ኤርትራዊ መንእሰይ፣ ኣብ ዚምባብዌ ንወለዱ ከም ዘጥቀዐ፡ ሬድዮ ኤረና፡ ናይ ዚምባበወ ማዕከናት ዜና ብምጥቃስ ኣብ ናይ 19 ጥሪ 2022 ፈነወኣ ሓቢራ። እቲ ኣብ ሆላንድ፡ ናይ ዩኒቨርስቲ ተመሃራይ ምንባሩ ዝተጠቕሰ ስሙ ዘይተረቑሐ ኤርትራዊ መንእሰይ፡ ብቀዳም 15 ጥሪ 2022 እዩ ንክልቲኦም ወለዱ ብውሕዱ 18 ግዜ ብኻራ ከም ዝወግኦም ጸብጻብ ፖሊስ ዚምባብዌ ከም ዘፍለጠ እቲ ዜና ጠቒሱ።
እቲ ግዳይ ዝኾነ ኣቦኡ፡ ዳኒኤል ፍጹም ዝበሃል ናይ ኤምባሲ ሰራሕተኛ (ዲፕሎማት) ከም ዝነበረ፡ እቲ ዜና ጠቒሱ፡ ኣብ ኣፍልቡን ከብዱን ብኻራ ተወጊኡ ከም ዝሞተ ሓቢሩ። ዮርዳኖስ ዘርኦም ዝተባህለት ኣዲኡ ድማ ከቢድ ጉድኣት ወሪድዋ ኣብ ሆስፒታል ትእለ ከም ዘላ ተጠቒሱ።
እቲ ብቅትለት ኣቡኡን ብፈተነ ቅትለት ኣዲኡን ዝተኸሰ መንእሰይ ኣብ 27 ጥሪ ናብ ቤት ፍርዲ ከም ዝቐርብን ክሳብ ሽዑ ኣብ ቤት ማእሰርቲ ከም ዝጸንሕን ከኣ እቲ ዜና ኣስፊሩ። እቲ ስሙ ዘይተጠቕሰ ወዲ 23 ዓመት መንእሰይ፡ ኣብ ልዕሊ ወለዱ ብከምዚ ኣገባብ ዘስካሕክሕ ጭካነ ዝፈጸመሉ ምኽንያት ኣይተሓበረን።
ርእሰ-ዓንቀጽ
ኩሉ ህግደፍ ዝወስዶ ስጉምትታት ካብ ድሌትን ፈቓድን ህዝቢ ኤርትራ ወጻኢ ዝካየድ ምዃኑ ብሩህ እዩ። ስለዚ ህዝቢ ኤርትራ ተግባራት ህግደፍ ብዘይኣፍልጦኡን ድሌቱን ብስዲ ዝውሰድ ምዃኑ ስለ ዝርዳእ ሓንጐፋይ ኢሉ ከም ዘይቅበሎ ርዱእ እዩ። ህዝቢ ኤርትራ ነቲ ብዘይኣፍልጦኡ ግና ድማ ብስሙን ብስም ሃገሩን ዝውሰድ ግጉይ ተግባራት ህግደፍ ዘይድግፎ፡ ስለ ዘየርበሖ ጥራይ ዘይኮነ፡ ኣሉታዊ ሳዕቤንን ጽልእን ዝዕድመሉ ስለ ዝኾነ እውን እዩ። ምስዚ ኩሉ ግና ህዝቢ ኤርትራ ጋና ንጸረ ህዝብን ዘይሓላፍነታውን ተግባራት ህግደፍ ዝዓግት ደራኺ “ናይ ዓገብ ድምጺ” ከጥሪ ኣይከኣለን።
ኣብ ኩሉቲ ህግደፍ ዝወስዶ ዓንዳሪ ዘይሓላፍነታዊ ወፍርታት፡ እቲ ዋጋ ዝኸፍል ህዝቢ ኤርትራ እምበር እቲ ጉጅለ ኣይኮነን። ህግደፍ ኣብዘን ዝሓለፋ ናይ ናጽነት ዓመታት፡ ኣብ ዝተፈላለዩ ግዝያት ምስ ዝተፈላለያ ጐረባብቲ ሃገራት ኣብ ዝኣጐዶ ውግኣት ዝጠፍአ ህይወት፡ ዝባኸነ ገንዘብን ዝዓነወ ትካላትን ናይ ህዝቢ ኤርትራ ጸጋ እዩ። እዚ ህዝቢ ኣብ ዘይርበሓሉ ዓንዳሪ ወስታታት ዝጠፈአ ጉልበትን ንብረትን ኣብ ኤርትራዊ ዘቤታዊ ህንጸት ውዒሉ እንተዝኸውን ክሳብ እንደይ ሃገርና ካብዚ ሎሚ ዘላቶ ናይ “ኩሉ የለን” ሃለዋት ምወጸት ነይራ፡ ኢልካ ምግማቱ ዘጸግም ኣይኮነን። ኣሉታዊ ውጽኢት ዓንዳርነት ህግደፍ ኣብ ቁጠባዊ ድሕረትን ድኽነትን ዝድረት ዘይኮነ፡ ገዘፍቲ ሞራላዊ፡ ሰብኣዊ፡ ማሕበራውን ዲፕሎማስያውን ማህሰይቲ’ውን ከም ዘኸትል ብግብሪ ዝረአ ዘሎ እዩ።
በቲ ሓደ ወገን “ጉጅለ ህግደፍ ካብቲ ዝሓለፈ ኣብ ዘይጉዳይካ ኢድ ናይ ምእታው ክሳራኡ ተማሂሩ ክዕረ ይኸውን”፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ “ኣይፋሉ ጉጅለ ህግደፍ ከምቲ ኣመል ምስ መግነዝ፡ ዝበሃል ድሕሪ ሕጂ መንገዲ ደሓን ክሕዝ እትጽበዮ ኣይኮነን” ዝብሉ ሓሳባት ይገማድሑ ኣብ ዝነበርሉ እዋን፡ ኣብ ናይ ወርሒ ሕዳር 2020 ውግእ ኢትዮጵያ ኣብ ትግራይ ዘሊሉ ኣትዩ። እዚ ተግባሩ ንገሌና ካብቲ “ጸወታ ወያነ ተወዲኡ” ዝብል ጭረሖኡ ነቒልና እንጽበዮ ስለ ዝነበርና ኣይደንጸወናን። ንካለኦት ከይቀብጽዎ ዝጸንሑ ግና ተሓዲስዎምን ኣስደሚምዎምን። ቅሉዕ ኢድ ኣእታውነት ህግደፍ ኣብ ውግእ ትግራይ ምስተጋህደ፡ ነቲ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ)፡ ናይ ህግደፍ ናብቲ ውግእ ምእታው ምስተጋህደ ብውዕዩ፡ “…….ስርዓት ህግደፍ ንባዕዳውያን ሓይልታት ናብ መሬትና ከምዝኣትዉ ምግባሩ ከይኣኽሎ፣ ንሰራዊት ኤርትራ’ውን ብዘይድልየቱን እምነቱን ናብ ትግራይ ልኢኹ ኣብ ዘይምልከቶ ውግእ ኣእትዩ ንኸቢድ ሓደጋ ኣቃሊዕዎ ይርከብ።” ዝበሎ ወሲኽካ፡ ካለኦት ዝተፈላለዩ ናይ ቀረባን ርሑቕን ሓይልታት ንተግባር ናይቲ ጉጅለ ተቓዊመምዎ እዮም። ሕጂ እውን እቲ ናይ “ሓልታት ኤርትራ ካብ ትግራይ ይውጻእ” ዝብል ተሪር ስምዕታታት ቀጻሊ ኣሎ።
ምስዚ ኩሉ እቲ ቀንዲ ናይ ዓገብ ምሕጽንታ ክመጽእ ዝግበኦ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ምዃኑ ምስትብሃል የድሊ። እቲ ዝያዳ ዘድምዕን ዝቕይርን ድማ ንሱ እዩ። ሰደህኤ ወትሩ ኣብ ወሳኒ ግደ ህዝቢ ኤርትራ ስለ ዝኣምን ኣብቲ ነዚ ጉዳይዚ ዝምልከት በኹሪ ሚዛኑን መግለጺኡን ናብ ህዝብን ሰራዊትን ኤርትራ “ማእከላይ ባይቶ ሰዲህኤ፡ ብሓደ ወገን እቲ ሰራዊት ባዕሉ ካብቲ ኣትዩዎ ዘሎ ዘይቅኑዕ ውግእ ነብሱ ከውጽእ ክጽዕር፡ ብኻልእ ወገን ድማ፡ ህዝቢ ኤርትራ እዞም ኣብ ዘይምልከቶም ውግእ ተኣጒዶም ዘለዉ ደቁ ብዝቐልጠፈ እዋን ናብ ሃገሮም ክምለሱ ብኹሉ ዝከኣሎ መገድታት ክቃለስ ጻውዒትና ነቕርብ።” ኢሉ ነይሩ። እዚ መርገጹ ክሳብ ሕጂ’ውን ህያው እዩ። እንተኾነ እቲ ወሳኒ ካብ ህዝቢ ኤርትራ ክመጽእ ዝግበኦ ዓገብ በሃልነት ኣብቲ ክበጽሖ ዝግበኦ ብራኸ ስለ ዘይበጸሐን ህግደፍ ካብ ስኽራኑ ስለ ዘይተመልሰን፡ “ህዝቢ ኤርትራ ሕጂ’ውን ብሓደ ድምጺ፡ ዓገብ በል” ንብል ኣለና።
