓቂ ክሕባእ ኣይከኣለን። ኣብዚ እዋንዚ ብዙሓት ሓደ እዋን ዋርሳይን ይከኣሎን ዝነበሩ ምስ ራሕርሕዎ፡ ኣንጻሩ ንመሰረታዊ ለውጢ ይቃለሱ ምህላዎም ከምቲ ዝሓሰቦ ከምዘይኮነሉ ዘረድእ እዩ። ነዚ ምድንጋር ኣብ ወጻኢ ብዘለዉ “ደገፍተይ” ዝብሎም “ ነቲ ዝረአ ሓቂ ምስትውዓል ብዝሰኣኑ” ወገናት እውን ፈቲንዎ እዩ።
በዚ መሰረት፡ “ማዕበል፡ ኩራዕ፡ ደቂ ሓደ ልቢ፡ ኤርትራዊ ደምዶ 4ይ ግንባር” ዝብሉ ሸፈጥቲ ናይ ስም ምቅይያር ዘለዎም ውዳበታት ከተኣታቱ ጽዒሩ እዩ። እንተኾነ በዚታት’ውን ኣይሰመረሉን። እነሆ ሎሚ ከኣ ብሰማያዊ ሕብሪ ብዘዕለቕለቐ ብሓፈሻ ኤርትራዊ ህዝባዊ ናዕቢ፡ ብፍላይ ድማ ብመንእሰያት ብዝተነድቀ ብርጌድ ንሓመዱ፡ ዕርድታቱ ክፈርስ ምስ ጀመረ፡ “ዋልታ ህግደፍ” ክነሱ፡ “ዋልታ ሃገር” ዝብል ስያመ ኣጠሚቑ፡ “ደም በጊዕ” ዝሕብሩ ካናቲራ ብዝለበሰ ዓቕሊ ጽበታዊ ዕስለ ተኸሲቱ። ናይዚ ሓድሽ ዕስለ ተግባር’ውን ናይቶም ተፈቲኖም ዘበርዓኑ ሕብርታት መቐጸልታ ኮይኑ፡ ዕላምኡ ንመሰል ህዝቢ ጓዕጺጹ፡ ናይቲ ጉጅለ ዕድመ ከናውሕን ኣብ ኤርትራ ናይ ወጽዓ ኣርዑት ከትርርን ዝመጣጠር እዩ።
ከምቲ “ኣዴኻሲ ብስምውን ኣይትወጽዕካ” ዝባሃል”፡ እቲ ጉጅለ ነቲ “ዋልታ” ዝብል ናይ ሓበንን ሓቦን ምልክት ኣብዘይቦታኡ ከውዕሎ ይፍትን ኣሎ። ናይዚ ዘይግበኦ “ዋልታ” ዝብል ስም ተዋሂብዎ ዘሎ ውዳበ ተዋሳእቲ፡ መብዛሕትኦም ኣብ ወጻኢ ተወሊዶም ዝዓበዩ፡ ንኤርትራ በቲ ዝሓለፈን ዘሎን ፖለቲካዊ ሕልኽልኻታ ዘይፈልጥዋ፡ ብህግደፍ ዝንገሮም ጽውጽዋይ ጥራይ ሓቂ ዝመስሎ፡ ጀኦግራፊያዊ ኣቀማምጠኣን ክብርታታን’ውን ብግቡእ ዘየለልዩ፡ ካብ ምፍጣር ህግደፍ ንደሓር እምበር ቅድሚኡ ዝነበረ ናይ ቃልሲ ውረድ ደይብ እቲ ጉጅለ ከምቲ ዝደልዮ ገይሩ ከጋግዮም ተዘይኮይኑ፡ ናቶም ብሱል ኩለ-መዳያዊ ግንዛበ ዘይብሎም፡ ደፋፊኡ ናይ ጣዕሳ ወረቐት ኣፈሪሙ ዝመልመሎምን እዮም። ዋልታ ኣብ ያታና ምልክት መኸተን ሕራነን እዩ። ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ግዜ መኸተ ኣሕዋተን ከተባብዓ እንከለዋ “ሰስኑ ሰስኑ፡ ሽሕን ዋልታን ኩኑ፡ ኣታ እዛ ዓድና ከይኣትዋ ጓና” ኢለን ዝደርፈኦ፣ መልእኽቱ ከምቲ ህግደፍ ዝሽፍጠሉ ዘሎ ዘይኮነ፡ ፍሉይ ክብርን ርዝነትን ዘለዎ እዩ።
