http://ascenteq.com/project/epdp

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ዞባና ካብ ነዊሕ ግዜ ጀሚሩ ዕግርግር ዘይተፍለዮ ከባቢ እዩ። ካብቲ ንከምዚ ዘብቀዖ ምኽንያታት ኣቀማምጣኡ ምስ ቀይሕ ባሕሪ ዝተሓሓዘን ካብተን ካለኦት ዞባታት ኣፍሪቃ ናብ ኤውሮጳን ኤስያን ዝቐረበን ቀይሕ ባሕሪ ዝተጐዝጐዘን ምዃኑን ናይ ብዙሓት ግምት እዩ። እዚ ዞባዊ ዕግርግርን ቅልውላውን ናይ ሓጺር ግዜ ዘይኮነ ብፍላይ ካብቲ ኤውሮጳውያን ንኣፍሪቃ ከም ስጋ ጉዚ ክመቓቐልዋ ዝተላዕልሉ ግዜ ጀሚሩ ክሳብ ሎሚ መልከዓቱ እንዳቐያየረ ዝቕጽል ዘሎ እዩ። ናይ ቀረባ ናይቲ ዘይህድኣት ኣብነት ምጥቃስ እንተድለየ፡ ሰውራ ኤርትራን ትግራይን፡ ውግእ ሱዳንን ምጥቃስ ይከኣል። ናይ ኤውሮጳውያን ወራራት ነዚ ህልዊ መልክዕ ሃገራት ዞባና ኣትሒዙ እዩ ተዛዚሙ። እቲ ድሒሩ ኣብ ዞባና ዝተኸስተ ሰውራታት ከኣ ናይ ኤርትራ ልኡላውነት፡ ናይ ደቡብ ሱዳን ሃገርነትን ኣብ ኢትዮጵያ ሓድሽ ስርዓት ምትእትታውን ኣረጋጊጹ እዩ ሓሊፉ።

ቅልውላው እዚ ዞባ ድሕሪዚ ዝተጠቕሰ ተረኽቦታት እውን መልክዓቱ ቀይሩ ደኣ ይቕጽል ኣሎ  እምበር ኣይዓረፈን።  ቅድሚ ዕስራ ዓመታት ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝተኻየደ፡ ብዙሓት ፈላጣትን ተመራመርትን “ትርጉም ዘይነበሮ” ዝበልዎ ውግእ፡ ጌና ኣብ መንጎ ኤርትራን ትግራይን ዘሎ ናብ ዳግማይ ውግእ ዝዓረገ ሕያል ምትፍናን፡ ንዝተወሰነ ግዜ ክሕቆን ጸኒሑ መወዳእታኡ ንምግማት ብዘጸግም ዝቕጽል ዘሎ ዝተፈላለዩ መልከዓት ዝሓዘ ውግእ ኣብ ኢትዮጵያ፡ ኣብ መንጎ ኢትዮጵያን ሱዳንን ዘሎ ናይ ዶብ ምስሕሓብን ጉዳይ ዓብይ ሕዳሰ ሓጽቢ ኢትዮጵያን፡ ሓንካሪ ኢድ ኣእታውነት ኤርትራ ኣብ ጉዳይ ኢትዮጵያን ኣሻቐልቲ እዮም። እዞም ተረእዮታት እዚኣቶም፡ ቅልውላው ዞባና  መልክዑ ቀይሩ እምበር ከምዘይገደፈና መርኣያታት እዮም። እዚ ቅልውላዋትዚ ንመን ሃኒጹ ንመንከ ኣፍሪሱ ከም ዝውዳእ ከኣ ምግማቱ ዘጸግም ኣብ መጻኢ እንርእዮ እዩ። እቲ ኣዝዩ ዘሕዝን ከኣ ልቦናን ሓልዮትን እንተዝነብር እቶም ኣብዞም ዝተጠቕሱ ተረእዮታት ከም ናይ ውግእ ጠንቂ ዝተወሰዱ ምስሕሓባት ናይ ሓደ ሰብ ደም እውን ከይፈሰሰ ከከም ባህሪኦም ብሕግን ብልዝብን ክፍትሑ ዝኽእሉ ምንባሮም እዩ።

ሃገርና ኤርትራ  ንዞባ ቀርኒ ኣፍሪቃ ካብ ዘቑማ ሃገራት ሓንቲ ብምዃና ኣብዚ ዞባ ብዝፍጠር ኣወንታ ኮነ ኣሉታ ክትጽሎ ናይ ግድን እዩ። ንህልኽን ቅርሕንትን ከም ፖሊሲ ዝምድና ወሲዱ፡ ልዕሊ ህዝብን ሃገርን ኣብ ስልጣን ምቕጻሉ ዘገድሶ ጉጅለ ህግደፍ፡ ኣብዚ ኣብ ኢትዮጵያ ዝካየድ ዘሎ ውግእ ኢድ ምእታዉ  ኤርትራ ተጸላዊት ዘይኮነትስ ኣብ ማእከልቲ መጋርያ ዘላ እያ። ኣብዚ ሎሚ ዝሕቆን ጽባሕ ጻዕዩ መወዳእታኡ ግና ኣይፍለጥን ዝበልናዮ፡ ኤርትራ ኣብ ቀራና መንገዲ እያ ዘላ።

ኤርትራን ህዝባን ኩሉ ዓቕሞም ጸንቂቖም ን30 ዓመታት ምእንቲ ናጽነት ተቓሊሶም ተዓዊቶም። እዚ ኩሉ ምእማኑ ዘጸግም ዋጋ ከፊሎም፡ ድሕሪ ናጽነት ዝሓልፍዎ ዘለዉ ሃለዋት ግና “ሕማቕ” ኢልካዮ ጥራይ ዘይሕለፍ ብዙሕ ናይ ሕሰም ዝርዝር ዘለዎ እዩ። ነቲ ሕሰም ኣብ ብዙሕ ኣጋጣሚ ዘርዚርናዮ ስለ ዝኾና ከኣ ኣብዚ ኣይክንደግሞን ኢና። ኤርትራ ህዝበን ንናጽነት ተቓሊሶም “ፍረ ናጽነት ናይ ዘየስተማቐሩ” ሃገራት ኣብነት ኮይና ክትጥቀስ እንከላ ከኣ በቲ ሓደ ወገን ዝያዳ ዘሕዝን በቲ ካልእ ወገን ከኣ ዘሕርን እዩ። እንተኾነ ከምቲ ስነ ጥበባዊ ነፍሰሔር ኣብረሃም ኣፈወርቂ፡ “ነቲ ሕማቕ ዝሓመቐ ኣለዎ” ዝበሎ፡ ካብዚ ዘላቶ ናብ ዝሓመቐ ናይ ምንቋታ ዕድላ ዕጽዊ  ዘይምዃኑ ካልእ ኣሻቓሊ እዩ። እቲ ከይመጽእ እንሰግኦ ዝሓመቐ ከኣ እቲ በብኹርናዑ ብዝተፈላለዩ ወገናት ዝሰሓል  ዘሎ ንልኡላውነታ ዘስተናቕን ንሓርበኛዊ መስዋእቲ ደቃ  ዘራኽስን ሴፋት እዩ።