ድምጽኻ ክብ ኣቢልካ ኣንጻር ተግባራት ህግደፍ ናይ ዓገብ ድምጽኻ ዘይምቅላሕ ዘተሓሳስብ ኮይኑ፡ ብኣንጻሩ “ሕራይ ገበርካ” ዝብልዎን ኢሳያስ ንዘዝበሎ ከይመመዩ ዝደግሙን መነሃሃርቲ ኤርትራውያን ከምዘለዉ፡ ክትዕዘብ እንከለኻ፡ ኣብ ቅድሜና ዘሎ ቃልሲ ክሳብ ክንደይ በዳሂ ምዃኑ ዘረድእ እዩ። እዚ ዘለናዮ ኩነታት፡ ንሓቂ ብሓቅነቱ እሞ ብፍትሓዊ ሚዛን ኣብ ክንዲ ምርዳእ፡ ግዳይ ሸፋጢ ፖሊሲ ህግደፍን ኣደናጋሪ መደረታት ኢሳያስን ምዃን እዩ። ውጽኢቱ ናበይ ከም ዝወስድ ከኣ ምግማቱ ዘጸግም ኣይኮነን። እስኪ ካልእ ኩሉ ይጽነሓልና። እቲ ክዉን ሓቂ “ሰራዊት ኤርትራ ናብ ትግራይ ምስ ኣተወ፡ ድሕሪ ዓሰርተ መዓልታት ካብ ትግራይ ናብ ኤርትራ ከቢድ ብረት ከም ዝተተኮሰ” ኮይኑ፡ ኢሳያስ ዓይኑ ብጨው ተሓጺቡ፡ “ናብ ትግራይ ዝኣተና ከቢድ ብረት ምስ ተተኮሰና ኢና” ንዝበሎ ምህዞ ከም ሓቂ ምውሳድ ክሳብ ክንደይ፡ ምስ ሓቅን ክውንነትን ምርጻም ምዃኑ ምርዳእ ይከኣል። እስኪ ኣብ ሓደ ጉዳይ ነስተብህል፡ ዕጥሩን ዝበሃል ኣዛዚ ሰራዊት ኢርትራኮ፡ “ኣብ ሸራሮ እየ ዘለኹ” እንዳበለ እዩ፡ ናብ ኣብ ኤርትራ ዝበሩ ኣዕርኽቱ ስልኪ ደዊሉ፡ ብዛዕባ ከቢድ ብረት ናብ ኣስመራ ምትኳሱ ዝሓቶም ዝነበረ። ካልእ ከምዚ ዓይነት ሓቅን ክውንነትን ዝኸሓዱ ኣበሃህላታትት ብዙሓት እዮም። ኮታ ሓሶታትን ዘይትግበሩ መብጸዓታትን ንህዝቢ ኤርትራ ኣእሪገምዎ እዮም።
ከምቲ ፖለቲካዊ ምፍጣጥ ክልል ትግራይን ማእከላይ መንግስቲ ኢትዮጵያን ናብዚ ሎሚ በጺሕዎ ዘሎ ደረጃ ውግእ ከይዓርግ ዝሰግኡ ወገናት፡ “ውግእ እንተተባሪዑ፡ ኣበይን መዓስን ከም ዝጅመር እምበር፡ ኣበይን መዓስን ከም ዝዓርፍ ኣይፍለጥን እዩ” ዝበልዎ፡ እቲ ኣብ ክልላት ትግራይ፡ ኣምሓራን ዓፋርን ዝዘነበ፡ ኣብ ኤርትራ የድበንብን ከም ዘሎ ክንክውሎ ዘይንኽእል ተርእዮ እዩ። እቲ ደበና ክዘንቦ ዝኽእል ተፈትወ ተጸልአ ማና ከምዘይከውን ርዱእ እዩ። ኣብዚ እዋንዚ ህዝቢ ትግራይ ዝሓልፎ ዘሎ ዘስካክሕ ህይወት፡ “ጽባሕ ናባይ” ዘየብል ኣይኮነን። ስለዚ ፍልልያትና ብዘየገድስ ኩልና ኤርትራውያን፡ ብዓብይኡ ከኣ ህዝብና፡ ነቲ ደበና ጥፍኣት ንምንፋስ፡ ንህግደፍ ኣብ ክንዲ ኣገናዕ፡ ዓገብ ክንብሎ ግድን እዩ። እቶም “ሕራይ ገበሮም” እትብሉ፡ ግጉይ መንገዲ ህግደፍ፡ ከም ውሕጅ እንዳሰሓሓቐ ይወስደኩም ከም ዘሎ፡ ናይ ጽሞና ግዜ ወሲድኩም ሕሰብሉ’ሞ ናብ ልብኹም ተመለሱ።
ምንጪ ሓበሬታ፥-ኣዲስ ስታንዳርድ
ጋዜጠኛ መኣዛ መሓመድ
ቅድም ክብል ኣብ ኣባይ መዲያ ትነጥፍ ዝነበረት፡ ደሓር ግና ሮሃ መዲያ ኣብ ዝበሃል ናታ ናይ ቀጥታ ፈነወ መስሪታ ከም ሓላፊት ኣብ ማሕበራዊ መራኸቢ ክትነጥፍ ጀመረት ጋዜጠኛ መኣዛ መሓመድ ብ18 ጥሪ 2022 ከም ዝተፈትሐት ኣዲስ ስታንዳርድ ዝተባህለት መርበብ ሓቢራ። መኣዛ ኣብ ቀዳማይ ሰሙን ወርሒ ታሕሳስ 2021 እያ ሲቪል ብዝለበሱ ኣባላት ጸጥታ ካብ ገዝኣ ተኣሲራ።
በዓል ቤታ ኣቶ ሮበል ገበየሁ ንጋዜጠኛታት ከም ዝገለጾ፡ መኣዛ መሓመድ ምስተኣስረት፡ ገዝኣ ኣይተጐርጐረን ብዛዕባ ዝተኣስረትሉ ምኽንያት እውን ኣይተሓተተትን። ምስዚ ኣተሓሒዙ ከም ዝጠቐሶ፡ ዋላኳ መኣዛ ብተደጋጋሚ ናብ ቤት ፍርዲ እንተቐረበት ፖሊሲ ብዛዕባ መእሰሪኣ ምኽንያት መረጋገጺ ከቕርብ ኣይከኣለን። ካብዚ ሓሊፉ፡ ናይ ኣዲስ ኣበባ ፖሊስ መርተዖ ምስ ሰኣነ ከም መህደሚ ዝተጠቕሞ ሜላ ናብ ቤት ፍርዲ ዘይምቕራባ ከም ዝነበረ እቲ ሓበሬታ ኣረዲኡ። ኣብ መወዳእታ ፖሊስ ዝሃቦ ምኽንያት ብድፉኑ ብምኽንያት ናይ ህጹጽ ግዜ ኣዋጅ ስለ ዝተኣስረት ናብ ቤት ፍርዲ ክትቀርብ ኣይከኣለትን ዝብል ነይሩ። መኣዛ ኣብ ርእሲ ሞያ ጋዜጠኝነት መምህር እያ።
ንመሰል ጋዜጠኛታት ዝጣበቕ ዓለም ለኸ ኮሚተ ከም ዘስፈሮ፡ ኣብ 2021 ካብ ሃገራት ሳብ ሳሕራን ብምእሳር ጋዜጠኛታት ናይ ቀዳማይን ካለኣይን ደረጃ ዝሓዛ ብቕደም-ሰዓብ፡ ኤርትራን ኢትዮጵያን እየን። ብዓለም ደረጃ ከኣ ኤርትራ ምስ በዓል ቻይና፡ ማያንማር፡ ግብጺ፡ ቨትናምን ቱርክን ኣብ ቅድሚት ካብ ዝስረዓ ሃገራት ሓንቲ እያ። ኣብ ኢትዮጵያ ጋዜጠኛታት ተኣሲሮም ድሕሪ ዝተወሰነ ግዜ ናይ ምፍታሕ ዕድል ኣለዎም። ኣብ ኤርትራ ግና ሓንሳብ እንተተኣሲርካ ምውጻእስ ይትረፍ ሓታታይ እውን የለን።
ምንጪ፡ (NTB)
ኣብ ሃገረ ኖርወይ ዝርከብ ኮሚተ ክቡር ሽልማት ኖበል፡ ብ13 ጥሪ 2022 ብዛዕባ’ቲ ብ10 ታሕሳስ 2019 ዝሽለሞ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ መግለጺ ከም ዘውጸአ (ኤን-ቲ-ቢ) ዝተባህለ ማዕከን ዜና፡ ካብ ከተማ ኮፐንሃገን ሓቢሩ። እቲ ኮሚተ ነቲ መግለጺ ከውጽእ ዘገደዶ እቲ ኣብታ እቲ ናይ 2019 ሽልማት ኖበል ዝተዋህበ ኣብይ ኣሕመድ ዝመርሓ ዘሎ ሃገር ኢትዮጵያ ኣብ ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ውግእን ዘኸተሎ ሰብኣዊ ቅልውላውን ምዃኑ እቲ ዜና ሓቢሩ። እዚ ኣብ ኖርወይ ዝመደበሩ ኮሚተ ኣብቲ ዘውጸኦ መግለጺ፡ እቲ ቀዳማይ ሚኒስተር ከም መራሒ ሃገርን ናይ ሽልማት ኖበል ተዓዋትን፡ ነቲ ህውከት ጠጠው ኣቢሉ ሰላም ክሰፍን ፍሉይ ሓላፍነት ኣለዎ ኢሉ።
በቲ መግለጺ መሰረት ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድ ነዚ ክቡር ሽልማት ኖበል ዝበቕዐ ነቲ ኣብ መንጎ ጐረቤት ኤርትራን ሃገሩን ዝነበረ ናይ ኣፍሪቃ ዝነወሐ ናይ ጐንጺ ግዜ ዝተባህለ ኩነታት ናብ ሰላም ብምምጽኡ ምንባሩ ኣብቲ መግለጺ ተጠቒሱ ኣሎ። እቲ መግለጺ ኣብይ ሽልማት ዝተወህበ፡ በቲ ኣብ መጀምርያ ዘበርከቶን በቲ ኣብ 2019 ዝነበረ ተስፋ ዝህብ ኩነታት መሰረት ኣብ መጻኢ ክሰርሕ እዩ ብዝብል ትጽቢት ምንባሩ ብትኹረት ክረአ ይግበኦ ክብል እቲ ኮሚተ ሓቢሩ። እንተኾነ እቲ ታሪኻዊ ኩነታት ንድሕሪት ብምምላስ፡ ዲክታተርያዊ ምምሕዳርን ሰፊሕ ዓለታዊ ጐንጽታትን ኣኸቲሉ ኢሉ።
እቲ ኮሚተ፡ ዋላኳ ዝተወሰነ፡ ብሰንክቲ ውግእ ኣብ ትግራይ ብዛዕባ ዘጋጥም ዘሎ ኣዝዩ ሰፊሕ ማሕበራዊ ቅልውላው ሓደሓደ ነጥብታት እንተጥቐሰ፡ ብዛዕባ ኣብ ኢትዮጵያ ዘሎ ሓፈሻዊ ኩነታት ጸብጻብ ምቕራብን ብዛዕባ ሓንሳብ ዝተዋህበ ሽልማት ኖበል ተመሊስካ ምድህሳስን ናቱ ተግባር ከምዘይኮነ ኣፍሊጡ።
ርእሰ-ዓንቀጽ ሰዲህኤ
ኣብ 2018 ኢሳያስ ኣፈወርቅን ኣብይ ኣሕመድን ኣብ መንጎ ኤርትራን ኢትዮጵያን “ናይ ሰላም ምዕራፍ ከፊቶም” ምስተባህለ፡ ናይ ብዙሓት ኣዛራቢ ኮይኑ ከም ዝነበረ ናይ ቀረባ ግዜ ተዘክሮ እዩ። ብፍላይ ኣብቲ ንነዊሕ ዓመታት “ናይ ቀረባ ርሑቕ” ኮይኑ ክነፋፈቕ ዝጸንሐ ኣሕዋት ህዝቢታት ክልቲአን ሃገራት ዝፈጠሮ ሓጎስን ፍሰሃን ክሳብ ክንደይ ዝለዓለ ምንባሩ ዝዝከር እዩ። ኣብ ናይቲ ዕርክነት ኣጀማምራኡን ኣተሓሕዛኡን ምጥርጣር ዝነበሮም ኣካላት ግና ኣብ ቀጻልነትን ህዝባዊ ጠቓምነትን ናይቲ ዝምድና ዝሓደሮም ስኽፍታ ካብ ዓንተብኡ ክገልጹ ጸኒሖም እዮም።
ማእከላይ ባይቶ ሰልፊ ዲሞክራሲ ህዝቢ ኤርትራ (ሰዲህኤ) ብ15ን 16ን ነሃሰ 2020 ኣብ ዘካየዶ 2ይ ስሩዕ ኣኼባኡ ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ፡ ነቲ ናይቶም መራሕቲ ዘይጥሉል ዝምድና ኣብ ዝምልከት “ኣኼባ ማእከላይ ባይቶ፡ እቲ ዝምድና ናይ ክልተ መራሕቲ ዲክታቶር ኢሳያስ ኣፈወርቅን ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድን እምበር፡ ነቲ ክልቲኡ ህዝብታት ክጽበዮ ዝጸንሐ ሰላም ኣብ ግምት ዘየእተወ ምዃኑ መዚኑ። ካብዚ ሓሊፉ ኢሳያስ ነዚ ትካላውን ሕጋውን ዘይኮነን ዘይግሉጽን ዝምድና፡ ተጐዝጒዙ ከቕርቦ ዝጸንሐ ተደጋጋሚ፡ ሓደገኛን ዘይሓላፍነታውን መደረታት ንልኡላዊ ህልውና ሃገርናን ሓርበኝነት ህዝብናን ኣብ ሓደጋ ዘእቱ ስለ ዝኾነ፡ ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ፖለቲካዊ ኣካላቱን ህዝባዊ ምልዓላቱን ከም’ቲ ጀሚረምዎ ዘለዉ ብትብዓት ክቃለስዎ ከም ዝግባእ ጸዊዑ።” ብዝብል ዘመሓላለፎ መልእኽቲ ምዝካሩ ኣገዳሲ እዩ።
እቲ ካብ ዝእመም ጀሚሩ ዘሰከፈ፡ ናይዞም መራሕቲ ጐረባብቲ ሃገራት ኤርትራን ኢትዮጵያን ዝምድና፡ ዘይሕገመንግስታዊ፡ ዘይትካላዊ፡ ቀጻሊ ረብሓን ሰላምን ህዝብታት ዘየነጸረ ምዃኑ እንተዘይኮይኑ ዝምድና ጐረባብቲ ሃገራት ስለ ዝጽላእ ኣይኮነን። እኳ ደኣ ብፍላይ ኣብዚ ምትሕግጋዝ ኣዝዩ ኣብ ዝነገሰሉ መዋእል ዝምድናን ምትሕብባርን ዘይስገር እዩ። እቲ ዝምድና ኣብ ናይ ሓባር ረብሓ ዝተሰረተ ክኸውን ወሳኒ እዩ። እንተኾነ ግን ከምዚ ምልክታቱ ክንዕዘቦ ዝጸናሕና፡ ብኢድ ኣእታውነትን ሻራነትን ዝተቓነየ ዝምድና ኢሳያስን ኣብይን ካብ ጠቕሙ ጉድኣቱ ከም ዝዓቢ ካብ ግምትና ወጻኢ ኣይነበረን። እቲ ብግብሪ ንርእዮ ዘለና ሓቅታት ድማ ነዚ ዘረጋግጽ እዩ።
ንኣመጻጸኣን ኣተሓሕዛን ዝምድና ኢሳያስን ኣብይን፡ ክንቃወመሉ ዝጸናሕና ምኽንያት ነቶም መሰረታዊ ቅድመ-ተደላይነታት ዝምድና ክልተ ሃገራት ዘየማልአ ብምንባሩ ኣብ ቀጻሊ ናብ ሕማቕ ከይምዕብል ብዝነበረናን ዘለናን ሚዛን እምበር ካልእ ምስጢር ኣይነበሮን። ገለ ወገናት ንዝምድና ኢሳያስን ኣብይን ከም “ፍቕሪ ክሳብ መቓብር” ንድሕሪት ከምዘይምለስ ኣምሲሎም ዝገልጽዎን ባንዴራ ኢትዮጵያ ተጐልቢቦም ከይተረፈ ክስዕስዑ ዝጸንሑን ከኣ ካብቲ ናትና ዝተፈልየ ዘይወድዓዊ ሚዛን ስለ ዝነበሮም እዮም። ሕጂ እውን ናብ ልቦም ተመሊሶም ኩነታት መዚኖም ቅኑዕ መንገዲ ኣለልዮም ክሕዙ እቲ ዕድል ዕጽዊ እዩ ዝብል መደምደምታ የብልናን። ንሕና ንዕርክነት ናይዞም ክልተ መራሕቲ ዝደረኾ ኣዝዩ ድሩት ናይ ምጥፍፋእ ስምዒት ዝዓብለሎ፡ ኣርሒቑ ዘይጥምት ብምዃኑ ንህዝብናን ዞባናን ዘኽፍሎ ዋጋ ከምዘለዎ ንሓስብ። እዚ ኣባና ጥራይ ዘይኮነ ኣብ ብዙሓት ዝነበረ ግምትን ብግብሪ ዝረአ ዘሎን እዩ።
ኣብዚ እዋንዚ “ዕርክነት ኢሳያስን ኣብይን ሕጂኸ ናበይ? ኢልና ክንሓትት እንከለና፡ ብዘይምኽንያት ዘይኮነ፡ ከምኡ ከብሉ ዝኽእሉ ተርእዮታት ይቀላቐሉ ስለ ዘለዉ ኢና። ኣብነት ምጥቃስ ምስ ዘድሊ፡ በቲ ሓደ ወገን ኢሳያስ ንኣሜሪካዊ ዲፕሎማት ኣብይ ንኢትዮጵያ ከምርሕ ዝኽእል ብስለትን ብቕዓትን የብሉን ኢልዎ፡ በቲ ካልእ ወገን ከኣ ኣብይ ነቲ ተመሳሳሊ ዲፕሎማት መንገዲ ሰላም ከይሕዝ ኢሳያስዩ ዕንቅፋት ኮይኑኒ ዘሎ ብዝብል ተኻሲሶም ዝብል ጭምጭምታ ኣሎ። ብርግጽ እዚ ጭምጭምታ ክጻረ ዘለዎ እዩ። ኢስያስ ኣብ ናይ 8 ጥሪ 2022 ቃለ-መጠይቑ፡ ኣብይ ኣብ ወርሒ ሰነ 2021 ሰራዊቱ ካብ ትግራይ ክስሕብ እንከሎ ከምዘይነገሮን እቲ ስጉምቲ ግጉይ ምንባሩን ገሊጹ። ኣብዚ ዳሕረዋይ እዋን ውን፡ ኣብይ ኣሕመድ ሰራዊቱ ናብቲ ቅድሚ ውግእ ብ4 ሕዳር 2020 ምጅማሩ ኣብ ትሕቲ ምምሕዳር ክልል ትግራይ ዝነበረ ከይኣትዉ፡ እቶም ክሳብ ሕጂ ኣብ ምዕራብ ትግራይ ዘለዉ ከኣ ከውጽኡ ኣብ ዝሰርሓሉ ዘሎ ኢሳያስ ከኣ ናብ ውግእ ኣብ ትግራይ “ክተት” ይእውጅ ኣሎ። ኣብ ዲፕሎማሲያዊ መዳይ እውን ኣብይ ምስ ኣሚሪካ ሓርፊፉ ዝነበረ ዝምድናኡ ከሕድስ ላዕልን ታሕትን ኣብ ዝብለሉ ዘሎ ግዜ፡ ብኣንጻሩ ብኣሜሪካ ዝተቐብጸ ኢሳያስ ምስታ ዞባዊ መተሃላልኽቲ ኣሜሪካ ዝኾነት ቻይና ዝምድናኡ ይዛይድ ኣሎ። ናይ ቻይና ሚኒስተር ወጻኢ ጉዳይ ኣብዚ ዝሓለፈ ሰሙናት ናብ ኤርትራ ምብጻሕን ናይ ኢሳያስ ናብ ሃገር ቻይና ክገይሽ ምዕዳሙን ብቐሊሉ ዝምዘን መርኣያ ኣይኮነን። እዚ ኣብ መጻኢ ቻይና ካብ ኣስመራ ኣሜሪካ ከኣ ካብ ኣዲስ ኣበባ ክኮራረባ እየን ኢልካ ዘየገምት ኣይኮነን።