ህግደፍ ነዞም ዋልታ ኣብ ዝብል ምንቅስቓስ ኣሰሊፍዎም ዘሎ፡ ኣንጻርቲ ኣብ ሰማያዊ ማዕበል ዝጓዝም ዘሎ ናይ ለውጢ ሓይሊ የጠማምቶምን ናብ ጐንጺ ይደፍኦምን ኣሎ። ኣባላት ዋልታ ከምቲ ዝተጠቕሰ ብዛዕባ ህልዊ ኩነታትን ሓቀኛ ዛንታን ሃገሮምን ህዝቦምን ንምፍላጥ ካብ ህግደፍ ከይተጸበዩ ሃዲኦም ከገናዝቡ ይግበኦም። ከምዚ እንተገይሮም ህዝቦምን ሃገሮምን ንምድሓን ምስ ሓይልታት ለውጢ ዝጻልኡ ዘይኮኑ፡ ዝመላልኡ ምዃኖም ክግንዘቡ እዮም። እንተደኣ ብቕንዕና ነቒሎም ንሳቶም ኣርዑት ወጽዓ ህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ከትርሩ ፡ እቲ ኣንጻሩ ክስለፉ ዝደፍእሉ ዘለዉ ናይ ለውጢ ኣካል ግና ንሓርነትን መሰረታዊ መሰልን ህዝቡ ዝተሰለፈ ምዃኑ ምርድኡ ኣይከጸግሞምን እዩ። ናይ ግዜ ጉዳይ እንተዘይኮይኑ ናይ መወዳእታ መዓርፈኦም፡ ናይ ጉጅለ ህግደፍ መሳርሒ ምዃን ዘይኮነ፡ ናይ ህዝቦምን ሃገሮምን ዋልታን መድሕንን ከምዝኾኑ ርግጸኛታት ኢና። እንተ ህግደፍ ንባዕሉ ዋልታ ንዘይኮነላ ኤርትራ ዋልታ ክፈጥረላ’ዩ ኢልካ ምጽባይ ዘይመስል እዩ።
ዘይሩ ዘይሩ ህግደፍ ዝሓለፈ ተመኩሮኡ ከም ዘመልክቶ፡ ነዚ ሓድሽ ናይ መንእሰያት ምንቅስቓስ፡ ዋልታ ይሰይሞ ጉራደ፡ ወይ’ውን ድርዒ፡ ናይ ልምዓት፡ ቅሳነትን ዲሞክራሲን ተስፋ ዘይኮነ፡ ናይ ውግእን ህውከትን ጠንቅን መኻዕበቲ እቶትን እዩ ክጥቀመሉ። ናይ ክእጐድ ዝኽእል ውግእ ግዳይ ዝኾኑ ከኣ ኣብ ወጻኢ ዘውደኽድኹ ኣባላት ዋልታን ወለዶምን ዘይኮኑ፡ እቶም መወጽኢ ስኢኖምን መንጠቢኦም ጠፊእዎምን ኣብ ኤርትራ ምስቲ ዘይቅሱን ሃዋህው ዝፋጠጡ ዘለዉ መንእሰያትን ስድራቤቶምን እዮም። ኣብዚ እዋንዚ ኤርትራውያን መንእሰያት ብክልል ትግራይ ኣቢሎም ኣዲስ ኣበባ ንምብጻሕ ብደላሎ ኣሸሓት ዶላራት ክኸፍሉ ይግደዱ ከምዘለዉ ዝሕባእ ኣይኮነን። ብድሕሪኡ ናብ ኬንያን ኡጋንዳን ክቕጽሉ እንከለዉ ዝገጥሞም ዘሎ ጸገም ከኣ ናይ ብዙሓት መዛረቢ ኮይኑ ዘሎ ዛዕባ እዩ።