ሃገርና ካብዚ ኣብዚ ዞባና ዝጋማዳሕ ዘሎ ሓደገኛ ማዕበል፡ እቲ ካልእ መመላእታ ኮይኑ፡  ብኣና ብደቃ እያ ክትድሕን እትኽእል። ንሕና ደቃ ነዚ ብደረጃ ሓሳብ ቅሩባት ምህላውና  ርዱእ እዩ። ቅሩብነትና ግብራዊ ንምግባሩ ግና ኣብ ቅድሜና ዘሎ ወሳኒ ሓላፍነት እዩ። እንተ ህግደፍ ብምስ ኤርትራ ደኣ ይምሕል እምበር፡ ንዓኣ ኣትሒዙ ቀንዲ ኣጓድ ሓዊ ስለ ዝኾነ ከድሕና እዩ ኢልካ ዘይሕሰብ እዩ።

ናይ ዓለምና ሓያላት መንግስታት ኣብ ከምዚ ኣብ ዞባና ዝርአ ዘሎ ኣሻቓሊ ዕልቕልቕ፡ ግደ የብሎምንኳ እንተዘይበልና፡ ቀንዲ ሸቶኦም ግና  ናቶም ረብሓ ምዕቃብን ኣብቲ ውድድር ጐብለል ኮይንካ ምውጻእን እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ናይ ሕቡራት መንግስታት ኣሜሪካን ቱርክን ምቅልቓል ናብ ጉዳይ ኢትዮጵያኳ ካብዚ ወጻኢ ዝረአ ኣይኮነን። በዚ ንዕዘቦ ዘለናን ዝያዳ ክሰፍሕ ዝኽእልን ኣሰላልፋ ከኣ ኣብ ኢትዮጵያ ዝዘንብ ዝናብ ኮነ በረድ ንኤርትራውን ዝጓስያ ኣይኮነን።

ኤርትራውያን በዚ ኣብ ቅድሜና ተገቲሩ ዘሎ ዞባዊ መልክዕ ዝሓዘ ህውክት፤ ዕማምና ድርብ ኮይኑ ኣሎ። እቲ ንብዙሕ ዓመታት ዋጋ ክንከፍለሉ ዝጸናሕና ዲሞክራስያዊ ለውጢ ምርግጋጽን ልኡላውነት ኤርትራ ህያው ኮይኑ ከም ዝቕጽል ምኽኣልን። እዚ ዕማምዚ ኣይኮነንዶ ብሓባር ምስራሕ ከይከኣልና፡ ሓቢርና ክንብደሆ እውን ቀሊል ኣይኮነን። ከምዚ ዘለናዮ ተበታቲና ከዕውቶ ምሕላን እሞ ኸኣ ዘይሕሰብ እዩ። ስለዚ ኩሎም “ንሃገርና ከነድሕናን ናብቲ ዋናኣ ህዝባ ከነሰጋግራን ኢና” ዝብሉ ኤርትራዊ ፖለቲካዊ ሰልፍታት፡ ማሕበራት፡ ምንቅስቓሳት፡ ህዝባዊ ምልዓላት፡ ክኢላታትን ማዕከናት ዜናን፡ ብሓባር ምስላፍ ግዜ ዘይህብ መተካእታ ዘየብሉ ጠለብ ምዃኑ ተረዲእና ናብ ተግባር ክንኣትው ኣብ እንግደደሉ ግዜ ኢና ዘለና። እቲ ብሓባር ምስላፍ፡ ፍልልይ ምስ ዘየብልካ ምሉእ ብምሉእ ብምትሕንፋጽ፡ ብልፍንትን ሰፊሕ ጽላልን ዝትግበር እምበር፡ ኣብ ሓደ ኣገባብ እንተዘይተረዳዲእካ ተመሊስካ ከምዘይትራኸብ ጠንጢንካዮ እትረሓሓቐሉ ኣይኮነን። ካብዚ ወጻኢኣብ ዞባና ተዓዘብቲ ዘይኮነስ፡ ተዋሳእቲ እንኾነሉ መንገዲ የብልናን።

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ህዝቢ፡ ንኹሉ ሓቚፉ ዝኸይድን ዝጸውርን ከም ባሕሪ ዝምሰል ኣዝዩ ሰፊሕ ጸጋ እዩ። እዚ ተቐዲሑ ዘይውዳእ ሃብታም  ጸጋዚ እዩ እቲ ዝለዓለ ምንጪ ኩሉ ትሕዝቶ ሃገር ዝኸውን። ንሃገር ልዑላውነታ፡ ዕቤታን ሰላማን ንምውሓስ ሓላፍነት ዝወስድ’ውን ንሱ  ኢዩ። ካብዚ ባሕሪዚ ተተቐዲሖም ዝውደቡ፡ ኣብ ባሕሪ ብዝነብር ዓሳ ዝምሰሉ ፖለቲካዊ፡ ማሕበራዊ ውዳበታት ምፍጣሮም ዝተለምደ እዩ። ይኹን እምበር፡ ከምቲ ህይወት ዓሳ ኣብ ባሕሪ ዝምርኮስ፡ ህይወት እዞም ውዳበታት’ውን ኣብ ህዝቢ ኢዩ ዝምርኮስ። ብኣንጻሩ፡ ንዝምድና ባሕርን ዓሳን ገልቢጦም፡ ንወሳኒ ግደ ህዝቢ ጓስዮም፡ ንግደ ናይቲ ካብ ህዝባዊ ባሕሪ ዝቕዳሕ ሰልፊ ድዩ ውድብ ቅድሚት ሰሪዖም ክዕብልሉ ዝፍትኑ ወገናት ምርኣይ ዘይቅቡል ኢዩ። እዚ ንዝተፈጠርካሉ ህዝቢ ኣድኒንካ፡ ርእሲ ሰልፍኻ ድዩ ውድብካ ከተበርኽ ዝፍተን ኣሰራርዓ  ግጉይን ኣብ መወዳእታ ተሰዓርን እዩ። እዚ ግምጥሊሽ ኣሰራርዓን ኣፍራሲ ሳዕቤኑን በዚ ኣብ ሃገርና  ኣብ መንጎ ህዝብን ጉጅለ ህግደፍን ዘሎ ብሕማቕ ዓይኒ ዝርእአ ዝምድና ዝምሰል እዩ።