እዞም ተርእዮታት ነቲ “ዕርክነት ኢሳያስን ኣብይን ሕጂኸ ናበይ? ዝብል ሕቶ፡ መልስና እንታይ ከኸውን ከም ዝኽእል ዘመላኽቱ እዮም። በዚ ሕጂ ዝርአ ዘሎ ምዕባሌታት ብውሕዱ ዝምድናኦም ከምቲ ኣጀማምራኡ ብጽቡቕ ክቕጽል እዩ ናብ ዝብል ከምዘይወስደና ብሩህ እዩ። ኢሳያስ ከምቲ ልሙድ ኣብ ዘይጉዳይካ ኢድ ናይ ምእታው ተመኩሮኡ “ንኣብይ ጓስዩ ምስ ክልል ኣምሓራ ይተዓራረኽ ኣሎ” ዝብል ወረ ብሰፊሑ ይዝርጋሕ ኣሎ። እዚ ነቲ ብኣብይ ዝምራሕ ሰልፊ ብልጽግና ክገማምዕ ዝኽእል ሓደገኛ ወስታ ምዃኑ ዘየጠራጥር ኢዩ። ምስቲ ኣምሓራ ብዛዕባ ኤርትራ ዘለዎም ናይ ነዊሕ ግዜ ሕልሚ፡ ንኩነታት ዞባና ናብ ቀጻሊ ውግእ ዝሸምም ኢዩ።
መራሕቲ ዘምጽእዎ መዘዝ ሳዕቤኑ ኣብኣቶም ጥራይ ዝድረት ዘይኮነ፡ እኳደኣ እቲ ዝኸበደ ጽዕነቱን ዕዳኡን ኣብ ልዕሊ ህዝቢ ዝወርድ ምዃኑ ብሩህ እዩ። ኣብ ኩሉቲ ኢሳያስን ጉጅለኡን ዝጻሕተርዎ ህውከት ክሳብ ክንደይ ንህዝቢ ኤርትራ ዋጋ ከኽፍሎ ከም ዝጸንሐ ንኹላትና ብሩህ እዩ። ኢሳያስ ኣብ ሎሚ በጺሑ ምእንቲ ድሕነት ህዝብን ሃገርን ኢሉ፡ ካብቲ ፈሊሑ ዝገረረሉ ዘይህዝባዊ ባህሪኡ ክምለስ እዩ ኢልካ ዝሕሰብ ኣይኮነን። ስለዚ ብሰንኪቲ ኢሳያስ ዝኣጐዶ ሓዊ ህዝብን ሃገርን ኤርትራ ከይፈርሱ ናይ ምድሓን ሓላፍነት ሎሚ እውን ኣብ ኢድ ህዝቢ ኤርትራን ናይ ለውጢ ሓይልታቱን ከም ዘሎ ተገንዚብና ከም ወትሩ ብሓባር ክንጽዕት ጻውዒትና እዩ።
ሓይልታት ጸጥታን ፖሊሲን ሱዳን ብ13 ጥሪ 2022 ኣብ ከተማ ካርቱም ኣብ ዝተኻየደ ሰፊሕ ሰላማዊ ሰልፊ ንምብታን ብዝወሰድዎ ስጉምቲ ሓደ ላዕለዋይ ኣዛዚ ፖሊስን ካልእ ተሳታፊ እቲ ሰልፍን ከም ዝተቐትሉ ሱዳን ትሪቡን ሓቢራ።
እቲ ዜና ኣተሓሒዙ ከም ዝሓበሮ፡ ናይ ሱዳን ሓይልታት ጸጥታን ሰራዊትን ነቲ ኣንጻር ዕልዋ ዝተኻየደ ሰላማዊ ሰልፊ ንምብታን ድሩዓት ተሽከርከርቲ ከይተረፈ እዩ ተጠቕሙ።
ናይ ሱዳን ሚኒስትሪ ውሽጣዊ ጉዳያት ከም ዝገለጾ፡ እቲ ላዕለዋይ በዓል መዚ ፖሊስ ሱዳን ብሪጋዴር ጀነራል ዓሊ ፕራይማ ሓምዳን ኣብ ከባቢ ሓደ ሕክምናዊ መመርመሪ ትካል (መዲካል ላቦራቶሪ) ከም ዝተቐተለ ሓቢሩ። እንተኾነ ንኣቀታትላኡ ዝምልከት ዝርዝር ኣይገለጸን። ምስዚ ብዝተሓሓዘ ኣብ ሱዳን ከም ልሙድ ክሳብ ክንድዚ ስልጣን ዘለዎ ላዕለዋይ ሓላፊ ኣብ ምብታን ሰላማዊ ሰልፊ ምስ ሰራዊት ኣይዋፈርን እዩ።
ማእከላይ ኮሚተ ማሕበር ሓካይም ሱዳን ብወገኑ፡ ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ እቲ ካልእ ኣብቲ ኩነታት ዝሞተ ናይቲ ሰልፊ ተሳታፊ ኣብ ካርቱም ብጥይት ተወቒዑ ከም ዝሞተ ሓቢሩ። እቲ ማእከላዊ ኮሚተ ኣተሓሒዙ ብዙሓት ብመውቃዕትን ዘንብዕ ጋዝን ከም ዝቖሰሉ ጠቒሱ። በቲ ዜና መሰረት ኣንጻር ዕልዋ ኣብ ዝተኻየደ ሰላማዊ ሰልፍታት ናይ ዝሞቱ ሱዳናውያን ቁጽሪ 64 በጺሑ ኣሎ። እቲ ሰላማዊ ሰልፊ ኣብ ካርቱም ጥራይ ዘይኮነ ኣብ ካለኦት ከተማታት እታ ሃገር እውን ከም ዝካየድ ተፈሊጡ።
ምትእስሳር ጋዜጠኛታት ሱዳን ብወገኑ ሓንቲ ሻመል ኣል ኑር ዝተባህለት ጓለንስተይቲ ጋዜጠኛ፡ ብኸቢድ ከም ዝተወቕዐትን ካልእ ዑስማን ፋድለላህ ዝተባህለ ጋዜጠኛ ከኣ ነቲ ሰላማዊ ሰልፊ ዝምልከት ዜና እናዳለወ ብቑሩብ ካብ መጥቃዕቲ ወተሃደራዊ ተሽከርካሪት ከም ዝደሓነ ኣብቲ ዜና ተገሊጹ። ዓረብ ተለቪዥን በወገና ኣብ ካርቱም ዘሎ ቤት ጽሕፈቱ ብዕጡቓት ሓይልታት ተጠቒዑ፡ ጉጅለ ጋዜጠኛታቱ ድማ ከም ዝተኣስረ ኣፍሊጡ። እዚ ኣብ ልዕሊ ጋዜጠኛታት ዝውሰድ መጥቃዕቲ ኣካል ናይቲ ኣንጻር ደገፍቲ ዲሞክራሲ ዝግበር ዘሎ መጥቃዕቲ እዩ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ሚኒስትሪ ውሽጣዊ ጉዳያት ሱዳን ንጽባሒቱ ብ14 ጥሪ 2022 ኣብ ዘውጸኦ መግለጺ ናይቲ ፖሊስ ጀነራል መቕተልቲ ኣረጋጊጹ፡ ቀታሊ ተሓቲቱ ብወገኑ ነቲ ጀነራል ቀቲሉ ንካልእ ኣባል ፖሊስ ምቑሳሉ ከም ዝተኣመነ ኣገልግሎት ዜና ሱዳን ሱና ኣፍሊጣ።
ሓላፊ ኮሚተ ልኡላውነት ሱዳን ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣል ቡርሃንን ላዕለዎት ሰብ መዚ መንግስትን ኣብ ሰነ ስርዓት ቀብሪ ናይቲ ጀነራል ናብ ቤተሰቡ ቃል ሓዘን ከም ዘመሓላለፉ እቲ ዜና ሓቢሩ።
ናይ ሱዳን ሰራዊት ወሃቢ ቃል፡ ጣህር ኣቡ ሓጃጅ ብወገኑ፡ እቲ ኣብ ልዕሊ ሰራዊትን ካለኦት ስሩዓት ሓይልታትን ሱዳን ዝውሰድ መጥቃዕቲ፡ ኣንጻር ናይ ሱዳን ጸጥታን ሓድነትን ዝዓለመ እዩ ኢልዎ። ኣተሓሒዙ ከኣ “ኣብ መንጎ ገነትን ሲኦልን ካልእ ቦታ የለን። ስለዚ ናጽነት ውጽኢቱ ሞት፡ ምፍሳስ ደምን ዕንወት እንተኮይኑ ትርጉም የብሉን” ክብል ጠቒሱ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ፡ ላዕለዎት ኣሜሪካውያን ዲፕሎማት ተሓጋግዚ ወጻኢ ጉዳያት ሞሊ ፊን ሓድሽ ፍሉይ ልኡኽ ቀርኒ ኣፍሪቃ ዳቪድ ሳተርፊልድን ካብ 17 ጥሪ 2022 ጀሚሮም፡ ናብ ሳዑዲ ዓረቢያ፡ ሱዳንን ኢትዮጵያን ተጓዒዞም ክሳብ 20 ጥሪ 2022 ኣብቲ ከባቢ ክጸንሑ እዮም።
Facebook “considering” establishing a review of its role in the Tigray war
Written by Eritrea HubWould Facebook make this public if they had not decided to proceed with a human rights review? Unlikely
Source: Reuters
Facebook owner to 'assess feasibility' of human rights review on Ethiopia practices
(Reuters) - Facebook owner Meta Platforms said on Thursday it would “assess the feasibility” of commissioning an independent human rights assessment into its work in Ethiopia, after its oversight board recommended a review of how Facebook and Instagram have been used to spread content that heightens the risk of violence there.