ደጊም መንእሰይ ንኤርትራ ብመንጽር ዕለታዊ ህይወቱ እምበር፡ ካብ ደገ ብናይ “ኩራዕ” ጐስጓስን ናይ ዋልታ ዳንኬራን ተቓሚሙ ብዝንዛሕ መርዚ ኣይኮነን ዝርደኣ። ሓደ ሓደ ኣብ ወጻኢ ኮይኖም ንውዳበ ዋልታ ዘረሳስኑ ዘለዉ ደገፍቲ ህግደፍ፡ ኣብ ምግጋይ ናይቶም ኤርትራ ኣትዮም ዋጋ ዘይከፍሉ ደቆም ክጽመዱ ኣይግበኦምን። ብኣንጻሩ ኣብ ቦታ እቶም መንጠቢ ስኢኖም ከይደቀሱ ዝሓድሩ ዘለዉ መዛኑ ደቆም ኮይኖም ክሓስቡ ይግበኦም። ብዛዕባቶም ኣብ ገዛእ ሃገሮም ከብዶም ብጥምዩ ዝባኖም ብዕርቑ ሰላም ሓሪምዎም ዘሎ ስድራቤታት’ውን ከስተውዕሉ ምተገብኦም። ነቲ “ዓሻ ሰበይቲሲ ወዲ ሓሙታ ዘይወዳ ይመስላ” ዝብል ምስላ ኣበው ክርስዕዎ ኣይግበኦን። “ዋልታ ህግደፍ” ምዃን “ዋልታ ኤርትራን ህዝባን” ምዃን ማለት ከምዘይኮነ ከኣ፡ ኩሉ ከስተውዕለሉ ይግባእ።
ኣብ ዓለምና ብሓፈሻ፡ ኣብ ዞባና ድማ ብፍላይ፡ ኣዝዩ ሓያል ፖለቲካዊ ነውጺ ንዕዘብ ኣለና። ኣብ ከምዚ ዝኣመሰለ ኩነታት፡ “ፖለቲካዊ ኣንፈት ኤርትራኸ ናበይ ገጹ እዩ”? ኢልና ክንሓትት ናይ ግድነት እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ኤርትራውያን ኣብ ዙርያ ዝተፈላለዩ ፖለቲካዊ ኣተሓሳስባታት ኢና ተሰሊፍና ዘለና። ኣሰላልፋና ኣብዚ ዝሕቖን ዘሎ ማዕበል በቲ ናይ ኣተሓሳስባና ዝተቓነየ ከም ዝኸውን ፍሉጥ እዩ።
ጉጅለ ህግደፍ ካብ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ኩነታትን ረብሓ ህዝባን ወጻኢ ካብ ዘኹድድ ነዊሕ ኮይኑ እዩ። ክመረጾ ዝጸንሐ ፖለቲካዊ ኣሰላልፋ ከኣ ናይዚ ዕብዳኑ ነጸብራቕ ክኸውን ባህርያዊ እዩ። ኣብዚ ቀረባ ግዜ ኣብ ሩሲያ ከይዱ ንፕረሲደንት ፑቲን “ናብ ግዜ ዝሑል ውግእ ተመሊስና ኢና እሞ ኣንጻር ምዕራብ መሪሕካ ኣዋጋኣና” ዝብል ናይ ተለኣኽነት ጥርዓን ምቕራቡ ናይዚ ኣብነት እዩ። እዚ ዘይሓላፍነታዊ ኣበሃህላኡ ከምቲ “ሓባልሲ መጠመቲኣ ትኰሓል” ዝበሃል፡ ንኤርትራን ህዝባን ዝልክምን ዋጋ ዘኽፍልን ከይከውን ናይ ብዙሓት ስግኣት እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ ብዛዕባቲ ኣብ ከባቢና ንኤርትራ ማእከል ገይሩ ዝገማጠል ዘሎ ናይ “ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ ይግበኣና” ማዕበል፡ ህግደፍ ብዘይካ ጐቦጎቦ ምኻድ፡ ድምጹ ኣጥፊኡ ከምዘሎ ንዕዘቦ ኣለና። ናይዚ ስቕታኡ ትርጉም ደገፍቱ ናይ ሓያልነቱ መርኣያ ገይሮም ከቕርብዎ ይፍትኑ ኣለዉ። እቲ ሓቁ ግና ብሰንኪ ክኸዶ ዝጸንሐ ዘይተማእዘነ ጉዕዞ ናይ ወጻኢ ፖሊሲኡ፡ ስንባደኡን ኣቕጣጫ ምስሓቱን ዘመልክት እዩ። ከምቲ “ባዕላ ሰቒላቶ ረሓቐ፡ ባዕላ ሰንኪታቶ በሓቘ” ዝብልዎ፡ እዚ ሓደገኛ ማዕበል ንክፍጠር እጃሙ ቀሊል ዘይምዃኑ ዝህውጾን ዘባህርሮን ዘሎ ድማ ይመስል። ህዝቢ ኤርትራ ንህግደፍ ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ ካብ ልቡ ስለ ዘውጸኦ፡ ለኪምዎ ከይጠፍእ ክሰግእ እንተዘይኮይኑ፡ “ናብ መንገዲ ደሓን ክመርሓኒ እዩ” ዝብል ተስፋ የብሉን። ህዝብና ካብ ህግደፍ ብኽንድዚ ደረጃ ተስፋ ካብ ቆረጸ፡ ሃገሩ ናይ ምድሓን ሓለፍነት ኣብ እንግደዓኡ ከምዘሎ ይዝንገዖ እዩ ዝብል እምነት የብልናን።
ሓይልታት ተቓውሞ ኤርትራ፡ ኣድህቦና ናብቲ ጸይቅታት ናይቲ ዝተቐብጸ ህግደፍን ተግባራቱን ጥራይ ኣብ ክንዲ ዝኸውን፡ ካብቲ ዝሓለፈ ግዜ ዝያዳ፡ ኣዕዚዝና ናብ ውሽጥና ክንጥምት ኣብ እንግደደሉ ኢና ጸኒሕና ሎሚ እውን ዝያዳ ኣብኡ ከም ዘለና ንገንዘብ። ብመሰረቱ እውን ንህግደፍ ኣትሪርና ክንቃወሞን ክንቃለሶን እንከለና “ንሕናኸ እጃምናዶ ንገብር ኣለና?” ዝብል ሓቶ ክዝንገዖ ዘይነበረናን ዘየብልናን እዩ። ካብቲ እጃምና ምፍጻም ዘኽእለና ሓደ፡ እንታይ ኢልና ንስይሞ ብዘየገድስ፡ ሓቢርካ ዘቃልስ መድረኽ ክንፈጥር ምብቃዕናን ዘይምብቃዕናን፡ ዝበረኸ ቦታ ከም ዝሕዝ ኣይንስሓት።
ኣብ ቅድሚ ሓይልታት ተቓውሞ ኤርትራ ካብ ዘለዉ ብደሆታት፡ እቲ ዝዓበየ ንሕቶ ሓድነት ብዘድምዕ ኣገባብ ክነዕውቶ ዘይምኽኣልና ኣብ ልቦና ኩልና ዘሎ እዩ። ነዚ ሓቂዚ ካብ እንርደኦ ነዊሕ ግዜ ኮይኑ ኣሎ። ነዚ መሰረታዊ ጸገምካ ዘገንዝብ ተረድኦ ክንውንን ምብቃዕና ኣብ ምርካብ መፍትሒ ፍርቂ መንገዲ ምጉዓዝና ዘርኢ እዩ። እንተኾነ፡ በዚ ናይ ሓባር ተረድኦ ተደሪኽና ግብራዊ ስጉምቲ ዘይምውሳድና ከኣ ዓብይ ናይ ድኽመትና መግለጺ እዩ። ብሓባር ዘቃልሰካ መድረኽ ምፍጣር ወሳኒን ኣንጻር ህግደፍ ተቓሊስካ ዘዕውት መሳርሒ ምውናንን እዩ። ህግደፍ ከነወግድ እናተቓለስና ነዚ ዝተበተነ ዓቕሚ ዝእክብ ናይ ለውጢ መሳርሒ ክንውንን ብዘይምብቃዓና “ዕድመ ህግደፍ ነንውሕ ኣለና” እንተተባህለ፡ ምግናን ኣይኮነን።