ውድባት ካብ ህዝባዊ ባሕሪ ብዝወጹን ኣብ ዝተወሰነ ዛዕባ ዝረዳድኡን ነቲ ዝተረዳድእሉ ብሓባር ከዕውትዎ ብዝተሰማምዑ ባእታታት ዝምስረት ምትእኽኻብ እዩ። ስለዚ ብዘይካ ናይቶም ኣብቲ ውደባ ዝኣመኑ ባእታታት፣ ናይ ህዝቢ ሕጋዊ ውክልና’ኳ እንተዘየብሎም፡ እቲ ንምዕዋቱ ዝቃለስሉ መትከላት ንድሌትን ባህግን ህዝቢ ዘንጸባርቕ እንተኾይኑ፡  ህዝባዊ ውዳበ ናይ ምዃንን ብህዝቢ ተቐባልነት ናይ ምርካብን ዕድልን ይህልዎም። እዚ እቲ ሓቀኛ መግለጺ ናይ “ውደባ ሓይሊ እዩ” ዝብል ኣምር እዩ። “ንምዕዋቱ እንቃለሰሉ እዚ እዩ” ዝብልዎ ዛዕባ ኣንጻር ህዝባዊ መሰረታዊ ባህጊ ህዝቢ ኣብ ዝኾነሉ ግና ኣብ ርእሲ ዘይህዝባውነቶም መንግዲ ዓወት ዝበሃል እውን የብሎምን። ህዝባዊ ውክልና ከም ዘየብሎም ካብ ዝግለጸሉ ብዙሕ ጉዳያት እቲ ቀንዲ ገላጺ “ንሳቶም ንዝፈጸምዎ ሓጥያት ህዝቢ ኣይሕተትን እዩ”  ዝብል መልእኽቲ ዘመሓላልፍ ምዃኑ እዩ።

ኤርትራውያን ነዚ መጐትዚ ብኣብነት ኣሰኒኻ ንምግላጹ ናብ ርሑቕ ተመኩሮ  ምኻድ ኣየድልየናን እዩ። ዝጸንሐ ኮነ ዘሎ ዝምድና ህዝቢ ኤርትራን ጉጅለ ህግደፍን ምድህሳስ ጥራይ እኹል እዩ። ድሌት ህዝቢ ኤርትራ፡ ሓርነት፡ ልዕልና ሕጊ፡ ምኽባር መሰረታዊ መሰላት፡ ባዕሉ ዘጽደቖ ዝመሓደረሉ ቅዋምን ፖሊሲታትን፡ ብዲሞክራስያዊ ምርጫ ቆጽሊ ዘውደቐሉ መሪሕነትን ከም ዝደሊ ውሁብ እዩ። ድሌቱ ንምዕዋት ዘይተሓለለ ቃልሲ ዘካይድ ዘሎ እውን ካብዚ ነቒሉ እዩ። ጉጅለ ህግደፍ ክኸዶ ዝጸንሐን ዝቕጽሎ ዘሎን ዘይቅርዑይ መንገዲ ከኣ ምስ ድሌት ህዝቢ ኤርትራ ፊትንፊት ዝላተም ኣቕጣጫ እዩ። ህግደፍ ነዚ ዘይህዝባዊ ባህርያቱ ሓቢኡ፡ ንገዛእ ርእሱን ምስ ህዝቢ ኤርትራ ከም ናይ ሓደ ቅርሺ ክልተ ገጻት ኣምሲሉ ዝገልጾን ብናይ “ሓደ ህዝቢ ሓደ ልቢ” መዝሙር ዝሕጭጮን ፈጺሙ ተቐባልነት የብሉን ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ ህዝቢ ኤርትራ ዘለዎ ብደዐን ኣሽካዕላልን ዘርኢ እዩ። ኣብ ከምዚ ኩነታት  ህግደፍ በብግዜኡ ኣብ ሱዳን፡ ጅቡቲ፡ የመንን ኢትዮጵያን፡ ሎሚ ከኣ ኣብ ትግራይ እናሃለለ ከይዱ ዝፍጽሞ ገበናት፡ ከም  ንህዝቢ ኤርትራ እውን ዝምልከቶ ዕዳ ጌርካ  ንምግላጽ ዝግበር ፈተነ ዘይርትዓዊ ኣብ ልዕሊ ምዃኑ፡ ንገዛእ ርእስኻ ናይ ጉጅለ ህግደፍ ቂመኛ ኣካይዳ ግዳይ ምዃንካ ዘርኢ እዩ።