The board, set up by the company to address criticism over its handling of problematic material, makes binding decisions on a small number of challenging content moderation cases and provides non-binding policy recommendations.
Meta has been under scrutiny from lawmakers and regulators over user safety and its handling of abuses on its platforms across the world, particularly after whistleblower Frances Haugen leaked internal documents that showed the company’s struggles in policing content in countries where such speech was most likely to cause harm, including Ethiopia.
Thousands have died and millions have been displaced during a year-long conflict between the Ethiopian government and rebellious forces from the northern Tigray region.
The social media giant said it has “invested significant resources in Ethiopia to identify and remove potentially harmful content,” as part of its response to the board’s December recommendations on a case involving content posted in the country.
The oversight board last month upheld Meta’s original decision to remove a post alleging the involvement of ethnic Tigrayan civilians in atrocities in Ethiopia’s Amhara region. As Meta had restored the post after the user’s appeal to the board, the company had to again remove the content.
On Thursday, Meta said while it had taken the post down, it disagreed with the board’s reasoning that it should have been removed because it was an “unverified rumor” that significantly increased the risk of imminent violence. It said this would impose “a journalistic publishing standard on people.”
An oversight board spokesman said in a statement: “Meta’s existing policies prohibit rumors that contribute to imminent violence that cannot be debunked in a meaningful timeframe, and the Board made recommendations to ensure these policies are effectively applied in conflict situations.”
“Rumors alleging an ethnic group is complicit in atrocities, as found in this case, have the potential to lead to grave harm to people,” they said.
The board had recommended that Meta commission a human rights due diligence assessment, to be completed in six months, which should include a review of Meta’s language capabilities in Ethiopia and a review of measures taken prevent the misuse of its services in the country.
However, the company said not all elements of this recommendation “may be feasible in terms of timing, data science or approach.” It said it would continue its existing human rights due diligence and should have an update on whether it could act on the board’s recommendation within the next few months.
Reuters’ previous reporting on Myanmar and other countries has investigated how Facebook struggled to monitor content across the world in different languages. In 2018, U.N. human rights investigators said the use of Facebook had played a key role in spreading hate speech that fueled violence in Myanmar.