ኣብ ሕድሕድና ዘሎ ፍልልይ ካብቲ ዘሰማመዓና ዝነኣሰን ዝወሓደን ምዃኑ ኣብ ሚዛን ኩልና ዘሎ እዩ። ከምዚ ናትና ፍልልይ ኣከኣኢልካን ኣመሓዲርካን ንቕድሚት ምስጓም፡ ኣብዛ ብዙሕነት ተንግስ ዘላ ዓለም፡ ዝነበረ፡ ዘሎን ኣብ መጻኢ’ውን ዝህሉን እምበር፡ ኣባና ዝጅመር ዘሎ ተርእዮ ኣይኮነን። ስለዚ ብሰንኪ ዘይምክእኣልን ዘይምጽውዋርን ክስገር ዝግበኦ ዕንቅፋት ኢና ምስጋሩ ስኢና ዘለና። እንተኾነ ክሳብ ሎሚ በቲ ዝምጥነና ደራጃ ኣይከኣልናዮም እሞ፡ ሎሚን ጽባሕን እውን ኣይክንክእሎን ኢና ኢልና ኣብ ክንዲ ደው ምባል “በቲ ዝደለብናዮ ተመኩሮ ተሓጊዝና ክንሰግሮ ንኽእል ኢና” ብዝብል ኒሕን ሓቦን ንቕድሚት ንሰጉም።
ኣብ ትሕቲ ናይ ሓባር መድረኽ ተቓሊስና ከነድምዕ፡ መሰማምዒ ነጥብታትና ነዊሕ ዝርዝር ዘለዎን ቀዳምነት ዝወሃቦምን ዘይወሃቦምን ዛዕባታትን ዝሓዋወሰ ክኸውን ኣይግበኦን። ምኽንያቱ ተመኩሮና ኣብ ጉዕዞ ንሓድነት፡ እቲ ጸገም መበገሲ ዝርዝር ኣብ ምብዛሕን ቀዳምነትካ ኣብዘይምንጻርን ዝግለጽ ምዃኑ ኣርእዩና እዩ። ላዕለዋይ መሰጋገሪ ኣካል ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ፡ ብ17 ሕዳር 2023 ብዘውጸኦ ጋዜጣዊ መግለጺኡ “ስርዓት ህግደፍ ብምእላይ፣ ቅዋማውን ዲሞክራስያውን ስርዓት ምትካል፣ ሓድነት ህዝብና ምርግጋጽ፡ ነጻነትን ልዑላውነትን ሃገርና ምዕቃብን መሰል ህዝብና ምውሓስን ምሕላውን።” ብዝብል ኣስፊርዎ ዘሎ መልእኽቲ ናይ ቅርጥውን እዋናውን መሰማምዒ ነጥብታት ኣብነት እዩ። “ፖሓኤ ኩሎም ደለይቲ ፍትሕን ሓርነትን ካብ ማንም ግዜ ንላዕሊ ካልኣዊ ፍልልያቶም ኣወንዚፎም ኣብቶም ዓበይቲ ናይ ኣፈርክቡ ዕላማታት ክጠራነፉ ኣለዎም” ዝብል መጸዋዕታ ምቕራቡ ከኣ፡ ሕቶ ሓድነት ናይ ኩልና እምበር ናይ ዝተወሰነ ፖለቲካዊ ውዳበ ዕማምን ሓላፍነትን ከምዘይኮነ ዘመልክት እዩ።