ዝምድና ህዝቢ ኤርትራን ጉጅለ ህግደፍን ኣብ ኤርትራዊ ጉዳይ ናይ “ዓይንን ሓመድን” ምዃኑ ኣብ ቅድሚ ኩሉ ብሩህ ስለ ዝኾነ ምዝርዛር ዘድልዮ ኣይኮነን። ከምቲ “ካብ እመት ስድሪ ኣላታ” ዝበሃል  ጐረባብትና’ውን ማዕረና ዝርድዎን ንነዊሕ ግዜ ድምጺ ህዝቢ ኤርትራ ኮይኖም ከእውይሉ ዝጸንሑን እዩ።   ምኽንያቱ ብህግደፍ ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ኤርትራ ክወርድ ዝጸንሐ መወዳድርቲ ዘይብሉ በደል መሊኡ ናብኣቶም እውን  ከምዝፈስስ ብሩህ ስለ ዝነበረ። ብዛዕባቲ ኣብ ኢትዮጵያ-ትግራይን ተፈጢሩ ዘሎ፡ ንዞባና እውን ከይለኻኽሞ ዘስግእ ውግእ  ከነልዕል እንከለና፡ ጉጅለ ህግደፍ ሓቢሩ እዩ ዝለዓል። እዚ ጉጅለ'ዚ፡ ሰራዊት ኤርትራ ኣብ ትግራይ ኣብ ዘእተወሉ፡ ገሊኡ ናይ ኣደባባይ ምስጢር ዝኾነ፡ ገሊኡ ከኣ ብመንጐኛ ምጽራይ ዘድልዮ ገበናት ብምፍጻም ዝኽሰስ ዘሎ እዩ። ጉዳያት ምስተጻረየ እዚ ንሰራዊት ኤርትራ ኣብ ዘይጉዳዩ ዝጠበሶ  ጉጅለ ብገበናቱ  ብሕጊ ክሕተት ናይ ግድን እዩ። ኣብዚ ኩነታት ከምቲ “ወዲ ዓሻስ ክልተሳብ ይውቃዕ” ዝበሃል፡ ህዝቢ ኤርትራ እቲ ኣብ ዘቤታዊ ህይወቱ በቲ ጉጅለ ሓመድ ድፋጫ ክሰትዮ  ዝጸንሐ ከይኣኽሎ፡  ህግደፍ ፈቐድኡ ብዝፍጽሞ ገበናት በዓል ዕዳ ኣይከውንን’ዩ።

እዚ ንህዝቢ ኣብ ዘይወዓሎ ገበን ተሓታትን ከፋል ዕዳን ክትገብሮ ናይ ምፍታን ጸገም፡ ኣብ መንጐ ህዝቢ ኤርትራን ህግደፍን ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣብ መንጐ ህዝቢ ትግራይን ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይን ከምኡ እውን ኣብ መንጎ ህዝቢ ኢትዮጵያን ሰልፊ ብልጽግናን ዝረአ ዘሎ ግጉይ ኣቀማምጣ እዩ። ምናልባት ኣብ ኤርትራ ዝገድድ ምስቲ ናይ ህግደፍ ኣብ ኩሉ ጠብሎቕሎቕ  ዝብሎ ስለ ዝተሓሓዝ ክኸውን ይኽእል። ኣብ መንጎ ህዝቢ ኤርትራን ህግደፍን ዝኾነ ይኹን ናይ መራሕን ተመራሕን ዝምድና ዝገልጽ ሰነዳዊ ውዕል ዘይምህላዉ እውን ነቲ ጉዳይ ዘጋድዶ እዩ።

ህዝቢ ኤርትራ ምስ ህግደፍ ዝቆጻጸረሉን ዝተሓታተሉን መስኖ እንተዝህልዎ፡ ቅድሚ ብዛዕባቲ ኣብ ትግራይ ከይዱ ዝፍጽሞ ዘሎ ገበናት፡ ብዛዕባቲ ኣብ ልዕሊኡ ክፍጸም ዝጸንሐ በደል መሓተተን ዓገብ ምበለን። ካብዚ ሓሊፉ  ህዝቢ ኤርትራ፡ ኣመጻጽኣኡን ኣፈጻጽማኡን ናይ ዘይፈልጦ ተግባራት ህግደፍ ተሓታትን በዓል ዕዳን ክትገብሮ ምሕላን ፈጺሙ  ፍትሓዊ ኣብ ልዕሊ ዘይምዃኑ፡ ናብ መጻኢ ሰላም ዝወስድ እውን ኣይኮነን። ስለዚ እቲ ሓደሓደ ኣብ ማሕበራዊ ሚድያ ዝነጥፉ ተጋሩ ብኣዕናዊ ተግባራት ህግደፍ ኣብ ትግራይ ዝወረደ በደልን ግህሰትን፡ ኣብ ልዕሊ ልኡላውነት ኤርትራን ንብረትን ህዝብን ሕነ ምፍዳይ ዝመስል  ስጉምቲ ንምውሳድ ዘርእይዎ ትንዕምንዕ፡ ንቐጻሊ ዝምድና  ክልቲኡ ህዝብታት ስለ ዘየርብሕ፡ ቅቡል ከምዘይኮነ፡ ከሎ ጌና ከስተውዕልዎ ይግባእ።

ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ

ኤርትራ ብመሪር ቃልሲ ዝተዋሕሰት ናይ ኩሎም ደቃ ጽላል እያ። ኤርትራውነት ከኣ ኩሎም ደቃ ብሓባር ዝረዓምዎ ሃገራዊ ኣተሓሳስባ እዩ። ኤርትራ ካብዚ ሃገራዊ ክብሪዚ ዝምንጩ  ጠርናፊ ኣተሓሳስባ ዘለዎ ህዝቢ ዝሓቖፈት ሃገር ኢያ። ንጽባቐኣ ዘንጸባርቑን ንብዙሕነታ ዝገልጹን ውህብቶኣ’ውን ጸገኣ እዮም። ካብዞም መለለዪ ህዝባ ዝኾኑ፡ ቋንቋ፡ ባህሊ፡ ሃይማኖት ብሄር……ወዘተ ዝምንጩ ናይ ኣተሓሳስባ ብዙሕነት ከተንጸባርቕ ባህሪያዊ ኢዩ። እዞም ኣተሓሳስባታት’ዚኦም ንኤርትራዊ ሃገራውነት ዝያዳ ብዘራጉድ ክተሓዙን ክዓብዩን እንከለዉ፡ ሃብቲ እምበር ስግኣት ኣይኮኑን። ካብዚ ብምንቃል ኢና ከኣ ኣብ ትሕቲ ሰፊሕ ጽላል ኤርትራውነት ሓሳብካ ናይ ምግላጽ፡ ምውዳብን ብዙሕነትካ ከተንጸባርቕ ብመሰልካ ናይ ምጥቃም  መሰረታዊ እዩ ኢልና እነተባብዖን  ጽባሕ ሕገመንግስታዊ ውሕስነት ክረክብ እንቃለሰሉን።