Meta, which has said that it was too slow to prevent misinformation and hate in Myanmar, has said that the company now has native speakers worldwide reviewing content in more than 70 languages which work to stop abuse on its platforms in places where there is a heightened risk of conflict and violence.
The board also recommended that Meta rewrite its value statement on safety to reflect that online speech can pose a risk to the physical security of persons and their right to life. The company said it would make changes to this value, in a partial implementation of the recommendation.
ጋዜጣዊ መግለጺ ዶ/ር ቴድሮስ ኣድሓኖም ብዛዕባ ኩነታት ጥዕና ትግራይ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ዶ/ር ቴድሮስ ኣድሓኖም ገ/እየሱስ ዳይረተር ትካል ጥዕና ዓለም፡ ብ12 ጥሪ 2022 ኣብ ጀነቫ ስዊዘርላንድ ኣብ ዘካየድዎ ጋዜጣዊ ዋዕላ፡ ከምዚ ኣብ ትግራይ ዘሎ ጨንቂ ኣብ ዓለም ተራእየ ኣይፈልጥን እዩ ከም ዝበሉ ኣልጀዚራ ሓቢራ። ንሶም ኣተሓሒዞም ዕጽዋ መድሃኒትን ካልእ ህይወት ዘድሕኑ መሰረታዊ ነገራትን ናብታ ኣብ ሰሜን ኢትዮጵያ እትርከብ ትግራይ፡ ኣብቲ ብውግእ ዝተሃሰየ ከባቢ ዝያዳ ጨንቂ ፈጢሩ ኣሎ ኢሎም። እዚ ከኣ ንናትና ሰብኣውነት ጸርፊ እዩ ክብሉ ገሊጸምዎ። ዝተሓሒዞም ከኣ ከምዚ ኣብ ትግራይ ንዕዘቦ ዘለና ጨንቂ ቅድሚ ሕጂ ኣብ ዝኾነ ቦታ ኣይተራእየን ኢሎም።
ዶ/ር ቴድሮስ ኣድሓኖም፡ ኣብዚ ንርከበሉ ዘለና መበል 21 ክፍለዘመን፡ ሓደ መንግስቲ ንናይ ገዛእ ርእሱ ህዝቢ ካብ ዓመት ንላዕሊ መግብን መድሃኒትን ክኽልክል ኣዝዩ ዘሰንብድን ዘይግመትን እዩ ክብሉ ንጋዜጠኛታት ገሊጸም። ኣብ መንጎ ሓይልታት ቀዳማይ ሚኒስተር ኣብይ ኣሕመድን መሓዙቶምን ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት)ን ኣብ ወርሒ ሕዳር 2020 ውግእ ካብ ዝጅመር ኣሸሓት ሰባት ከም ዝሞቱን ሚሊዮናት ከኣ ካብ መነባብሮኦም ክመዛበሉ ከም ዝተገደዱን ኣብዚ ጋዜጣዊ ዋዕላኦም ጠቒሶም።
ትግራይ ኣብዚ እዋንዚ ህይወት ዘድሕን መድሃኒትን መግብን ከይኣትዋ ዝተዓጽወት እያ። እዚ ዕጽዋ ከኣ ብኣማኢት ኣሸሓት ንዝቁጸሩ ኣብ ደረጃ ዝለዓለ ሓደጋ ጥሜት ንዘለዉ ሰባት ዝውስኽ እዩ፡ ምስ በሉ ነቲ ኩነታት ኣዝዩ ዘሻቕልን ዘሰንብድን ክብሉ ገሊጸምዎ።
ዶ/ር ቴድሮስ “ኣነ ወዲ’ቲ ከባቢ እየ፡ እንተኾነ ብዘይኣድልዎ እየ ዝዛረብ ዘለኹ” ምስ በሉ፡ እቲ ንሸውዓተ ሚሊዮን ህዝቢ ንዝያዳ ሓደ ዓመት ምዕጻው ደጊሞም ኣጨናቒ ኩነታት እዩ ክብሉ ገሊጸምዎ። ዝያዳ ነቲ ኩነታት ንምብራህ ከኣ፡ ሕክምና የለን፡ መድሃኒት የለን፡ ተለፎን የለን፡ ሚድያ የለን ክብሉ ዘርዚሮም። ኣብ ርእሲዚ ድሮናት ዘይድብድባሉ መዓልቲ ዳርጋ የለን፡ እሞ ከኣ ኣቐዲሙ ብውግእ ኣብ ዝተጠቕዐ ከባቢ ክብሉ ነቲ ኩነታት ኣብሪሀሞ። ኣተሓሒዞም ትካል ጥዕና ዓለም፡ ናብ ካልእ ከባብታት ኢትዮጵያ ሕክምናን መድሃኒትን ከቕርብ ክፍቀደሉ እንከሎ፡ ናብ ትግራይ ግና ካብ ዝሓለፈ ወርሒ ሓምለ 2020 ጀሚሩ ዋላ ሓንቲ ኣይተፈቕደሉን ኢሎም። ኣብ ትግራይ ዘለዉ ሓካይም መዓልቱ ዝሓለፈን ካብ ጥቕሚ ወጻኢ ዝኾነን መድሃኒት ክጥቀሙ ከም ዝተገደዱ ከኣ ጠቒሶም።
እቶም ዳይረክተር ትካል ጥዕና ዓለም፡ መሰረታዊ ኣቕርቦት ዋላ ኣብ ግዜ ውግእ ክኽልከል ኣይግበኦን እዩ፡ ውግእን ጐንጽን ንምዕጻው ምኽንያት ኮይኑ ክቐርብ ኣይክእልን እዩ ኢሎም። ኣብቲ ዝለዓለ ኣዕናዊ ውግኣት ሶርያን የመንን እውን ትካላት ጥዕና ውድብ ሕቡራት ሃገራት ኩሉ ግዜ ኣድላይ ቀረብ ይሰዳ ነይረን እየን ክብሉ ከም ኣብነት ጠቒሶም።
ናይ ትካል ጥዕና ዓለም ናይ ህጹጽነት ሓላፊ ሚቻየል ሪያን ብወገኖም፡ “ሰኣን ህይወት ዘድሕን መሰረታዊ ነገራት ምቕራብ፡ ብዙሓት ሓሊፎም እዮም” ክብሉ ንኩነታት ትግራይ ገሊጸምዎ። ቀጺሎም ከኣ መሰረታዊ ብመርፍእ ዝወሃብ መድሃኒትን ካልእ ንሕማም ሽኮር ዝኸውን ኣፋውስን ናብ ትግራይ ከይቀርብ ካብ ፍርቂ ዝሓለፈ ዓመት 2021 ንደሓር ተኸልኪሉ እዩ ድሕሪ ምባል፡ እዚ ከኣ ክኢላታት ሕክምና ሓደገኛ ሕማማት ከይፍውሱ ዓጊትዎም ዘሎ እዩ ኢሎም።
More...