ሎሚ ከም ህዝብን ሃገርን ኤርትራ፡ ኣብ ወጥሪ ኢና ዘለና። ሓይልታት ለውጢ ኤርትራ ድማ ካብዚ ወጥሪ ኣብ ምውጻእን ህዝብን ሃገርን ኣብ ምድሓንን ዓብይ እጃም ኣለና። ናይ ካለኦት ደለይቲ፡ ሰላም፡ ዲሞክራስን ፍትሕን ሓይልታት ናይ ደገፍ ጸዋዒትና ሰማዒ እዝኒ ዝረክብ ከኣ ቅድም ንሕና ግደና ከነበርክት እንከለና እምበር ከምቲ “ሓጋዚኣ እንተረኣየትስ መዲዳ ትሓብእ” ዝበሃል፡ ኣእዳውና ኣጣሚርና ድምጽና ብምጥፋእ ዝርከብ ደገፍ የለን። ነዚ ክንበቅዕ ድማ ነቲ ዝሰማምዓና እንዳጉላሕና ነቲ ዝፈላልየና ከየተዓባበና ብሓባር ክንወፍር ይግበኣና።
ዝተበተነ ናይ ለውጢ ሓይሊ ዘይምጥርናፉ ኣሻቒልዎም፡ “ፖለቲካዊ ሓይልታት ኤርትራ ብሓባር ዘቃልሰኩም መድረኽ ፍጠሩ” ዝብል ድምጺ ዘስምዑ ዘለዉ ግዱሳት ኤርትራውያን ወገናት ከኣ፡ ምሕጽንተኦም ናብ ተጽዕኖ ምፍጣር ከደይብዎ ይግበኦም።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ ፖለቲካዊ ተመኩሮ ኤርትራ፡ ህዝብና ብዘተኣማምን ዋና ጉዳዩ ክኸውን ዘይምብቅዑ ካብቶም ጐሊሖም ክረኣዩ ዝጸንሑን ዘለዉን ተርእዮታት እዩ። እዚ ኣብ ግዜ መግዛእቲ ከጋጥም እትጽበዮ እዩ ነይሩ። ምኽንያቱ ዕላማ ገዛእትን ባህጊ ህዝቢ ኤርትራን ሓደ ክኾኑ እሞ ኣብቲ መስርሕ ህዝቢ ወሳኒ እጃም ክህልዎ ዘይትጽበዮ ስለ ዝኾውን። ብፍላይ ኣብ መግዛእታዊ ተመኩሮና፡ ሓይልታት መግዛእቲ “ኤርትራ፡ መሬታ እምበር ህዝባ ኣየድልየናን” ክሳብ ምባል በጺሖም ከም ዝነበሩ ኣብ ታሪኽ ምዝጉብ እዩ። ናይ ሽዑ ታሪኽ ከም ዘረደኣና ከኣ እቲ ኣብ ባይታ ዝነበረን ህዝቢ ኤርትራ ስኑ ነኺሱ ንኽቃለስ ዘገደዶን እዚ ናይ ገዛእቲ ወራሪ ብደዐን ጥልመትን እዩ።
ናይ ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ገዝእ ጉዳዩ ጓና ምዃን ድሕሪ’ቲ ብቓልሱ ዘውሓሶ ናጽነቱ ምቕጻሉ ድማ ንፖለቲካዊ ተመኩሮ ኤርትራ ፍሉይን ዘይንቡርን ዝገብሮ እዩ። እዚ ከጋጥም ከም ምኽንያት ካብ ዝውሰዱ “ደቅናሲ ከም ገዛእቲ ኣይክጠልሙናን እዮም” ዝብል ካብ ቅንዕና ዝነቅል እምነት ህዝብና ከም ዝነበረ ምግማቱ ኣየጸግምን። ህግደፍ ብኣንጻሩ፡ ነቲ ህዝቢ ዘንበረሉ እምነት እዩ ጠሊምዎ። ህግደፍ ብዘይንሕስያ፡ ሕገመንግስታዊ ምምሕዳር፡ ብዲሞክራሲያዊ መንገዲ ዝተመረጾ መሪሕነት፡ ምኽባር መሰረታዊ ሰብኣውን ዲሞክራስያውን መሰላት ልዕልና ፍትሕን ክነፍጎ ምስ ኣስተውዓለ ግና፡ ህዝቢ ኤርትራ እቲ ጥልመት ከይሳዕረረ “ክሳብ ትኣምን ኪድ ካብ ዘይትኣምን ተመለስ” ከም ዝባሃል፡ ብዓንተቦ ክበራበር ነይርዎ። ከምኡ ዘይምግባሩ ድማ እነሆ ክሳብ ሎሚ ንብዙሓት ዘገረመ ኩለ መዳያዊ ዋጋ ይኸፍል ኣሎ።