ሃገርነት ኤርትራ ብመሪር ቃልሲ ዝተረጋገጸ፡ ማእከላዊ መለለይና እዩ። እዚ ከኣ ምስ ምዕቃብ ሓድነት ህዝብን ሃገርን ኤርትራ ዝረጋገጽ እዩ። ካለኦት ሃገራት ከከም ተመኩሮኦምን ሚዛኖም ኣብ ህልዊ ምዕባለ ሃገሮምን  ስምዒታት ህዝቦምን ካልእ መልክዕ መለለይ ክህልዎም ይኽእል። ንኣብነት ኣብ ሱዳን ብፍላይ ኣብቲ ዝሓለፈ ስርዓት ንሃይማኖት ዝወሃቦ ዝነበረ ግምት ዓቢ ምንባሩ ምዝካር ይከኣል። ከምኡ ውን ኣብ ሕገ-መንግስቲ ኢትዮጵያ ክሳብ ክንደይ ንብሄራውነት ዝያዳ ሃገራውነት፡ ግምት ከም ዝወሃቦ ምርኣይ ይከኣል። ግምት ምሃብ ጥራይ ዘይኮነ እቲ ገዛኢ ኣተሓሳስባን ምምሕዳራዊ ኣወዳድባን ንብሄር ዘበርኽ እዩ። እተን ዓሰርተ ግዝኣታት ኢትዮጵያ በብስመን “ብሄራዊ ክልላዊ መንግስቲ”  እናተባህላ እየን  ዝጽዉዓ።

ነተን ሃገራት ዝመርሑ መንግስታት እቲ ዝኽተልዎ ኣተሓሳስባ ኣብ ከባቢኦም ኣስፋሕፊሑ ጸላዊ ክኸውን ክደልዩ ንቡር እዩ። ነቶም ዘቤታዊ ጉዳዮም ቀዳምነት ሂቦም ዝሰርሑ፡ ከምኡ ምሕሳቦም እምብዛ ኣይመኽፈኣሎም። ንከም በዓል ዲክታተር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ዝኣመሰሉ ኣብ ከምዚ ዓይነት ድራማ ኣትዮም ኣብ ሃገሮም ዝለመድዎ ኣብ ካልእ ከይዶም ክሓናኽሩ እንከለዉ ግና  ዘገርም እዩ። እቲ ኣብ ቃልሲ ተፈቲኑ ዘዐወተና ኤርትራዊ ሃገራውነት ኣብ ህንጸት ዲሞክራስን ልምዓት’ውን ወሳኒ እዩ ዝብል እምነት ስለ ዘለና ኣብ ከባቢና ሓያል ጸላዊ ክኸውን ክንቃለስ ይግባኣና።

ብወገን ጐረቤትና ትግራይ ብሄር ዝማእከሉ ኣተሓሳስባ ናብ ኤርትራን ካለኦት ጐረባብትን ከስፋሕፍሕ ይደልዩ፡  ይጽዕሩን የተባብዑን። ንሳቶም ዝገበሩ ይግበሩ: እቲ ናይ መወዳእታ እንኮ ወሳኒ ዝኸውን እቲ ኣብ ጉዳይ ሃገሩ ዝለዓለ ስልጣን ዘለዎ ህዝቢ ኤርትራ ጥራይ ኢዩ። እቲ “መሰረታዊ ለውጢ ዝመጽእ ብህዝቢ እዩ” እንብሎ ድማ፡  ነዚ ኣብ ግምት ዘእተወ እዩ። ከምቲ ኩሉ ንከጸብቐሉ ከከም ዓቐኑ ክዳኑ ከስፊ ግድን ዝኸውን፡ ኣብ ሃገርካኳ ክሰርሕ ዘይበቐዐ ፖሊሲ ምልክን ቂምን፡ ካልእ ንክቕበሎ ኢልካ ምጽዓር ከንቱ ፈተነ ኢዩ።

ኣብዚ እዋንዚ ንዝምድና ኤርትራ ብሓፈሻ ምስ ጐረባብታ ሃገራት፡ ብፍላይ ከኣ መጻኢና ምስ ትግራይ ብዝምልከት ቅድሚት ኣምጺእካ ምዝራብን ምክታዕን እዋናዊ ኣጀንዳ ኤርትራውያን ኮይኑ ዘሎ እዩ። ኣብ ኤርትራን ትግራይን  ሓደ ዓይነት ቋንቋ ዝዛረቡ፡ ናይ ሓባር ሃይማኖት ዝኽተሉ፡ ተመሳሳሊ ባህሊ ዘዘውትሩን መዋስብትን ህዝብታት ስለ ዘለዉ፡ ነቲ ኤርትራዊ ሃገርነት ዘቖመ ቀይሕ መስመር ጓሲኻ፡ ንብሄራዊ ስምዒት እምብዛ መጢጥካ “ሓደ ኢና’ሞ ብሓደ ንኹን” ዝብል ድምጺ ምስማዕ ልሙድ ኮይኑ ኣሎ። እዚ ግጉይ ኣተሓሳስባዚ ዘስዕቦ ሓደጋ ብዙሕ ኮይኑ፡ ንኤርትራውያን፡  ኤርትራዊ ሃገርነትን ልዑላውነትን ናብ  ዘዳኽም ንገሌና ናብ ትግራይ፡ ንገሌና ናብ ዓፈር ኢትዮጵያ፡ ንገሌና ከኣ ናብ  ሱዳን ዝወስድ  ስለ ዝኾነ፡ ህልውና ሃገርና ዝፈታተን ሓደገኛ ሃቐነ እዩ። እቲ ሓሓሊፉ ዝስማዕ “ኤርትራን ኤርትራውነትን ዝበሃል ቃል ኣይተስምዑኒ” ዝሕመረቱ ጉጅምጅም ከኣ እሞ፡ ክበሃል ዘይግበኦ ጥራይ ዘይኮነ፡ ቀይሕ መስመር ዝጥሕስ ሓደገኛ ግህሰት እዩ።