ወተሃደራዊ ሓይልታት ግብጽን ሳዑዲ ዓረቢያን “ታቡክ-5” ኣብ ትሕቲ ዝብል መጸውዒ ናይ ሓባር ወትሃደራዊ ልምምድ የካይዱ ከም ዘለው፡ “ደይሊ-ነውስ” ዝተባህለት ጋዜጣ ግብጺ ኣብ ናይ 9 ጥሪ 2022 ሕታማ ኣፍሊጣ። እዚ ልምምድ ኣብ ሳዑዲ ዓረብያ ንመዓልታት ዝቕጽል እዩ ተባሂሉ።
እዚ ወተሃደራዊ ልምምድ ብመሰረት ሓባራዊ ልምምድ ኣብ መንጎ ኣዕሩኽን ኣሕዋትን ሃገራት ንወተሃደራዊ ምትሕብባር ኣብ ዝተፈላለዩ መዳያት ብዝብል ምትእስሳር ዝካየድ ዘሎ ምዃኑ ደይሊ-ነውስ ግብጺ ሓቢራ።
ናይቲ ኣብቲ ልምምድ ዝሳተፍ ዘሎ ወተሃደራዊ ሓይሊ ግብጺ ኣዛዚ፡ ብዛዕባቲ ልምምድ ኣብ ዝሃቦ ቃል፡ እቲ ልምምድ ሓሳባት ንምውህሃድን ተመኩሮታት ንምልውዋጥን ከም ዝሕግዝ ጠቒሶም። ኣተሓሒዞም ድማ እቲ ልምምድ ናይዞም ተሳተፍቲ ወገናት ድሉውነት ምትሕግጋዝ ኣብ መደባት ምሕንጻጽን ምምሕዳሩን ናይ ሓባር ክእለትን ብቕዓትን ዘማዕብል ምዃኑ ተገሊጹ።
ስዑዳዊ ወተሃደራዊ ኣዛዚ ሓይሊ ሰሜናዊ ምዕራብ ብወገኖም፡ እዚ ልምምድ፡ ናይ ክልቲአን ሃገራትን ናይቶም ዝሳተፉ ዘለዉ ባእታታትን ናይ ምትሕብባርን ተመኩሮ ምልውዋጥን ከምኡ’ውን ሓቢርካ ናይ ምስራሕ ክእለት ናብ ዝለዓለ ሞያዊ ደረጃ ዘማዕብል እዩ ኢሎም።
እዚ ታቡክ-5 ዝተሰየመ መደብ ወትሃደራዊ ልምምድ ኣብ መንጎ እዘን ክልተ ሃገራት ዝካየድ ዘሎ ብመንጽር ስፍሓቱ፡ ብዙሕነት ተሳተፍቱን ዓይነት ምንቅስቓሱን ዝለዓለ እዩ። እዚ ልምምድ ኣብ መንጎ ወትሃደራዊ ሓይልታት ግብጽን ሳዑዲ ዓረቢያን ዘሎ ምትሕብባርን ዕቤት ውጽኢታዊ ዝምድናአንን ኣብ ዝለዓለ ደረጃ ከም ዝበጸሐ ዘረጋግጽ እዩ ድማ ተባሂሉ። ብዘይካዚ እዚ ምንቅስቓስ ናይ ሓባር ጸላኢኦም ንምምካት ኣብ ምውህሃድ ዓብይ ግደ ከም ዝህልዎ ኣብቲ ዜና ተጠቒሱ።
እቲ ወተሃደራዊ ልምምድ ዝተፈላለዩ ናይ ባሕሪ፡ ምድሪ ኣየርን ኤክትሮኒካውን ስልቲ ውግኣት ዘጠቓለለ እዩ። ምንቅስቓስ መጐዓዝያ፡ ድሕነት ቀይሕ ባሕሪ፡ ዝምልከት ኮይኑ ከምኡ ድማ ንሓለዋ ኣገዳሲ ንብረት ንዝጸዓና መራክብ ከም ዘጠቓልል ተፈሊጡ’ሎ።
ሃገረ ግብጺ ቅድሚ ሕጂ እውን ምስ ሱዳን ተደጋጋሚ ናይ ሓባር ወታደራዊ ልምምድ ከተካይድ ከም ዝጸንሐት ዝዝከር እዩ።
ኣብ ኤርትራ ንወትሃደራዊ ታዕሊም ካብ ዝተላእኩ ሶማልያውያን ኣብ ዝተፈላለዩ መደበራት ታዕሊም፡ 400 ብወትሃራት ኤርትራ ከም ዝተቐትሉ ሶማልያ ጋርዲያን ዝተባህለት መርበብ ሓበሬታ ንሓደ ካብቲ ቦታ ዝሃደመ ጠቒሳ፡ ብ11 ጥሪ 2022 ብዝዘርግሓቶ ዜና ሓቢራ። እታ መርበብ ኣተሓሒዛ፡ ነቲ ካብ ኤርትራ ዝሃደመ ዓብደልቃድር ኣብሽር ዝተባህለ ተዓላማይ ዝሃቦ ሓበሬታ መሰረት ገይራ ከም ዝገለጸቶ፡ ካብቶም ብኣሸሓት ዝቑጸሩ ናብ ኤርትራ ዝተላእኩ ብዙሓት ናብ ውግእ ናይ ኢትዮጵያ ክኣትዉ እንከለዉ ካለኦት ኣሸሓት ከኣ ኣብ ኤርትራ ኣብ ግዱድ ናይ ጉልበት ስራሕ ከም ዝኣተዉ ሓቢራ።
እቲ ካብ ኤርትራ ከም ዝሃደመ ዝሓበረ ዓብደልቃድር ኣብሺር፡ ኣብ መጀመርያ ኣዋርሕ 2020 ናብ ኤርትራ ከም ዝተላእከ ጠቒሱ፡ ኣብ 6 ኣዋርሕ ታዕሊሙ ከም ዝወደአ ገሊጹ። ኣተሓሒዙ ከኣ እቶም ምስኡ ዝተዓለሙ ኣብቲ መደበር ታዕሊም ኣብ ትሕቲ ሕማቕ ኩነታት መነባብሮ ከም ዝገደፎም ገሊጹ።
ብመሰረት እቲ ዓብደልቃድር ነታ መርበብ ዝሃቦ ሓበሬታ፡ እቶም ካብ 2019 ጀሚሩ ኣብ ኤርትራ ደሃዮም ዝጠፍአ ሶማላውያን ተዓለምቲ ብሕጽረት ሕክምናን መግብን ከም ዝሳቐዩን ብሰንክዚ መሰረታዊ ሕጽረታት ብዙሓት ከም ዝሞቱን ጠቒሱ። ብሰንክቲ ሕማቕ ኩነታት ኣብ መንጎ ሶማላውያን ተዓለምትን ኤርትራውያንን ብዝተፈጥረ ጐንጺ ብደርዘናት ዝግመቱ ኣስማቶም ዘይተፈልጠ ተዓለምቲ ከም ዝሞቱ ኣቃሊዑ።
በቲ ካብ ሶማሊያ ጋርዲያን ዝተረኽበ ዜና መሰረት ናብ ኤርትራ ዝተላእኩ መንእሰያት ሶማላውያን ልዕሊ 5400 ኮይኖም፡ ናብ ሰለስተ መደበራት ታዕሊም እዮም ተኸፋፊሎም። ካብዚኣቶም መብዛሕተኦም መንግስቲ ሶማልያ ናይ ዝተመገብዎ፡ ዝሰተይዎን ዝተሓከምዎን ወጻኢ ንክኸፍን ብመንግስቲ ኤርትራ ተሓቲቱ ስለ ዘይከፈለ፡ ከም “ናይ ዕዳ ትሕጃ” ተታሒዞም ኣብ ዝተፈላለዩ ኣገልግሎታት እዮም ተዋፊሮም።
ካልኦት ካብ ኤርትራ ዝሃደሙ ሶማላውያን ከም ዝበልዎ ድማ፡ መንግስቲ ሶማልያ ክሳብ ሎሚ ብዛዕባዚ ጉዳይ ርኢቶኡ ኣይሃበን። እቶም ኣብ ኤርትራ ተሪፎም ዘለዉ ናብ ሃገሮም ክምለሱ እዮም እዩ ዝብል ትጽቢት ግና ኣሎ። እንተኾነ መንግስቲ ሶማልያ ታዕሊሞም ምስ ወድኡ ስለምንታይ ንክልተ ዓመታት ዝኣክል ነቲ ምምላሶም ከም ዘደንጐዮ ንጹር ከምዘይኮነ እቲ ዜና ጠቒሱ።
ኣብ ዝሓለፈ ሰሙን ኣስታት ሰማንያ ነብርቲ ዓዲ ንፋስ ብሓይልታት ጸጥታ ጉጅለ ህግደፍ ከም ዝተኣስሩ ተለቪዥን ኤሪሳት ምንጭታታ ጠቒሳ ካብ ብዘቕረበቶ ዜና ሓቢሩ። ካብዞም ዝተኣስሩ መብዛሕተኦም ብዕድመ ዝደፍኡ ኮይኖም፡ ስድራቤት ተጋደልትን ነባራት ተጋደልትን ከም ዝርከብዎም እቲ ዜና ብተወስኺ ሓቢሩ።