ህዝቢ ኤርትራ ነዚ ጠላም ኣካይዳ ህግደፍ ብስቕታ ዝሓለፎን ዝሓልፎ ዘሎን፡ ስለ ዘይተረድኦ ወይ ስለ ዘየሕመሞ እዩ ምባል ዝከኣል ኣይኮነን። ምኽንያቱ ህዝቢ ኤርትራ ካብ ነዊሕ ግዜ ኣገዳስነት ልዕልና ሕጊ፡ ካብ 50ታታት ጀሚሩ ድማ፡ ኣንፈት ሕገ-መንግስታዊ ምምሕዳር፡ ትርጉም ምርጫ፡ ወሳንነት ምውዳብን ሓሳብካ ምግላጽን ዝተረደአ ስለ ዝኾነ። ኣየሕመሞን ከይበሃል ከኣ፡ እቲ ጭቆናን መሪር ሳዕቤናቱን፡ ማዕጾ እንዳ ኹሉ ኤርትራዊ ስድራቤት ዝኩሕኩሕን ማሕበረ-ቁጠባዊ ህይወት ዝዘርግን ዘሎ ምዃኑ ርኡይ እዩ። ስለዚ እዩ ከኣ “ህዝቢ ኤርትራሲ ስለምንታይ እዩ ነዚ ኩሉ ወጽዓ ጉጅለ ኢሳያስ ዝዕገሶ?” ዝብል ብተደጋጋሚ ዝለዓልን መልሲ ክትረኽበሉ ዘጸግምን ሕቶ ዝኸውን።
እቲ ዝያዳ ዘገርም ከኣ ናይቲ ዝበዝሐ ካብ ህዝብና “ርኢኻ ከምዘይረኣኻ” ኮይንካ ርእስኻ እናነቕነቕካ ስቕታ ምምራጽ ጥራይ ኣይኮነን። እቲ ዝያዳ ዘደንጹ፡ ነዚ ብዝኾነ መለክዒ መዚንካ ጥዑይ ዘይትረኽበሉ ምምሕዳር ናይቲ ጉጅለ ኣጸባቢቖም ዘቕርቡን ዝሕለቑን ኤርትራዊ ወገናት ምህላዎም እዩ። እዞም ህግደፍ፡ ልኡላውነት ሃገር ኣብ ሓደጋ ዘውድቕ ተግባራት ክፍጽም፡ ኣብ ዘይጉዳዩ ጣልቃ ኣትዩ ኤርትራዊ ህይወት ክህልቕን ንብረት ከብርስን፡ ኣብ ልዕሊ ኣባላት ቤተሰቦም ከይተረፈ ዝተፈላለየ ግፍዕታትን ገበናትን ክፍጽም እንከሎ፡ ኣብ ክንዲ ዓገብ ምባል “ንኺድ ጥራይ” ዝብልዎ ወገናት ምህላዎምሲ ምስምንታይ ይቑጸር!!!። እዞም ብዛዕባ መሰልካን ናጽነትካን ምሕሳብ ዘዋደቕዎ ኣካላት ክንድታ ንእኩይ ተግባራት ህግደፍ ዘጸባብቕዋን ዕድመኡ ክነውሕ ዝልምንሉን፡ ካብ ባህግን መሰልን ህዝቢ ኤርትራ ከም ዝርሓቑ ክግንዘቡ ይግበኦም። ነዚ ተግባሮም ግዜ ምስ ኣፍቀደ ዝሕተትሉ ምዃኖም ተረዲኦም፡ ሕጂ እውን መስዩ እምበር ስለ ዘይዓረበ ሕሳቦም ክገብሩ ደጊምና ነዘኻኽሮም።