ኤርትራ ኩሉ ዝረአ ኮነ ዘይርአ ሃብታ እንተላይ ባሕራን ወደባታን ናይ ደቃ እምበር፡ ዝኾነ ኣካል ስለ ዝሃረፎ ቆቆንጢሩ ዝወስዶ ኣይኮነን። ኤርትራውነት ናይ ቅድመ-መግዛእቲ ወለዶ ዝቖጽሩ፡ ንምምስሳል ቋንቋን ባህላዊ ምቅርራብን ናይ ዘቐድሙ ዘይኮነት፡ ናይቶም ድሕሪ ብመግዛእቲ መልክዕ ሃገርነት ምሓዛ ዝነበርዋን ብቓልሶም ልኡላውነት ዘልበስዋን ደቃ እያ። ብኻልእ ኣዘራርባ ናይቶም ምስ ህዝቢ ኤርትራ ማሕበረ-ባህላውን ታሪኻውን ምትእስሳር ዘለዎም፡ ጉዳይ ሃገርነትን ዜግነትን ክለዓል እንከሉ፡ ኢትዮጵያውያን፡ ሱዳናውያ፡ ጁቡታውያን ወይ ግብጻውያን ዝኾኑ ኣይኮነትን። እዚ ክበሃል እንከሎ ግና እቲ ታሪኽ፡ ቋንቋ፡ ባህልን ጉርብትናዊ  ምትእስሳርን ዘህብተሞ ምቅርራብን ምድግጋፍን ትርጉም ኣይወሃቦን’ዩ ማለት ኣይኮነን።

ኣብዚ እዋንዚ ምስቲ ኣብ ከባቢና ዘሎ ፖለቲካዊ ኣሰላልፋን ምዕልባጥን፡ ኣብ እተማዕድዎ ራህዋ ንምብጻሕ ምድግጋፍት ዘይስገር እዩ። ንክትደጋገፍ ድማ ናይ ሓባርካ ዝኾነ ረብሓ ኣለሊኻ ንናይ ሓባር ተጠቃምነት ንምስራሕ እምበር፡ ብስምዒት ሃንደፍ ኢልካ ዝእተው ዝምድና  ኣይኮነን። ንህዝቢ ኤርትራን ህዝቢ ትግራይን ውሑስ ሰላማዊ  ጉርብትና ምፍጣርን ተደጋጊፍካ ምዕባይን ናይ ሓባሮም እዩ። ኣብዚ ንምብጻሕ ከኣ ኣንጻር ዝዓንቀጾም ተጻባኢ ሓይሊ ምድግጋፎም ቅቡል እዩ። ድሕሪ ምውጋድ እዚ ናይ ሓባር ጸላኢ፡  ኤርትራውያን ናብ ምህናጽ ሃገርና ኢና። ተጋሩ ከኣ ጉዳይ ትግራይ ናብ ምውጋን እዮም ክኣትዉ። ኣብዚ ንምብጻሕ ከኣ ሎሚ ኮነ  ድሕሪ ምውጋድ ናይ ሓባር ጸላኢ ብንጹር ፖሊስን  ትካላዊ ኣተሓሕዛን ዝቅለስ ዝምድናን ምድግጋፍን ኣየድልን ማለት ኣይኮነን። እቲ ክኸውን ዝገበኦን ዝከኣልን እዚ እንዳሃለወ፡ ኣብዚ እዋንዚ ኣዝዩ ዘይግብራዊ ሕሉፍ ጫፋት ምጉታት ዝተለምደ ኮይኑ ኣሎ። “ኣብዚ መዳይዚ ሎሚ እንተተዛሚደዮ፡ ጽባሕ ብኸምዚ እንተጠለመናኸ?” ዝብሉ ዘይምትእምማን ዝመሰረቶም፡ ህግደፍ ነብሱ ንምድሓን ክምዝምዞም ዝኽእል ስግኣታት ምስማዕ እውን ልሙድ ኮይኑ ኣሎ።

ንኣብነት ”ኣብ መንግስቲ ትግራይ ዝመርሕ ዘሎ ውድብ ህወሓት፡ ናይ ሓባር ጸላኢና ጉጅለ ህግደፍ ድሕሪ ምውጋን፡ ዋላኳ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ልኡላውነት ኤርትራ ንጹር መርገጽ እንተሃለዎ፡  ደሓር ቃሉ ዓጺፉ ኤርትራን ንምግዛእ እንተደንደነናኸ?”  ዝብል ናይ ብዙሓት ኤርትራውያን ስግኣት እዩ። እሞ በቲ ሓደ ወገን ናይ ሓባር ጸላኢ ሓቢርካ ምውጋድ መተካእታ ዘየብሉ ካብ ኮነ፡ በቲ ካልእ ገጽ ከኣ “ኣእትወኒ እምበር ውጸለይስ የዳዲ” ከም ዝበሃል፡ ስግኣት ዘሕድር ካብ ኮነ ደኣ እንታይ ይገበር። እቲ ስግኣት በቲ ካልእ ወገን እውን ከም ዝህሉ ምስትብሃል  ኣገዳሲ’ዩ። ካብዚ ኩሉ እቲ መዋጽኦ ቅድሚ ኩሉ ነብሰ ተኣማንነትካ ምዕቃብ እዩ። እንተኾነ ኣይተሕልመኒ፡ እንተሓለምኩ ከኣ ጸጽብቑ ኣሕልመኒ ኢልካ እዩ ዝድቀስ እምበር፡ ሕልሚ ፈሪሕካ ከይደቀስካ ኣይሕደርን’ዩ። እንተሓለምካ’ውን፡ እቲ ድሕሪኡ ዝመጽእ ነቲ ሕልሚ ብጥበብ ምፍታሕ  እምበር ከይትሓልም ከይደቀስካ ምሕዳርስ መፍትሒ ኣይኮነን።