ምስ ነበርቲ ዓዲ ንፋስ ምስሕሓብ ዝነበራ ኣመሓዳሪት ዞባ ኣኽርያ ኣስመራ፡ ሕኒኣ ንምፍዳይ መዝነታ ተጠቒማ ከም ዘእሰረቶም እዩ ተሓቢሩ። እቶም ግዳያት ማእሰርቲ መጀመርያ ብሓባር ኣብ ዓዲ ኣቤቶ ከም ዝተዳጐኑ ደሓር ግና ናብ ዝተፈላለዩ ኣብያተ-ማእሰርቲ ከም ዝተወስዱ ተፈሊጡ ኣሎ። መንግስቲ ህግደፍ ህዝቢ ከይቀስን ኣብ ናይ ዓድታት ውሽጣዊ ምምሕዳራዊ ጉዳይ እንዳኣተወ ህውከት ምፍጣር ልሙድ ተግባሩ ኮይኑ፡ ብፍላይ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ምምሕዳር ዓድታት፡ ንኡስ ዞባታትን ዞባታትን ኢድ እንዳእተወ ዘይምርግጋእ ከም ዝፈጥር ተፈሊጡ ኣሎ።
ብፍላይ ኣብዚ እዋንዚ መራሕቲ ናይዘን ዝተጠቕሳ ምምሕዳራት፡ “መደባት ክተት ብግቡእ ኣይተግበርኩምን” ብዝብል ህዝቢ ከም ዘንገላትዑን ከም ዝብድሉን ኣብቲ ዜና ተሓቢሩ። ጉጅለ ህግደፍ ኣብዚ እዋንዚ ኣብ ከተማታትን ሓውሲ ከተማታትን ቀጻሊ ግፋ ዘካይድ ዘሎ ኮይኑ፡ ምናልባት ኣብ ገጠራት ዝተሓብኡ መንእሰያት ከይልዉ ብዝብል፡ ኣባላት ጸጥታ ናይቲ መንግስቲ ናብ ገጠራት ከም ዝዋፈሩ እውን ክፍለጥ ተኻኢሉ’ሎ።
ኣብይ ኣሕመድን ባይደንን ይመያየጡ፡ ኢሳያስ ከኣ ምስ ኣሜሪካ ይጻረፍ
Written by ቤት ጽሕፈት ዜና ሰዲህኤ
ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ዶ/ር ኣብይ ኣሕመድን ፕረሲደንት ኣሜሪካ ጆን ባይደንን ብ10 ጥሪ 2022 ብስልኪ ከም ዝተመያየጡ ሲኤንኤን ሓቢራ። ዲክታቶር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ከኣ ኣብቲ ብ8 ጥሪ 2022 ምስ መንግስታዊ ማዕከናት ዜና ኤርትራ ዘካየዶ ቃለ-መጠይቕ ንምምሕዳር ባይደን ብዛዕባ ብዙሓት ጉዳያት ኣምሪሩ ክኸስስ ተሰሚዑ።
ፕረሲደንት ባይደን ኣብቲ ምስ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ኣብይ ኣሕመድ ብስልኪ ዘካየድዎ ርክብ ብዛዕባቲ ኣብ ሰሜን ኢትዮጵያ ክልል ትግራይ ዝካየድ ዘሎ ቀጻሊ ደብዳብ ነፈርቲ ኣልዒሎም መራሕቲ እታ ብብዝሒ ህዝቢ ካብ ኣፍሪቃ 2ይ ደረጃ እትሕዝ ኢትዮጵያ ነቲ ካብ ዝጅመር 14 ኣዋርሕ ኮይንዎ ዘሎ ውግእ ጠጠው ኣብ ዝብለሉ ኩነታት ክመያየጡ ጸዊዖም።
እዚ ናይ ስልኪ ርክብ ዝተኻየደ፡ ፕረሲደንት ባይደን፡ ኢትዮጵያ ብሰንኪ ዘርኣየቶ ግህሰት ሰብኣዊ መሰላት ካብቲ ኣሜሪካ ካብ ሳህራ ንታሕቲ ንዘለዋ ሃገራት ኣፍሪቃ እትህበ ብዘይቀረጽ ፍርያተን ናብ ዕዳጋኣ ናይ ምቕራብ ዕድል ምስ ተሰረዛ ድሕሪ 9 መዓልታት እዩ። በቲ ሲኤንኤን ዘውጸኦ ዜና መሰረት ፕረሲደንት ባይደን እቲ ኣብ ኢትዮጵያ ዝካየድ ዘሎ ደብዳባት ነፈርቲ፡ ዝፍጠር ዘሎ ዘይምርግጋእ ከም ዝሻቕሎም ኣብቲ ነዚ ዝርክብ ብዝምልከት ካብ ዋይትሃውስ ዝወጸ መግለጺ ከም ዝተጠቕሰ እቲ ዜና ሓቢሩ።
ብመሰረት ነቲ ርክብ ብዝምልከት ካብ ዋይትሃውስ ዝተዋህበ ሓበሬታ፡ ክልቲኦም መራሕቲ ኣብዚ ርክቦም፡ ናይ ሰላምን ዕርቅን ዕድላት ኣብ ኢትዮጵያ ብዝምልከት ተመያይጦም። ምስዚ ብዝተተሓሓዘ ናብ ተኹሲ ምቁራጽ ዘብጽሕ ዘተ ዝቀላጠፈሉ ኩነታት ከም ዘልዓሉን ህጹጽነት ኣብ መላእ ኢትዮጵያ ሰብኣዊ ኩነታት ዝመሓየሸሉ ኩነታት ምፍጣርን ኣገዳስነት ምድህሳስ ሰብኣዊ ሻቕሎት ኣብ መላእ እታ ሃገርን ከምኡ እውን ብዛዕባ ማእሰርቲ ኣብ ኢትዮጵያ ኣብ ግዜ ኣዋጅ ህጹጽ ኩነታት ብዝምልከት ተመያይጦም።
ካብ ቤት ጽሕፈት ቀዳማይ ሚንስቴር ኢትዮጵያ ኣብይ ኣሕመድ፡ ኣበቲ ርክብ ዝተኻየደሉ ዕለት ዝወጸ ፍሉይ መግለጺ ከም ዘስፈሮ ከኣ ክልቲኦም መራሕቲ ብዛዕባ ህልዊ ኢትዮጵያ፡ ከምኡ እውን ብዛዕባ ክልትኣዊ ዝምድና ኢትዮጵያን ኣሜሪካን ዞባዊ ጉዳያትን ከም ዝተመያየጡ ሓቢሩ። እቲ መግለጺ ኣተሓሒዙ ዶ/ር ኣብይ ብዛዕባ ኣብ ኢትዮጵያ ዘሎ ሕጊ ናይ ምኽባር ስርሒት ኣብ ሰሜናዊ ክፍሊ ኢትዮጵያን መግስቲ ኢትዮጵያ ሰብኣዊ ረዲአት፡ ሰብኣዊ መስልን ዳግመ ህንጻ ኣብቲ ካብ ሓይልታት ትግራይ ናጻ ዝኾነ ቦታታትን የካይዶ ብዛዕባ ዘሎ ስረሓት ንፕረሲደት ባይደን ከም ዝገለጽሎም ጠቒሱ።
እዚ ከምዚሉ እንከሎ ዲክታቶር ኢሳያስ ኣፈወርቂ ኣብቲ ብ8 ጥሪ 2022 ዘካየዶ ቃለ መጠቕ፡ ከምቲ ልማዱ ንኣሜሪካ ብዓይኒ ጽልኢ ብምርኣይ መሪር ክስታት ኣቕሪቡ። ኣብቲ ክሱ ናቱ ኣቐሚጡ፡ ኤርትራ ኣብዚ ሕጂ ዘላቶ ደረጃ ንክትወድቕ ግደ ኣሚሪካ ዝለዓለ ምዃኑን ምስ ክልል ትግራይ ክትውግን ከም ዝጸንሐትን ብዝተፈላለየ መልክዑ ገሊጽዎ።
ነዚ ሓድሽ ርክብ መራሕቲ ኢትዮጵያን ኣሜርካን በቲ ሓደ ወገን፡ ንናይ ኢሳያስ ኣንጻር ኣሚሪካ መግለጺ ምሃብን ናብ ቻይና ምዝንባሉን ዝተዓዘቡ ወገናት፡ እዚ ፍልልይ ኢሳያስ ኣፈወርቅን ኣብይ ኣሕመድን መመሊሱ ይስዕርር ከም ዘሎ ከም ዘመልክት ገይሮም ይወስድዎ ኣለዉ። ብዘይካዚ ኣብዚ እዋንዚ መንግስቲ ኢትዮጵያ ሰራዊታ ካብቲ ቅድሚ ውግእ ኣብ ትሕቲ ትግራይ ዝነበረ ወልቃይትን ራያን ከተውጽእ ኣብ እትጽዕረሉ ዘላ ግዜ፡ መልሻን ፍሉይ ሓይልን ኣምሓራን ሰራዊት ኤርትራን ኣብ ትግራይ ይዋግኡ ምህላዎም ዝሕብር ዜናታት ምቅላሑ ካልእ ነቲ ፍልልይ ዘራጉድ ይመስል ይብልዎ ኣለዉ።