ኣብዚ እዋንዚ እቲ ካብ ተመኩሮኡ ዘይመሃርን ህዝቢ ኤርትራ ኣብ ዋኒኑ በዓል ጉዳይ ምዃኑ ዘይስቆሮን፡ ገታርን ጠላምን ምምሕዳር ህግደፍ፡ ካብቲ ኣብ ኤርትራ ዝፈጥሮ ቀጻሊ ራዕድን ህውከትን ኣይወጸን። ብደረጃ ዞባ እውን ብርኡይ ህውከት ክጽሕትርን መጣፍእቲ ዝኾንዎ መሻርኽቲ ከናድን ላዕልን ታሕትን ይብል ኣሎ። ህዝቢ ኤርትራ ናይዚ ዝርአ ዘሎ ምዕልባጣት ኣሉታዊ ሳዕቤን ከፋል ዕዳ ንሱ ምዃኑ ተረዲኡ “ባዕሉ ይፈልጥ” ብዝብል ክሓልፎ ኣይግበኦን። ራህዋ እናተጸበየ ብሰንኪ ዘይሓላፍነታዊ ኣካይዳ ናይቲ ጉጅለ፡ ናብ ዝገደደ ደልሃመት ይሽመም ከም ዘሎ ከኣ ከስትውዕል ይግበኦ። ምስትውዓል ጥራይ ዘይኮነ ንዓኡ ዝምጥን ህዝባዊ እምቢታ ከርኢ ይግበኦ። እቲ እምቢታ ክሳራታት ከም ዘለዎኳ ፍሉጥ እንተኾነ፡ እቲ ስቕታ እውን ዋጋ ካብ ምኽፋል ከምዘየድሓኖ ዝረአ ዘሎ እዩ።
ካልእ ይትረፍ ኣብዚ ምስ ኢትዮጵያ ዝረአ ዘሎ፡ ቀንዲ ሃንዳሲኡ ህግደፍ ምዃኑ ዘይስሓት “ሰሓቦ ጉተቶ”፡ ከምቲ “ባዕላ መምጽኢት ደርፊ፤ ባዕላ መጥፍኢት ደርፊ” ዝብልዎ፡ ቀንዲ ተሓተቲ ህግደፍን መዳምቕቱን ምዃኖም ርዱእ እዩ። ምኽንያቱ ባዕሉ ኣብቲ ናይ “ተደሚርና ኢና” ወደኽደኽ ህዝቢ ኤርትራ ክዕዘቦ ዝጸንሐ ናይ ቀረባ ግዜ ተዘክሮ እዩ። ኣብ ኣስመራስ ወረ “ተደሚርና ኢና፡ ሓደ ኮይንና ኢና” ብዝብል ሰላማዊ ሰልፊ ተወሲኽዎ ነይሩ እዩ። ብዛዕባዚ ንልኡላውነት ኤርትራ ዝደናደን ዘሎ ኣጀንዳ ኣፍደገ ቀይሕ ባሕሪ፡ ኢሳያስ ኣፈወርቂ ተሓታትን ቀንዲ መሳወርን ምዃኑ ናይ ነዊሕ ግዜ ተዘክሮ ዘለዎምን ብቐረባ ዝፈልጥዎን ነባራት ኢትዮጵያውያን ፖለቲኸኛታት ከይተረፉ፡ ምስክርነቶም የቐርቡ ኣለዉ። ኣብ ከምዚ ዝኣመሰለ ኩነታት ኣብ ክንዲ “ባዕልኻ ኢኻ ተሓታቲ” ኢልካ ምውጣሩ፡ ነቲ ምዕልባጡ ከተማኻንየሉን ከተጸባብቐሉን ምፍታን ቅቡል ኣይኮነን። ህዝቢ ኤርትራ እምበኣር፡ ንጭቆና ተለማሚድካ መዕንደሪ ወጽዓን ወጻዕትን ምዃን ዘይኮነ፡ ነቲ ዘይከኣል ዝመስል ዝነበረ ክኢሉ ናጽነት ዘምጸአ ንያቱን ሓቦኡን ከሕድሶ እዋኑ እዩ።
ኤርትራውያን ተቓወምቲ፡ ሰልፍታት፡ ውድባት፡ ማሕበራትን ምንቅስቓሳትን ህግደፍ ንምቅላዕን ንምስዓርን ዘካይድዎ ዘለዉ ቃልሲ፡ ካብቲ ሒዘምዎ ዘለዉ ኣቕጣጫ ብዝያዳ ሓድነት ከበርኽዎ ክጽዕቱ ይጽዉዑ ኣለዉ። ህዝቢ ኤርትራ ድማ ኣበርክቶ ናይዞም ተቓወምቲ፡ ንግደኡ ዘራጉድ እምበር ዝትክእ ከምዘይኮነ ብምግንዛብ፡ ብምዕልባጥ ህግደፍ ከይተዓሸወ፡ ኣብዚ ወሳኒ መድረኽ ቃልሱ ንከሕይል ከም ወትሩ መጸዋዕታና እዩ።