ህላወ ኤርትራውያን ስደተኛታት ኣብ ኢትዮጵያ፡ ነቲ ናይ 1998-2001 ውግእ ኤርትራን ኢትዮጵያን ተኸቲሉ  ዝተኸስተ እዩ። እቲ ውግእ ምስተጀመረ ኣብ ኢትዮጵያ ዝነበሩ ናይ ወተሃደራዊ ዕጥቂ ኣጠቓቕማ ተመኩሮ ዝነበሮም ኤርትራውያን መንእሰያት “ንጸጥታና ኣስጋእቲ ኢኹም” ተባሂሎም ተታሕዙ። እዞም ኣብ መጀመርያ ዝተታሕዙ፡ ፍቸ ኣብ እትበሃል ኣብ መንገዲ ኣዲስ ኣበባ ጐንደር ካብ ኣዲስ ኣበባ 100 ኪ/ሜ ዝርሕቀታ ከተማ ሰፊሮም። እቲ ውግእ ምስ ቀጸለ ድማ ዝማረኹ ወይ ብድሌቶም ኢዶም ዝህቡ ወተሃደራት ኤርትራ  ምስበዝሑ እቲ ዝዕቆብሉ ቦታ ኣብ ደቡብ ኢትዮጵያ ብላቴ ናብ ዝበሃል መደበር ታዕሊም ተቐይሩ። ድሕሪ ዝተወሰነ እዋን፡ ደደሳ ናብ ዝበሃል ቀደም መራሒ ሊብያ ዝነበረ መዓመር ጋዳፊ ደርጊ ንምሕጋዝ ኣብ ዝሃነጾ ኣዝዩ  ጽኑዕ መደበር ታዕሊም ተወሲዱ።

ቁጽሪ ናይቶም ኣብ ደደሳ ተዓቚቦም ዝነበሩ እናበዝሐ ምስ ከደን፤  እቲ ውግእ  ጠጠው ኢሉ ተኹሲ ናይ ምቁራጽ ስምምዕ ምስተኸተመ፡ ኣብቲ መደበር ዝነበሩ ኤርትራውያን መጻኢኦም እንታይ ክኸውን ከም ዝደልዩ ምርጫታት ቀሪብሎም። ካብቲ ዝተዋህቦም ምርጫታት፡ ናብ ኤርትራ ምምላስ፡ ናብ 3ይ ሃገር ምጥያስን ምስ ተቓወምቲ ውድባት ኤርትራ ተሰሊፍካ ኣንጻር ህግደፍ ምቅላስን ነይሩ። ድሕሪ ምርጫታቶም ምንጻሩ፡ እቶም ናብ ኤርትራ ምምላስ ዝመረጹ ብናይ እሱራት ምልውዋጥ  ስምምዕ መሰረት  ናብ ኤርትራ ተመሊሶም። እቶም ምስ ውድባት ምስላፍ ዝመረጹ ነናብተን ዝመረጽወን ውድባት ተሰሊፎም። እቶም ናብ 3ይ ሃገር ምጥያስ ዝመረጹ ከኣ ብቀይሕ መስቀል ተመዝጊቦም ምስተጻረዩ  ንላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ተረኪቦም። ቅድም ናብ ዋዕላ ንህቢ ደሓር ከኣ ሽመልባ ናብ ዝበሃል ኣብ ሰሜን ትግራይ ዝተኸፍተ መደበር ስደተኛታት ኣብ ትሕቲ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታትን ናይ ኢትዮጵያ፡ ጉዳይ ስደተኛታትን ካብ ስደት ተመለስትን ዝምልከት ትካል ክመሓደሩ ጀሚሮም።

ዋላኳ ውግእ ኤርትራን ኢትዮጵያን ጠጠም ኢሉ፡ ጉዳይ ዶብ ከኣ ብሕጊ ዝብየነሉ መስርሕ ምስ ሓዘ “ስደት ኤርትራውያን ናብ ኢትዮጵያ ከቋርጽዩ፡” ዝበል ትጽቢት እንተነበረ፡ ብተግባር ግና እቲ ዋሕዚ ዛይዱ። ኣብ ውትህድርና ዝነበሩ መንእሰያት ከይተደረተ ስድራቤታት ብምሉአን ናብ ስደት ክፈልሳ ጀሚረን። እዚ ዘመልክቶ ከኣ መሰረታዊ ጠንቂ ናይቲ ስደት ውግእ ዘይኮነ፡ እቲ ኣብ ኤርትራ ዝነበረን ዘሎን ጸረ-ህዝቢ ምምሕዳር ምንባሩን ምዃኑን ዘረድእ እዩ። በዚ ኣጋጣሚ፡ ጉጅለ ህግደፍ ናቱ ካብ ዓድኻ ዘልቅቕ ጸረ-ህዝቢ ተግባራት ሓቢኡ፡ ንዋሕዚ  ኤርትራውያን ናብ ስደት ንኢትዮጵያን ንምዕራባውያንን  ከላግበሎም ዝፍትኖ ሸፈጥ፡ ላግጽን ካብ ተሓታትነት ንምህዳምን ዝመሃዞ ምዃኑ ግቡእ ግንዛበ ክረክብ ይግበኦ። ከም ውጽኢት ናይቲ ዋሕዚ ስደት ብብዝሒ ምቕጻሉ ከኣ ኣብ ትግራይ ኣብ ርእሲ ሽመልባ፡ ተወሰኽቲ መደበራት፡ ማይዓይኒ፡ ዓዲ ሓርሽን ሕንጻጽን ተኸታቲለን ተኸፊተን። ኣብ ክልል ዓፋር ከኣ 2ተ ካልኦት መደበራት ተኸፊተን። እዚ መደበራትዚ ኤርትራውያን ዝዕቆብሉን ኣብ 3ይ ሃገር ክጣየሱ ዝጽበይሉን ጥራይ ዘይኮነ፡ ከም መንጠሪ ናብቲ ብሱዳን ኣቢልካ ናብ ሊቢያን ካብኡ ድማ ናብ ኤውሮጳ ዝዝርጋሕ ሓደገኛ፡ ናይ ደቂሰባት ንግዲ ውጥን ንምትላም ይጥቀምሉ ከም ዝነበሩ ዝሰሓት ኣይኮነን። ካብዚ ኣብ ትግራይ ዝነበረ መደበራት በብግዜኡ ብቐጥታ ብመንገዲ ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታት ኣስታት 10 ሺሕ ኤርትራውያን ስደተኛታት ናብ ዝተፈላለያ ሃገራት ከም ዝተጣየሱ ይግመት።

ኤርትራውያን ካብቲ ጨቋኒ ስርዓት ኣምሊጦም፡ ዶብ ካብ ዝሰግሩ ጀሚርካ ኣብ ዝኣተዉዎ ዓዲ ብህዝቢ ትግራይ ዝተገበረሎም ሕውነታዊ ኣቀባብላን ምድግጋፍን እቶም ብኡ ዝሓለፉ ኣጸቢቖም ዝፈልጥዎ እዩ። ኣብ ከባቢ’ቲ መደበራት ብዝነብር ሓረስታይን ብተቐማጦ ኣብ ጥቓ’ተን መደበራት ዝርከባ ከተማታት ትግራይን ነዞም ኤርትራውያን ስደተኛታት ዝተገብረሎም ሕውነታዊ ምትሕግጋዝን ዑቑባን’ውን ክዝንጋዕ ዝግበኦ ኣይኮነን።

ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ንጉዳይ ስደተኛታት ወትሩ ካብ ኣጀንዳኡ ስለ ዘየውጸኦ፡ ብ1 ነሃሰ 2019፡ 3ይን ሓድነታውን ጉባአኡ ክዛዝም እንከሎ ኣብ ዘጽደቖ ፖለቲካዊ ውሳነታት ንስደተኛታት ብዝምልከት ካብ ዝበሎ “ጉዳይ ስደተኛታት ዝምልከተን ዓለም ለኻዊ ትካላትን ሃገራትን፡ ናይ ዓለም ሕግታት ኣኽቢረን፡ ኣብ ኤርትራ ዘሎ ስርዓት መሰላት ህዝቢ ዘየኽብር፡ ህዝቢ ሃገሩ ራሕሪሑ ክወጽእ ዝደፋፍእን ዜጋታቱ ምቕባል ዝሕሰምን ምምሕዳር ምዃኑ ኣሚነን መሰል ኤርትራውያን ስደተኛታት ንከኽብራን ሰዲህኤ ይምሕጸነን።….ነተን ብዙሕ ኤርትራዊ ስደተኛ ዝተቐበላ ክልላት ትግራይን ዓፋርን ድማ ፍሉይ ምስጋናኡ የቕርብ። እዚ ሎሚ እዘን ክልተ ክልላት ንህዝብና ኣብ ግዜ ጸገሙ ዘርእይኦ ዘለዋ ሕውነታዊ ኣተሓሕዛ ናይ ጽባሕ ኤርትራ ምስዘን ጎረባብታ ንዝህልዋ ጽቡቕ ዝምድና መሰረት ዘቐምጥ ስለዝኾነ ክተባባዕ ዝግብኦ ሰብኣዊ ውርሻ ምዃኑ ጉባኤ ኣረጋጊጹ።”  ዝብል ይርከቦ።

እዚ ኣድማሱ ኣስፊሑ ዝቕጽል ዘሎ ውግእ ትግራይ ምስተጀመረ፡ ጉዳይ ኤርትራውያን ስደተኛታት ዝያዳ ኣሻቓሊ ኮይኑ። እቲ ቀንዲ ኣሻቓሊ ዝኾነሉ ምኽንያት እቲ መደበራት ኣብቲ ውግእ ዝካየደሉ ከባቢ ምንባሩ እዩ። ብዘካዚ እቲ ራሕሪሐምዎ ዝመጹ ምምሕዳር ህግደፍ፡ ሕነ ካብ ምፍዳይ ድሕር ስለ ዘይብል፡ ከምቲ ብግብሪ ዝተራእየ በቲ ጉጅለ ምግፍዕን ምብስባስን ከየጋጥሞም  ስግኣት ዝለ ዝነበረ እዩ። ከምቲ ዝተፈርሖ ከኣ፡ ብዙሓት ስደተኛታት ተቐቲሎም፡ ተገዲዶም ናብ ኤርትራ ተመሊሶም፡ ሃለዋቶም ጠፊኡ፡ ንብረቶም ተራስዩን ብዙሕ ዓይነት ግህሰታት ኣጋጢምዎምን። ካብዚ ጽባሕ ዘሕትት ዘስካሕክሕ ተግባራት ንምህዳም፡ ተዋጋእቲ ሓይልታት ነብሶም ንከንጽሁ ሓደ ነቲ ካልእ ኣብ ዝኸሰሉን ዘላግበሉን ንርከብ ኣለና። ስለዚ እቲ ጉዳይ ዋና ዘየብሉ ከይጠፍእ  ብዝብል ሰዲህኤ ነቲ “ሻራ ብዘይብሎም ወገናት ተጻርዩ፡ ገበን ዝፈጸመ ኣብ ቅድሚ ሕጊ ይቕረብ” ዝብል ናይ ብዙሓት ወገናት መጸዋዕታ ኣትሪሩ ይድግፎ።

እቲ ጉዳይ ሎሚ እውን ከም ዝሓለፈ ተረኽቦ ዝዝንቶ ዘይኮነ እዋናዊ ኣሻቓሊ ኮይኑ ዝቕጽል ዘሎ እዩ። ብፍላይ  እተን ተሪፈን ዘለዋ መደበራት ማይዓይንን ዓዲ ሓርሽን ኣብቲ ሓይልታት ትግራይን ኣምሓራን ደማዊ ውግእ ዘካይድሉ ዘለዉ ከባቢ ስለ ዝርከባ እቶም ስደተኛታት ኣብ ዓውዲ ውግእ እዮም ዘለዉ። ስለዚ ካብዚ ደልሃመትን ጨንቅን ክወጹ ኤርትራውያን ከነእውየሎምን ኩሉ ዝከለና ክንሕግዞምን ጻውዒት ንደልየሉ ኣይኮነን። ኣብቲ ከባቢ ዝዋግኡ ዘለዉ ሓይልታት ንጉዳይ ስደተኛታትና ብሰብኣውነት ክርእይዎን ክሕልዉዎምን ደጊምና ንጽወዖም። ላዕለዋይ ኮሚሽን ጉዳይ ስደተኛታትን ካለኦት ዝምልከቶም ሰብኣዊ ትካላትን’ውን ብሰንኪ ብኩራት መራኸቢ መስመራት ይጭነቑ ከም ዘለዉ ርዱእ ኮይኑ፡ ዝኾነ መንገዲ ተጠቒሞም ህይወት እዞም ስደተኛታት ንምድሓን ኩሉ መማረጽታት ክጥቀሙ ንምሕጸን።